PODSTAWY SOCJOLOGII I PSYCHOLOGII SPOA
ECZNEJ by Phere
Ze slajdów dr Moniki Mazurek oraz notatek własnych oraz (podziękowania dla): Lua i Mexusa
& & & & & & ..& & & & & & & & & & & & .& : WST
P :& & & & .& & & & & & & & & & & & & &
Socjologia = nauka o społeczeństwie = socjo (społeczeństwo) + logia (nauka)
Początkowo określana jako psychologia.
Psychologia społeczna to jedna z gałęzi psychologii.
Trzy nurty w socjologii:
a) Comte, Spencer, Marks  ludzkość to system społeczny
b) Weber, Chłodecki (XIX/XX w.)  działania, interakcje między ludz
mi
c) Simmel  zdarzenia powtarzalne
W 1908 r. nastąpił podział na socjologię i psychologię społeczną, za sprawą 2 podręczników do
 Psychologii społecznej :
napisany przez socjologa (Edward Alsworth Ross, Nowy Jork)  tłumaczenie zachowań
człowieka poprzez kulturę, człowiek jest częścią społeczeństwa, skupia się na jednostce
(ujecie mikro) -> socjologia
napisany przez psychologa i biologa (William McDougall, Londyn)  nawiązuje do
Darwina, jest nauką przyrodniczą, dziedziczenie pewnych skłonności, większa
koncentracja na jednostce niż na społeczeństwie -> psychologia społeczna
SOCJOLOGIA - nauka o ludziach działających w polu wzajemnych relacji (przestrzeni międzyludzkiej),
którzy nadają temu polu nieustanna dynamikę funkcjonowania i stawania się (podtrzymywanie życia
społecznego), a utrwalone - często niezamierzone - efekty swoich działań pozostawiają jako ramy
strukturalne i kulturowe kolejnych działań następujących po sobie pokoleniom. Socjologia opisuje
jednostkę w różnych kontekstach: edukacyjnym, zawodowym, rekreacyjnym, religijnym, politycznym,
ekonomicznym, medycznym. Socjologia to także badanie konsekwencji małego faktu.
Socjalizacja - czyli wychowanie
Socjologiczna wyobraz
nia - zdolność wiązania wszystkiego co dzieje się w społeczeństwie z warunkami
strukturalnymi kulturalnymi oraz historycznymi.
Społeczeństwo nie jest bytem stabilnym, ciągle się zmienia. Nie ma jednoznacznej definicji
społeczeństwa. Siedem punktów widzenia na to czym jest społeczeństwo:
1. sens potoczny, demograficzny - "większość jednostek". Spis powszechny jest potrzebny np. do
badania tendencji; najbliższy odbędzie się w 2012 r., ostatni był w 2002 r.
2. jako małe grupy, zbiorowości
3. w sposób systemowy - układ pozycji i typowych dla nich ról; jednostki pełnią różne role społeczne
4. w sposób strukturalny - traktowane jako sieć relacji międzyludzkich, form, schematów odnoszenia
się ludzi do siebie nawzajem w zależności od tego jaką jednostka zajmuje pozycję
5. w sposób interakcjonistyczny - jako konglomerat wzajemnie zorientowanych na siebie działań
jednostek
6. w sposób kulturalistyczny - jako matryca znaczeń i symboli podzielona przez zbiorowość; zażyłość
kulturowa to umiejętność odczytania tych znaków
7. jako nieustanne zdarzenia społeczne - byt wielowymiarowy i wieloaspektowy i trudno zdefiniować
jednoznacznie.
Tożsamość narodowa to co innego jak obywatelstwo. Obywatelstwo pojawiło się w XIX w.
1
PSYCHOLOGIA SPOA
ECZNA  nie ma ogólnej definicji. Zajmuje się wpływem (realnym,
wyobrażonym) innych ludzi za zachowanie jednostek. y
ródłem zachowania człowieka jest grupa
społeczna, a człowiek jest wytworem socjalizacji. Każda grupa społeczna należy do określonej kultury, a
każda z nich ma własne normy/wzorce zachowań. Psychologia społeczna zajmuje się: wpływem
społecznym, procesami postrzegania społecznego (schematy, atrybucje), perswazją i konformizmem
(podobnie jak socjologia).
Zachowanie innych tłumaczymy osobowościowo (np. ona ma lepszą ocenę, nie dlatego, że więcej się
uczyła, ale dlatego, że rząd A miał łatwiejsze pytania), zaś swoje porażki sytuacyjnie (np. trafiłam na
kosmiczne pytania, z
le się czuję). Jest to podstawowy błąd atrybucyjny  przecenianie czynników
osobowościowych, niedoceniając czynników zewnętrznych.
Psychologia społeczna wyjaśnia poszczególne zachowania z następujących perspektyw:
1. społeczno-kulturowa:
przedmiotem badania są normy społeczne; są one zrelatywizowane (zależą od grupy
społecznej); są zasadami i oczekiwaniami dotyczącymi akceptacji form zachowania
z
ródłem zachowania człowieka jest grupa społeczna należąca do danej kultury, toteż panują
odmienne normy w różnych grupach (tj. to samo zachowanie może być inaczej odbierane)
bada wzorce danej kultury
2. ewolucyjna:
powstała w 1908 r.
nawiązanie do ewolucjonizmu Darwina; tłumaczy zachowanie człowiek w społeczeństwie jako
rezultat adaptacji wskutek ewolucji
wszystkie mechanizmy działania człowieka są takie same, zmieniają się tylko warunki
psychologia to nauko o zachowaniu się (nie tylko ludzi)
3. społeczno-poznawcza:
zachowania zależą od procesu przetwarzania informacji, a to zależy od tego jak się czujemy i
jak myślimy
zbliżona do perspektywy fenomologicznej (sposób interpretacji rzeczywistości wpływa na nasze
sądy)
4. fenomologiczna:
zachowania jednostek są wynikiem subiektywnej interpretacji zdarzeń zachodzących w
środowisku.
5. motywacyjna:
koncentruje się na motywach ludzkich działań: autowaloryzacji (utrzymanie lub podwyższenie
dobrego mniemania o sobie) i fizjologicznych
6. perspektywa społecznego uczenia się:
zachowanie człowieka jako wynik warunkowania klasycznego i warunkowania
instrumentalnego
warunkowanie klasyczne - uczenie się znaczenia pierwotne obojętnego bodz
ca, dzięki temu ze
poprzedza go bodziec, który ma już znaczenie (np. reklama)
warunkowanie instrumentalne - uczenie się pierwotnie obojętnej reakcji dzięki temu ze pojawia
się jakiś pożądany stan rzeczy albo unikamy kary.
& & & & & & & & & & & & .& & & ..& & : ORGANIZACJE :..& & & & & .& & & & & & & & & & &
Organizacja to duży zespół ludzi, którzy są powiązani ze sobą rozmaitymi zależnościami po to by
realizować cel. Gdy celu nie ma, organizacja się rozpada. Dzielą się na formalne (ściśle skodyfikowane
role i pozycje przypisane do osób) i nieformalne.
Claude Henrie de Saint-Simon
Jego zdaniem społeczeństwo przechodzi przez 3 fazy rozwoju, którym odpowiadają 3 epoki myślenia:
- teologiczną -> epoka teologiczna
- metafizyczną -> epoka metafizyczna
2
- industrialną/pozytywistyczną -> epoka industrialna/pozytywistyczna
Ważnym aspektem teorii jest stwierdzenie, ze w fazie industrialnej społeczeństwo oparte będzie na
asocjacjach (czyli na zrzeszeniach), co stanowi przeciwstawienie organizacji społeczeństwie na zasadach
stosunków feudalnych.
August Comte
Twórca pojęcia  socjologia . Uważał, że społeczeństwo przechodzi przez 3 stadia, które wyjaśniają świat:
- faza świadomości teologicznej (kapłani egipscy)
- faza świadomości metafizycznej (liczenie diabłów na szpilce)
- faza świadomości naukowej - pozytywnej (nie wiadomo kiedy się zaczęła... Kopernik?)
Herbert Spencer
Jego koncepcja wywodzi się z ewolucyjnego pozytywizmu Comta. Analizował on różne typy organizacji,
czy tez - by użyć jego sformułowań - instytucji rodzinnej/obrzędowej, najsilniejszej jego zdaniem formy
regulacji stosunków międzyludzkich, czy też instytucji politycznej. Wyprowadził pojęcie instytucji.
Koncepcja: społeczeństwo jako organizm, oparta na założeniach:
a) żadnej instytucji nie można traktować jako czegoś co zostało wymyślone i świadomie wprowadzone
w życie (Spencer uważał, że każda instytucja jest wynikiem ewolucji)
b) zrozumienie i wyjaśnienie działania instytucji nie jest możliwe bez uwzględnienia ich genezy i
przemian jakim uległy.
c) wszystkie instytucje są ze sobą powiązane tworząc jeden system, którego funkcjonowanie zależy od
funkcjonowania wszystkich podsystemów.
d) każda instytucja pełni określone i sobie właściwe funkcje; jeżeli bierze na siebie pełnienie funkcji
innych instytucji to, grozi to naruszeniem równowagi całego systemu i jego regresem do stanu, w
którym różne funkcje jeszcze się nie wyodrębniły.
Wyróżniamy następujące fazy:
klasyczna (od 1900)
faza nowoczesna (od 1950)
faza symboliczno-interpretująca (od 1980)
faza określana mianem postmodernistycznej (od 1990), która trwa do dziś
Hatch wyróżnia 2 zasadnicze nurty w klasycznej teorii organizacji:
1) socjologiczny
Emile Durkheim
wprowadziła pojęcie  faktu społecznego (nie ważne są fakty empiryczne, ale to w co
ludzie wierzą np. nie ważne są wskaz
niki koniunktury, gdy ludzie i tak uważają, że
mamy kryzys gospodarczy
Max Weber
pojęcie  biurokracja (biuro  rządzić; rządu urzędników; pierwsza biurokracja
opisywana była w Chinach, drugim państwem był Egipt); biurokracja jest jego
zdaniem racjonalna pod warunkiem , że obejmuje wszystkie aspekty ludzkiego życia;
nowoczesne społeczeństwo nie opiera się na obyczajach/tradycji, tylko na racjonalnych
decyzjach; biurokracja jest niezbędna by kierować nowoczesnym państwem
wprowadził on pojęcie  typu idealnego ; to co mówi jest typem idealnym biurokracji;
opiera się ona na 6 założeniach:
- istnieje wyraz
na hierarchia władzy (kształt piramidy - im wyżej - większa władza,
ale tez obowiązki)
- urzędnicy na każdym poziomie działają na podstawie skodyfikowanych reguł
postępowania (im wyższy urząd tym więcej reguł)
- urzędnicy pracują w pełnym wymiarze godzin i otrzymują stałe wynagrodzenie
- podstawą awansu powinny być kwalifikacje.
- praca urzędnika w organizacji oddzielona od życia poza organizacją
3
- urzędnicy nie powinni być właścicielami środków materialnych z których
korzystają w pracy
Karol Marks,
Peter Bl(??????) - zajął się nieformalnymi sposobami dystrybucji informacji (sieciami
koleżeńskimi)
2) Związany z zarządzaniem i bliższy ekonomicznemu ujęciu organizacji (Taylor, Fayol,
Barnard)
Punktem wyjścia dla klasycznego nurtu w ujęciu socjologicznym jest praca Adama Smitha   Badania
nad naturą i przyczynami bogactw narodów (opisuje w niej produkcje szpilek, omawia zagadnienia
podziału pracy); nie jest twórca liberalizmu
Max Weber  analiza biurokracji na wszystkie aspekty ludzkiego życia, rozciągając to pojęcie na
różnorakie aspekty ludzkiego funkcjonowania. Podkreślał zasadność jej racjonalności, ponieważ taka
forma sprawowania władzy oparta jest na obiektywności, bezosobowości.
Athokracja - np. ludzie zatrudniani do danego projektu.
Klasyczne rozważania na temat organizacji powiązane są z 3 perspektywami w jakich dokonuje się
analizy organizacji:
perspektywa modernistyczna
Związana jest z ogólną teoria systemu biofizjologa Ludwiga von Bertalanffy, który swą teorię
oparł na metodologicznym założeniu o jedności teorii. Wprowadził pojęcie systemu (teoria
systemu) który jego zdaniem stanowi układ o wzajemnie powiązanych ze sobą elementach
oddziałujących na siebie nawzajem.
Teoria Bertalanffy ego została skonceptualizowana jako hierarchia systemów
uporządkowanych przez Kenneth a Bouldinga, którą to z kolei wyjaśnia się pojecie teorii
systemów. Systemu uporządkowane na 9 poziomach:
- schematu,
- mechanizmu,
- kontroli,
- otwartego, wyróżniamy czynniki wejściowe (wiedza, kapitał, surowce, wyposażenie) i
wyjściowe (są one czynnikami wejściowymi do otoczenia - to wytworzone dobra/usługi
powstające w organizacjach)
- genetycznego,
- zwierzęcego,
- ludzkiego,
- organizacji społecznej
- oraz na poziomie transcendentalnym.
perspektywa symboliczno-interpretująca
Teoria ustanowienie Karla Weicka z 1969 r oraz teoria społecznej konstrukcji rzeczywistości
Petera Bergera i Thomasa Luckermana
Organizacja jako metafora:
Maszyny -> okres klasyczny (organizacja działa w sposób mechanistyczny, w oparciu o
schematy działania, które są zazwyczaj bardzo zrutynizowane, bez możliwości
odstąpienia od nich np. UG)
Kultury -> okres modernistyczny (organizacja tworzy tzw. kulturę korporacyjną  by
zrozumieć organizację musimy zrozumieć jej kulturę a także kulturę w której jest
 zanurzona )
Organizmu -> perspektywa symboliczno-interpretująca (tak jak organizm, organizacja
posiada wyspecjalizowane organy odpowiadające za poszczególne rodzaje działań)
Kolażu -> postmodernizm (teoretyk tworzy nową perspektywę z fragmentów wiedzy
już istniejącej, powstałej w przeszłośi)
4
 Metaforę należy rozumieć, jako sposób rozumienia rzeczywistości , nie mający żadnego
związku z rzeczywistością. Metafory bardzo często są zrozumiałe tylko dla osób
posługujących się nimi. Metafory przedstawiają pewien sposób postrzegania tych organizacji.
McDonaldyzacja społeczeństwa, wyprowadzona przez George a Ritzer a, opiera się na 4
zasadach: wydajności, niezawodności, uniformizacji i automatyzacji kontroli. Jednoczesna
maksymalizacja wydajności przy minimalnym zaangażowaniu pracowników.
perspektywa postmodernistyczna (patrz kolaż)
Generalnie wyróżniamy 3 szkoły:
1) klasyczną (naukowa organizacja pracy, klasyczna teoria organizacji)  dała podstawy teoretyczne
2) behawioralną - ergonomia pracy, wszechstronna wiedza osób zajmujących się zarządzaniem w
organizacjach celu większej efektywności tego procesu
3) ilościową  modele matematyczne, efektywność ekonomiczna itp
Powstały w sekwencji, póz
niejsze koncepcje nie zstąpiły wcześniejszych a każda kolejna nakłada się na
poprzednie.
Dwa podejścia do zarządzania:
systemowe - organizacja jako system; pojawiają się tutaj granice systemu: czynniki wejściowe i
czynniki wyjściowe;
sytuacyjne - responsywne, bo reagujemy na sytuacje
Władza polega na sprawowaniu. Inni musza uznać, że ktoś tą władze ma. Uprawomocnienie władzy, jej
legalność. 3 typy idealne władzy prawomocnej Webera:
1) charyzmatyczna - dwie szkoły: charyzmę można wyuczyć i z charyzmą się człowiek rodzi.
Opiera się na nadzwyczajnych cechach przywódcy, który sam ustala normy.
2) tradycyjna - wynik ulegania tradycji, patriarchat, matriarchat,
3) legalna - władza pochodzi z mianowania albo z wyboru dokonywanego na podstawie
prawnie usankcjonowanych procedur. Opiera się na przekonaniu legalności norm
prawnych i kompetencji / legalności osób sprawujących władze do wydawania poleceń.
& & & & & & & & & ..& & & & .: GRUPY I POSTAWY SPOA
ECZNE :..& & & & & ...& .& & & & & .
GRUPA - dwie lub więcej osób, które:
a) bezpośrednio się z sobą komunikują i na siebie wpływają. (nie koniecznie twarzą w twarz).
b) mają poczucie przynależenia do siebie nawzajem, myślą w kategoriach "my" (tożsamość społeczna -
podstawa formowania się wspólnot wyobrażonych); są to wspólnoty do których należy wiele osób
ale nie da się poznać wszystkich członków (studenci, naród).
c) ma wspólny cel.
Cechą charakterystyczną grupy jest także to, że wykształca strukturę (organizacja wewnętrzna). O
organizacji wewnętrznej możemy mówić z punktu widzenia:
a) elementów:
osoby
pozycje społeczne - pozycje są to miejsca w grupie związane funkcją jaką dana osoba pełni wobec
grupy (w każdej grupie oprócz lidera pojawiają się outsiderzy)
b) mechanizmów integracyjnych:
komunikacja  podział na werbalną i niewerbalną (gesty, mimika, emocje, ton głosu), przy czym
ta pierwsza stanowi mniejszość
status - prestiż związany z daną jednostką.
rola społeczna - zachowania jakich grupa oczekuje od osób zajmujących daną pozycję w grupie
normy grupowe - reguły określające właściwe i niewłaściwe zachowania w grupie.
spójność - stopień chęci pozostania w grupie; jej wyznacznikiem jest trudność wejścia do grupy,
koszty jej opuszczenia, zewnętrzne zagrożenia grupy i celów oraz wielkość dotychczasowych
5
sukcesów grupy; w każdej grupie przeważa opinia większości; ludzie się dobierają w grupy na
podstawie podobieństwa postaw i poglądów
polaryzacja grupowa - stanowisko grup jest bardziej skrajne od stanowiska jednostek; poglądy
jednostek są bardziej krańcowej po dyskusji w grupie niż przedtem; rywalizacja grupowa jest
silniejsza niż indywidualna
uzyskiwanie stałego wsparcia dla pierwotnych poglądów (efekt kuli śnieżnej - samo
wysłuchiwanie opinii powoduje "wyskrajnienie" się opinii; porównania społeczne - ludzie na
wstępie zakładają, że swoje opinie są trafniejsze niż innych).
zaangażowanie w działanie - dyskusja grupowa angażuje w działania; utwierdzanie się w
poglądach poprzez publiczne mówienie; "Syndrom myślenia grupowego" - silna spójność grupy,
izolacja od szerszego otoczenia (informacji), brak systematycznie stosowania procedur
poszukiwania rozwiązań, dyrektywny przywódca, silny stres w połączeniu z brakiem nadziei na
inne rozwiązania.
Symptomy:
- złudzenie bezpieczeństwa (tylko my przeżyjemy - mówią sekty) i nadmierny optymizm,
- przekonanie o moralnej wyższości własnej grupy (moja grupa lepsza),
- kolektywna racjonalizacja (wyjaśnianie i usprawiedliwianie - grupa tłumaczy sobie dane zjawiska),
- stereotypizacja oponentów,
- nacisk na dysydentów (konformizm),
- autocenzura.
Konsekwencje dla błędnego procesu decyzyjnego są następujące:
1) zatrudnia się konsultantów (doradcy zewnętrzni - spoza grupy)
2) niekompletny przegląd własnych celów
3) nie ma rozważań nad ryzykiem jakie niesie dane postępowanie
4) tendencyjne oceny sytuacji
5) nie ma planów awaryjnych
Grupa powinna dzielić się na podgrupy problemowe. Podjęcie istotnej decyzji powinno nastąpić po
 burzy mózgów .
POSTAWA SPOA
ECZNA to względnie stała skłonność do pozytywnego bądz
negatywnego
ustosunkowania się do obiektu (może nim być człowiek, przedmiot, idea albo czynność).
Cechy postawy:
- jest po prostu ważna
- wywodzi się z osobistych doświadczeń (mogą być pośrednie albo bezpośrednie)
- jednorodna ewaluatywnie (albo pozytywna albo negatywna; nie ma czegoś takiego jak neutralna
postawa)
- subiektywnie pewna (co innego jest deklarowanie a czym innym jest faktyczne oddanie głosu na
określoną partię)
- jest stabilna w czasie (możemy ją mierzyć)
Im częściej powtarzana dana opinia tym bardziej staje się dla nas faktem (propaganda)
Geneza:
I. Postawa jest rezultatem przekonań (model Fishbeina).
Mamy różnego rodzaju przekonania cząstkowe które implikują globalne przekonanie. Postawa formułuje
się wobec każdego obiektu w taki sam sposób.
II. Postawa to także rezultat emocji (zwłaszcza kiedy mało wiemy o obiekcie).
Zjawisko samej ekspozycji - im częściej spotykamy dany obiekt tym bardziej go lubimy. Musza zaistnieć
4 warunki:
6
1. obiekt musi być na początku neutralny (nie może być awersyjny)
2. nie może być bez przerwy eksponowany
3. obiektami prostymi nudzimy się szybciej niż obiektami złożonymi
4. nie dotyczy obiektów dla nas ważnych.
III. Postawa to też rezultat reakcji kierowanych na obiekt.
Ludzie dowiadują się o swojej postawie poprzez obserwacje siebie.
IV. Postawy są przejmowane od innych ludzi.
Nasz pierwsza wizja na świat jest dokładnie taka sama jak wizja rodziców. Te postawy, które zostały
wykształcone w toku własnych doświadczeń są pewniejsze, silniejsze i mniej podatne na zmianę oraz
częściej wpływają na nasze zachowanie.
Jak możemy zmienić postawę?
Tor centralny  wykorzystywany, gdy analizujemy komunikaty do nas kierowane (gdy dane
komunikaty mają dla nas znaczenie osobiste). Występują często rozpraszacze, czynniki
zakłócające.
Tor teliczny - uwaga skupienia
Tor parateliczny - uwaga rozproszona
Peryferyczna strategia perswazji - nie jesteśmy zainteresowani, ale bodz
ce i tak do nas docierają,
najczęściej podprogowo.
Funkcje postaw:
1) Funkcja orientacyjna  światopoglądowa; jaki podmiot jest
2) Funkcja instrumentalna - postawa wobec obiektu pozwala osiągać pożądane stany rzeczy i unikać
niepożądanych; zachowania zgodne z postawą są nagradzane, a niezgodne karane
3) Funkcja ekspresji wartości (symboliczna) - pozwala wyrazić kim jesteśmy; może to być
konformistyczne albo niekonformistyczne
4) Funkcja społeczno - adaptacyjna - postawa i jej wyrażenie pozwala się przedstawić w
pozytywnym świetle; podtrzymywać więzy społeczne; lubimy osoby o podonych do naszej
postawach
5) Funkcja obrony ego - postawa wobec danego obiektu pozwala w utrzymaniu dobrego mniemania
o sobie albo pomaga rozwiązać wewnętrzne konflikty.
Dostępność postawy mierzymy czasem w jakim ludzie odpowiadają na pytanie co czują. Jeśli
odpowiadają bardzo szybko, to postawa jest dostępna. Im bardziej dostępna tym bardziej decyduje ona o
zachowaniu zgodnym z postawą. Przy tym jesteśmy bardziej odporni na komunikaty perswazyjne.
& & & & & & & & & & & & .& : KULTURA, KLASY I RELIGIA :& & & & & .& & & & .& & & & & .
KULTURA
rzeczywisty, ugruntowany teren praktyk języka i zwyczajów danego społeczeństwa
jest po to by nadać znaczenie
to zespół praktyk znaczących. - zbiór założeń dot. władzy i dystrybucji społecznej.
całokształt materialnego i niematerialnego dorobku ludności
posiada własny charakterystyczny zbiór praktyk i znaczeń
kulturę posiada nie tylko człowiek, zwierzęta też
ma duży związek w władzą
pojęcie kultury dominującej i podporządkowanej
Przemoc symboliczna - proces wpajania norm i zachowań (habitus) (jest to element socjalizacji
pierwotnej; jest zakorzeniona np. w językach).
Habitus  normy, które są wpajane od dzieciństwa
Tekst kulturowy - wszystkie znaczenia jakie nas otaczają.
7
W studiach kulturowych wyróżniamy następujące stanowiska / nurty:
1. Marksizm
jest odmianą materializmu historycznego
nacisk na to, że tak na prawdę korporacje mówią jak wygląda kultura
to ekonomia kształtuje nasz gust
pozycja jednostki determinuje dostęp do danych dóbr - nacisk na to, że pozycja społeczna
warunkowana przez pozycje w hierarchii społecznej
to korporacje decydują o tym, kto zostanie np. gwiazdą
przedstawiciele: Naomi Klein
2. Kulturalizm
kultura jest aktywna, zwyczajna
zawiera wszystkie procesy życia codziennego
wytwarzanie znaczenia pojawia się dzięki istnieniu struktur zawsze niezależnie od
pojedynczego człowieka.
3. Strukturalizm
dzieli się na przewidywalny i regularny
struktury są niezależne od jednego człowieka
człowiek usunięty jest z centrum analizy
oparty na systemach relacji
traktowanie kultury jako języka, który wyznacza granice rzeczywistości w jakiej się
znajdujemy
4. Poststrukturalizm
stworzył ideę trwałej struktury, która powoduje istnienie znaczenia
proces znaczenia nigdy się nie kończy
znaczenie słowa zależy od kontekstów, słowa mają wiele znaczeń
Derida uważa, że myślimy znakami, liczy się tylko tekst
Fuko twierdzi, że pojęcie dyskursu (rozmowy) jest centralnym w kulturze i decyduje kto, co i
kiedy mówi
esencjaliści - słowa mają stabilne odniesienia w świecie zewnętrznym; kategorie społeczne
odzwierciedlają tożsamość poszczególnych grup
antyesencjaliści  nie ma tożsamości zachowanej w języki
poststrukturaliści - w zależności od sytuacji (kontekstu) tak a nie inaczej się zachowujemy,
czyli przyjmujemy określoną tożsamość dyskursywną (to za kogo się uważamy)
5. Psychoanaliza - pominięte. znać nie trzeba
6. Polityka różnicy
do niej zaliczamy feminizm, teorie rasy, etniczność, postkolonializm
podmioty powstają dzięki różnicy - to kim jesteśmy wynika z tego kim nie jesteśmy
kultura i język kolonizowanych nigdy nie jest formą czystą
w postkolonializ
mie nie ma rasy, a etniczność traktowana jest jako klasa społeczna
8
 kreolizacja - np. mieszanie języków
etniczność - kategoria kulturowa odnosząca się do norm, symboli i praktyk
feminizm - płeć jest podstawową organizacją życia społecznego; wprowadził pojęcie płci
kulturowej (gender) i płci genetycznej, ponadto czasem mówi się o trzeciej kategorii 
osobników nieokreślonych płciowo
STRATYFIKACJA SPOA
ECZNA (Marks, Weber)
nierówność pomiędzy grupami i jednostkami (tzw. orientacja dominacji społecznej)
można nią manipulować  grupy mają różny, nierówny dostęp do różnych korzyści (system
klasowy)
klasa współcześnie - ludzie mający podobny styl życia i status ekonomiczny; w pewnej mierze o
przynależności do danej klasy decyduje wykonywany zawód; obecnie klasy mają charakter
nieformalny i nie są związane z religią; są elastyczne, bez formalnych ograniczeń
klasa wg Marks a - grupa ludzi, którzy mają podobne podejście do środków produkcji; więzi
klasowe zawsze naznaczone są wyzyskiem (Marks sformułował także pojęcie kapitalizmu), czego
rezultatem jest pauperyzacja, czyli ubożenie proletariatu w stosunku do kapitalistów
Weber uważał, że społeczeństwo naznaczone jest konfliktami na tle posiadanych dóbr oraz
politycznym; klasyfikacja wynika z posiadanych umiejętności np. warunki dyktuje osoba o
wysokich kwalifikacjach
obecnie status może być pozorny (tj. kreowany przez media np. Jola Rutowicz) bądz
realny;
ludzie o podobnym statusie tworzą grupy, w których panują podobne tożsamości
dzisiaj klasy zostały wyparte przez styl życia
underclass  należą do niej osoby, które nie mają w danym kraju minimalnego wynagrodzenia;
pamiętać trzeba, że w jednym kraju z takim wynagrodzeniem można do niej przynależeć, w
innym już nie; wiąże się z wykluczeniem
RUCHLIWOŚĆ SPOA
ECZNA
przemieszczanie się jednostek i grup pomiędzy różnymi klasami społecznymi
kierunek: góra albo dół (najczęściej gdy się spadnie w dół ciężko jest się podnieść); poziomo
(przemieszczanie geograficzne)
ruchliwość społeczne pozioma i pionowa mogą się krzyżować (np. gdy ktoś dostanie lepszą pracę
musi się przeprowadzić)
ruchliwość społeczna wewnątrzpokoleniowa (dokonana za życia) lub międzypokoleniowa
(dziadek robotnik & .)
Podział na kraje centrum (globalizacja, wysoki poziom technologiczny, wiedza jest ceniona, małe
zapotrzebowanie na pracowników fizycznych), kraje półperyferyjne (zaczyna wzrastać
zapotrzebowanie na wiedzę, a maleć na pracowników fizycznych) i półperyferyjne (małe
zapotrzebowanie na wiedze, duże na pracowników fizycznych) - ten podział zastąpił podział na kraje
rozwinięte i kraje trzeciego świata.
Polska wywodzi się z półperyferii, jest postrzegana jako kraj rolniczy. Podział na Polskę A (zaliczaną do
kraju centrum) i Polskę B (półperyferie, wschodnia część PL). Jest to społeczeństwo ryzyka (tzn. ludzie
nie są pewni jutra)
Tzw. śmierć klas - konflikty klasowe zostały zastąpione przez konflikty społeczne; klasy utraciły
kluczową rolę w określaniu nierówności społecznych; pojawiły się warstwy społeczne k"!órych
wyznacznikiem jest styl zycia
KAPITAA
:
kulturowy - jaki jednostka nabywa w toku socjalizacji (wynosimy go z domu); staje się coraz
ważniejszy
społeczny - w stosunku do jednostki rozpatrujemy jako sieć znajomości.
9
 zaufania społecznego  umiejętność współpracy międzyludzkiej celem realizacji wspólnych
celów
Siła ekonomiczna wynika z:
- z posiadania
- kontroli
- kwalifikacji
RELIGIA  trudno ją definiować niedyskryminując innych religii. Religijność zawsze jest czyjaś:
jednostki (-> psychologia) lub społeczeństwa (->socjologia). Jest manifestacją pierwotnej treści, że życie
nie kończy się na biologicznym istnieniu. Podział religijności:
a) ze względu na treść
b) ze względu na formę (najczęściej kulturowo nabyta lub w wyniku konwersji np. zateizowanie NRD)
Ateizm to też forma wiary, bo się wierzy, że nic nie ma
Konwertyta - osoba która zmieniła religię
Konwersja - zmiana religii.
Przekonania dotyczą: natura człowieka i świata, jaki jest cel życia. Zasady moralne, zwane zbiorczo
światopoglądem albo ideologią. Religia to nie sa zalecenia moralne. To nie są koniecznie objaśnienia
skąd wziął się człowiek i świat. Wspólne dla wszystkich religii są rytuały i obrzędy oraz kalendarz tych
rytuałów. Najpopularniejsze:
Judaizm (1000 lat temu). Z niego powstało Chrześcijaństwo i Islam.
Hinduizm (13,5 % świata - około 750 mln ludzi - powstał 6000 lat temu) Jest religią
politeistyczną; wiara w reinkarnację; system kastowy.
Muzełmanizm
Fundamentalizm chrześcijański - powstał w Ameryce - (nowa prawica chrześcijańska); Biblia
podręcznikiem na wszystko; mesjanizm jest obowiązkiem każdego wierzącego;
telekaznodziejstwo (pierwszym telekaznodzieją był Graham).
& & & & & & & & & & & .& : KONFORMIZM I POSA
USZEC
STWO :& & & & & & & & & & & & &
Norman Triplett w 1897  sama obecność innych ludzi ma wpływ na zachowanie innych ludzi:
polepszanie wyników, spowodowane obecnością innych ludzi - facylitacja społeczna
czasem przeszkadza - podwyższony poziom pobudzenia działa zakłócająco (np. trema)
nieświadoma tendencja do zwalniania tempa pracy, gdy wykonuje się zadanie w grupie
Przystosowanie się do grupy zachodzi na 2 sposoby:
zauważeniu JEDNOLITOŚCI zachowań wszystkich / większości członków grupy
obserwowaniu NEGATYWNYCH KONSEKWENCJI zachowań nietypowych, niezgodnych z
normami grupowymi.
Normy pełnią funkcje:
regulacji interakcji społecznych
przewidywania rzeczywistości np. do teatru nie pójdę w dresie
Niektóre normy mają wąski bądz
szeroki margines tolerancji. Granice są potrzebne, by nie spotkać się ze
skutkami przykrego oddziaływania grupy na jej członków: wyśmiewania, reedukacji, odrzucenia.
W nowej grupie normy pojawiają się dzięki:
procesowi dyfuzji (oczekiwania wynikające z indywidualnego doświadczenia  uczestnictwo w
innych grupach  są przedmiotem komunikacji pomiędzy członkami grupy),
procesowi krystalizacji (wspólnota oczekiwań).
10
Eksperyment Sherifa  KONFORMIZM
Umieszczano osoby w ciemnym pokoju a na ścienia wyświetlano punkt (w takich warunkach wydaje się,
że jest on ruchomy, jednak w rzeczywistości nie). Badani mieli określić o jaką odległość przemieścił się
w danym czasie. Indywidualne wyniki były różne (od 2,5 do 25 cm). Następnie połączono badanych w
grupy. Okazało się, że ich wynik był uśredniony i przyjęty przez wszystkich członków za własny (czyli
indywidualnie nie pojawiały się różnice w oszacowaniu przesunięcia). Także po wymianie osoby z grupy
na nową, dostosowywała się ona do normy wypracowaną przez grupę. Po dłuższym czasie od
zakończenia eksperymentu, osoby nadal wyznawały normę grupową  przyjęły ją do własnego systemu
norm.
Raz ukształtowane normy grupowe mają tendencje do utrzymywania się. Gdy jednostka ceni grupę,
wpływ norm jest silniejszy.
Grupa odniesienia  grupa formalna lub nieformalna, z której dana jednostka zapożycza normy i
postawy
Badanie Newcomba (powtórzone po 20 latach)  teoria grup odniesienia
Większość studentek zmieniła swe poglądy od względnego konserwatyzmu wyniesionego z domu
rodzinnego, do względnego liberalizmu charakterystycznego dla środowiska studenckiego. Jednak nie u
wszystkich doszło do tej zmiany, wynika stąd, że zmieniamy swe poglądy nie tylko pod wpływem
uczestnictwa, lecz także pod wpływem grup i środowisk z którymi się tylko identyfikujemy.
Normy społeczne mają przemożną siłę w tak zw. sytuacji totalnej  członkowie grupy są izolowani od
przeciwnych poglądów, a wszelkie z
ródła informacji, społeczne nagrody i kary są kontrolowane przez
przywódców grupy.
Efekt Ash a:
Wpływ jednomyślnej większości grupy na oceny jednostek nawet w jednoznacznej sytuacji.
Jest to klasyczny przykład: KONFORMIZMU  skłonności do przyjmowania zachowań i opinii
prezentowanych przez innych ludzi.
Uczeń Asha, STANLEY MILGRAM przeprowadził najbardziej kontrowersyjne badania nad
posłuszeństwem. Przeprowadził on badania laboratoryjne, którymi kierowała ceniona osoba (autorytet)
polegające na tym, że osoba rozkazywała uczestnikom poddanie pewnej osoby elektro wstrząsowi celem
wymuszenia lepszej aktywności podczas uczenia się. Uczestnicy nie negowali zasadności eksperymentu
ani rozkazów autorytetu. Wynika stąd, że wiele osób jest posłuszna wobec władzy. Wg Stanley a siła
autorytetu nie pochodzi od jego charakteru lecz domniemanej pozycji społecznej.
Syndrom osobowości autorytarnej (grupa z Berkeley: Adorno, Frenkiel-Brunsvik, Levinson,
Stanford)  cechy osoby, która będzie podążać za liderem i wyznawać tradycyjne normy
skłonność do ujmowania relacji społecznych jako pionowych (dominacja-podporządkowanie;
wyżej-niżej) a nie poziomych (egalitarnych)
uległość w stosunku do tych co wyżej, dominacja nad tymi co niżej
zamiłowanie do zewnętrznych oznak siły i władzy, wiara w siłę i twardość (thoughness)i
potępianie słabości,
etnocentryzm (uprzedzenia + niechęć do obcych: rasowo, narodowościowo, mniejszości
seksualnych)
wrogość, wyparcie i projekcja własnej wrogości na innych
konserwatyzm obyczajowy i prawicowość poglądów społeczno-politycznych
konwencjonalizm  potrzebę przestrzegania wartości typowych dla sfery średniej,
autorytarna agresja  wrogie nastawienie, przejawiające się w potępianiu, odrzucaniu i karceniu
osób łamiących konwencjonalne wartości,
antyintracepcja  niechęć do analizy stanów psychicznych, zarówno swoich jak i innych ludzi,
przesądność i stereotypowość  myślenie magiczne, wiarę w siły mistyczne i nadprzyrodzone,
11
 destruktywizm i cynizm, oraz przekonanie, że świat jest wrogi i niebezpieczny.
Przyczyny: surowe wychowanie, kontrola przez przymus, wysokie wymagania, idealizacja obrazu
rodziców.
Eksperyment więzienny Haney a, Banks a i Zimbardo:
Grupę ochotników podzielono na  więz
niów i  strażników w przerobionych w tym celu na więzienie
pomieszczeniach. Wszyscy byli zdrowi psychicznie, wiedzieli o eksperymencie, nie wykazywali agresji,
nie byli karani itp. Nie powiedziano im jak mają się zachowywać. Badacze udowodnili, że ludzie zdrowi
psychicznie w specyficznych warunkach ( więzienie ) wcielają się w rolę oprawców i ofiar, odgrywają
rolę społeczne, które kształtują ich osobowość. Część  strażników zaczęła zachowywać się agresywnie i
znęcać się nad  więz
niami . Oni zaś potracili swą tożsamość, zaczęli czuć i zachowywać się jak
prawdziwi więz
niowie.
KONFORMIZM - zmiana zachowania lub opinii w kierunku zachowań lub opinii przejawianych przez
większość. Mechanizmy/przyczyny konformizmu wg Deutsch a i Gerard a:
informacyjny wpływ większości  jednostka ulega dlatego, że chce mieć słuszność, a większość ma
rację i pokazuje, co jest prawdą
normatywny wpływ większości  jednostka ulega dlatego, że chce być akceptowana przez grupę, a
większość pokazuje co jest normą, którą trzeba spełniać, aby nie narazić się na odrzucenie
Rodzaje reakcji na wpływ społeczny (wg Kelman a):
uleganie  władza  jednostka zmienia zachowanie by poprawić swój bilans zysków/kosztów
identyfikacja  atrakcyjność  jednostka zmienia zachowanie aby upodobnić się do osoby
wywierającej wpływ
internalizacja  wiarygodność  jednostka zmienia zachowanie, gdyż uważa to za słuszne
Konformizm rośnie wraz z liczbą osób, które wywierają nacisk. Jego wyznacznikiem jest jednomyślność
grupy. Przyczynia się do niego także anonimowość własnych reakcji, niejasność zlecanych zadań i brak
zaangażowania publicznego. Ludzie chętniej wykonują poleceni, gdy autorytet rozkazującego jest
większy, gdy jest między nimi mniejsza odległość, gdy obserwuje konsekwencje czyjegoś
nieposłuszeństwa.
& & & & & & & & & & & & & & ..& ..& & : AGRESJA :& & & ...& .& & & & ...& & & & .& & & & & .
AGRESJA - zachowanie mające na celu zadanie cierpienia fizycznego lub psychicznego innemu
człowiekowi, który jest motywowany do uniknięcia tego cierpienia. Nie należy mylić tego pojęcia jak
podkreśla Aronson z asertywnością (obrona swoich praw jest często mylona z agresywnością). Agresja
jest zamierzonym działaniem. Wynika z gniewu i jej celem jest cierpienie ofiary, które jest jedynie
instrumentem dla osiągnięcia jakiegoś innego celu.
TEORIE AGRESJI:
1. jako instynkt
Thomas Hobbes w swej pracy z 1651 roku Lewiatan, uznał że człowiek jest bestią i tylko
przestrzeganie prawa powoduje, że możemy go okiełznać. Naturalny instynkt popycha człowieka do
agresji.
Przeciwstawny pogląd  Jan Jakub Russea: teoria z 1762  szlachetnego dzikusa sugeruje, że ludzie
są z natury dobrzy i łagodni, a społeczeństwo powoduje, że człowiek staje się tym kim jest. Galery rodzą
galerników  Hugo.
Zygmunt Freud  w XX przyjął pesymistyczny pogląd Hobbesa. Ludzie rodzą się z Erosem
(instynktem życia) i Thanatosem (instynktem śmierci, czyli samozniszczenia organizmu i powrotu do
postaci nieorganicznej). Kumulowana energia agresji musi być gdzieś skanalizowana, mieć ujście.
Gromadzi się ona w człowieku jak woda w zbiorniku, - teoria hydrauliczna. Społeczeństwo odgrywa
istotną rolę  ponieważ kontroluje ten instynkt i każe oraz pozwala człowiekowi go sublimować 
12
przekształcać w pożądane i cenione zachowania. W celu uniknięcia samozagłady Thanatos zostaje
przekształcony w kierowaną na zewnątrz agresję
Wg Konrada Lorenz (1963; współtwórca etologii) agresja jest wrodzonym wzorcem zachowania
automatycznie wzbudzanym przez pojawianie się wyzwalaczy (wrodzonych bodz
ców wzbudzających
agresję) a hamowanym przez pojawianie się kontrwyzwalaczy (inhibitorów). Hydrauliczna koncepcja
agresji: energia agresywna jest samoistnie i w stałym tempie produkowana w organizmie, co powoduje
konieczność okresowego jej wyzwalania. Prawdopodobieństwo wystąpienia agresji zależy od (1) ilości
zgromadzonej energii, czasu od ostatniego rozładowania, oraz (2) typowości bodz
ca wyzwalającego
(wyzwalacz, bodz
ce podobne, a nawet zupełnie niepodobne  spontaniczna eksplozja agresywna).
Zdaniem Lorenza: agresja wewnątrzgatunkowa jest pożyteczna, zapewnia sukces reprodukcyjny
najsilniejszemu z rywali, przeciwdziała zagęszczeniu, ustala hierarchię wewnątrzgrupową, agresji
śmiertelnej przeciwdziałają kontrwyzwalacze i agresja zrytualizowana.
Krytyka teorii instynktu:
- Nieprawda, że wzorce zachowania są u wszystkich zwierząt wrodzone i niepodatne na wpływ
indywidualnego doświadczenia
- Wbrew tezie o koniecznym i nagradzającym charakterze agresji zwierzęta raczej unikają agresji niż
do niej dążą
- Brak danych dowodzących spontanicznego produkowania energii agresywnej i jej kumulacji
prowadzącej do agresji spontanicznej
- Żadne dane potwierdzające teorię instynktu nie dotyczą gatunku Homo sapiens. W szczególności nie
znaleziono ani jednego wyzwalacza agresji pomimo ponad półwiecza systematycznych poszukiwań.
Uniwersalność agresji  kultura honoru / Nisbet.
2. jako popęd (teoria frustracji)
Klasyczny eksperyment Barkera, Dembo i Lewina (Aronson, 2001): Jednej grupie dzieci pokazano
pokój z zabawkami przez ogrodzenie i nie pozwolono im się nimi bawić, gdy po długim czasie
wpuszczono je  zaczęły niszczyć zabawki. Drugiej grupie dzieci od razu pozwolono się nimi bawić i
robiły to grzecznie.
Wg Dollard a, Millera i innych, agresja jest zawsze wynikiem frustracji (F\frustracja= zablokowanie
ukierunkowanej na cel aktywności organizmu). Każda frustracja prowadzi do agresji, dokładniej: budzi
specyficzne pobudzenie agresywne. Pobudzenie to, może zostać rozładowane tylko przez agresję i agresja
je rozładowuje. Specyficzne pobudzenie (tendencja do agresji) jest tym większa:
- Im większa jest wartość zablokowanego celu
- Im bardziej frustracja uniemożliwia cel
- Im większa liczba działań zostaje zablokowana
Pobudzenie różnych frustracji mogą się kumulować, co może prowadzić do nieproporcjonalnie dużej
agresji po ostatniej frustracji.
Wyrażanie agresji hamuje strach przed karą; jeżeli strach jest wystarczająco silny to może dojść do:
a. Przemieszczenia agresji na inny obiekt (gdzie agresja jest zagrożona słabszą karą)
b. Zmiana postaci agresji (na taki rodzaj reakcji, który zagrożony jest słabszą karą)
Krytyka teorii popędu - frustracja ma wiele innych, niż agresja następstw:
- Zachowania ukierunkowane na usunięcie przeszkody
- Regresja (powrót do wcześniejszych, prostszych form zachowania)
- Fiksacja (uporczywe powtarzanie reakcji nie mającej instrumentalnego sensu)
- Apatia i depresja (szczególnie przy f. długotrwałej)
Nie każda frustracja prowadzi do agresji! Prowadzi do niej w szczególności frustracja arbitralna, tj.
zamierzona przez sprawcę, a nieuzasadniona Tak więc sama frustracja nie wystarcza do agresji, musi być
coś jeszcze. Co? Sygnały wywoławcze agresji
Efekt broni - eksperyment doprowadzenie do gniewu w obecności leżącej strzelby powodowało
większe natężenie w aplikowaniu impulsów elektrycznych innym studentom, aniżeli gdy zostali
zdenerwowaniu w obecności obojętnego przedmiotu np. rakietki do badmintona.
Frustracja nie jest konieczna do powstania agresji. Co jest konieczne? Nie wiadomo; wiadomo że
często wystarcza: pobudzenie emocjonalne, szczególnie interpretowane jako prowokacja.
13
3. jako rezultat uczenia się
Czynniki pośredniczące mogące wywoływać agresję (warunkowanie instrumentalne):
przypisywanie intencji : inaczej zachowujemy się gdy ktoś umyślnie obleje nas wodą, a inaczej gdy
zrobi to nie chcący
organizm uczy się, że agresja jest instrumentem osiągania pożądanych stanów rzeczy; zachodzi pod
warunkiem, że:
agresja pozwala skutecznie je osiągać
80% aktów agresywnych przedszkolaka zostaje nagrodzonych
stany rzeczy są wartościowe
agresja nie jest samoistnie nagradzająca (nie jesteśmy sadystami - sygnały cierpienia silnie
hamują agresję)
dostarcza stymulacji
redukuje nieprzyjemne stany (szczególnie gniew)
w istocie każda nagroda może nasilać agresję
Modelowanie (Albert Bandura) - uczenie się przez obserwację cudzego zachowania i jego
konsekwencji.
Warunkiem nabycia nowego zachowania jest:
Skupienie uwagi na zachowaniu modela
Zapamiętanie tego zachowania
Wypróbowanie go we własnym zachowaniu
Warunkiem wykonania tak nabytego zachowania jest:
- przekonanie, że zachowanie prowadzi do pożądanych konsekwencji to przekonanie jest
ważniejsze od faktów, tj. rzeczywistych konsekwencji zachowania
- przekonanie o własnej skuteczności, że jest się w stanie dane zachowanie wykonać
Zmiana przekonań o własnej skuteczności jest zasadniczym mechanizmem pozwalającym na zmianę
zachowania i terapię jego zaburzeń (np. nieśmiałości, lęków, jąkania się, braku asertywności).
Najskuteczniejszym sposobem na zmianę przekonań o własnej skuteczności jest obserwacja zmian
własnego poziom wykonania (krańcowy przypadek biofeedback) oraz obserwacja zmian poziomu
wykonania innych, jeżeli są podobni.
WYZNACZNIKI AGRESJI
I. Prowokacja  cudzy atak słowny lub fizyczny
Najbardziej niezawodny wyznacznik, szczególnie u mężczyzn, ponieważ:
- wzbudza gniew i cierpienie (agresja je redukuje)
- wzbudza negatywną ocenę agresora oraz chęć ukarania go i odwzajemnienia mu się
- powoduje  utratę twarzy i chęć jej odzyskania
Poznawcza kontrola agresji: reakcja na prowokację (w tym wielkość przeżywanego pobudzenia
fizjologicznego) zależy od przewidywanych konsekwencji własnych działań oraz od sposobu
zinterpretowania prowokacji:
- od przekonania, że prowokator jest za szkodę osobiście odpowiedzialny (atak był zamierzony, a jego
konsekwencje przewidywalne)
- od przekonania, że atak prowokatora jest jakoś uzasadniony (np. jego zdenerwowaniem);
uzasadnienie obniża przeżywane pobudzenie emocjonalne, a jeżeli podane jest przed prowokacją to
obniża także agresję
II. Pobudzenie emocjonalne
Wzrost pobudzenia nasila agresję z dwóch powodów:
- pobudzenie nasila oddziaływanie prowokacji
- pobudzenie osłabia poznawczą kontrolę zachowania
III. Płeć
Wg Macoby i Jaclina agresja jest uwarunkowana biologicznie: mężczyz
ni są agresywniejsi od kobiet, co
wiąże są z poziomem hormonów. Statystycznie mężczyz
ni są 10-krotnie częściej sprawcami przestępstw
z użyciem przemocy niż kobiety. Okazują się agresywniejsi od kobiet w badaniach naturalnych i
laboratoryjnych (różnica umiarkowanie duża), szczególnie gdy: szkoda ma charakter fizyczny (ale nie
14
słowny czy psychiczny), agresja jest w danej sytuacji normatywnie pożądana, agresja wyrządzi ofierze
dużą krzywdę. Kobiety są przekonane o mniejszej agresywności własnej płci (autostereotyp) ponadto,
bardziej niż mężczyz
ni są skłonne do reagowania na wyrządzaną krzywdę: poczuciem winy, lękiem,
obawą przed rewanżem/niebezpieczeństwem.
IV. Normy i oczekiwania społeczne
Większość religii i ideologii zakazuje agresji; jednak wiele z nich postuluje konieczność wyłączenia
pewnych grup z kategorii  ludzie sankcjonując dehumanizację ofiar. Agresja mężczyzn rośnie w
obecności świadków mężczyzn, spada w obecności świadków-kobiet (nawet jeżeli agresorzy nie znają ich
poglądów). Agresja rośnie w obecności obserwatorów
którzy ją pochwalają; spada w obecności obserwatorów którzy ją potępiają.
V. Rola czynników genetycznych
Wg Jacobs a chromosomowa anomalia XYY związana jest z przestępczością (kobiety  XX, mężczyz
ni 
XY), bowiem sporo mężczyzn z nią trafia do więzienia. Jej związek z agresywnością jest jednak pozorny,
bowiem współwystępują ona z wysokim wzrostem osobnika (sprzyja agresji) oraz z obniżoną inteligencją
(sprzyja złapaniu).
VI. Alkohol
Alkohol nasila agresję, czego dowodzą:
a) obserwacje naturalne  sprawcy przestępstw agresywnych częściej działają pod wpływem alkoholu
niż sprawcy przestępstw bez przemocy
b) badania laboratoryjne  badani nietrzez
wi są bardziej agresywni od badanych trzez
wych; różnica ta
jest umiarkowanej wielkości i rośnie wraz ze wzrostem dawki alkoholu; większość badań wykonano
na mężczyznach
Wyjaśnienie wpływu alkoholu na agresje:
Alkohol uszkadza funkcjonowanie poznawcze poprzez zawężanie pola uwagi do
nielicznych i najbardziej wyrazistych bodz
ców centralnych w danej sytuacji (jak
prowokacja, stresory) te zaś są zwykle bodz
cami nasilającymi agresję.
Alkohol uszkadza poznawczą kontrolę zachowania ponieważ prowadzi do pomijania
niewyrazistych wskazówek zachowania
Utrudnia przewidywanie negatywnych następstw własnej agresji.
Utrudnia kierowanie się w zachowaniu własnymi normami
Alkohol hamuje powstawanie lęku, który normalnie hamuje agresję.
KONTROLA AGRESJI
1. Katharsis (oczyszczenie)
Arystoteles: rozładowanie agresji obniża agresję w przyszłości
Freud: jeżeli nie pozwolimy na wyładowanie agresji to będzie się ona kumulować i eksploduje.
Rodzaje katharsis:
katharsis właściwa  rozładowanie pobudzenia agresywnego (popędu) poprzez akt własnej agresji
katharsis pomocnicza  rozładowanie pobudzenia agresywnego (popędu) nie poprzez agresję, lecz
działanie rozładowujące  np. sport, wysiłek fizyczny, fantazjowanie
katharsis zastępcza  rozładowanie pobudzenia agresywnego (popędu) poprzez obserwację cudzej
agresji
Katharsis pomocnicza i zastępcza jest dokładnie na odwrót: działania rozładowujące w istocie nasilają
agresję (kultura agresji, powstawanie norm zachęcających do agresji) obserwacja cudzej przemocy nasila
własną agresję. Katharsis właściwa: agresja powoduje spadek pobudzenia fizjologicznego (np.
rozkurczowego ciśnienia krwi do poziomu sprzed prowokacji), jednak tylko agresja skierowana na
prowokatora i jeżeli nie towarzyszy jej poczucie winy.
Wzrost skłonności do zachowania agresywnego w stosunku do tej samej ofiary = spirala agresji.
Przyczyny spirali agresji:
akt agresji działa jako nagroda (redukcja pobudzenia)
akt agresji wywołuje tendencję do jego uzasadnienia negatywnymi cechami ofiary
akt agresji rozhamowuje  osłabia czynniki hamujące agresję
2. Karanie
Funkcje kary:
15
 Odstraszająca  karanie agresji hamuje jej występowanie u innych osób, które się jej (jeszcze) nie
dopuściły
Korekcyjna  karanie agresji hamuje jej dalsze występowanie u samej osoby karanej i agresywnej
Karanie jest skuteczne gdy:
agresji zostaje odebrana jej instrumentalna wartość
kara jest natychmiastowa  następuje przed dokończeniem agresji i pozyskaniem z niej korzyści
koszty kary powinny przewyższać zyski z agresji, ale
karanie nie powinno samo w sobie stanowić agresywnego wzorca
3. Złożone interwencje psychologiczne
Program Pattersona  interwencja redukująca przemoc w rodzinie
Przyczyną agresji rodzinnej jest
kontrola przez przymus stosowana zarówno przez rodziców, jak i dzieci, co prowadzi do
spirali wzajemnego przymusu między rodzicami i dziećmi
Sposobem na przerwanie spirali jest oddziaływanie na rodziców:
instruktaż na jakiej zasadzie działa spirala  jak się pojawia, narasta i samo-podtrzymuje
jak oddziaływać na dziecko bez pośrednictwa przymusu (uczenie nie wymuszających technik
wpływu społecznego, np. nagradzanie, uzgadnianie, kompromis etc.)
Empatia - im większą empatią charakteryzuje się dziecko tym mniej jest agresywne
& & & & & & & & & & & ..& .& : ZACHOWANIA PROSPOA
ECZNE :& & & & & ...& & & & & &
ZACHOWANIA PROSPOA
ECZNE  działania ukierunkowane na działanie przynoszące korzyść
innemu człowiekowi. Teorie wyjaśniające zachowania prospołeczne:
teorie socjobiologiczne
- altruizm odwzajemniony
- dobór krewniaczy i joint fitness
decyzyjny model interwencji kryzysowej (Latane, Harley)  czy widzę zdarzenie (tak/nie), jak tak
to czy jest to sytuacja kryzysowa, jak tak jaka jest moja ewentualna odpowiedzialnośc, czy wiem
jak pomóc, czy potrafię to zrobić, pomagam/nie pomagam
teoria pobudzenia
- model pobudzenia bilansu (Jane Piliavin)
- pobudzenie empatyczne (Daniel Batson)
teoria norm
ALTRUIZM  szczególny rodzaj zachowania pomocnego, który nie przynosi żadnych korzyści sprawcy
bądz
przynosi mu straty.
TEORIE SOCJOBIOLOGICZNE
Karol Darwin (1859)  proces doboru naturalnego powoduje, że geny mające na celu przetrwanie
jednostki jako przedstawiciela gatunku są utrwalane
Opiera się na 2 założeniach:
- Ludzie posiadający określone geny są bardziej skłonni do utrwalenia określonych zachowań
- Niektóre zachowania są utrwalane w toku ewolucji bardziej niż inne
Jednostka dba o to, by jej geny przetrwały
- Krytyka Wilsona: altruizm wynikający z prawa doboru krewniaczego godzi w podstawy
cywilizacji
- Hamilton zakłada, że jednostka zwiększa prawdopodobieństwo przekazania swoich genów przez
posiadanie dzięki, ale i dzięki przeżyciu & .(????). Prawo Hamiltona zakłada pojawienie się
altruizmu (czyli faworyzacji takiego zachowania na mocy samego doboru naturalnego), gdyż:
K < p * z (K  koszty zachowania altruistycznego, p  współczynnik pokrewieństwa, z = zysk
odbiorcy)
Współczynnik pokrewieństwa  frakcja genów identycznych u 2 osobników w wyniku
wspólnego pochodzenia
16
TEORIA WYMIANY SPOA
ECZNEJ
Ludzie często kierują się interesem własnym, maksymalizacją zysków i minimalizacją strat.
Jane i Irwin Piliavin, Judith Rodin  przedstawianie zysków i strat nieudzielania pomocy.
Zgodnie z ich teorią, pomocy udzielamy, gdy zyski będą przewyższać straty.
" Koszty udzielania pomocy to:
- krótko/długotrwała strata czasu,
- bezpośrednie zagrożenie dla własnego życia lub zdrowia
- prawna odpowiedzialność, gdy pogorszymy czyjeś zdrowie
- osoba, której pomożemy staje się zależna od nas
- odroczone zagrożenie dla własnego zdrowia życia (np. zemsta napastnika)
" Zyski udzielania pomocy:
- Poprawa samooceny
- Uznanie ze strony innych
- Uniknięcie prawnej odpowiedzialności za uchylenie się od pomocy
- Nagroda pieniężna
- Rozgłos i sława
- Postawienie przestępców przed sądem
" Koszty nieudzielania pomocy:
- Obniżenie samooceny
- Dezaprobata ze strony pozostałych osób, które pomogły
- Prawna odpowiedzialność w przypadku konieczności udzielenia I pomocy
" Zyski nieudzielania pomocy:
- Uniknięcie krótko/długotrwałej straty czasu
- Uniknięcie bezpośredniego/odroczonego zagrożenia dla własnego życia lub zdrowia
- Uniknięcie dalszej odpowiedzialności za losy ofiary
- Uniknięcie odpowiedzialności za pogorszenie sytuacji zdrowotnej ofiary
Podważa sens rozumienia altruizmu. Jednostka pomaga, gdy jest to w jej interesie, gdy zyski
przewyższają straty.
Wartość nagradzającą zachowań można tłumaczyć:
Normą wzajemności
Przyjście komuś z pomocą zmniejsza dyskomfort związany z przyglądaniu się
cudzemu nieszczęściu, co wzbudza u nas niepokój i napięcie
Pomaganie jest gratyfikacyjne, pozwala zdobyć uznanie przy niskich nakładach
TEORIA POBUDZENIA  model pobudzenia bilansu (Jane Piliavin)
Do udzielenia pomocy w sytuacji kryzysowej motywuje nas spostrzeganie jej jako skuteczne
usunięcie własnych negatywnych nastrojów
" Pobudzenie wywołane cudzymi kłopotami, którym przypisywane są nieprzyjemne dla
obserwatora emocje, powodują że stara się on je zredukować.
" Obserwator wybiera najbardziej ekonomiczny sposób redukcji przeżywanego przez siebie
pobudzenia (najszybszy, najmniej kosztów, dużo zysków)
" Zaobserwowanie cudzych kłopotów wywołuje u obserwatora pobudzenie emocjonalne, które
rośnie w miarę:
- Natężenia tych kłopotów
- Ich jednoznaczności
- Ich czasu trwania
- Zmniejszenia dystansu między świadkiem a osobą nękaną
Wg psychologów społecznych: Postępowanie w sytuacji kryzysowej zależy bardziej wielkości
zysków i kosztów udzielania niż zaniechania pomocy (Dovidio). Koszty zaniechania decydują
głównie wtedy, gdy są naprawdę małe. W rezultacie, nie nakłoni się nas do pomocy, jeśli istnieje
17
duże ryzyko narażenia własnego zdrowia na niebezpieczeństwo, nawet kosztem wyrzutów
sumienia.
Czasami ludzie interweniują impulsywnie (np. skaczą w płomienie na ratunek bliskiej osoby).
Robią to, ponieważ czas reakcji w takich sytuacjach jest zbyt krótki na dokonanie bilansu kosztów
i zysków.
Model ten uwzględnia 2 rodzaje kosztów i zysków które związane są z udzieleniem lub
zaniechaniem pomocy:
- Koszty udzielenia pomocy: czas, wysiłek, narażenie się na niebezpieczeństwo
- Zyski z udzielenia pomocy: gratyfikacja itp.
TEORIA POBUDZENIA  rola empatii (Daniel Batson)
Empatia to umiejętność postawienia siebie na miejscu drugiej osoby,
Hipoteza empatii to altruizm aton a, czyli przekonanie, że to właśnie empatia odczuwana
w stosunku do ofiary skłania nas do pomocy.
Zauważenie osoby potrzebującej pomocy -> empatia wobec niej -> udzielenie pomocy (bez
względu na to czy mamy w tym interes i jakie są koszty) albo i nie
Pobudzenie egoistyczne  własne cierpienie wywołane stanem ofiary może być zredukowane
tylko poprzez pomoc albo ucieczkę
Pobudzenie empatyczne  współczucie i wspasowanie się w rolę ofiary
TEORIA NORM
Norma odpowiedzialności społecznej to oczekiwanie i nakaz pomagania tym osobom,
których losy zależą od naszych działań. Zależność ta nasila chęć pomocy.
Wynikająca z normy odpowiedzialności społecznej skłonność do pomagania:
- Jest słabsza w społeczeństwach indywidualistycznych (np. USA) niż kolektywistycznych
(np. Indie)
- Słabnie, gdy osoba potrzebująca pomocy jest spostrzegana jako sobie winna sytuacji w
której się znajduję albo budzi antypatię
Norma wzajemna  oczekiwanie i nakaz pomagania osobom, które nam kiedyś pomogły.
Zawiera 3 reguły szczegółowe:
- Nakaz pomagania/wyświadczania przysług innym
- Nakaz przyjmowania cudzej pomocy
- Nakaz odwzajemniania przysług przysługami
Wyjaśnienie zachowań prospołecznych w kategoriach norm nasuwa kilka problemów:
- Ludzie nie zawsze postępują zgodnie z & & & (?????)
- Ogólność norm powoduję, że jednostka nie widzi związku między nimi
Shalom H. Schwarz: pojecie normy osobistej  poczucie osobistej obligacji moralnej do
postępowania w określony sposób w określonej sytuacji
Wyznaczniki pomagania innym:
Obecność i postępowanie innych
Rozproszenie odpowiedzialności i niewiedzy wielu  wraz ze wzrostem świadków
zdarzenia maleje skłonność do udzielania pomocy, ponieważ jednostka czuję się niejako
zwolniona z pomocy; tzw. efekt widza  im więcej świadków tym mniejsza szansa, że
któryś z nich udzieli pomocy
Modelowania  kumulacja ignorancji (świadkowie nagłego wypadku wzajemnie
obserwują swoją obojętność i bagatelizują zdarzenie
Obecność innych, którzy pomagają nasila pomaganie, gdy znika: ???????????????
Właściwości biorcy pomocy  częściej pomagamy osobom bezradnym (np. starcom), ale gdy
sytuacja takiej osoby jest zawiniona, chęć pomocy maleje
Częściej pomagamy człowiekowi gdy: ??????????????????????
18
Relacje między dawcą i odbiorca pomocy:
- Im bliższa nam osoba jest w potrzebie, tym częściej pomagamy
- Zależy od stopnia w jakim jesteśmy zaabsorbowani sobą lub osobą potrzebującą pomocy (zwykle
jesteśmy bardziej zaabsorbowani sobą)
Dwa typy motywacji do pomagania wg Jerzego Karyłowskiego :
a) Motywacja endocentryczna  pomagamy by podwyższyć własne samopoczucie
b) Motywacja egzocentryczna  pomagamy innym by polepszyć ich samopoczucie;
najważniejsze jest by pomoc w ogóle została udzielona
& & & & & & & & & & & & & ..& .& : SPOSTRZEGANIE INNYCH :& & & & & & ......& & & & & &
Poglądy na świat funkcjonują jako oczekiwania  tego co możemy się spodziewać po innych , sytuacji.
Oczekiwania te, są znacznie częściej błędne niż chcielibyśmy to przyznać. To w jaki sposób myślimy o
świecie, innych ludziach, wydarzeniach potwierdza często nasze oczekiwania  co nas utwierdza w
dotychczasowym uproszonym obrazie rzeczywistości.
Ludzie:
zwracają uwagę na zdarzenia i zachowania zgodne z ich oczekiwaniami (Trope, Thompson,
1997);
posiadają skłonność do interpretowania niejednoznacznych wydarzeń i zdarzeń zgodnie z ich
oczekiwaniami ( Darley, Gross, 1983);
mają skłonność do zapamiętywania ludzi i zdarzeń pozostających w zgodzie z naszymi
oczekiwaniami (Hirt, McDonald, Erikson, 1995).
Eksperyment Cohen (1981)
Ochotnicy oglądali kasetę wideo z urodzinowego przyjęcia. Claudia Cohen jednej grupie przedstawiła
kobietę na kasecie jako kelnerkę, drugiej jako bibliotekarkę. Zaczęły działać schematy. Pierwsza grupa
zapamiętała, że kobieta jadła hamburgery (to im się kojarzyło z kelnerką), a druga, że piła wino
[właściwie to piwo] i grała na fortepianie (to im się kojarzyło z bibliotekarką).
Oczekiwania
są odporne na zmiany
zapewniają oszczędny poznawczo sposób rozumienia świata
ale jednocześnie uproszczają to rozumienie
czasem nasze oczekiwania są tak sprecyzowane, że ich stosowanie umożliwia podejmowanie
decyzji, które są skuteczne i słuszne (Jussim)
czasem są błędne
Robert Merton  SAMOSPEA
NIAJ
CE SI
PROROCTWO jest, początkowo, fałszywą definicją
sytuacji prowokującą wystąpienie nowych zachowań, które doprowadzają do prawdziwości tego
początkowo fałszywego sposobu widzenia sytuacji
Fazy przebiegu:
Postawienie fałszywej hipotezy o naturze osoby lub sytuacji
Hipoteza inicjuje własne postępowanie jej posiadacza
Postępowanie to prowokuje stosowne reakcje  obiektu hipotezy, które nie pojawiłyby się gdyby
nie hipoteza
Reakcje te stanowią dowód pozwalający orzec prawdziwość hipotezy
Początkowe błędne oczekiwanie prowadzi do działań powodujących, że staje się ono prawdziwe:
dzieci uważane za mądrzejsze, lepiej uczą się w szkole ( Rosenthal, 1985)
19
 osoby błędnie uznane za gorzej wykształcone, gorzej wypadają za rozmowach o pracę- zadaje im
się mniej korzystne pytania i poświęca się im mniej czasu, podświadomie wysyłając niewerbalne
komunikaty negatywne
negocjatorzy uznani za b. agresywnych negocjują b. stanowczo, gdyż są traktowani w b.
stanowczy sposób (Kelley, Stahelski, 1970)
osoby uznane za chłodne, stają się takie, gdyż dostają mniej ciepła i ludzie zachowują wobec nich
większy dystans (Ickes, Patterson, Rajecki, Tanford, 1982).
Nie każde błędne założenie prowadzi do samospełniającego się proroctwa. Pojawia się ono gdy:
- ludzie mający błędne oczekiwania kontrolują przebieg danego kontraktu społecznego,
- osoby będący celem tych oczekiwań, poddają się tej kontroli.
Mężczyz
ni są bardziej skłonni tworzenia do samospełniających się proroctw -może dlatego że w procesie
socjalizacji uczą się przejmowania kontroli nad rzeczywistością. Kobiety są częściej ofiarami  uczą się
być posłuszne.
Mniej skłonni do tworzenia samospełniających się proroctw są:
ludzie zmotywowani do prawdziwej oceny innych
chcą zdobywać sympatię innych
gdy ludzie wiedzą iż inni posiadają niezbyt rzetelną wiedzę o nich
gdy jest ważne dla jednostki by była spostrzegana taka jaka ona jest
Zazwyczaj  gdy chcemy się dowiedzieć dlaczego dana osoba zachowuje się w określony sposób,
rozważamy różne aspekty, ale czasem co by zaoszczędzić sobie wysiłku wnioskujemy o dyspozycyjnych
aspektach osobowości. Zakładamy, że zachowanie osoby jest wynikiem jej osobowości. A ponieważ
przychodzi to nam bardzo łatwo, popełniamy przy tym: błąd korespondencji  przypisujemy cechom
osobowości większego niż faktyczny wpływu na zachowanie ( Jones, 1979). Jest to tak częste, że zostało
nazwane: podstawowym błędem atrybucji (Ross, 1977): skłonność do przypisywania cudzych
zachowań czynnikom wewnętrznym (cechy, postawy, pragnienia) przy niedocenianiu roli sytuacyjnych
wyznaczników tych zachowań (nacisków sytuacji, ról społecznych). Atrybucje to potoczne wnioski o
przyczynach obserwowanych zachowań.
Eksperyment Jones a i Harris a
Uczestnicy otrzymali do przeczytania  napisane rzekomo przez studentów- eseje, z których część
popierała a potępiała Fidela Castro. Części powiedziano, że autorzy prac mogli dowolnie wybrać punkt
widzenia  pozostałym, że studentom narzucono go. Ci badani, którym powiedziano, że autorzy mieli
dowolność w wyborze opcji, zakładali, że eseje odzwierciedlają rzeczywiste poglądy studentów. Nawet,
gdy badani, wiedzieli że studenci mieli narzucony punkt widzenia, przypisywali je piszącym.
W kulturze zachodniej łatwiej dostrzegamy wpływ osobowości niż sytuacji ( Gilbert, Malone, 1995).
Sytuacje oddziaływujące na aktorów są często niewidoczne dla obserwatorów.
Gdy uwaga skupi się bardziej na sytuacji, to wtedy są tworzone atrybucje sytuacyjne
Asymetria aktor-obserwator: mamy skłonność do przypisywania powodów zachowania innych ludzi-
im samym, ich osobowości, natomiast powody naszych zachowań są upatrywane i tłumaczone sytuacyjni
( Nisbett, Jones, 1972; Zaccaro i Lowe, 1985);
Przyczyny różnicy aktor-obserwator:
odmienność ukierunkowania uwagi (aktor skupia się na otoczeniu, obserwator na aktorze)
odmienność wiedzy (aktor więcej wie o międzysytuacyjnej zmienności własnego zachowania)
20
 odmienność języka opisu obserwowanych zachowań (aktor opisuje siebie za pomocą konkretnych
czasowników ja krzyczałem, obserwator za pomocą abstrakcyjnych czasowników bliskich
przymiotnikom oznaczającym cechy on był agresywny).
Błąd atrybucji nie jest uniwersalny kulturowo
Kultury indywidualistyczne:
jednostka jest niezależna i uczona jest co by przyjmować na siebie odpowiedzialność
osobista za poniesione porażki
wiara, że cechy osoby, osobowość i postawy kształtują zachowania
Kultury kolektywistyczne:
jednostki są definiowane w kategoriach przynależności grupowej
zachowanie jest wynikiem sytuacji: norm, presji społecznej
HEURYSTYKI to uproszczające strategie poznawcze stosowane przy formułowaniu sądów bez analizy
większości informacji, na których sąd powinien się opierać (nieświadomie stosowane drogi na skróty).
David Kahneman i Amos Tversky
ALGORYTM = niezawodna metoda uzyskiwania rozwiązań zadania
HEURYSTYKA = metoda zawodna, skuteczna często, ale nie zawsze
Heurystyka reprezentatywności (Tversky, Kahneman) polega na klasyfikowaniu jakiegoś zjawiska do
danej kategorii na podstawie tego, że przypomina ono typowy przykład z tej kategorii (kim jest Zosia?
Spędza czas na siłowni, jest na diecie, trenuje.. Co studiuje?)
Konsekwencje:
- niedocenianie proporcji podstawowych (bezwarunkowego prawdopodobieństwa zdarzeń),
pomijanie informacji o próbie/populacji, koncentracja na informacji o pojedynczych przypadkach
- ignorowanie wielkości próby (traktowanie małych prób tak, jakby stosowały się do nich prawa
dużych liczb)
- duża skłonność do wyciągania wniosków ogólnych na podstawie obserwacji pojedynczych
przypadków (mniejsza niż skłonność do wnioskowania z prawidłowości ogólnych, jaki będzie
konkretny przypadek)
- poszukiwanie ważnych przyczyn dla ważnych zdarzeń (np. spiskowa wizja dziejów: wanna
jednego z ministrów)
- upatrywanie przyczyn zdarzeń w zdarzeniach do nich podobnych (Np. żółte substancje leczą
żółtaczkę, czerwone wino poprawia krew)
Heurystyka dostępności (Tversky, Kahneman) to skłonność do przeceniania częstości występujących
zjawiska:
przypomnimy sobie to o czym mówią nam media- łatwiej jest przypomnieć sobie morderstwo niż
samobójstwo
zwykle trafna ponieważ zdarzenia częste są łatwo dostępne;
czasami myląca ponieważ nie wszystkie informacje dostępne pamięciowo dotyczą zdarzeń
częstych
prowadzi do wzrostu ważności informacji o zdarzeniach łatwiej przypominanych, a więc:
- dramatycznych
- konkretnych i wyrazistych
- niedawnych
- często omawianych (np. w mass-mediach)
- zjawisko fałszywej powszechności  ludzie przeceniają powszechność akceptacji dla działań
własnych ze strony innych ludzi.
21
Heurystyka zakotwiczenia i dostępności polega na tym ,że najpierw oceniana jest sytuacja, a następnie
ocena ta jest dostosowana przy uwzględnieniu cech danej sytuacji:
jest to heurystyka która jest wynikiem efektu fałszywej powszechności;
gdy musimy wyrobić sobie nowy sąd  to często zaczynamy od przybliżonej oceny  służy ona
nam za kotwicę/punkt wyjścia,
Gdy ją juz mamy dostosowujemy ją, biorąc pod uwagę, że może być niedoskonała.
Efekt fałszywej powszechności  to wynik procesu zakotwiczania i dostosowywania  własne poglądy
są zaś używane jako kotwica ( Alicke, Largo, 1995; Fenigstein, Abrams, 1993).
Myślenie kontrfaktualne (np. co by było gdyby... żyli neandertalczycy& ) wpływa na nasze oceny i
emocje:
Negatywne następstwa rzadkich, nietypowych, zdarzeń są oceniane jako bardziej negatywne
(możemy łatwo sobie wyobrazić alternatywę).
Negatywne następstwa zdarzeń, dla których trudno sobie wyobrazić alternatywę są oceniane jako
mniej negatywne.
UCZUCIA JAKO INFORMACJE - używanie uczuć jako sposobu upraszczania oceniana
Eksperyment Schwarz i Clore (1983)
Dzwoniono do studentów pytając ich o jakość życia. Rozmowa w pochmurny dzień: mniejsze
zadowolenie z życia niż gdy dzwoniono w piękny słoneczny dzień.
Zjawisko zgodności pamięci z nastrojem: przypominamy sobie wydarzenia zgodne z nastrojem. Ale
może używamy swych uczuć jako wskazówki jak nam się układa życie??
Może w kiepskim nastroju / jesień i pada/ dochodzimy do wniosku, że ogólnie jest z nami kiepsko??
Eksperyment Schwarz (1990)
Badacze rozpoczynali rozmowę od pytania: 'A nawiasem mówiąc , jaka tam u Was teraz pogoda? Tym
samym zwracano uwagę na możliwość wpływu pogody na samopoczucie Skoro wiem, że pogoda
wpływa na mój nastrój -to nie będzie dla mnie wskazówką do oceny swego życia. faktycznie odsetek
badanych wyrażających swe zadowolenie z życia w pogodne i deszczowe dni był taki sam
WPA
YW KONTEKSTY NA TREŚĆ S
DÓW
Kontekst = informacja o innych obiektach (osobach, zdarzeniach) niż obiekt aktualnie oceniany.
Efekt asymilacji - sąd zostaje przesunięty w kierunku informacji kontekstowej (gdy dodatni
kontekst podwyższa ocenę, albo ujemny kontekst obniża ocenę).
Efekt kontrastu - sąd zostaje odsunięty od informacji kontekstowej (gdy dodatni kontekst obniża
ocenę, albo ujemny kontekst podwyższa ocenę).
Ta sama informacja kontekstowa może spowodować:
- efekt asymilacji (jeżeli zostanie ona włączona w reprezentację ocenianego obiektu) albo
- efekt kontrastu (jeżeli informacja ta powoduje wyłączenie części reprezentacji ocenianego obiektu,
albo staje się kryterium porównania).
Warunkiem koniecznym zarówno asymilacji, jak i kontrastu jest jakiś stopień wieloznaczności
ocenianego obiektu.
Kiedy asymilacja (włączenie) a kiedy kontrast (wyłączenie):
Jeżeli różnica miedzy kontekstem a obiektem ocenianym jest mała to asymilacja, jeżeli różnica
jest duża, to kontrast.
Jeżeli informacja kontekstowa dotyczy zdarzeń bliskich w czasie to asymilacja, jeżeli odległych w
czasie to kontrast.
22
 Jeżeli obiekty kontekstowe tworzą całość z obiektem ocenianym (np. członkowie tej samej
rodziny) to asymilacja, jeżeli dotyczy obiektów tworzących odrębną całość to kontrast.
Jeżeli wpływ informacji kontekstowej jest nieświadomy to asymilacja; jeżeli wpływ ten jest
świadomy, a człowiek stara mu się przeciwdziałać - to kontrast.
Asymilacja jest automatyczna, bezwysiłkowa, częstsza (stanowi  default option ). Kontrast
występuje rzadziej, bowiem wymaga przerwania automatyzmu - wysiłku, motywacji i zasobów
poznawczych.
& & & & & & & & & & & & & ..& & .& : KONFLIKTY :& & & & .& & & & ..& & ...& & & & & &
O sytuacji konfliktowej mówimy:
" aspiracje lub dążenia ludzi okazują się wzajemnie sprzeczne  realizacja jednego utrudnia
realizację drugiego/uniemożliwia jego realizację
" opinie na temat prawdziwości , czy tez słuszności pewnych poglądów się wzajemnie wykluczają
" jest to sytuacja konfliktu potencjalnego
Konflikt potencjalny przekształca się w konflikt realny, gdy ludzie podejmują próby realizacji swych
dążeń, usiłując przełamać wyłaniające się przeszkody związane z obecnością czy działaniami innych
ludzi. Konflikt staję się realny również wówczas, gdy ludzi zaczynają wygłaszać opinie, które wzbudzają
sprzeciw innych ludzi mających odmienne opinie. W tych sytuacjach sytuacja przekształca się w
KONFLIKT.
Konflikty mogą być interpersonalne (pomiędzy jednostkami) bądz
międzygrupowe.
Konflikt o władze:
" dotyczy sytuacji, w której grupa zdobędzie przewagę umożliwiającą jej realizację swych dążeń
bez uwzględniania opinii i interesów innych grup, bądz
też tego która grupa będzie mogła
decydować i ładzie społecznym zgodnie z tym, co sama uważa za słuszne i dobre (które poglądy,
ideologia, religia jest jedyną słuszną).
" Walka o pewne terytorium, o zasoby& .
" a to już polityka
POLITYKA: dążenie do udziału we władzy lub do wywierania wpływu na podział władzy, czy to
między państwami, czy też w obrębie państwa, między grupami ludzi, jakie to państwo tworzą (Max
Weber - Polityka jako zawód i powołanie, Kraków 1998).
Definicja ta jest o tyle uniwersalna, że akcentuje dwa wymiary polityki:
" wewnętrzny (wewnątrzpaństwowy)
" zewnętrzny (międzypaństwowy).
I takie też mogą być konflikty. Ze względu na upływ czasu od powstania tej definicji (1. połowa XX
wieku), dziś należało by ją uzupełnić o stosunki państw narodowych z organizacjami międzynarodowymi
oraz o stosunki między tymi organizacjami i w ich obrębie (zwłaszcza w kontekście Unii Europejskiej).
Systemy polityczne czasem zajmują się:
" zamieszki
" wojny domowe
" rewolucje
" zamachy stanu
Wiąże się to z osłabieniem legitymizacji władzy: może się do tego przyczynić: wymykająca się spod
kontroli inflacja, jawna korupcja, masowe bezrobocie, przegrana wojna
Fred von der Mehden wyróżnia 5 typów PRZEMOCY:
przemoc pierwotna: podłożem są konflikty pomiędzy podstawowymi wspólnotami:
etnicznymi, narodowymi lub religijnymi
23
 przemoc separatystyczna: czasem wyrasta z konfliktu pierwotnego, celem jest uzyskanie
niepodległości przez dana grupę
- lata 60 plemię Ibo chciało oderwać się od Nigerii i utworzyć własne państwo Biafry:
- Bengal odłączył się od Pakistanu w 1971: Bangladesz; Chorwacja, Słowenia w
1991 :Jugosławia
- Europa: Baskowie, Bretończycy, Korsykanie
przemoc rewolucyjna  celem jest obalenie reżimu /zastąpienie go innym
zamach stanu  mają charakter kontrrewolucji, celem ich jest zapobiegnięcie rewolucyjnemu
przewrotowi; prawie zawsze dokonuje ich wojsko, popierane przez elity. Najczęstszy
scenariusz: czołgi otaczają pałac prezydenta, ten rezygnuje, udaje się na wygnanie lub ma
pogrzeb, a rządy obejmuje jakiś generał. Niektóre zamachy są bezkrwawe, ale czasem jakaś
lewica się zbuntuje i mamy do czynienia z mordami:
- junta w Chile: w 1973 10 tys. Osób
- Argentyna 1975  15 tys.
- Gwatemala  100 tys.
nieklasyfikowalna przemoc: protesty, strajki, demonstracje przeciwko budowie elektrowni
atomowych
Niektórzy uważają, że przemoc rodzi się w tych społeczeństwach które przechodzi zmianę. Wolne są
społeczeństwa stabilne, tradycyjne, tam gdzie mamy ustalone formy władzy, uświęcone tradycją.
Najczęściej z przemocą mamy do czynienia w społeczeństwach w fazie przejściowej: pomiędzy jedną
fazą , a drugą: zmiana tyczy wszystkiego: stylu życia, religii, system polityczny , gospodarczy. Wtedy
może dojść do rebelii czy rewolucji - względna deprywacja: ludzie ubodzy rzadko się buntują: bo są
zajęci przetrwaniem, ale jak mają pełne brzuchy to widzą że inni mają lepiej. Oni też tak chcą: gniew,
poczucie niesprawiedliwości, rewolucje wybuchają nie wtedy kiedy sytuacja się pogarsza, ale wtedy
jak poprawia (Tocquiville, Brinton).
REWOLUCJE:
- gwałtowna zmiana systemu: usunięcie starego wraz z elitami
- niewielka, umiarkowana zmiana to reforma
- jak chcemy się dowiedzieć czy naprawdę miała miejsce rewolucja to patrzymy co się stało z
dawnymi elitami: jeśli nadal są u władzy: to nie ma mowy o rewolucji.
- gdy jest rewolucja to nowe elity eliminują w dosłowny sposób stare elity: eksterminacja ,
wygnanie
- nie zawsze rewolucje mają krwawy przebieg:89 /wyjątek Rumunia
Intelektualiści i rewolucje:
większość rewolucji w XX wieku to dzieło ludzi wykształconych: Lenin: wybitny
umysł
Mao tse Tung: gdy zakładał Chińską Partię Komunistyczną pracował w bibliotece,
Fidel Castro  prawnik
Che Guevara  lekarz w Boliwii
Pol Pot studiował w Paryżu i tak przesiąkł marksizmem że mu odbiło
Wojna rewolucyjna  wojna partyzancka : wojna o ustanowienie konkurencyjnego systemu kontroli na
ludnością
Etapy rewolucji wg Brinton a:
1) prolog - rozkład starego reżimu: administracja się załamuje; ludność nie wierzy władzy,
intelektualiści wypowiadają lojalność reżimowi, optują za określona utopią: gospodarka
rozwija się pomyślnie, ale ----pełne brzuszki, rodzą niezadowolenie
24
2) powstają komitety, sieci, spiski, komórki....powstaje polityczny impas, bez wyjścia,
społeczeństwo jest podzielone; rząd wzywa wojsko- ale żołnierze dezerterują, władza jest już
łatwo do przejęcia, gdy dotychczasowe władze się wycofują: zaczyna panuje euforia
3) władza przechodzi w ręce osób umiarkowanych: mających związek z dawnym reżimem:
urodzenie, wykształcenie....ale ekstremistom się to nie podoba, umiarkowani są zbyt
zachowawczy, za mało radykalni
4) extremum rewolucji: wprowadzanie nowego idealnego ładu, terroryzm, rewolucja pożera
własne dzieci
5) ludzie mają wszystkiego dosyć, chcą spokoju, czas termidoru: miesiąc we francuskim
kalendarzu rewolucyjnym w którym Robespierre stanął na gilotynie
Do konfliktu nie dochodzi jeśli:
- jedna ze stron ustąpi: jednostronne ustępstwo
- strony się porozumieją
- strony realizują swe cele , nie atakując się wzajemnie
- strony godzą się, by spór rozstrzygnął nie zależny arbiter
- strony starają się wyjaśnić różnice wynikające z rozbieżnych przekonań przez ich
krytyczną analizę (debata).
Wyróżniamy 2 jakościowo różne stopnie konfliktu:
" konflikt ograniczony  w którym uczestnicy mają na celu usunięcie przeszkód w realizacji dążeń
zablokowanych przez działania przeciwnej strony
" konflikt rozlany, celem jego nie jest realizacja zablokowanych dążeń, ale zniszczenie
przeciwników, bądz
zadanie im szkód, czy cierpień (zw. jest też konfliktem destrukcyjnym)
y
ródła sytuacji konfliktowych:
- różnice interesów
- społeczna tożsamość
- różnice światopoglądowe
Rola różnic interesów (wg Sherif a):
- z
ródłem konfliktów jest obiektywna sprzeczność interesów
- by poznać przyczynę konfliktów musimy dokładniej poznać sytuację grupy i jej interesy
- na tej podstawie możemy przewidzieć kiedy będzie się czuła zagrożona przez inne grupy
- jest to realistyczna teorie konfliktów
- implikacją realistycznej teorii konfliktów jest teza, że konflikt może być zażegnany dzięki
pojawieniu się celu nadrzędnego, czyli takiego który obydwie grupy potraktują jako ważny i
wspólny
Rola społecznej tożsamości  teoria społecznej kategoryzacji (H. Tajfel):
ujmowanie zjawisk w grupy, klasy, w schematy poznawcze (stereotypy) to proces kategoryzacji,
dzięki któremu:
nie trzeba każdej osoby  uczyć się od nowa i oddzielnie
można wykorzystać zgromadzoną już wiedzę o rodzajach ludzi
można wyjść  poza dostarczone informacje (wnioskować o brakujących danych, przewidywać,
planować)
można automatycznie przetwarzać informacje o innym człowieku oszczędzając czas i zasoby
umysłowe ( automatyczny pilot - stereotyp jako narzędzie umysłowe)
Teoria akcentuacji (H. Tejfel): Nałożenie się kategoryzacji obiektów (ich przynależności do różnych
jakościowo kategorii) na ich zmienność pod względem jakiejś cechy ciągłej prowadzi do:
o wzrostu spostrzeganych różnic międzykategorialnych
o spadku spostrzeganych różnic wewnątrzkategorialnych
25
Dzieje się tak pod warunkiem, że kategoryzacja jest skorelowana z cechą ciągłą; np. obiekty krótkie
są białe, obiektu długie są czarne, biali są uważani za pracowitych, czarni z leniwych - wówczas
przynależność do kategorii koloru wspomaga różnicowanie obiektów pod względem ocenianej cechy
ciągłej.
Efekty kategoryzacji społecznych:
łatwość podziału MY-ONI: minimalne sytuacje grupowe
My wolimy Klee; Oni Kandinskiego
Jest to najważniejsza konsekwencja kategoryzacji !!!
My, czyli swoi, to Ci którzy należą do tej samej grupy co ja, obcy to ONI należą do innej grupy
faworyzacja grupy własnej / deprecjacja grupy obcej
W sytuacjach społecznych zawsze jedna z kategorii jest własną grupą spostrzegającego człowieka, a
ludzie z reguły dążą do podwyższenia poczucia własnej wartości  stąd skłonność do pozyskiwania
pozytywnej tożsamości społecznej, przekonania, że własna grupa jest lepsza od pozostałych. Stąd
pozytywne sądy na temat członków grupy własnej, a negatywne - na temat członków grupy obcej,
co się wyraża w: przypisywaniu cech i intencji atrybucji (spostrzeganiu przyczyn) ich zachowań i
wyników
grupa własna  negatywy przyczynom zewnętrznym
grupa własna  pozytywy przyczynom wewnętrznym
grupa obca  negatywy przyczynom wewnętrznym
grupa obca  pozytywy przyczynom zewnętrznym
rozstrzyganiu wieloznaczności (np. ocena odpowiedzialności i winy)
ONI jednorodni MY zróżnicowani
oni są wszyscy jednakowi; trudni do rozróżnienia
informacje o członkach grupy własnej kodowane są jako dane o pojedynczych osobach 
informacje o członkach grupy obcej kodowane są jako dane o grupie
negatywne informacje o członkach grupy własnej kodowane są konkretnie (szczególnie jako
zachowania - ty popchnąłeś, uderzyłeś, krzyczałeś),
negatywne informacje o członkach grupy obcej kodowane są abstrakcyjnie (szczególnie w postaci
cech - on był agresywny, hałaśliwy)
na odwrót z informacjami pozytywnymi
Termin ŚWIATOPOGL
D, oznacza nic innego jak pogląd na świat. O dnosi się nie do poglądu
dotyczącego jakiegoś wycinka rzeczywistości, lecz do ujęcia całościowego orzekającego się o
uniwersum możliwych oraz istniejących rzeczy i zjawisk, łącznie z człowiekiem pojmowanym
zarówno jako gatunek jak również jako jednostka.
Podstawową cechą światopoglądu jest jego uniwersalność. Odnosi się do sfery
doświadczeń związanych z materialną, polityczną, społeczną, techniczną, magiczną
egzystencją człowieka, oraz z jego indywidualnymi doświadczeniami życiowymi
realizowanymi w sferach erotycznej, emocjonalnej czy uczuciowej. Wszystkie one, oraz
wiele jeszcze innych, z całą pewnością pozostają u podstaw całościowego obrazu świata.
Kolejną nie mniej istotną cechą światopoglądu jest jego usystematyzowanie. Dokonuje się
w nim określona strukturalizacja doświadczeń na temat własnego życia oraz otaczającego
świata. Strukturalizacja ta jest efektem albo określonego wychowania albo samodzielnej
refleksji. Jej wynikiem jest określona hierarchia wartości i celów, ze względu na które
człowiek podejmuje swoje działania. Światopogląd stanowi mniej lub bardziej wyraz
nie
sformułowany opis konkretnej sytuacji człowieka na tle świata jak również pewne
preferencje i postulaty odnoszące się do działań człowieka. W światopoglądzie znajdują
wyraz te głównie znaczenia, które określają stosunek człowieka do własnego życia oraz do
otaczającego go świata. Dotyczy on zatem konkretnej osoby, wyrażając jej
zapatrywania na istotne dla niej kwestie.
Z faktu, że treści światopoglądowe czerpią z różnych doświadczeń życiowych i różnych
dziedzin kultury, wynikają jeszcze dwie istotne cechy światopoglądu: może on mniej lub
26
bardziej świadomie łączyć wzajemnie ze sobą sprzeczne treści, zasadność światopoglądu
wyznaczana i oceniana jest nie poprzez obiektywne i ogólne standardy, lecz poprzez
indywidualną jednostkę ludzką, orzekającą o jego przydatności/nieprzydatności dla
realizacji konkretnych działań.
Tak rozumiany światopogląd jest z kolei z
ródłem postaw i uzasadnieniem dla postępowania danej osoby.
Przyjmuje się, że do rozwoju światopoglądu dochodzi w trakcie rozwoju osobniczego człowieka, przy
czym światopogląd powstaje wyłącznie na gruncie uwarunkowań kulturowych, nie zaś biologicznych. Na
gruncie interpersonalnych podobieństw indywidualnych światopoglądów poszczególnych osób dochodzi
do powstawania grup społecznych takich jak wspólnoty wyznaniowe, partie, ruchy społeczne itp., które z
kolei próbują artykułować wspólnotę wyznawanych światopoglądów jako IDEOLOGI
.
WARTOŚCI to główna, konstytutywna część szerszego systemu przekonań i wierzeń na temat
przeszłości, teraz
niejszości i przyszłości dane wspólnoty, na temat jej pozytywnych i negatywnych
doświadczeń, jej miejsca i roli w świecie ludzi. Całokształt tych przekonań nazywamy kolektywnym
systemem znaczeń.
Podtrzymywanie kolektywnego systemu znaczeń jest warunkiem przetrwania i przeżycia każdej
wspólnoty i zachowania poczucia bezpieczeństwa - Teoria opanowania trwogi /Terror Management
Theory; Greenberg i Pyszczyński/:
dla zachowania poczucia bezpieczeństwa niezbędne jest posiadanie i utrzymywanie
wewnętrznego systemy znaczeń.
przekonanie o prawdziwości systemu wierzeń opiera się na stwierdzeniu, że inni ludzie wierzą w
to samo i potwierdzają tę wiarę w swym codziennym postępowaniu.
im większa zgodność opinii i praktyk, tym silniejszy i bardziej niewzruszony system wierzeń 
dlatego głównym zagrożeniem dla kolektywnego systemu przekonań jest obecność
kwestionujących go ludzi
kolektywny system znaczeń chroni człowieka przed poczuciem egzystencjalnej trwogi  życie
człowieka przebiega w warunkach niepewności, zagrożenia.
czym człowiek jest świadomy nieuchronności śmierci: swej i bliskich.
człowiek silnie i bezgranicznie wierzy w te przekonania, które nadają sens życiu, w sensowność
tego wszystkiego, co składa się ma kolektywny system znaczeń, który uważa za swój.
podstawą tej wiary jest stwierdzenie, że inni myślą tak samo jak my.
Leon Festinger: prawdziwość przekonań, jest weryfikowana na podstawie ich potwierdzeniu przez
innych- uzyskują one konsensualną walidację, jeśli wszyscy w otoczeniu wierzą w to samo. Innym
ważnym sposobem ich potwierdzania jest odtwarzanie rytuałów i zwyczajów, związanych z określonym
systemem przekonań.
Dynamika konfliktu - gdy sytuacja konfliktowa przeradza się w otwarty konflikt to mamy do czynienia
z dodatnim sprzężeniem zwrotnym - każde kolejne działanie je wzmaga. Jest to sytuacja eskalacji
konfliktu:
- pojawianie się destruktywnych form walki
- poszerzanie obszaru konfliktu
- wzrost wago spraw, które stały się przedmiotem konfliktu: konflikt zaczyna być interpretowany
- kategoriach moralnych: przegrana może oznaczać utratę twarzy..
- przesuwania coraz większej części posiadanych zasobów na rzecz walki z przeciwnikami
- wzrost liczby uczestników konfliktu: maleje liczba tych, którzy są zdolni zachować neutralność
Zmiany w funkcjonowaniu grup:
zerwanie komunikacji międzygrupowej
czasem przekazywanie mylnych informacji, oskarżeń, złośliwości, próby zastraszenia
27
 zmiany w zakresie norm grupowych: efekt polaryzacji przekonań : przekonania podzielane
przez grupę i intensywnie w niej omawiane stają się coraz bardziej radykalne: normy
grupowej walki , aż do końca& .
Zjawisko polaryzacji grupowej - stanowisko grup jest bardziej skrajne od stanowiska jednostek:
grupy podejmują bardziej krańcowe decyzje niż ich indywidualni członkowie  risky shift
początkowo uważano, że decyzje grupowe są zawsze bardziej ryzykowne, ale okazało się, że
zależy to początkowych preferencji dyskutantów
poglądy indywidualnych członków grupy stają się bardziej krańcowe po dyskusji z inymi
(warunek  że ich poglądy są podobne) np. Myers i Bishop (1970)
rywalizacja grupowa jest silniejsza niż rywalizacja indywidualna np. Schopler i in. 1991; np.
wojny gangów
Wzrost spójności grupowej  wyznaczniki spójności to:
- koszty opuszczenia grupy
- zewnętrzne zagrożenie celów i istnienia grupy
- wielkość dotychczasowych sukcesów grupy
- liczebność grupy (małe  spójniejsze)
- trudność wejścia do grupy
Obecnie występuje nasilenie konformizmu wobec norm grupowych. Dochodzi także do zmian w
strukturze grupy: tendencja do zmiany przywództwa: osoby wojownicze, zdecydowane, to powoduje,
jeszcze większe nasilenie tendencji do agresywnych strategii w stosunku do przeciwnika : wyodrębniają
się  zespoły bojowników  osoby o ponadprzeciętnej odwadze i determinacji
Szahid to w islamie to ten, który oddaje swoje życie w sprawie wiary, za co ma obiecaną nagrodę
wieczną, czyli życie w raju. Popularna była w pierwszych wiekach islamu, gdy muzułmanie musieli
walczyć o to by nie zniknąć wśród innych religii. W XXI wieku terroryści - samobójcy, choć
powołują się na religię, to ich działalność nie ma z islamem wiele wspólnego.
28