1
dr hab. A. Platt-Samoraj, prof. UWM
2013 r.
Materiały do ćwiczeń  Epizootiologia Ogólna I
PROPONOWANA LITERATURA
1. Beer J. (red.): Choroby zakaz
ne zwierzÄ…t domowych. PWRiL, W-wa, 1985.
2. Cąkała S.: Choroby owiec. PWRiL, W-wa, 1981.
3. Dirksen G., Gruunder H-D, Stober J., Choroby wewnętrzne i chirurgia bydła. Wydanie II, Galaktyka, 2009.
4. Gliński Z., Grądzki Z., Chmielewski M., Kostro K., Andrychiewicz J.: Choroby zakaz
ne zwierzÄ…t. I.
Epizootiologia ogólna. Wyd. AR Lublin, 1999.
5. Gliński Z., Kostro K. (red): Choroby zakaz
ne zwierzÄ…t z zarysem epidemiologii weterynaryjnej i zoonoz.
PWRiL, W-wa, 2003.
6. Gliński Z., Kostro K., Wołoszyn S.: Choroby zakaz
ne zwierzÄ…t. II. Grzybice. Wyd. AR Lublin, 2000.
7. Gliński Z., Kostro K.: Choroby zakaz
ne zwierzÄ…t. Cz. III. Choroby trzody chlewnej z elementami zoonoz.
Wyd. AR, Lublin 2004.
8. Janowski H. i wsp.: Choroby bydła. PWRiL, W-wa, 1983.
9. Janowski H., Szweda W., Janowski T. (red): Szczegółowa patologia i terapia chorób świń, PWRiL, W-wa,
1997.
10. Kita J.,Oyrzanowska J., Dziąba K.: Metody zwalczania chorób zakaz
nych zwierząt. Ćwiczenia z
epizootiologii. PWN, W-wa, 1987.
11. Pejsak Z.: Choroby świń. PWR, Poznań, 2002.
12. Pejsak Z.: Ochrona zdrowia świń. PWR, Poznań 2007.
13. Straw B., Zimmerman J. J., D Allaire S., Taylor D.J.: Disease of swine. 9th edition, Blackwell Publishing,
14. Stryszak A.: Epizootiologia ogólna. PWRiL, W-wa, 1961
15. Wachnik Z.: zarys chorób zakaz
nych zwierzÄ…t. PAN, W-wa, 1993.
16. Winiarczyk S., GrÄ…dzki Z. Choroby zakaz
ne zwierzÄ…t domowych z elementami zoonoz, Lublin 2002
17. World Organisation for Animal Health.: Manual of diagnostic tests and vaccines for terrestial animals
(mammals, birds and bees). Six edition, Volume 1, 2008.
PLAN ZAJ
Ć
1. Gruz
lica  ćwiczenia praktyczne
2. Tuberkulinizacja  ćwiczenia terenowe
3. Bruceloza. Białaczka enzootyczna bydła  ćwiczenia praktyczne
4. Grzybice zwierzÄ…t gospodarskich
5. Pryszczyca. WÄ…glik
6. Diagnostyka i zwalczanie BSE
7. Choroby cielÄ…t, IBR  IPV, BVD-MD
8. Choroby owiec
o ospa
o niesztowica
o choroba skokowa i kłusowa
o Maedi-Visna
o dyzenteria
o enterotoksemia
o bradsot niemiecki i północny
o listerioza
 2
9. Choroby kóz ćwiczenia praktyczne
o CAE
o serowaciejące zapalenie węzłów chłonnych
o zakaz
ne zapalenie racic owiec i kóz
o chlamydiozy
10. REPETYTORIUM
REGULAMIN
1. Studenci zobowiązani są do bieżącego przygotowania się do ćwiczeń (testy!!).
2. Na ćwiczeniach obowiązują białe fartuchy, a na zajęciach terenowych, dodatkowo, ochronne obuwie gumowe.
3. Nie wolno przychodzić na zajęcia z inną grupą, niż ta, na której liście student jest zapisany.
4. Dozwolone są maksymalnie trzy nieobecności w ciągu semestru (usprawiedliwione).
5. Zaliczanie nieobecności powinno nastąpić w ciągu tygodnia - u osoby, która prowadziła dane ćwiczenia.
6. Brak zaliczenia ćwiczeń lub repetytorium w umówionym terminie jest równoznaczny z zakazem wstępu na
kolejne ćwiczenia.
7. Warunkiem przystąpienia do repetytorium jest wcześniejsze zaliczenie poprzedzających je nieobecności i
repetytoriów.
8. Nieusprawiedliwiona nieobecność w terminie repetytorium równa się ocenie niedostatecznej.
9. Zaliczanie ćwiczeń i wszelkie inne sprawy związane z przedmiotem załatwiane są w godzinach konsultacji.
EPIZOOTIOLOGIA
nauka o zaraz
liwych chorobach zwierzÄ…t
A
AC
CUCH EPIZOOTYCZNY
Szereg powiązanych ze sobą ognisk zakażenia. Każde nowe ognisko stanowi ogniwo łańcucha
Likwidacja ogniska = przerwanie łańcucha epizootycznego.
ZAKAŻENIE  infectio  wniknięcie mikroorganizmu (drobnoustroju) do makroorganizmu, usadowienie się w nim,
namnożenie i pobudzenie go do odczynu.
RODZAJE ZAKAŻEC

1. Zakażenie pierwotne  infectio - zarazek wnika do ustroju po raz pierwszy
2. Zakażenie ponowne  reinfectio  ponowne wniknięcie tego samego zarazka, po uprzednim wygaśnięciu
skutków zakażenia pierwotnego
3. Nadkażenie  superinfectio  ponowne wniknięcie dużej ilości tego samego zarazka, podczas gdy skutki
zakażenia pierwotnego jeszcze trwają.
4. Zakażenie jednolite  zakażenie jednym gatunkiem zarazka.
5. Zakażenie mieszane  wniknięcie dwóch lub więcej gatunków drobnoustrojów.
6. Zakażenie wtórne  wniknięcie drobnoustrojów, które dołączają się do pierwotnego czynnika uszkadzającego
organizm
7. Infekcja terminalna  zakażenie występujące w końcowym okresie choroby.
8. Autoinfekcja  uzjadliwienie się własnej, komensalicznej flory bakteryjnej np. wskutek złych warunków
środowiska.
9. Zakażenie utajone  zakażenie występujące po przebyciu choroby jawnej. Zarazek wskutek niesprzyjających
dla siebie warunków zawiesza swą działalność chorobotwórczą.
10. Zakażenie bezobjawowe  zarazek znajduje się w organizmie, pobudza go do odczynu immunologicznego ale
nie wywołuje objawów klinicznych.
11. Zakażenie poronne  bardzo słabe, nietypowe objawy chorobowe, gdy zarazek jest w narządach wtórnego
powinowactwa.
 3
12. Zakażenie latentne  zahamowanie działalności zarazka w momencie wniknięcia. Informacja genetyczna
zarazka zostaje wbudowana w genom komórek gospodarza. Nie pobudza organizmu do odczynu i nie można
wykryć go metodami serologicznymi. Zawsze jednak istnieje możliwość przejścia stanu latencji w proces
jawny.
ZARAZEK  drobnoustrój zjadliwy i napastliwy zdolny do przechodzenia z osobnika na osobnika.
NAPASTLIWOŚĆ  to wypadkowa inwazyjności i rozsiewalności. Wynika z tego, że zarazek jest:
1. inwazyjny
2. rozsiewalny
3. zjadliwy
Ad.1.- umiejętność przenikania do ustroju i szerzenia się w nim.
Ad. 2-. łatwość wydostania się z organizmu i przechodzenia na inne zwierzę
Ad. 3.- zdolność przełamania sił obronnych i wywołania objawów choroby.
ZARAZA- choroba zakaz
na ludzi i zwierząt występująca masowo w określonym czasie i przestrzeni, przy czym każdy
nowy przypadek jest następstwem zarażania się wrażliwych osobników z hetero- lub homologicznego z
ródła zakażenia.
CHOROBA ZAKAy
NA  konflikt między mikro- i makroorganizmem poddany warunkom środowiskowym
DROGI SZERZENIA SI
CHOROBY ZAKAy
NEJ
a) kontaktowo  bezpośrednio  gdy choroba rozwinęła się wskutek zetknięcia się
chorego zwierzęcia ze zdrowym
b) pośrednio  choroba rozwinęła się wskutek kontaktu z zanieczyszczonym
środowiskiem
1) jatrogennie  choroba przeniesiona wskutek interwencji lekarskiej, podczas pielęgnacji itp.
2) Horyzontalnie  poziomo  ze zwierzęcia na zwierzę
3) Pionowo  z matki na płód
DDROGI SZERZENIA SI
ZARAZKA W ORGANIZMIE
I. drogą przestrzeni międzykomórkowych i naczyń chłonnych
II. drogą krwionośną
III. drogą nerwów obwodowych
y
RÓDA
O ZAKAŻENIA  miejsce przebywania zarazka (stałe lub okresowe) oraz namnażania, z którego może się on
wydostawać i zakażać inne organizmy.
Rozróżniamy:
Zasadnicze, czyli pierwszorzędowe i drugorzędowe z
ródła zakażenia. Zlikwidowanie pierwszorzędowych z
ródeł
zakażenia (typowych dla danego zarazka) prowadzi do likwidacji z
ródeł drugorzędowych (przypadkowych lub
nietypowych).
- pierwotne z
ródła zakażenia  to organizm zwierzęcia
- wtórne z
ródło  to miejsce skupienia zarazka poza organizmem, z którego głównie lub
wyłącznie następuje zakażenie wrażliwych organizmów.
Øð Homologiczne z
ródło  jeśli zarazek atakuje tylko jeden gatunek zwierząt
Øð Heterologiczne  zarazek atakuje zwierzÄ™ta różnych gatunków zwierzÄ…t.
REZERWUAR ZARAZKA
Zwierzęta, w organizmie których zarazek namnaża się i bytuje i które na określonym terenie stanowią istotny element w
utrwalaniu zarazy
.
Naturalny (przyrodniczy) rezerwuar zarazka
" zwierzęta wolno żyjące, ekologicznie związane z danym terenem, głównie gryzonie zarazki krążące wśród
wielu gatunków zwierząt na danym terenie są przyczyną istnienia tzw. terenów endemicznych
(epidemicznych)
NOSICIELSTWO  stan, kiedy zwierzę (człowiek) przechowuje (i wydala - siewstwo) zarazki, nie wykazując
żadnych objawów choroby
nosicielstwo zwierzÄ…t zdrowych
a) nosicielstwo ozdrowieńców
b) nosicielstwo poszczepienne
 4
Liczba zarazków ma decydujący wpływ na:
- przebieg zakażenia
- możliwość zakażenia
- okres wylęgania choroby
- przebieg choroby
Liczba drobnoustrojów potrzebna do zakażenia zależy od:
Øð zjadliwoÅ›ci zarazka
Øð szybkoÅ›ci namnażania
Øð drogi i sposobu wnikniÄ™cia do organizmu
Øð wrażliwoÅ›ci atakowanego organizmu
DROGI WNIKNI
CIA ZARAZKÓW (wrota zakażenia, brama wejścia)
- przez przewód pokarmowy (droga alimentarna)
- przez układ oddechowy (erogenna)
- przez spojówki
- przez drogi moczowo-płciowe
- przez skórę
- przez krew
DYNAMIKA EPIZOOTII
Natężeniu procesów epizootiologicznych wyróżnia się cztery stopnie.
1* Zachorowania sporadyczne  nieliczne zachorowania, pomiędzy którymi nie ma związku
2* Enzootia  zaraza lokalna, zadomowiona, stale panująca w danej okolicy. Trwanie jej zależy od lokalnych
czynników. Zachorowania występują corocznie, na tym samym poziomie.
3* Epizootia  większa liczba zachorowań w krótkim czasie. Zachorowania są ściśle powiązane w łańcuchu
epizootycznym.
4* Panzootia  gwałtowne szerzenie się w krótkim czasie zachorowań na dużych terytoriach (kraje, kontynenty)
OGNISKO ZAKAŻENIA - miejsce, w którym jest z
ródło zakażenia wraz z przedmiotami zanieczyszczonymi
zarazkiem. W praktyce ognisko zakażenia utożsamia się z okręgiem zapowietrzonym.
OGNISKO PIERWOTNE
Ognisko choroby nie mające epizootycznego związku z wcześniej stwierdzonym ogniskiem w tym samym regionie
albo ognisko choroby po raz pierwszy stwierdzonej w tym regionie.
OGNISKO WTÓRNE
Ognisko choroby związane z ogniskiem pierwotnym stwierdzonym w kraju lub jego części.
Należy zapewnić odpowiednie warunki transportu i uboju zwierząt. Nie zabija się w miejscu ich przebywania a w
rzez
niach sanitarnych.
ZAPOBIEGANIE PRZENOSZENIU SI
CHORÓB
W ognisku zakażenia zwierzęta dzieli się na trzy grupy:
1. zwierzęta chore
2. zwierzęta podejrzane o chorobę
3. zwierzęta podejrzane o zakażenie
Ad. 1.
zwierzęta wykazujące typowe dla danej choroby objawy.
Ad 2.
Wrażliwe zwierzęta, u których objawy kliniczne lub niektóre zmiany pośmiertne wskazują na chorobę zakaz
nÄ…, ale brak
ostatecznego potwierdzenia laboratoryjnego danej choroby.
 5
Ad. 3.
Zwierzęta niewykazujące objawów chorobowych, ale mające kontakt z chorymi.
Gdy stwierdzona lub podejrzewana choroba należy do łatwo szerzących się wówczas dookoła zagrody
(ogniska) ustala się tzw. okręg zapowietrzony. W razie potrzeby tworzy się też okręg zagrożony.
OBSZAR (OKR
G) ZAPOWIETRZONY
Obszar (okręg) bezpośrednio wokół ogniska choroby, podlegający ograniczeniom, w szczególności zakazom, nakazom
oraz środkom kontroli, podejmowanym przy zwalczaniu chorób zakaz
nych zwierzÄ…t
OBSZAR ZAGROŻONY
Obszar wokół obszaru zapowietrzonego, podlegający ograniczeniom, w szczególności zakazom, nakazom oraz
środkom kontroli, podejmowanym przy zwalczaniu chorób zakaz
nych zwierzÄ…t
ZARAZ
UZNAJEMY ZA WYGASA

GDY:
1. Wszystkie zwierzęta padły, zostały zabite lub usunięte
2. W przewidzianym dla danej zarazy okresie nie wystąpił nowy przypadek choroby
3. Przeprowadzono ostateczne odkażanie, które zostało potwierdzone przez urzędowego lekarza weterynarii.