PORADY i wskazówki
C
Co warto wiedzieć
o
w
a
r
t
o
w
i
e
d
z
i
e
ć
o
o zestawach głośnikowych?
z
e
s
t
a
w
a
c
h
g
ł
o
ś
n
i
k
o
w
y
c
h
?
W poprzednim numerze starałem
się przekazać trochę wiedzy
przydatnej w eksploatacji głośników
estradowych. Teraz czas na małe
kompendium na temat obudów,
w których takie głośniki muszą
być umieszczone, aby mogły
właściwie spełniać stawiane przed
nimi zadania. Artykuł niniejszy
z założenia nie będzie traktował
o zaawansowanych systemach
nagłośnieniowych, jak choćby
o tak ostatnio popularnej technice
line array. Jest skierowany, jak
większość mojej  publicystyki ,
do osób chcących w optymalny
sposób wykorzystać swoją
aparaturę, nie tę z najwyższej półki,
tylko taką, która wykorzystywana
jest przez zdecydowaną większość
osób zajmujących się graniem
w warunkach estradowych. Dla
wygody, mając na myśli zestaw
głośnikowy, będę posługiwał się
potocznym określeniem  kolumna .
Zanim podejmę właściwy temat, pozwolę sobie na walu poziomy dz
więku. Po około dziesięciu latach, datkowym zestawem niskotonowym, najczęściej
krótką refleksję natury  historycznej , nawiązując w roku 1993, już jako właściciel wchodzącej na ry- wyposażanym w głośnik 15 . Popularne były np.
do wywiadu na łamach MiT (10/2007), w którym nek firmy PMP, byłem fundatorem jednej z nagród enerdowskie Vermony, wyposażane w oryginalny
pan Jerzy Taborowski, właściciel firmy Gigant festiwalowych (wzmacniacz combo dla najlep- głośnik z aluminiowym koszem o nietypowej śred-
Sound, opowiadał o początkach swojej pracy za szego gitarzysty). Ale w interesującej nas kwestii nicy 16  . Stosowane były prawie wyłącznie zwrot-
konsoletą w trakcie festiwali w Jarocinie. Mnie znaczące zmiany jeszcze wtedy nie zaszły. Nadal nice bierne wbudowane w kolumny. Jeśli chciało
udało się odnalez
ć w domowym archiwum starą królowały zestawy tubowe, większe i z pewnością się zwiększyć moc, to po prostu stawiało się więcej
fotografię, pokazującą jak wyglądało nagłośnie- o większym  watażu niż dekadę wcześniej. Na identycznych kolumn.
nie  przodowe z wczesnych lat 80-tych. Właśnie prawdziwą  rewolucję (przynajmniej w naszym Zacznijmy od kilku słów na temat popularnej kon-
wtedy zaczynałem swoją przygodę z dz
więkiem. kraju) trzeba było jeszcze trochę poczekać. strukcji trójdrożnej. Założenia konstrukcyjne takiej
Kiedy dowiedziałem się, że moim sąsiadem, jest  paczki są całkiem zrozumiałe: chodzi o to, że po-
właściciel największej na ówczesne czasy aparatu- Trójdrożna  klasyka dział pasma na trzy oddzielne fragmenty (zamiast na
ry, pan Ludwik Cękalski, stało się to dodatkowym W latach 80-tych podstawowym zestawem głoś- dwa) pozwala głośnikom na pracę bardziej  komfor-
impulsem do rozwijania zainteresowań i oczywi- nikowym używanym przez większość grających tową , bo jak wiadomo, każdy przetwornik ma opty-
ście nie mogło mnie zabraknąć w takim miejscu niewielkie imprezy była klasyczna kolumna, naj- malny zakres pracy, ograniczony do dość wąskiego
jak Jarocin. Doskonale pamiętam tę imponującą częściej trójdrożna, gdyż nie były jeszcze wtedy zakresu częstotliwości. Skądinąd, taka konfiguracja
ścianę kolumn, w większości tubowych, gdyż popularne i łatwo dostępne drivery średniowyso- stanowi dość duże wyzwanie dla konstruktora. Musi
ówczesna technika tylko przy pomocy tub mogła kotonowe o których pisałem w poprzednim od- on m.in. odpowiednio dobrać przetworniki (choć-
zagwarantować odpowiednie dla rockowego festi- cinku. Czasem taka  paczka była wspierana do- by ze względu na efektywność), wydzielić osobną
94 MUZYKA I TECHNOLOGIA LISTOPAD 2007 www.muzyka-tech.pl
Foto: www.qscaudio.com
zestawy głośnikowe
ma swoje ograniczenia. Jeśli chcemy, aby  paczka przenosiła w miarę skutecz-
nie niskie częstotliwości, musimy zastosować duży głośnik niskotonowy, np.
o średnicy 15  . Jeżeli zaprzęgniemy do współpracy z nim słaby (niedrogi) głoś-
nik wysokotonowy, otrzymamy dziurę w paśmie, ponieważ głośnik dolny nie jest
w stanie skutecznie przetwarzać wyższego pasma, a słaby driver nie sięga od-
powiednio nisko. Tak skonstruowane zestawy głośnikowe na ogół słabo prze-
noszą pasmo odpowiedzialne m.in. za brzmienie wokalu, ponadto słabe drivery
są bardziej podatne na uszkodzenia. Generalnie, kompromisy konstrukcyjne nie
służą dobrze brzmieniu dwudrożnych  paczek . Zdecydowanie lepsza sytuacja jest
wtedy, gdy nie oczekujemy od kolumny dwudrożnej zdolności do grania pełnym
pasmem. Wówczas możemy zastosować mniejszy głośnik niskotonowy (12  lub
10  ), który znacznie lepiej odtwarza środek pasma. Mniejsza średnica głośnika po-
zwala zastosować wyższą częstotliwość podziału, co odciąża driver, a jednocześnie
z uwagi na mniejszą masę układu drgającego, kolumna zyskuje lepsze parame-
try impulsowe, dzięki czemu zestaw brzmi klarowniej i bardziej dynamiczne. Nie
bez znaczenia jest również fakt, że taka kolumna ma znacznie mniejsze gabaryty
i masę. To, że obecnie dominują raczej konstrukcje dwudrożne, spowodowane jest
głownie czynnikami ekonomicznymi, lepszą dostępnością driverów i być może tro-
Podział pasma na trzy oddzielne fragmenty
chę modą, choć oczywiście nie twierdzę, że w tej grupie nie można znalez
ć bardzo
(zamiast na dwa) pozwala głośnikom
na bardziej  komfortową pracę. przyzwoitych rozwiązań.
O co chodzi z tym trapezem?
komorę dla głośnika średniotonowego oraz zaprojektować optymalną
Kiedyś stosowano głównie obudowy prostopadłościenne, jednak od dość dawna
zwrotnicę z uwzględnieniem wielu parametrów.
ustąpiły one konstrukcjom o kształcie trapezowym. Dość często pytany jestem, czy
Projektując zwrotnicę, należy pamiętać, że im bardziej jest ona skom-
trapez jest lepszy od takiej  zwykłej obudowy. Moim zdaniem, są pewne czynniki
plikowana, tym większe są szanse na pojawienie się np. zniekształceń
czysto  akustyczne które mogą przemawiać za obudową trapezową: przede wszyst-
fazowych, co zamiast polepszyć charakterystykę przenoszenia, może ją
kim kwestia odbić i rezonansów, na które bardziej podatna jest  zwykła prosto-
zniekształcić i efekt będzie daleki od oczekiwanego.
padłościenna kolumna, w której dość często występują również kłopotliwe do wy-
Najbardziej wrażliwym i podatnym na uszkodzenia elementem kolumn
eliminowania fale stojące. Ponadto trapezy można zestawiać łatwo w  sfery , które
trójdrożnych były zawsze głośniki wysokotonowe, popularnie zwane
zapewniają szerszy kąt promieniowania zastawu w poziomie. Po trzecie, łatwiej przy-
 gwizdkami . To zrozumiałe, zważywszy na fakt, że są to najczęściej
głośniki o niewielkiej mocy nominalnej, nie przekraczającej zazwyczaj
R E K L A M A
20 W RMS i nawet jeśli są odcięte dość wysoko (np. na częst. >5 kHz),
to i tak dość łatwo je uszkodzić, zasilając kolumnę przez zwrotnicę bierną
(pasywną). Nawet niewielkie przesterowanie sygnału, niegroz
ne dla pozo-
stałych głośników, nie mówiąc już o sprzężeniu akustycznym, bardzo ła-
two może zakończyć żywot  gwizdka . Mimo tych wszystkich ograniczeń
śmiem twierdzić, że dobrze zaprojektowana kolumna trójdrożna, zbudo-
wana na dobrej klasy podzespołach ma rację bytu również w czasach
współczesnych. Tym bardziej, jeśli wykorzystuje wbudowane wzmacnia-
cze i aktywne crossovery, które pozwalają wyeliminować ograniczania rekl. LFX
opisanych konstrukcji pasywnych.
1/4 pion
Dwudrożna współczesność
Dość często spotykaną konstrukcją, tak w latach ubiegłych, jak i obec-
R
nie, jest kolumna dwudrożna. Taka konfiguracja oczywiście również
E
K
L
A
M
A
Zdecydowana większość obecnie produkowanych
kompaktowych zestawów głośnikowych
to konstrukcje dwudrożne.
LISTOPAD 2007 MUZYKA I TECHNOLOGIA 95
PORADY i wskazówki zestawy głośnikowe
w wielkich seriach, w zautomatyzowanych fabry-
kach, co oczywiście ma niebagatelny wpływ na
koszty.
A wady? Cóż, mechanicznie bardziej wytrzymała
jest dobra sklejka, jednakże osobom wrażliwym
na niuanse brzmieniowe czasem daje się we zna-
ki tytułowe  plastikowe brzmienie, choć byłyby
pewnie problemy ze zdefiniowaniem tego poję-
cia. Praktycznie nie spotyka się prawie subbasów
w wersji plastikowej, choć i tu bywają wyjątki. Na-
Obudowy o trapezoidalnej podstawie są mniej
leży jednak brać pod uwagę fakt, iż podobnie jak
podatne na powstawanie fal stojących i rezonansów.
Niektóre zestawy głośnikowe przystosowane są w przypadku konstrukcji drewnianych, tak
do stackowania w poziomie w celu zwiększenia
i w obudowach z tworzyw, istnieją znaczące różnice
sumarycznego kąta pokrycia.
w jakości skrzynek. Wiele firm produkujących tani
sprzęt wykorzystuje bardzo podobne wizualnie i ja-
stosować je do podwieszania, po czwarte, hmm&
kościowo kiepskie obudowy produkowane masowo
może ładniej wyglądają?
na Dalekim Wschodzie. Tylko czołowi producenci
mogą sobie pozwolić na opracowanie własnych
Plastikowe brzmienie?
modeli i form wtryskowych, ale wtedy cena takiej
Trudno nie zauważyć, że znaczny procent obec-
kolumny jest nieporównywalnie wyższa niż ma-
nie oferowanych na rynku obudów to konstrukcje
sówki z Chin. Bywa również tak, że w identyczną
wykonane z tworzyw sztucznych. Kontrowersje
obudowę z masowej produkcji, poszczególne firmy
Zestawy aktywne pozbawione są elementów,
dotyczące różnic między takimi kolumnami, a  kla-
wkładają całkowicie różne komponenty i wtedy po- na których występują straty: pasywnych zwrotnic
sycznymi skrzynkami z materiałów drewnianych oraz długich kabli głośnikowych.
zornie identyczna z zewnątrz skrzynka kryje w sobie
Pewną niedogodnością może być konieczność
(sklejka) i drewnopochodnych (płyta wiórowa,
zgoła inne możliwości.
doprowadzenia zasilania.
MDF, OSB) dotyczą kilku kwestii. Jak zwykle w ta-
Reasumując: moim zdaniem nie należy  bać się
kich sytuacjach każde rozwiązanie ma swoje wady
plastiku. Małe zestawy, szczególnie aktywne, bar- (crossovery, limitery, opóz
nienia czasowe etc.) oraz
i zalety.
dzo dobrze się prezentują i potrafią całkiem niez
le brak konieczności stosowania kabli głośnikowych,
Co może przemawiać na korzyść obudów z two-
zabrzmieć. Trzeba tylko wystrzegać się wyrobów na których zawsze występują straty. Kolejną zaletą
rzyw?
z niskiej półki, gdyż one bardzo często reprezentują jest większa niezawodność systemu traktowanego
Spróbujmy przypatrzeć się niewątpliwym zaletom:
żenujący poziom i zupełnie nie nadają się do pracy jako całość, gdyż nawet awaria jednej z wielu koń-
możliwość praktycznie dowolnego ukształtowania
nawet na półprofesjonalnej scenie. Ta uwaga doty- cówek w kolumnie nie  kładzie imprezy.
obudowy, mniejsza masa, większa odporność na
czy oczywiście nie tylko kolumn z tworzyw& Wady: pewną niedogodnością może być koniecz-
czynniki atmosferyczne, łatwość usuwania zabru-
ność prowadzenia do każdej kolumny zasilania
dzeń, możliwość produkowania takich obudów
Aktywnie czy sieciowego, ponadto kolumny bez chłodzenia ak-
pasywnie? tywnego (wentylatory) mogą mieć problem ze sku-
Obecnie na rynku można równie często spotkać tecznym odprowadzaniem ciepła (szczególnie przy
oba rodzaje zestawów, choć ekspansja kolumn dużych temp zewnętrznych). Elektronika zamon-
aktywnych zdaje się zataczać coraz szersze kręgi towana w obudowie zestawu aktywnego musi być
i obejmuje w zasadzie wszystkie grupy cenowe odporna na drgania, gdyż w przeciwnym wypadku
i asortymentowe: począwszy od małych zestawów elementy mogą ulec uszkodzeniom na skutek wi-
klubowych, a skończywszy na potężnych syste- bracji. Nie raz widziałem już pourywane tranzystory
mach koncertowych. czy inne podzespoły, które nie wytrzymały takich,
Wariant aktywny ma sporo niewątpliwych zalet, dość nietypowych dla nich warunków pracy.
z których za najistotniejsze można uznać: możliwość Generalnie uważam, że dobrze zaprojektowana pacz-
niemal dowolnego kształtowania charakterystyki ka aktywna, szczególnie jeśli jest to konstrukcja ma-
kolumny za pomocą wbudowanych procesorów jąca oddzielne końcówki do zasilania poszczególnych
pasm, stanowi bardzo dobry wybór dla szerokiej rze-
szy klientów  kto wie, czy nie lepszy niż pośledniej
jakości powermikser, w których to producenci dość
często stosują mocno kompromisowe rozwiązania
końcówek mocy w celu zmniejszenia wagi i kosztów
urządzenia. Klasycznym przykładem mogą być tu
niedopracowane, słabej jakości zasilacze impulso-
we, które  masakrują dz
więk w budżetowych pro-
duktach niektórych firm.
Oczywiście można również łączyć kolumny aktywne
i pasywne w jednym zestawie, np. stosując aktyw-
ne kolumny dwudrożne oraz pasywne subbasy,
zasilane oczywiście z końcówki za pośrednictwem
Obudowy wykonane z tworzyw sztucznych można
dowolnie kształtować. Ponadto charakteryzują się Pomimo rosnącej popularności obudów wykonanych
crossovera. Takie rozwiązanie jest szczególnie po-
mniejszą masą, większą odpornością na czynniki z tworzyw sztucznych, sklejka jest nadal
lecane osobom, które nie dysponują dużym budże-
atmosferyczne i są tańsze w seryjnej produkcji. niezastąpionym materiałem do produkcji subbasów.
96 MUZYKA I TECHNOLOGIA LISTOPAD 2007 www.muzyka-tech.pl
PORADY i wskazówki zestawy głośnikowe
tem, gdyż aktywne  doły dobrej klasy nie należą opcji kryje się również pewne zagrożenie dla w przyszłości w nieco większych salach, oddziel-
do tanich wyrobów. Czasem bardziej kalkuluje się systemu, zwłaszcza jeśli nie będziemy w stanie ny subbas (najlepiej aktywny) może okazać się
niezależna końcówka na doły i dodatkowy aktywny poprawnie skonfigurować bardziej skompliko- niezbędny. Wtedy dobrze byłoby, aby mikser miał
crossover, szczególnie gdy takich kolumn zamie- wanego sterownika. Rzecz jasna, zwykły analo- wyjście mono, które pozwoli na bezproblemowe
rzamy stosować więcej niż dwie. gowy crossover można też z
le ustawić, wystar- podłączenie takiej kolumny. Posiadane kolumny
czy np. omyłkowo wcisnąć mnożnik zakresu używane mogą być wtedy nadal jako pełnopas-
Czym kierować się pracy filtra i z 150 Hz podziału robi się np. 1500 mowe, a dodatkowy subwoofer tylko wspiera je
przy zakupie? Hz. Zwrotnice cyfrowe mają często wbudowaną w zakresie najniższych częstotliwości. Oczywi-
Na koniec zebrałem w punktach kilka najistotniej- bardzo pożyteczną funkcję blokowania ustalo- ście zawsze warto wykorzystać w takiej sytuacji
szych moim zdaniem kwestii, które powinno się nych wcześniej parametrów za pomocą hasła możliwość odcięcia dołu dla satelitów. Niektóre
brać pod uwagę przy kompletowaniu aparatury do wprowadzonego przez użytkownika, co czasem kolumny wyposażane są w filtr dolnozaporowy,
typowych, czyli nie- stadionowych zastosowań: może się bardzo przydać, ponieważ jak pokazuje ale dotyczy to przeważnie wersji aktywnych.
praktyka, jak jest czym kręcić, to chętny do krę-
1. ZAWSZE WARTO WYBRAĆ ZESTAW cenia zawsze się znajdzie& 8. INWESTUJ
C W SPRZ
T, ZAWSZE
DZIELONY z dodatkowym subbasem (nawet WARTO SI
DOWIEDZIEĆ, JAKA
pojedynczym) i dwoma sprawnymi satelitami. W 4. ZAWSZE NALEŻY BRAĆ POD UWAG
JEST JEGO RZECZYWISTA MOC
ten sposób można uzyskać o wiele lepsze brzmie- ZJAWISKO OBNIŻANIA SI
CZUA
O- I SKUTECZNOŚĆ. Jeśli sprzedawca lub
nie niż z dwóch paczek pełnopasmowych. Oczy- ŚCI SA
UCHU LUDZKIEGO W MIAR
producent nie podaje parametrów RMS czy
wiście, dotyczy to porównywalnej klasy sprzętu, OBNIŻANIA SI
CZ
STOTLIWOŚCI, AES, to podejrzana sprawa. Warto wziąć pod
gdyż łatwo wyobrazić sobie sytuację odwrotną, je- gdyż jak wiadomo z fizjologii słyszenia, ucho uwagę fakt, że wiele firm, nawet tych renomo-
śli np. kolumna pełnopasmowa będzie kosztować jest najbardziej wrażliwe na częstotliwości wanych, zawyża znacznie moce oferowanych
5 tys. zł, a cały zestaw z dodatkowym subbasem średnie. W związku z powyższym, a także przez siebie wyrobów, w czym  przodują fir-
ktoś zaofiaruje nam gdzieś w sieci np. za 2 tys. zł. z uwagi na zazwyczaj mniejszą skuteczność my amerykańskie (o wyrobach dalekowschod-
zestawów basowych niż średnio-wysokotono- nich litościwie zamilczę). Być może wynika
2. JEŚLI ISTNIEJE TAKA MOŻLIWOŚĆ, wych, te pierwsze powinny mieć co najmniej to z faktu, że na tamtym rynku przez wiele
NALEŻY PRACOWAĆ Z DWOMA KOC
- dwukrotnie większą moc nominalną. Jeśli sto- lat bardzo popularne było (i pozostało nadal)
CÓWKAMI I CROSSOVEREM AKTYW- sujemy bardzo niskie częstotliwości podziału określanie mocy zestawów według definicji
NYM. Niezależne zasilanie basu i góry polepsza (poniżej 160 Hz), to może się okazać konieczne mocy  programowej (Program Power), która
znacząco brzmienie całości, a brak konieczności dostarczenie jeszcze większej mocy do basu, to moc podawana jest dla typowego sygnału
stosowania filtrów w kolumnach to dodatkowa ko- np. może to być proporcja 3:1. muzycznego i z reguły jest większa dwukrotnie
rzyść (nie dotyczy to driverów, które w systemach od mocy RMS czy AES. Posiadam prospekt
dwudrożnych zawsze maja własne zwrotnice). 5. NALEŻY PAMI
TAĆ, ŻE O MOCY znanej firmy z USA, która podając moc głoś-
ZESTAWU WIELODROŻNEGO ZASI- ników stosowanych w ich kolumnach wyraz
nie
3. NAWET W STOSUNKOWO MAA
O LANEGO W UKA
ADZIE PASYWNYM, zaznacza, że użyte przez nich oryginalne prze-
ROZBUDOWANYM SYSTEMIE WAR- ZAWSZE DECYDUJE MOC GA
OŚNI- tworniki Celestion mają moc 70 W  British ,
TO ZAINWESTOWAĆ W CYFROWY KA NISKOTONOWEGO. Posiadając za- a według ich norm jest to moc 120 W, co chy-
PROCESOR GA
OŚNIKOWY, który może tem nagłośnienie z kolumnami wielodrożnymi, ba mówi samo za siebie.
znacząco zwiększyć możliwości zestawu, zasilanymi z pojedynczej końcówki, nie należy
a niejako  przy okazji zabezpieczyć go przez w żadnym wypadku sumować mocy poszcze- 9. KUPUJ
C ZESTAW NAGA
AŚNIA-
ewentualnymi uszkodzeniami spowodowanymi gólnych głośników w zestawie. W praktyce J
CY, WARTO PRZEMYŚLEĆ TAK

przesterowaniami czy sprzężeniami. W takiej ponad 70% mocy zużywa głośnik basowy i to JEGO KONFIGURACJ
, ABY W PRZY-
pod jego kątem powinna być dobierana moc SZA
OŚCI BYA
A MOŻLIWOŚĆ JEGO
wzmacniacza. Ta uwaga dotyczy również ze- A
ATWEJ ROZBUDOWY, bez konieczności
stawów typu oddzielny bas + nadstawka, gdyż pozbywania się tego, co już nabyliśmy i co nam
taka konfiguracja niczym nie różni się w istocie dobrze służy. Wiele dobrej klasy produktów
od kolumny np. trójdrożnej, o ile tylko zestaw może z powodzeniem pracować przez długi
Zawsze warto wybrać zestaw zasila jeden stereofoniczny wzmacniacz, przez czas, gdyż kolumny i wzmacniacze są wyro-
dzielony: z dodatkowym
bierne zwrotnice w kolumnach. bami które starzeją się znacznie wolniej, niż np
subbasem (nawet pojedynczym)
instrumenty klawiszowe czy procesory. Kto dziś
i dwoma sprawnymi satelitami.
W ten sposób można uzyskać
6. KORZYSTN
OPCJ
BYWA CZ
STO np. gra na syntezatorach sprzed 20 lat (oprócz
o wiele lepsze brzmienie
WYKORZYSTYWANIE KOLUMN AK- hobbystów)? Mimo to przyznam, że nieraz
niż z dwóch paczek
pełnopasmowych.
TYWNYCH, szczególnie gdy zależy nam na spotykałem się w swojej praktyce warsztatowej
mobilności zestawu i na jego większej nie- z kolumnami czy wzmacniaczami pochodzącym
zawodności. Obecnie jest w tym segmencie z czasów zamierzchłej  komuny będącymi na-
rynku bardzo duży wybór i każdy może znalez
ć dal w użyciu (choćby nieśmiertelna Vermona
coś dla siebie. czy popularny Dynacord). Obawiam się jednak,
że tylko nieliczne produkty dostępne obecnie
7. GRAJ
C W POMIESZCZENIACH w sklepach przetrwają taką próbę czasu, ale to
TYPU PUB CZY PODOBNYCH, MOŻNA już zupełnie inny temat...
ZAINWESTOWAĆ W ZESTAW TYPU
POWERMIKSER I KOLUMNY PASYW- Piotr Peto
NE. Jeśli jednak przewidujemy możliwość grania PMP ELECTRONICS
98 MUZYKA I TECHNOLOGIA LISTOPAD 2007 www.muzyka-tech.pl