Zaburzenia mowy a
niedosłuch
Zaburzenia mowy.
Wprowadzenie (4)
Głuchota a niedosłuch
: Głuchota  całkowity brak słuchu lub
niedosłuch tak znaczny, że nie pozwala na
odbiór mowy nawet z zastosowaniem aparatu
słuchowego.
: Niedosłuch  ograniczenie słuchu, które
utrudnia odbiór mowy (znaczny niedosłuch:
aparat + odczytywanie mowy z ust).
Konsekwencje
: Opóz
niony rozwój mowy.
: Opóz
niony rozwój poznawczy (np. zaburzenia
w tworzeniu schematu własnego ciała),
emocjonalny (np. zakłócenia w tworzeniu
trwałego i silnego związku z matką ze względu
na brak dostępu do informacji o emocjach
zawartych w głosie => trudności z
wykształceniem poczucia bezpieczeństwa) i
społeczny.
: Niemożność zrozumienia poleceń w szkole lub
trudności z ich rozumieniem
Język migowy a język migany
Od końca XIX w. do końca XX w. język migowy
zakazany
Od końca XX: język migowy zalecany podczas
zajęć wychowawczych i dydaktycznych
J
ZYK MIGOWY J
ZYK MIGANY
: znaki  ideogramy, w
: znaki języka migowego +
większości ikoniczne: ok.
daktylografia, czyli alfabet
1/3,
palcowy,
: podobieństwo języków
migowych z różnych
: szyk zdania języka
krajów, jak j. fonicznych z
polskiego, a nie języka
jednej rodziny (por. np. j.
migowego,
polski i słowacki),
: używany zawsze
: gramatyka ma charakter
pozycyjny, a o znaczeniu
symultanicznie z językiem
decyduje szyk, brak
mówionym (inaczej tzw.
końcówek fleksyjnych
system językowo-migowy)
Etiologia - czynniki
endogenne
: 20-30 proc. przypadków niedosłuchu ma
podłoże genetyczne, zarówno w niedosłuchu
przewodzeniowym, jak i odbiorczym; większe
prawdopodobieństwo, gdy oboje rodzice nie
słyszą;
: Gen recesywny i dominujÄ…cy
Etiologia - czynniki
egzogenne
: Infekcje wirusowe i bakteryjne:
/a/ u matki w czasie ciąży, w okresie kluczowym dla rozwoju
słuchu, np. pierwszy trymestr ciąży  różyczka, świnka,
grypa, ospa;
/b/ u dziecka we wczesnym dzieciństwie np. świnka, odra,
zapalenie opon mózgowych, choroby zapalne ucha
środkowego
: U matki w czasie ciąży: zaburzenia czynności tarczycy,
choroby grzybicze, toksoplazmoza
: Niedotlenie (zwłaszcza zamartwica przy porodzie)  wpływ
na struktury podkorowe odpowiedzialne za przekazywanie
bodz
ców akustycznych
Etiologia - czynniki
egzogenne
: Urazy okołoporodowe i urazy mechaniczne we wczesnym
dzieciństwie
: Uraz akustyczny w okresie płodowym lub w okresie
póz
niejszym (hałas pow. 100 dB oddziałujący na płód)
: Wcześniactwo, niezgodność serologiczna niektórych grup
krwi i czynnika Rh (konflikt Rh=> podwyższone stężenie
bilirubiny w krwi płodu=> trwałe zmiany w OUN
: Antybiotyki ototoksyczne (w okresie ciąży oraz we
wczesnym dzieciństwie)
Audiometria tonalna
: natężenie dz
więku mierzone w decybelach (dB)
: wysokość dz
więku mierzona w hertzach (Hz),
: w audiogramie oś x: wybrane częstotliwości (Hz), oś
y: natężenie (popularnie zwane głośnością, dB),
: Krzywa powietrzna: prawe ucho  krzywa zwykle na
czerwono, kółka, lewe  na niebiesko, krzyżyki
: krzywa kostna: linia przerywana
: Pasmo częstotliwości mowy: 125-8000 Hz
(słyszymy 20-20000 Hz). Trzy częstotliwości ważne
w słyszeniu mowy wg WHO: 500, 1000, 2000 Hz
: norma: 20 dB (30 dB: słuch socjalnie wydolny)
Audiogram tonalny
: Słuch prawidłowy
Rodzaje niedosłuchu (1)
: Ze względu na moment uszkodzenia słuchu:
: 1. głuchota prelingwalna (do 18 miesiąca życia,
wrodzona lub nabyta)  uszkodzenie słuchu
przed okresem rozwoju mowy
: 2. głuchota perilingwalna (18 miesiąc życia do 7
roku życia)  okres rozwoju mowy
: 3. głuchota postlingwalna (od 7 roku życia)
Rodzaje niedosłuchu (2)
: Ze względu na miejsce uszkodzenia analizatora
słuchowego
: 1. głuchota przewodzeniowa
: 2. głuchota odbiorcza (obwodowa i centralna)
: 3. głuchota mieszana
1. głuchota przewodzeniowa
: uszkodzenia w obrębie ucha zewnętrznego (przewodu
słuchowego) i środkowego (uszkodzenia błony
bębenkowej, kosteczek słuchowych, trąbki słuchowej)
: w audiometrii tonalnej krzywa kostna przebiega
prawidłowo, zaburzenie widać w krzywej powietrznej
: lepsza słyszalność wysokich tonów (szept), dobra
słyszalność mowy przez telefon (przewodnictwo kostne);
: trudność z odróżnianiem sylab nieakcentowanych,
przyimków, końcówek fleksyjnych, spójników
: Wysokość głosu i tempo mowy mogą pozostawać w normie
(zależnie od stopnia niedosłuchu; kontrola słuchowa
poprzez przewodnictwo kostne)
1. GÅ‚uchota przewodzeniowa (2)
: elizja końcowych elementów wyrazu
(zaburzenia fleksji i składni), niewyraz
na
wymowa
: pogorszenie słyszenia w zakresie niskich
częstotliwości: nisko brzmiące dz
więki (np. [o],
[u]) - nośniki większej części  głośności mowy
- najbardziej zniekształcone;
: zmniejsza głośność słyszanej mowy, ale nie
wpływa na jej wyrazistość.
2. głuchota odbiorcza
: ślimakowa i pozaślimakowa
 uszkodzenie komórek narządu Cortiego w ślimaku
 uszkodzenie nerwu słuchowego (nerw przedsionkowo-
ślimakowy): problem z przetwarzaniem drgań akustycznych na
mikroimpulsy elektryczne lub z przewodzeniem tych impulsów
 w audiometrii tonalnej: obie krzywe obniżone, często odmienna
słyszalność różnych częstotliwości, brak rezerwy ślimakowej
: centralna
 uszkodzenie nerwów powyżej rdzenia przedłużonego aż po
ośrodki w korze słuchowej (płat skroniowy)
 upośledzenie słuchu zawsze głębokie; słaba słyszalność
wszystkich rodzajów tonów, trudność nie tylko z
różnicowaniem wysokości dz
więków, ale także czasu ich
trwania;
 w skrajnym wypadku tzw. agnozja słuchowa => mowa nie
rozwija siÄ™
2. głuchota odbiorcza (2)
: najbardziej wypływa na ostrość słyszenia wysokich
częstotliwości;
: gorsza słyszalność dz
więków wysokich (np. głoski
dentalizowane; wysoko brzmiÄ…ce dz
więki (np. [f, s, a
])
są decydujące dla umiejętnosci wyraz
nego rozumienia
mowy),
: gorsza słyszalność mowy w hałasie (często brak
tolerancji na głośne dz
więki) i mowy przez telefon
: Elizje, deformacje, substytucje dz
więków, ubogie
słownictwo, zaburzona fleksja i składnia
: osoba z odbiorczym ubytkiem słuchu często mówi:
 Słyszę, ale nie mogę zrozumieć tego, co się do mnie
mówi .
3. głuchota mieszana
: jednoczesne uszkodzenie aparatu
przewodzÄ…cego i odbiorczego
: Głuchota przewodzeniowa częstsza niż
odbiorcza, zwykle także mniejszy ubytek słuchu
: W których wypadkach możliwe jest
zastosowanie protezy słuchowej?
Rodzaje niedosłuchu (3)
: Ze względu na stopień uszkodzenia słuchu
(Klasyfikacja Międzynarodowego Biura Audiofonologii (BIAP))
1. lekkie upośledzenie słuchu  20-40 dB
 trudność z rozpoznawaniem niektórych
elementów mowy potocznej,
 trudność ze słyszeniem mowy w hałasie,
 problemy w odróżnianiu głosek dz
więcznych i
bezdz
więcznych;
 zachowana prawidłowa artykulacja, rytm i
intonacja;
 przy braku innych zaburzeń  rozwój mowy
prawidłowy
Rodzaje niedosłuchu (3)
: 2. upośledzenie średniego stopnia  40-70dB:
 znaczna część dz
więków mowy potocznej nie
jest słyszana, zwłaszcza z większej odległości
lub w hałasie;
 nosowa, mniej dz
więczna mowa,
 trudności z prozodią,
 problem z artykulacjÄ… dz
więcznych głosek
szumiÄ…cych, syczÄ…cych, ciszÄ…cych (tzw. trzy
szeregi głosek),
 uboższe słownictwo,
 opóz
niony rozwój mowy (przy odpowiedniej
rehabilitacji dziecko może osiągnąć normę)
Rodzaje niedosłuchu (3)
: 3. upośledzenie słuchu poważne  70-90 dB:
 słyszana jedynie bardzo głośna mowa,
 opóz
niony rozwój mowy we wszystkich
podsystemach;
 przy braku aparatu słuchowego mowa się nie
rozwinie;
 utrata słuchu w okresie perilingwalnym  cofanie
się umiejętności mówienia;
 w postlingwalnym  zaburzenia barwy głosu;
 postępowanie terapeutyczne jak w wypadku
dziecka głuchego
Rodzaje niedosłuchu (3)
: 4. upośledzenie słuchu głębokie 90 dB i więcej
 mowa nie jest słyszana (cichsza mowa nie jest słyszana
nawet z pomocÄ… aparatu),
 opóz
niony rozwój mowy we wszystkich podsystemach,
włącznie z jej rozumieniem
Jeżeli ubytek słuchu w zakresie 90-110 dB: aparat
umożliwia odbiór intonacji, ok. 50% samogłosek i
spółgłosek bez odczytywania mowy z ust, rozpoznawanie
ok. 50% słów w rozmowie.
Pow. 120dB  prawdopodobnie całkowita głuchota,
wrażliwość jedynie na wibracje; stosowanie aparatu
słuchowego służy zachowaniu funkcji nerwu słuchowego
Ubytek słuchu  badanie
z 1,5 m (klasyfikacja Fowlera)
Upośledzenie
Ubytek Ocena opisowa z odległości 1,5m
słuchu w
słuchu w
decybelach
stopniu
Poniżej 20 Lekkim Słyszy normalną mowę, ale nie słyszy
szeptu
20-40 Umiarkowanym Słyszy mowę umiarkowanie głośną, nie
słyszy mowy słabo artykułowanej
40-60 Niezbyt Słyszy mowę głośną, nie słyszy mowy
ciężkim umiarkowanie głośnej
60-80 Ciężkim Słyszy wykrzykiwane słowa, nie słyszy
mowy głośnej
Ponad 80 Bardzo ciężkim Słyszy głośny krzyk, nie słyszy
wykrzykiwanych słów
Brak Zupełna Badany nie słyszy nawet bardzo głośnego
percepcji głuchota krzyku
Diagnoza  metody
subiektywne
: Obserwacja zachowania podczas badań słuchu
(instrumenty perkusyjne, tony czyste z aparatury
audiometrycznej)
: Obserwacja zdolności szybkiego odnajdywania
z
ródła dz
więku
: Próby stroikowe
: Audiometria tonalna
: Audiometria słowna: natężenie dz
więku + procent
poprawnie powtórzonych słów
: W przypadku małych dzieci  badanie odruchów
warunkowych jako reakcji na bodziec akustyczny
Diagnoza  metody
obiektywne
: Rejestrowanie potencjałów wywołanych (ERA  Electrical
Response Audiometry)  różnice pod wpływem
krótkotrwałych bodz
ców akustycznych w reakcjach
rejestrowanych na poziomie OUN
: ECG  elektrokochleografia  rejestrowanie potencjału
nerwu słuchowego
: Pomiar oporu akustycznego, na który natrafia fala
dz
więkowa, docierając do ucha środkowego i
wewnętrznego=> odruch akustyczny mięśnia
strzemiączkowego; jego brak lub osłabienie przy
prawidłowej budowie i funkcjach błony bębenkowej
=niedosłuch typu odbiorczego (jeśli błona jest uszkodzona,
wówczas brak tego odruchu oznacza niedosłuch przewodzeni
owy)
: Badanie błony bębenkowej  tympanogram spoczynkowy
Rodzaje protez słuchowych
: Aparaty słuchowe zauszne
: Aparaty słuchowe wewnątrzuszne (w tym
wewnątrzkanałowe)
: implanty ślimakowe
Jak działa aparat słuchowy?
: wykorzystuje nieuszkodzone lub
częściowo uszkodzone komórki słuchowe
w ślimaku, które mogą przekazywać
informacje do włókien nerwu słuchowego
: odbiera dz
więk, wzmacnia go
i odpowiednio przetwarza, po czym dalej
przesyła drogą naturalną przez układ
kosteczek słuchowych do ślimaka
Jak dziecko niedosłyszące
uczy się mówić?
: Dziecko niesłyszące musi pokonać te same
etapy przyswajania języka, co dziecko słyszące.
: Musi to zrobić mniej więcej w tym samym
czasie (1-11/12 lat).
: Podstawowe sprawności językowe (poza
artykulacją), które nie zostały osiągnięte w tym
okresie, prawdopodobnie już nigdy nie zostaną
osiągnięte.
Kiedy zaczynamy słyszeć?
: 12 tydzień życia płodowego  rozwinięty układ
słyszenia
: Od 6 miesiąca życia płodowego  przetwarzanie
dz
więków, wrażliwość na prozodię
: Zaraz po urodzeniu  rozpoznawanie głosu matki,
odróżnianie języka matki od innych języków (z innych
grup językowych)
: Przed 4 miesiącem życia  dostrzeganie różnic
dz
więczność:bezdz
wiczność, miejsce artykulacji
(przednie:tylne), głoski ustne i nosowe, samogłoski.
: Od 5 miesiąca życia  skupianie się na cechach
charakterystycznych dla języka ojczystego.
: Do 12 m.ż. dziecko posiada zdolność rozróżniania
fonemów niezależnie od języka.
Etapy osiągania poszczególnych
kompetencji językowych:
1. faza przedjęzykowa - 1 r. ż. (0-12): krzyk, płacz,
głużenie (3-6), gaworzenie (6-9/12), tzw. rewolucja 9
miesiÄ…ca (u Kaczmarka okres melodii)
 dziecko nie słyszy głużenia =>brak gaworzenia, nie
odkrywa, że głosem może wpływać na otoczenie
2. f. wypowiedzi jednowyrazowych - od12 do 24 m-ca ż.
 wypowiedzi nierozczłonkowane, jednoklasowe, silnie
uwarunkowane sytuacyjnie (u Kaczmarka okres wyrazu)
 głębokie uszkodzenie słuchu  znaczne opóz
nienie
pojawienia siÄ™ wypowiedzi jednowyrazowych (faza
II przeciÄ…ga siÄ™ na wiek przedszkolny)
 tzw. mowa bierna nie rozwija się swobodnie często
bez zastosowania specjalnych metod nie pojawiÄ… siÄ™
pierwsze słowa
Etapy& (2):
3. faza wypowiedzi dwuwyrazowych  koniec 2 r.ż. (24-36),
pojawienie się 2. wyrazu=rozwój fleksji, najpierw
rzeczowniki i czasowniki, potem przymiotniki; pod koniec 3
r.ż. opanowane podstawy gramatyki, proste zdania, a także
pierwsze zdania złożone (u Kaczmarka okres zdania)
4. faza opanowania podstaw języka  3 r.ż. (pow. 36 m-ca
ż.), zwykle do 7 r.ż., neologizmy, wyrównania analogiczne (u
Kaczmarka okres swoistej mowy dziecka),
: Dziecko niesłyszące 7-letnie rzadko osiąga w tym wieku
poziom sprawności siedmiolatka
: A. Löwe - opanowywanie podstawowych struktur jÄ™zyka
przez:
 Dziecko słyszące w normie intelektualnej: 3,5 roku;
 Dziecko upośledzone umysłowo: ok. 8 r.ż.
 Dziecko z uszkodzonym słuchem: ok. 12 lat
Rozwój reakcji słuchowych
: Noworodek  wybudzenie ze snu
: 3-4 miesiące  podstawowy obrót głowy w stronę z
ródła
dz
więku
: 4-7 miesięcy  lokalizacja strony, z której dobiega dz
więk
: 7-9 miesięcy  lokalizacja strony oraz niedokładna
lokalizacja kierunku dolnego, z którego dobiega dz
więk
: 9-13 miesięcy  lokalizacja strony, z której dobiega dz
więk
oraz kierunku dolnego
: 13-16 miesięcy  lokalizacja strony oraz niedokładna
lokalizacja kierunku górnego, z którego dobiega dz
więk
: 16-21 miesięcy  dokładna lokalizacja wszystkich dz
więków
: 21-24 miesiÄ…ce  lokalizacja dz
więku z każdej strony
Zaburzenia językowe
: Trudności związane z opanowaniem języka jako
systemu (langue, kompetencja językowa);
trudności dotyczące mówienia rozumianego
jako sprawność językowa (parole, użycie tego
systemu) sÄ… problemem dodatkowym.
: Zależnie od stopnia niedosłuchu różny stopień
zaburzeń mowy.
Uwarunkowania stopnia
zaburzeń mowy
: Stopień niedosłuchu i jego rodzaj
: Moment częściowej lub całkowitej utraty słuchu (im
wcześniej, tym głębsze zaburzenia)
: Okres między momentem utraty słuchu a postawieniem
diagnozy
: W przypadku wrodzonych zaburzeń słuchu  wczesna
diagnoza i wczesna rehabilitacja (podjęta przed ukończeniem
1 r.ż.; por. możliwość ograniczenia zdolności mózgowych do
tworzenia funkcjonalnego układu dla czynności mowy ok. 24
m-ca ż.)
: Odczytywanie mowy z ust, wykorzystywanie resztek
słuchowych
: Indywidualne predyspozycje dziecka (zwłaszcza
intelektualne)
: Otoczenie, w którym dziecko dorasta (rodzice słyszący czy
niesłyszący, dostęp do opieki medycznej i rehabilitacyjnej)
Zaburzenia mowy w niedosłuchu
Zaburzenia dotyczÄ…ce fonologii i fonetyki:
: dziecko nie gaworzy,
: nie rozpoznaje cech prozodycznych mowy=> nie
przyswaja podstawowych funkcji wypowiedzi (por.
Buhler), wadliwy rytm mowy, zła jakość głosu (zbyt
niski lub za wysoki), słowa wypowiadane powoli i z
dużym wysiłkiem, trudność z rozłożeniem akcentów i
ze zmianą wysokości tonu
: zaburzony oddech dynamiczny
: w artykulacji elizje, parafazje (wymawianie wyrazów o
podobnym brzmieniu), substytucje, w skrajnej postaci
mowa niezrozumiała
: Przy znacznym niedosłuchu  brak słuchu
fonologicznego, różnicowanie fonemów oparte na
różnicach układu narządów mowy (wzory kinestezji
artykulacyjnej).
Zaburzenia mowy w niedosłuchu
Zaburzenia dotyczÄ…ce fonologii i fonetyki (2):
: A
atwiejsze do opanowania samogłoski i spółgłoski
przedniojęzykowe (kontrola wzrokowo-czuciowa)
: Trudniejsze: głoski środkowo- i tylnojęzykowe, wśród
nich zwłaszcza szczelinowe i zwarto-szczelinowe
: Dodatkowa trudność związana z różnicą w wymawianiu
głosek w izolacji i w połączeniach (upodobnienia).
: Opanowanie artykulacji związane z koniecznością
pamięciowego opanowania sekwencji układów
narządów mowy
Zaburzenia mowy w niedosłuchu
Zaburzenia podsystemu leksykalnego
: tworzenie systemu pojęć na podstawie spostrzeżeń
wzrokowych, a nie wzrokowo-słuchowych => brak
pojęć koniecznych do procesu uogólniania, (por.
ubytek słuchu a stopień opanowania tzw. mowy
wewnętrznej), problem z rozumieniem wyrazów
nazywających właściwości przedmiotów, a nie
same przedmioty,
: rozumienie mowy fonicznej nie poprzedza
tworzenia pierwszych wypowiedzi!
: przesadnie dokładne rozumienie i używanie słów
(częściowo odpowiedzialna za to początkowa faza
terapii: uczenie się, że istnieją wzory wypowiedzi
odczytywane z ruchu warg, które należy dokładnie
odtworzyć, gdy chce się samemu coś powiedzieć)
Zaburzenia mowy w niedosłuchu
Zaburzenia podsystemu fleksyjnego i
składniowego
: trudności z opanowaniem koniugacji i deklinacji
(zwłaszcza kategorii wewnątrztekstowych, np.
Nie ma piłka, a nie Nie ma piłki)
: kłopoty z opanowaniem spójników
oznaczających relacje między zdaniami, np.
ponieważ, ale, jeżeli, gdy
: opóz
nienie i zmiana przebiegu każdego stadium
rozwoju języka
Jak pracować?
: Mówić w taki sposób, żeby dziecko zawsze widziało
nasze usta.
: Mówić głośno i wyraz
nie, ale w naturalny sposób (np. bez
sztucznego przeciągania samogłosek).
: Siadać lub stawać po tej stronie, po której znajduje się
lepiej słyszące ucho.
: Upewniać się, że polecenie zostało prawidłowo
zrozumiane.
: Wykorzystywać w pracy metody wielozmysłowe (nie
tylko słuch, wzrok, ale i dotyk, w miarę możliwości węch i
smak).
: Dawać wystarczająco dużo czasu na odpowiedz
.
: Dbać o to, aby w gabinecie nie było innych dz
więków
poza mowÄ… logopedy i dziecka (ewentualnie +pomoce
terapeutyczne).
: Jeśli dziecko nosi aparat, sprawdzić, czy go założyło i czy
jest on włączony (tryb M, piszczy w zamkniętej dłoni).
Jak pracować? (2)
: Komunikacja totalna  system znaków migowych,
czytanie, pisanie, mowa ustna, alfabet palcowy i inne
środki.
: Poznawanie pojedynczych głosek równolegle z ich
połączeniami w sylabach i w wyrazach (dwie teorie: czy
najpierw same głoski i ich połączenia, czy jak
najszybciej przejść do prostych zdań, a potem
dokonywać ich analizy)
: Wzbogacanie zasobu pojęć i wewnętrznego słownika -
pozytywny wpływ używania kilku form
porozumiewania się jednocześnie
Dużo materiałów pomocniczych dotyczących
usprawniania artykulacji, niewiele wskazówek
dotyczących metod kształtowania umiejętności
tworzenia zdań oraz ich rozumienia (nawet dość duży
zasób słownictwa nie przesądza umiejętności tworzenia
zdań: związki przyczynowo-skutkowe, stosunki między
przedmiotami a czynnościami)
Objawy wskazujÄ…ce na
zaburzenia słuchu u dzieci
w różnym wieku
: opóz
nienie rozwoju mowy lub ograniczony
zasób językowy
: trudności ze zrozumieniem tekstu czytanego
i nieprecyzyjne wypowiadanie słów
: niewyraz
na mowa, gubienie początków lub
końcówek wyrazów
: problemy z pisaniem ze słuchu
Objawy wskazujÄ…ce na zaburzenia
słuchu u dzieci w różnym wieku (2)
: obserwowanie twarzy osoby mówiącej
: rozkojarzenie, problemy z koncentracjÄ…,
rozglÄ…danie siÄ™ po klasie w czasie, gdy inni
wykonujÄ… polecenie nauczyciela
: zdziwienie, gdy dziecko uświadamia sobie, że
jest wywoływane po imieniu
: opóz
nione reagowanie lub brak odpowiedzi na
zawołanie
: trudności z rozumieniem poleceń wydawanych
w hałasie np. na przerwie międzylekcyjnej
Objawy wskazujÄ…ce na zaburzenia
słuchu u dzieci w różnym wieku (3)
: częste prośby o powtórzenie, dopytywanie się
 co? , trudności ze zrozumieniem pytania
: głośne mówienie w cichym otoczeniu
: siadanie blisko nauczyciela i obserwowanie
z uwagą lub wręcz odwrotnie  zajmowanie się
samym sobą w końcu sali
: trudności z lokalizacją z
ródła dz
więku
: siadanie zbyt blisko telewizora lub
manipulowanie ustawieniem głośności
: niereagowanie na dzwonek oznajmujÄ…cy
przerwÄ™
Objawy wskazujÄ…ce na zaburzenia
słuchu u dzieci w różnym wieku (4)
: gorsze wyniki w nauce
: siedzenie w klasie w czasie przerwy, uciekanie
przed hałasem
: bóle głowy, które mogą być objawem
nadwrażliwości na dz
więki, zawroty głowy,
zaburzenia równowagi
: słyszenie dz
więków, których nie słyszą inni
(szumy, piski, gwizdy, dzwonienie)
Dodatkowa literatura
: G. Dryżałowska, 2007, Rozwój językowy dziecka z uszkodzonym słuchem a
integracja edukacyjna, Warszawa.
: S. Grabias (red.), 1994, Głuchota a język, Lublin.
: G. Gunia, 2013, Terapia logopedyczna dzieci z zaburzeniami słuchu,
Kraków.
: K. Krakowiak, M. Panasiuk, 1992, Umiejętności komunikacyjne dziecka z
uszkodzonym słuchem, Lublin.
: J. Kobosko (red.), 1999, Moje dziecko nie słyszy. Materiały dla rodziców
dzieci z wadą słuchu, Warszawa.
: A. Korzon (red.), 1999, Wychowanie słuchowe dzieci z wadą słuchu,
Katowice.
: R.J. Müller, 1997, SÅ‚yszÄ™, ale nie wszystko, Warszawa.
M. Panasiuk, K. Krakowiak, Karta oceny zachowań komunikacyjnych dziecka
z uszkodzonym słuchem ([w:] K. Krakowiak, M. Panasiuk, 1992,
Umiejętności komunikacyjne dziecka z uszkodzonym słuchem, Lublin)