Terapeutyczne zajęcia w świetlicy szkolnej
Opracowała: Katarzyna Chrząszcz
Nauczyciel świetlicy SP w Mnichu
Jedną z wielu funkcji współczesnej szkoły jest zapewnienie dzieciom opieki
wychowawczej. Najczęściej zadanie to realizuje świetlica, która dysponując wieloma
środkami oddziaływania na wychowanków, umożliwia im wszechstronny rozwój
osobowości. Szczególne znaczenie ma zapewnienie dzieciom swobodnej zabawy,
rozrywki, ale także nauki własnej lub zajęć dydaktycznych.
W organizacji życia w grupie trzeba unikać jednostajności, krępowania
swobody i przeciążenia zajęciami. Z drugiej strony pamiętać trzeba o tym, że zbyt
daleko posunięty liberalizm może prowadzić do dezorganizacji pracy. Należy
umiejętnie organizować czas dzieci, zaspokajać ich potrzeby, zapewniając
równocześnie właściwą atmosferę i dyscyplinę życia w grupie.
Kierownictwo świetlicy musi mieć ścisły kontakt z rodzicami dziecka.
Nauczyciel powinien znać sytuacje i warunki domowe swych wychowanków.
W przypadku zakłócenia prawidłowych stosunków rodzinnych powinien pomagać
rodzicom i dzieciom w zrozumieniu istoty konfliktów.
Powinien dodatkowo utrzymywać kontakt z wychowawcą klasy. Ścisła
korelacja założeń opiekuńczo  wychowawczych szkoły, domu i świetlicy ma
ogromny wpływ na uzyskanie właściwych rezultatów wychowania.
Podstawowym czynnikiem, od którego uzależnione są efekty pracy jest
stworzenie właściwej atmosfery. Sprzyja ona zapewnieniu poczucia bezpieczeństwa
i wiary dziecka we własne możliwości. Stosunek kadry wychowawczej do dzieci
powinien być zatem nacechowany życzliwością i serdecznością. Istotne znaczenie
dla powodzenia pracy w świetlicy ma osobiste zaangażowanie i zainteresowanie
nauczyciela wynikami osiąganymi przez dziecko, jego sukcesami, ale także
porażkami.
Świetlica pełni oprócz tradycyjnej funkcji opiekuńczej, również rolę ośrodka
zajęć z zakresu propedeutyki zainteresowań. Zauważa się jednak wzrastające
zapotrzebowanie na takie formy, jak terapia pedagogiczna, różne formy zajęć
kompensacyjno  wyrównawczych czy profilaktycznych.
Zmienia się rola świetlicy szkolnej w odniesieniu do potrzeb uczniów i szkoły,
zaś nauczyciel zatrudniony, oprócz odpowiedniego przygotowania, zmysłu
organizacyjnego oraz inwencji twórczej, powinien posiadać co najmniej kursowe
przygotowanie w zakresie terapii pedagogicznej i profilaktyki społecznej.
W pracy świetlicy szkolnej wychowawca może wykorzystać Program
profilaktyczno  wychowawczy  Spójrz inaczej Andrzeja Kołodziejczyka
w wersji dla dzieci klas I  III, IV  VI. Celem programu jest kształtowanie
osobowości dziecka i wspieranie jego rozwoju zarówno poprzez proponowane treści,
jak również osobisty kontakt nauczyciela z dziećmi. Realizowana tematyka zajęć
pomaga rozwijać u dzieci umiejętności związane z radzeniem sobie w różnych,
trudnych sytuacjach. Wpływa także na kształtowanie postawy, dzięki której
w przyszłości nie powinny one sięgać po alkohol, narkotyki i inne szkodliwe
substancje.
W pracy z dziećmi mającymi poważne trudności w uczeniu się można
zastosować Metodę Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherbone. Szczególną rolę
metoda ta odgrywa w pracy z dziećmi nadpobudliwymi, agresywnymi, lękliwymi,
z powodzeniem jest też stosowana w przypadkach głębszych zaburzeń rozwojowych.
Elementy tej metody mogą być stosowane w pracy jako kilkuminutowe ćwiczenia
ruchowe, jako przerywniki w trakcie innych zajęć. Warto włączyć tą metodę
do codziennej pracy świetlicy, gdyż może ona pomóc dzieciom w rozwoju fizycznym
i rozwoju osobowości. Zaproponowane ćwiczenia pomocne są w doświadczeniu
przez dzieci własnego ciała, kontrolowaniu go, opanowaniu różnych elementów
ruchu. Kształtują świadomość własnego ciała, pobudzają ekspresję, inwencję,
relaksują. Wszystkie wymagają współdziałania z partnerem lub grupą, wyzwalając
i utrwalając pozytywne emocje. Dzięki ruchowi rozwijającemu dzieci stają się bardziej
pewne, wierzą we własne możliwości, częściej podejmują inicjatywę. Stają się
bardziej wrażliwe na potrzeby i uczucia innych.
Stosowanie Metody Ruchu Rozwijającego ułatwia dzieciom komunikowanie się,
nawiązywanie kontaktów z drugą osobą, uczy uwagi i skupienia na tym, co robią.
Świetlica szkolna pełni funkcję wspomagającą dydaktyczne wysiłki szkoły,
dlatego uzasadnione jest zastosowanie się w czasie zajęć elementów Metody
Dobrego Startu wg Marty Bogdanowicz. Autorka proponuje metodę, której celem
jest aktywizowanie rozwoju funkcji psychomotorycznych i ich integracji, co stwarza
warunki prawidłowego procesu uczenia się. Wykonywanie ruchów
zharmonizowanych w określonej przestrzeni i czasie rozwija podstawowe funkcje
spostrzegania i motoryki, co ułatwia dzieciom opanowanie umiejętności czytania
i pisania.
Metoda Denisona to metoda, której ćwiczenia pozwalają na korelację obu
półkul mózgu, w wyniku których następuje usprawnienie funkcji wzrokowo-
ruchowych, słuchowych, motorycznych. Autor metody udowadnia, że ćwiczenie
polegające na stymulowaniu pewnych punktów ciała, nazwanych "punktami
na myślenie" powoduje przesyłanie informacji z prawej półkuli mózgu do lewej strony
ciała i w konsekwencji eliminowanie "przekręcania" liter, przestawiania sylab.
Ćwiczenia wielopoziomowe usprawniają percepcję słuchową, wzrokową oraz
sprawność motoryczną. Metoda ta kładzie duży nacisk na lateralizację, szczególnie
w przypadku, gdy nie jest jeszcze ustalona oraz na kształcenie orientacji
w schemacie ciała i przestrzeni. Nauczyciel prowadzi zajęcia uwzględniając
ćwiczenia kształtujące mowę i wiele ćwiczeń w czytaniu, zaczynając od głoskowania,
następnie przechodząc do sylabizowania, a kończąc na czytaniu całościowym.
Na zajęciach można również wykorzystać Pedagogikę Zabawy. Jest koncepcją
zakładającą wspieranie rozwoju całej osobowości człowieka i łączy w sobie
założenia i metody różnych kierunków psychologii i pedagogiki humanistycznej,
służące do aktywizacji przeżyć. Pedagogika Zabawy to metodyka pracy z grupą,
wspierająca rozwój człowieka, sprzyjająca polepszeniu komunikacji interpersonalnej i
integracji grupy oraz rozwijająca pozytywne uczucia. Wyzwala aktywność. Zachęca
także do współdziałania i tworzenia.
Do realizacji celów Pedagogika Zabawy wykorzystuje liczne metody obejmujące:
elementy zabawy, twórczości artystycznej, pracy z ciałem, identyfikację, odgrywanie
ról, podróżowanie w fantazji i wyobraz
ni, ćwiczenia relaksacyjne, informację zwrotną.
Proponuje metody aktywizujące  gry, zabawy, struktury komunikacyjne dla dużych
grup, które świetnie sprawdzają się na terenie świetlicy szkolnej. Stosowanie takich
metod daje dzieciom odprężenie psychiczne, radość.
Nauczyciel świetlicy może wykorzystać w pracy propozycje Edyty Gruszczyk
 Kolczyńskiej, dotyczące konstruowania gier matematycznych. Ich celem jest
wspomaganie rozwoju inteligencji operacyjnej dzieci oraz odporności emocjonalnej
potrzebnej do pokonywania trudności.
Świetlica szkolna jest wspaniałą i jedyną w swoim rodzaju szansą do
wykorzystania. Jest ważnym dla szkoły ogniwem wychowania. Brak systemu klasowo
 lekcyjnego, podziału na przedmioty oraz ocen nastawionych na selekcję rodzi
atmosferę szczególnie sprzyjającą prawidłowemu i wielostronnemu rozwojowi
osobowości wychowanków.
BIBLIOGRAFIA
Bogdanowicz M.: Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju
dzieci, WSiP, Warszawa 1996.
Gruszczyk  Kolczyńska E.: Dziecięca matematyka. Książka dla rodziców
i nauczycieli, WSiP, Warszawa 1997.
Kasprzak A.E., Ksiądzyna J.: Zajęcia świetlicy profilaktyczno  wychowawczej.
 Problemy Opiekuńczo  Wychowawcze 2003 nr 3.
Kędzior  Niczyporuk E. (red.): Wprowadzenie do pedagogiki zabawy, Wydawnictwo
KLANZA, Lublin 1998.
Kołodziejczyk A., Czemierowska E.: Spójrz inaczej. Program zajęć wychowawczo 
profilaktycznych dla klas 1 - 3 szkół podstawowych, Wydawnictwo EDUCATIO,
Kraków 1993.
Kuszak M.: Jak usprawnić funkcjonowanie świetlicy szkolne?  Problemy Opiekuńczo
 Wychowawcze 2003 nr 5.
Niemier A.: Profilaktyczna i terapeutyczna rola świetlicy,  Problemy Opiekuńczo 
Wychowawcze 1994 nr 4.
Pietkiewicz M. (red.): Świetlica szkolna szansą do wykorzystania, WSiP, Warszawa
1988.
Sherbone W.: Ruch rozwijający dla dzieci, PWN, Warszawa 1997.
Wiech A., Z.: Poradnik dla wychowawców świetlic szkolnych, WSiP, Warszawa 1975.