SY M P TO M Y Z A B U R Z EC
R OZ W O JU SP OA
E CZ N E G O
SYM PT OM Y ZA BU RZ E R OZ W O JU SP OA
E CZ N E G O
SY M P TO M Y Z A B U R Z E R OZ W O JU SP OA
E CZ N E G O
SYM PT OM Y ZA BU RZ E RO Z W OJU SPO A
E CZ N E G O
RO Z W OJU SPO A
E CZ N E G O
SY M P TO M Y Z A B U R Z EC
R OZ W O JU SP OA
E CZ N E G O
SYM PT OM Y Z A BU RZ E RO Z W OJU SPO A
E CZ N E G O
SY M P TO M Y ZA B U R Z E RO Z W OJU SPO A
E CZ N E G O
SYM PT OM Y ZA BU RZ E
D Z IE C I W W IE K U PR Z E D SZ L OL N Y M  P RO FIL A K TY K A
D Z IE CI W W IE K U PR Z E D SZ L OL N Y M  PR OF ILA K TYK A
D Z IE C I W W IE K U PR Z E D SZ L OL N Y M  P RO FIL A K TY K A
D Z IE CI W W IE K U PR Z E D SZ L OL N Y M  PR OF ILA K TYK A
W W IE KU PRZ E D SZ LO LN YM  PR OF ILA K TYK A
W IE KU PRZ E D SZ LO LN YM  PR OF ILA K TYK A
D Z IE C I W W IE KU PRZ E D SZ LO LN YM  P RO FIL A K TY K A
D Z IE CI W
D Z IE C I W W IE KU PRZ E D SZ LO LN YM  P RO FIL A K TY K A
D Z IE CI
U dzieci w wieku przedszkolnym nie można jeszcze mówić o niedostosowaniu
społecznym, gdyż uczą się one dopiero życia w grupie. Możemy jednak zwrócić uwagę na
powstawaniu tego zjawiska. A
atwo zaobserwować, szczególnie podczas zabaw dowolnych,
które dzieci zachowują się agresywnie wobec rówieśników, w jaki sposób próbują zwrócić na
siebie uwagę, jakie postawy wywołują podziw u dziecka. Wszystkie niepokojące nas
zachowania powinniśmy zauważać i reagować na nie. Choć nie wszystkie dzieci, które mają
trudności w kontaktach interpersonalnych muszą być w przyszłości osobami
niedostosowanymi społecznie, to zadaniem rodziców oraz nauczycieli, jest stymulowanie i
ukierunkowywanie rozwoju społecznego dziecka.
U dzieci w wieku przedszkolnym często obserwujemy zachowania agresywne. W ten
sposób reagują one na sytuacje trudne np. gdy ktoś zabiera mu zabawkę, powie coś co nie
spodobało mu się. Mogą one mieć charakter zachowania naśladowczego agresywnych reakcji
kogoś, kogo dziecko uważa za postać atrakcyjną (zarówno realną  kolega, rodzic, jak też
fikcyjną  bohater filmu). Agresja dziecka może być też swoistym eksperymentem, gdy chce
ono poznać efekty swego działania np. bada jak zareaguje rodzic, gdy uderzy kolegę. W
młodszym wieku przedszkolnym, zachowania takie nie są wyrazem patologii, lecz
naturalnym etapem rozwoju kontaktów społecznych. Nie oznacza to jednak, że powinniśmy
pozostać obojętni, gdy obserwujemy u dziecka wybuchy złości, gniewu czy impulsywnych
reakcji. Należy w takich sytuacjach poświęcić dziecku wiele uwagi starając się je wyciszyć i
skierować energię na działanie pozytywne. Zapobiegamy w ten sposób występowaniu w
póz
niejszym wieku, świadomej agresji skierowanej zarówno na innych, jak też na siebie
(samoagresja). Gdy u dziecka 5  6 letniego agresja jest dominującą formą kontaktów z
otoczeniem, to może być sygnał nieprawidłowego rozwoju socjalizacji.
Przykładem innych zachowań występujących u dzieci w póz
niejszym wieku
przedszkolnym, mogących wzbudzić nasz niepokój, jest nieprawidłowy stosunek do ludzi tj.
1
przesadna nieufność, wrogość czy dążenie do dominacji w grupie. Dość łatwo możemy
zauważyć takie zachowanie dziecka, gdyż często występują one w połączeniu z innymi
zaburzeniami osobowości. Może to być np. wandalizm czy brak poszanowania cudzej
własności. Nie dotyczy to oczywiście sytuacji, w których dziecko nieświadomie niszczy
przedmiot podczas zabawy lub manipulując psuje z chęci poznania.
Skutkiem nieprawidłowego rozwoju moralno  społecznego jest też kłamstwo i kradzież,
ale tylko wtedy, gdy występuje u dziecka powyżej 5 rż. Do tego wieku kłamstwo ma
charakter pseudokłamstwa, gdyż nie ma ono intencji wprowadzenia w błąd drugiej osoby
(wymyśla różne historie wierząc w nie, bądz
broni się przed karą). Także w przypadku
kradzieży, nim uznamy zachowanie dziecka za zaburzenie, musimy mieć pewność, że wie
ono, iż nie można zabierać cudzych rzeczy. Wprawdzie dzieci w wieku przedszkolnym mają
już tę świadomość, to jednak często nie potrafią się powstrzymać od przywłaszczenia sobie
rzeczy, która im się podoba. Konieczne jest więc ustalenie, czy niepożądane zachowania
dziecka są związane z jego wiekiem i typowymi cechami tego etapu rozwoju osobowości.
U dzieci w wieku przedszkolnym, granica między zachowaniem, które jest naturalnym
etapem rozwoju społecznego a działaniem będącym objawem patologii, jest bardzo płynna.
Gdy jednak u tego samego dziecka dostrzegamy kilka cech, które odpowiadają obrazowi
osobowości niedostosowanej, to mamy do czynienia z poważnym przypadkiem, który
możemy traktować jako sygnał przyszłych zaburzeń. Na przykład, gdy dziecko jest nerwowe,
a przy tym często obserwujemy u niego niecierpliwość, impulsywność, wybuchy gniewu z
lada powodu, ogólną nadpobudliwość, zachowania agresywne w stosunku do siebie lub
innych czy nawet do przedmiotów, możemy być pewni, że mamy do czynienia z dzieckiem o
zaburzonym rozwoju społeczno  moralnym. Innym zupełnie odmiennym przykładem
niedostosowania może być sytuacja, w której dziecko przejawia niezwykle silne pragnienie
osiągnięcia perfekcji  rzadko się uśmiech, nie ma apetytu (kaprysi przy jedzeniu), ma napady
lęku i niepokoju, moczy się. Objawy niedostosowania społecznego w dużej mierze zależą od
osobowości dziecka. Większość rodziców potrafi intuicyjnie rozpoznać i wyodrębnić cechy,
które mogą w przyszłości mogą mieć związek z trudnościami w przystosowaniu się dziecka
do życia w społeczeństwie.
Wczesne wykrywanie zaburzeń rozwoju społeczno  moralnego (nawet już w wieku
przedszkolnym) daje nam możliwość podjęcia kroków zaradczych, zanim staną się one
poważnym problemem. Możemy zapobiec utrwaleniu się negatywnych zachowań i ich
rozwinięciu się w poważne zaburzenie.
2
Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym mają niemal nieograniczoną możliwość
profilaktyki w zakresie zaburzeń osobowości. Dziecko w tym wieku jest jeszcze społecznie
nieukształtowane, co sprawia, że świadome pokierowanie jego rozwojem pozwala
wyeliminować negatywne zachowania w sposób szybki i prosty.
Bardzo ważnym elementem wpływającym na rozwój społeczny dziecka, jest środowisko
rodzinne. Rodzice są, bowiem pierwszymi nauczycielami, z których dziecko czerpie wzorce
zachowania się w grupie. Należy, zatem mieć świadomość, że jest ono odzwierciedlenie
zarówno pozytywnych, jak też negatywnych kontaktów społecznych.
Podstawową działalnością dziecka w wieku przedszkolnym, jest zabawa. Aktywność tą,
rodzice powinni wykorzystać do realizacji celów wychowawczych. Szczególnie cenne w
kształtowaniu postaw społecznych są zabawy tematyczne, podczas, których dziecko bawi się
w dom, w sklep. Dziecko naśladuje osoby dorosłe, uczy się dostosowania do określonych
norm i reguł postępowania, związanych z przyjętą rolą. Ma to ogromne znaczenie dla rozwoju
uczuć społecznych i całokształtu procesu socjalizacji dziecka. Podczas tych zabaw rodzice
mają możliwość zaobserwowania i wyeliminowania negatywnych zachowań oraz zastąpienia
ich przykładem pozytywnych postaw.
Interakcje dziecka z osobami dorosłymi oraz z rówieśnikami w przedszkolu, stawiają
przed nim nowe wymagania tj. dostosowanie się do norm zwyczajowych obowiązujących w
grupie, przestrzegania reguł postępowania oraz współpracy. Bardzo często prowadzą one do
konfliktów sytuacyjnych, objawiających się zabieraniem zabawek, niszczeniem ich, walką o
atrakcyjną rolę w zabawie itp. W takim przypadku należy zastosować systematyczną pracę
wychowawczą, którą podejmuje nauczyciel. Oparta jest ona na ustaleniu wspólnie z dziećmi
szczegółowych zasad postępowania i uzasadnieniu ich słuszności w konkretnych sytuacjach.
Udział dzieci w procesie tworzenia norm prowadzi do wzrostu świadomości moralnej oraz
stymuluje rozwój kontaktów społecznych. Schemat takiego postępowania daje się łatwa
przenieść na grunt rodzinny.
Dzieci coraz więcej czasu spędzają przed telewizorem, oglądając nie tylko bajki
(większość z nich pozostawia wiele do życzenia), ale również filmy dla dorosłych. Często
zdarza się, że podczas zabaw naśladując ulubionych bohaterów, dzieci używają całej gamy
wymyślnych epitetów, demonstrują najskuteczniejsze chwyty walk ręcznych, a nawet skaczą
z mebli, sprzętu ogrodowego udając Supermana. Rodzice, aby zapobiec tego typu
zachowaniom, powinni nie tylko kontrolować programy oglądane przez dzieci, ale również
prowadzić z nimi rozmowy, w których wspólnie ocenia się postawy bohaterów, wyjaśnia się
fikcyjność ich przygód. Psychika małego dziecka jest bardzo krucha, dlatego swobodna
3
rozmowa ma również swoiste działanie terapeutyczne. Daje dziecku możliwość odreagowania
po obejrzeniu  bajki . Rodzicom natomiast, pozwala ona poznać własne dziecko  jego
stopień wrażliwości, zainteresowania, poziom rozwoju społeczno  moralnego.
Znając żywą reakcję dzieci w wieku przedszkolnym, na filmy i utwory literackie, należy
to wykorzystać w procesie kształtowania pozytywnych postaw. Dobór odpowiedniej literatury
dostarcza dziecku wiele miłych przeżyć, ukazują przykłady właściwego postępowania,
kształtuje upodobania. Nawet, jeżeli dziecko będzie oglądało filmy, w których dominuje
przemoc, to mamy pewność, że poznało ono inne wzorce zachowań i mają możliwość
porównania i wyboru właściwego sposobu postępowania.
Chcąc mieć pewność, że zrobiliśmy maksymalnie wszystko, aby zapobiec występowaniu
u dziecka niepożądanych zachowań, nie można zapomnieć o oddziaływaniach sytuacyjnych 
wówczas, gdy wystąpi niewłaściwe zachowanie. Każde dziecko ma inną osobowość, inaczej
reaguje, inne są przyczyny niewłaściwego zachowania. Każdy rodzic, w takiej sytuacji,
powinien działać intuicyjnie, gdyż zna swoje dziecko i środowisko, w jakim się wychowuje.
Ważne są również więzi uczuciowe oraz akceptacja  akceptujemy emocje dziecka, lecz nie
zgadzamy się z jego zachowaniem. Dziecko ma prawo odczuwać złość, gniew, smutek  nie
wolno mu jednak kopać, bić, psuć zabawki.
Nie można ustalić jednej, gotowej reguły postępowania. Jednak, gdy u dziecka często
występują zachowania mogące przerodzić się w zaburzenia, należy zacząć od poznania
przyczyny i gdy jest to możliwe od usunięcia jej. Należy również pamiętać, iż rzeczą
niemożliwą, jest przekazanie dzieciom wartości, których sami nie przestrzegamy. Nie można
nauczyć, czego się nie zna i nie stosuje.
Renata Krasnodębska
4