Czas służby i jego rozkład
Problemem często powracającym w korespondencji napływającej
do Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej jest czas służby
strażaka PSP, jego rozkład oraz wzajemna relacja obydwu tych po-
jęć. Termin  czas pełnienia służby strażaka" pojawia się w art. 35
ust. 1 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej
(Dz. U. Nr 88, póz. 400 ze zm.), który stanowi, iż  czas pełnienia
służby strażaka jest określony wymiarem jego obowiązków, z
uwzględnieniem prawa do wypoczynku".
Minister spraw wewnętrznych i administracji na podstawie art. 35 ust. 2
tej ustawy określił w rozporządzeniu z 21 lipca 1997 r. rozkład czasu
służby strażaków Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. Nr 82, póz. 530 ze
zm.). Wprowadza ono ogólny podział czasu służby na zmianowy i
codzienny. Zmianowy polega na pozostawaniu w jednostce
organizacyjnej Państwowej Straży Pożarnej na zmiany liczące 24
godziny, po których przysługuje 48 godzin wolnych od służby. W ramach
zmiany po 8 godzin przeznacza się na wykonywanie zadań służbowych,
odpoczynek i czuwanie. Zgodnie z ż 2 ust. 5 tego rozporządzenia
odpoczynek i czuwanie mogą zostać przerwane akcją ratowniczą,
alarmem ćwiczebnym lub potrzebą utrzymania podwyższonej gotowości
operacyjnej.
Pojawia się pytanie, czy okres czuwania i odpoczynku strażaka
określony w rozporządzeniu może zostać przerwany także z innych
przyczyn niż przewidziane w ż 2 ust. 5? Czasami słyszy się, że czas
czuwania i czas odpoczynku strażaka, w ramach zmianowego rozkładu
czasu służby, może być przerwany tylko i wyłącznie w wypadkach
określonych w ż 2 ust. 5 tego rozporządzenia. Ograniczenie czasu
czuwania i odpoczynku na podstawie art. 35 ust. l ustawy z 24 sierpnia
1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej może mieć miejsce tylko w
przypadkach wyszczególnionych w ż 2 ust. 5 rozporządzenia, które
stanowią katalog zamknięty przyczyn tego ograniczenia.
Przeciwny jest pogląd, iż ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej
Straży Pożarnej w art. 35 wprowadza dwa różne i odrębne pojęcia, tj.
czas pełnienia służby strażaka i rozkład czasu służby strażaka.
Odrębność tych pojęć wynika z ich znaczenia językowego oraz wykładni
logicznej. Norma art. 35 ust. l ustawy ma charakter nadrzędny wobec
norm rozporządzenia wydanego na podstawie art. 35 ust. 2 tej ustawy,
który określa wyłącznie rozkład czasu służby strażaka, a więc nie czas
służby, którego dotyczy art. 35 ust. 1. O tym, że mamy do czynienia z
dwoma różnymi pojęciami, celowo wyodrębnionymi przez ustawodawcę,
świadczy już sam sposób zapisu art. 35 ust. l i 2, gdzie oddzielnie
wymienia się  czas pełnienia służby strażaka" i  rozkład czasu służby
strażaka", a także brzmienie art. 35 ust. 3 ustawy, w którym różnicuje się
te pojęcia. W tej sytuacji byłoby nielogiczne, gdyby miały mieć ten sam
sens znaczeniowy. Należy oczywiście przyjąć założenie racjonalnego
działania ustawodawcy.
Z rozumowania tego wynika, iż przypadki przerwania odpoczynku lub
czuwania przewidziane w ż 2 ust. 5 rozporządzenia odnoszą się tylko do
rozkładu czasu służby, nie wyłączają natomiast możliwości
wprowadzenia ograniczeń na podstawie art. 35 ust. l ustawy i nie mogą
być traktowane jako wyliczenie możliwości ograniczenia strażakowi
czasu wolnego. W art. 35 ust. l stanowi się, iż czas wolny strażaka może
zostać skrócony, jeżeli będzie tego wymagał zakres jego obowiązków,
oczywiście przy uwzględnieniu prawa do wypoczynku. Ustawa nie
określa przypadków lub sytuacji, kiedy to może nastąpić.
Z brzmienia ż 2 ust. l rozporządzenia wynika, że istotą zmianowego
rozkładu czasu służby jest pozostawanie w jednostce organizacyjnej
Państwowej Straży Pożarnej, nie jest to niewątpliwie czas wolny
strażaka. Ponadto z samego znaczenia używanego terminu  zmianowy
rozkład czasu służby" wynika, iż nic jest to czas wolny, a więc także
okres czuwania i odpoczynku nie ma takiego charakteru. Można zatem
wyciągnąć wniosek, że jeżeli na podstawie ustawy wolno ograniczyć
strażakowi czas wolny od służby, to tym bardziej jest to możliwe w
sytuacji, gdy pełni on służbę w ramach czuwania i odpoczynku. Wynika
to z logicznej wykładni przytoczonych przepisów ustawy i rozporządzenia
ministra spraw wewnętrznych i administracji.
Biorąc pod uwagę obydwa prezentowane stanowiska, możliwe do
przedstawienia w przedmiotowej sprawie, warto zastanowić się, czy ż 2
ust. 5 rozporządzenia z 21 lipca 1997 r. w sprawie rozkładu czasu służby
strażaków Państwowej Straży Pożarnej nie powinien zostać zmieniony,
np. poprzez dodanie po wyrazie  przerwane" wyrazów  w szczególności",
co jednoznacznie rozstrzygnęłoby problem i oznaczałoby, iż także z
innych przyczyn niż wymienione w tym przepisie można przerwać
strażakowi odpoczynek i czuwanie, bez konieczności przeprowadzania
długich dyskusji i skomplikowanych, aczkolwiek racjonalnych wywodów
prawnych.
J. K.