PORADY i wskazówki kolumny głośnikowe
Zestawy głośnikowe
Czego nie dowiemy siÄ™ w sklepie?
W wrześniowym numerze MiT
pisałem o końcówkach mocy,
teraz więc zajmę się drugim
istotnym elementem każdego
systemu nagłaśniającego
 sÄ… nim mianowicie  kolumny
głośnikowe. Będę używał tego
określenia ze względu na jego
popularność, choć zdaję sobie
sprawę, że bardziej poprawne
byłoby użycie określenia zestawy
głośnikowe. W bieżącym numerze
skupię się głównie na głośnikach,
starając się przekazać trochę
praktycznej wiedzy na ich temat.
Truizmem może wydać się powyższe twierdzenie, ale znane były każdemu muzykowi i akustykowi. Niektóre oko kolumny potrafią kosztować 3, 4 razy więcej niż
taka jest prawda  jakkolwiek pięknie nie wyglądałaby firmy jak np. Peavey, w początkach swojej działalno- ich tanie substytuty, bowiem  jak już wspomniałem,
kolumna, to kiepskie przetworniki dyskwalifikują ją już ści opracowały kilka własnych głośników wysokiej liczy się głównie to, co jest zamontowane w środku.
na starcie. Stwarza to pewien dyskomfort dla przecięt- klasy i naturalnie wyposażały w nie swoje wyroby. Często koszt jednego dobrego głośnika przewyższa
nego nabywcy, bo przecież trudno rozbierać kolumnę Renomowane firmy, które same nie produkowały koszt całej, gotowej, niskobudżetowej kolumny, choć
na czynniki pierwsze w sklepie, a i to mogłoby być głośników, na ogół zawsze podawały informację, jakie i porządnie wykonana obudowa często kosztuje wię-
niewystarczające dla kogoś, kto nie jest ekspertem. przetworniki są stosowane w ich kolumnach i spra- cej niż wspomniana kompletna paczka wykonana
Niemniej jednak, czasem można się dowiedzieć o niej wa była jasna. Inną, dość powszechną praktyką było w wersji  dla ludu .
czegoś więcej, zaglądając do środka. Np. na tabliczce (i jest nadal) naklejanie firmowego logo na głośnik Z powyższych względów odradzam zakupy kolumn,
znamionowej kolumny znanego producenta widnieje innego producenta niż ten, który firmuje gotowy wy- których producent nie podaje precyzyjnych infor-
informacja, że kolumna ma moc 500 W  zaglądamy rób. Niestety, rosnąca konkurencja i wzrost zapotrze- macji, jakie zastosował głośniki. Odradzam również
do środka i co widzimy? Głośnik z napisem 250 W& bowania spowodowały, że nawet uznani producenci kupno tanich, budżetowych zestawów głośniko-
Konsternacja? Myślę, że taka reakcja byłaby całkiem w ostatniej dekadzie bardzo obniżyli loty. Czasem tak wych, nawet znanych producentów, o ile nie zba-
zrozumiała. Gorzej, gdy na froncie widnieje znane logo, bardzo, że ich wyroby sprzed 20 lat biją na głowę to, damy dokładnie, co siedzi w środku oszczędzimy
a w środku jest zamontowany głośnik, który z daną fir- co oferują obecnie  przynajmniej jeśli chodzi o półkę sobie w ten sposób bolesnych rozczarowań.
mą nie ma nic wspólnego, ba, nie ma na nim nawet  budżetową . Mam na myśli zarówno same głośniki, Odradzam kategorycznie i z pełną odpowiedzialnoś-
żadnej naklejki, która dawałaby jakiekolwiek informacje jak i obudowy do nich: oszczędności w postaci wy- cią zakupy kolumn na bazarach i giełdach interne-
na interesujący nas temat. konywania odbudów z odpadów (widziałem kolumnę towych  to prosta droga do wyrzucania pieniędzy
ze stemplem w środku, z którego wynikało, że kiedyś w błoto. Teraz skupimy się przez chwilę na innej
Co siedzi w środku? była skrzynką na jabłka) czy np. łączenie ścianek za poważnej kwestii.
Zawsze było tak, że tylko nieliczne firmy produkujące pomocą zszywek  która potem, w niekorzystnych
nagłośnienie dysponowały własną technologią wy- okolicznościach potrafi złożyć się jak domek z kart. Jak rozpoznać dobry
twarzania głośników (na marginesie dodam, że jedną Nawet bardzo znane firmy montują już w swoich wy- głośnik?
z nich jest PMP). Przeważnie montowały w swoich robach głośniki  no name i czasem jedyną, wątpliwą Prostą metodą jest spojrzeć na cenę  to trochę żar-
wyrobach przetworniki kilku popularnych firm głoś- zaletą takiej paczki jest już tylko firmowe logo. Inni tobliwa porada, ale od czegoś trzeba zacząć.
nikowych o uznanej renomie, bo w dawnych czasach producenci starają się trzymać poziom, ale za takie A teraz już całkiem poważnie: dobry, czyli jaki?
nie było jeszcze  masówki z Dalekiego Wschodu. Ta- wyroby trzeba płacić zdecydowanie większe pienią- Cóż, na pewno do celów estradowych głośnik powinien
kie nazwy jak Celestion, Fane, JBL, EV i kilka innych, dze  proszę zwrócić uwagę, że czasem podobne na mieć dużą skuteczność i być niezawodny. W ramach
94 MUZYKA I TECHNOLOGIA PAy
DZIERNIK 2007 www.muzyka-tech.pl
krótkiego artykułu nie sposób omówić wszystkich
niuansów konstrukcyjnych głośników (zainteresowa-
nych bardziej szczegółowymi informacjami zapraszam
na mojÄ… stronÄ™ internetowÄ…), ale skupmy siÄ™ na tym,
co najbardziej istotne. Ważne są trzy elementy:
· cewka  jakość i technologia jej wykonania
w największym chyba stopniu decydują o nieza-
wodności przetwornika,
· obwód magnetyczny  im ma wiÄ™kszÄ… Å›rednicÄ™
i masę, tym większą mocą dysponuje głośnik,
· membrana, która odpowiada za brzmienie i sytu-
Cewki głośnikowe nawinięte na karkasach z włókna
szklanego o standardowych średnicach: 51 mm (2  ),
uje głośnik w określonym obszarze zastosowań.
63 mm (2,5  ), 76 mm (3  ) oraz 100 mm (4  ).
Cewki głośników
sztorc, a jeszcze innym nawinięcie każdego uzwoje- W tym miejscu pokuszę się o dość dyskusyjną, ale
Elementy te produkowane są z różnych materiałów
nia po obu stronach karkasu. Spotykane dość często przydatną (jak sądzę)  ściągę , która pozwoli mniej
i wykonywane na wiele sposobów. W czasie pracy
głośnika, cewka potrafi rozgrzać się do bardzo wy- uszkodzenia cewek wynikają m.in. z zastosowania zorientowanym użytkownikom aparatury na przybli-
kiepskiego kleju, który spaja uzwojenie i sprawia, że żoną ocenę mocy nominalnej głośnika na podsta-
sokich temperatur, dlatego istotne jest, aby materiał
w przypadku użycia materiału odpornego na wysokie wie średnicy jego cewki. Otóż wygląda to z grubsza
karkasu i drut nawojowy były w stanie wytrzymać
temperatury stanowi ono  monolit . następująco:
czasem bardzo trudne warunki pracy. Cewki różnią
się też sposobem nawinięcia uzwojenia  standardo-
wo stosuje się drut o przekroju okrągłym, nawinięty
Średnica cewki [mm] Średnica cewki [cale] Przybliżona moc [W]
dwuwarstwowo, lepszym (i znacznie droższym)
38 - 44 mm 1,5 - 1,75  d" 100
rozwiązaniem jest uzwojenie drutem płaskim na
51 mm 2  100 - 150
63 mm 2,5  200 - 300
76 mm 3  250 - 400
100mm 4  400 - 600 (czasem nieco więcej)
Przybliżona ocena mocy nominalnej głośnika na podstawie średnicy jego cewki
R E K L A M A
rekl. LFX
1/4 pion
Fragment cewki nawiniętej drutem płaskim  na sztorc
 technologia stosowana w głośnikach wyższej klasy, pozwalająca
R
na uzyskanie nieco większej skuteczności przetwornika.
E
K
L
A
M
A
Cewka wklejona w membranę wraz z dolnym resorem  cewka nawinięta
jest po obu stronach karkasu, co pozwala na lepsze chłodzenie uzwojeń,
w porównaniu do tradycyjnej technologii uzwojenia dwuwarstwowego,
nawijanego po jednej stronie karkasu.
PAy
DZIERNIK 2007 MUZYKA I TECHNOLOGIA 95
PORADY i wskazówki kolumny głośnikowe
Niekiedy spotyka się cewki o średnicy powyżej
100 mm (np. 125 mm), które, jak podają producen-
ci, umożliwiają osiągnięcie mocy ok. 1000 W. Jest
to w zasadzie kres możliwości technologicznych,
jeśli mamy na myśli prawdziwą moc RMS lub AES.
Jak to bywa
w praktyce?
Jeśli kupisz kolumnę, na której jest napisane 350 W
(z życia wzięte), a zastosowany głośnik ma np. cewkę
o średnicy 51 mm, to można z góry przyjąć, że produ-
cent dezinformuje klienta, albo traktuje go niepoważ-
Zdjęcie przedstawia obwód magnetyczny
nie. Dalszy ciąg zdarzeń łatwo przewidzieć  klient w całości. Widoczna jest szczelina w której
porusza się cewka, oraz duży otwór pośrodku,
zdziwi się, że cztery takie skrzynki po jednej imprezie
Części składowe obwodu magnetycznego
służący do chłodzenia cewki strumieniem powietrza
 poszły z dymem ; przecież podłączył odpowiednią głośnika basowego dużej mocy (PMP 18B / 600):
przepompowywanego w trakcie pracy głośnika.
pierścieniowy magnes ferrytowy oraz nabiegunnik
Cztery symetryczne, nagwintowane otwory służą
końcówkę o mocy 2x 700W. Odpowiednią, z tym że
dolny i górny, wykonany ze materiału o dużej
do przykręcenia kosza wraz z układem drgającym
krajowy producent wzmacniaczy podał prawdziwą
przenikalności magnetycznej (stal niskowęglowa).
(membrana z zawieszeniami i cewkÄ…).
moc swojego urzÄ…dzenia, a firma zza oceanu poda-
ła moc wziętą  z sufitu ... Takie sytuacje, niestety, GDWT i dalej np. 9/40 itp. Do dziś niektórzy myślą, że dów magnetycznych neodymu, materiału o lep-
zdarzają się coraz częściej. liczba 40 (a czasem 80) w symbolu oznaczała moc szych właściwościach magnetycznych niż ferryt.
Jeśli chodzi o cewki opisywanych w dalszej części tego głośnika, gdy tak naprawdę jego cewka nie była Dzięki temu, magnesy mogą mieć mniejszą masę
artykułu driverów, to przy analogicznych średnicach w stanie przetworzyć mocy większej niż ok. 10 -15 W. i średnicę, przy zachowaniu właściwości ich więk-
ich moc jest oczywiście o wiele mniejsza. Cewki takie szych odpowiedników z magnesami ferrytowymi.
muszą być o wiele lżejsze, więc są nawijane znacznie Obwody magnetyczne Warto wiedzieć, że tkwi w tej technologii jeden
cieńszym drutem, ponadto mają o wiele niższe karka- Oczywistym jest, że do danej średnicy cewki należy do- niuans: otóż duże rozmiary klasycznego magnesu,
sy i uzwojenia. Czasem w driverach i głośnikach wy- pasować odpowiedniej wielkości obwód magnetycz- powodują większą bezwładność cieplną i trudniej
sokotonowych mniejszej mocy stosowane są cewki ny. Średnice magnesów głośników membranowych taki obwód rozgrzać  do czerwoności . Z drugiej
o jeszcze mniejszych średnicach niż podane w tabeli i driverów zawierają się w przedziale od ok. 100 do strony, magnes neodymowy, stosunkowo mały jak
(np. 1  - 25 mm)  wówczas realna moc RMS takiego 220 mm, a sporadycznie występują w niskotonowych na cewkę o danej mocy, rozgrzewa się dużo szyb-
przetwornika z reguły nie przekracza 25 W. Dobrym głośnikach największej mocy magnesy o średnicy na- ciej. Stwarza to dodatkowe problemy, następuje
przykładem może być tutaj znany z dawnych czasów wet 260 mm. Od tych dwóch elementów (a także od kompresja mocy, a w skrajnych przypadkach cew-
głośnik krajowej produkcji (Tonsil) o oznaczeniu masy membrany) zależy głównie skuteczność głoś- ki nie wytrzymują wysokiej temperatury i ulegają
nika, czyli popularne  decybele . Ale uwaga, nie jest uszkodzeniu. Firmy starają się temu zaradzić przez
to zależność wprost proporcjonalna w tym sensie, że stosowanie dodatkowych radiatorów przykręca-
bardzo duże głośniki z olbrzymimi magnesami mają nych do nabiegunnika (częsty widok w driverach).
np. mniejszą skuteczność niż np. niewielkie głośni- Osobiście jednak uważam, że nie ma to jak solidny
ki średniotonowe czy gitarowe. Bywa również tak, kawał metalu i podobnie jak przy ocenie końcówek
że pozornie zbliżone wyglądem (magnes, wielkość) mocy (o czym pisałem w poprzednim artykule),
głośniki, diametralnie różnią się poziomem ciśnienia kryterium masy może być całkiem przydatne przy
akustycznego, choćby z powodu zastosowania kiep- ocenie klasy głośnika.
skich materiałów konstrukcyjnych czy np. zbyt dużej
szczeliny w obwodzie magnetycznym, która co praw- Membrany
da ułatwia montaż (centrowanie cewki w szczelinie), Bardzo istotny wpływ na pracę każdego głośnika
ale dramatycznie obniża skuteczność. Dla przykładu ma jego membrana. W głośnikach estradowych
podam, że mój niskotonowy głośnik 15 cali, badany nisko- i średniotonowych, jako materiał memb-
i porównywany z podobnym zewnętrznie głośnikiem rany wykorzystywany jest prawie wyłącznie spe-
z Dalekiego Wschodu wykazał aż 7 db różnicy (99 i 92), cjalnie impregnowany papier  tutaj jak na razie
co mówi samo za siebie nawet osobom, które tylko po- nie przyjęły się  wynalazki znane z techniki Hi-Fi,
bieżnie orientują się w technice nagłośnieniowej.
Warto jeszcze wspomnieć o koszach, które w tanich
głośnikach wykonywane są z wytłoczek z blachy,
a w głośnikach wyższej klasy są to prawie wyłącznie
odlewy ze stopów aluminium, wykonywane u dużych
producentów przy pomocy technologii wtrysku ciś-
nieniowego. Kosz aluminiowy góruje nad blaszanym
przede wszystkim sztywnością, co ma niebagatelny
wpływ na pewność pracy zawieszeń, ale także nie
ulega namagnesowaniu oraz umożliwia zamocowa-
nie dużego obwodu magnetycznego.
Czy lżejszy oznacza
Kompletny głośnik basowy PMP 18-600
Membrana głośnika 18  z wklejoną cewką
o średnicy 18  i mocy 600 W  widoczny lepszy?
o średnicy 100 mm oraz resorem dolnym i górnym
jest aluminiowy kosz, zapewniajÄ…cy odpowiedniÄ…
Osobną kwestią o której warto napisać parę słów,
 oba wykonane sÄ… ze specjalnie impregnowanej
sztywność i pozwalający na pewne zamocowanie
jest tendencja do stosowania przy budowie obwo- tkaniny o odpowiedniej sztywności.
obwodu magnetycznego o masie 10 kg.
96 MUZYKA I TECHNOLOGIA PAy
DZIERNIK 2007 www.muzyka-tech.pl
PORADY i wskazówki kolumny głośnikowe
w postaci różnych materiałów kompozytowych. Są
jednak nieliczne wyjÄ…tki jak np. kolumny basowe
pewnej firmy z głośnikami o membranach alumi-
niowych. Papieru nie stosuje siÄ™ w driverach  ich
membranki wykonywane są dość często z tytanu,
aluminium i różnego rodzaju tworzyw sztucznych.
Zapewne niewiele osób wie, że jeszcze do niedaw-
na (przed inwazjÄ… firm z Dalekiego Wschodu) pro-
dukcją membran zajmowało się na dobrą sprawę
tylko kilka wyspecjalizowanych firm, np. w Europie
praktycznie monopolistą była jedna firma, mająca
fabryki w Anglii i w Niemczech. Większość memb-
ran głośników produkowanych przez znane firmy
europejskie pochodziła właśnie od niej.
Jak ważna jest jakość membrany, miał okazję prze-
konać się każdy, kto eksploatuje głośniki w warun-
Drivery współpracujące z tubą cieszą się obecnie Operację naprawy przepalonego drivera możemy
kach koncertowych. Kiepski materiał i niedopraco-
dużą popularnością, ponieważ relatywnie niska wykonać sprawnie, o ile dysponujemy
wana technologia powodujÄ… szybkie uszkodzenia
dopuszczalna częstotliwość podziału pozwala kompletem naprawczym.
umiarkowanym kosztem stworzyć dwudrożny zestaw Komplet taki najczęściej stanowi membrana
membrany w postaci pęknięć, załamań, odrywania
głośnikowy obsługujący pełne pasmo. wraz z cewką i wyprowadzeniami.
się zawieszeń itp. Inna sprawa, że takie uszkodze-
nia, powstają równie często na skutek nieprawidło-
wej eksploatacji& Znany europejski producent nie oraz 2 . Natomiast najczęściej spotykane średnice suje się głośniki dolnego pasma o stosunkowo nie-
tak dawno boleśnie przekonał się, że nie warto sto- cewek to 1 , 1,5 , 1,75 , 2 , 3 i 4 . Dla driverów wielkich średnicach (8 , 10 ), które są w stanie sku-
sować tanich substytutów, kiedy po kilku miesią- o mocy do ok. 50 W stosuje się cewki o średnicy tecznie pracować na wyższych częstotliwościach niż
cach eksploatacji zaczęły w jednym miejscu pękać do 2 (a przeważnie mniejsze, np. popularny jest głośniki 12- czy 15-calowe. Ze względu na o wiele
membrany w głośnikach, które kiedyś pracowały rozmiar 1,75  44 mm), co wynika z naturalnych wyższą skuteczność głośników typu driver + tuba,
z innymi membranami wiele lat bez problemu. ograniczeń mechanicznych przy wykorzystaniu w porównaniu z głośnikami innych typów, często
Membranę głośnika stosunkowo łatwo jest uszko- magnesów o niezbyt dużej średnicy. Chodzi również stosowane jest tłumienie sygnału podawanego na
dzić, przez narażenie jej na urazy mechaniczne czy o uzyskanie kompromisu między skutecznością driver przy pomocy rezystorów (w zwrotnicach pa-
poddanie wpływom czynników atmosferycznych. przetwornika a jego mocą  dla mniejszej cewki ła- sywnych) albo, co jest znacznie lepszym rozwiąza-
Dlatego kolumny wyższej klasy często wyposażane twiej uzyskać większe natężenie pola magnetyczne- niem, stosuje się w kolumnach aktywnych dwa nie-
są oprócz metalowych siatek ochronnych również go w szczelinie. Jednocześnie mała cewka narzuca zależne wzmacniacze i elektroniczną zwrotnicę oraz
w specjalną gąbkę, która w pewnym stopniu jest ograniczenia w mocy z uwagi na konieczność zasto- inne układy optymalizujące brzmienie zestawu.
w stanie zabezpieczyć głośniki przed tymi zagroże- sowania cieńszego drutu uzwojenia. Wyloty takich
niami. Uczulam również właścicieli sprzętu na fatal- driverów najczęściej mają średnicę 1 . Bezpieczeństwo
ny wpływ maszyn do dymu na papierową strukturę głośników
membrany. Jeśli głośnik będzie narażony na bezpo- Drivery większego Na koniec jeszcze uwaga na temat zabezpieczeń
średni kontakt z tym czynnikiem, to szybko ulegnie  kalibru stosowanych dla takich głośników przez różnych
uszkodzeniu, gdyż materiał membrany straci swoją Dla większych driverów, o mocy ok. 100 W, naj- producentów aparatury. Z moich doświadczeń
sztywność  jak każdy papier w środowisku dużej częściej stosowana jest cewka o średnicy 3 , choć wynika, że nie istnieje w praktyce zabezpieczenie
wilgotności. Warto może jeszcze dodać, że tzw. pojawiają się również  monstra o cewce 4 , czyli 100%  każdy, nawet najmocniejszy driver moż-
głośniki  gitarowe bardzo często mają zawieszenie takiej, jaka stosowana jest w największych głośni- na uszkodzić, np. przez spowodowanie sprzęże-
górne wykonane z materiału własnego membrany, kach niskotonowych. Spotyka się tutaj prawie wy- nia zwrotnego w systemie. Cewki tych głośników
czyli z papieru, i jest ono integralną częścią memb- łącznie wyloty o średnicy 2 . Uwaga! Prawidłowo z natury rzeczy są o wiele słabsze i bardziej  deli-
rany, w przeciwieństwie do pozostałych typów, rozumiane określenie np. driver 2 oznacza średni- katne niż analogicznych średnic cewki głośników
gdzie zawieszenie ma postać doklejanego pierście- cę wylotu przetwornika, czyli tę, którą powinna mieć membranowych. Komplet naprawczy wynosi śred-
nia ze specjalnej tkaniny. na swoim wlocie współpracująca z nim tuba. nio 40% ceny głośnika, więc przy dużych drive-
Zauważyłem, że dość często mniej zorientowani rach, których koszt często przekracza 1000 i wię-
Drivery użytkownicy mylą średnicę wylotu ze średnicą uży- cej zł, koszty naprawy mogą poważnie uszczuplić
średniowysokotonowe tej w przetworniku cewki. Oczywiście, nie można za- budżet. W tym miejscu chciałbym zdecydowanie
Osobnego potraktowania wymagają w niniejszym pominać o tym, że moc RMS podawana dla takich odradzić próby  przewijania cewek profesjonal-
artykule głośniki odpowiedzialne za przetwarzanie głośników dotyczy wyłącznie sytuacji, gdy pracuje nych driverów przez domorosłych  naprawiaczy .
wyższej części pasma akustycznego, czyli drivery on w paśmie określonym przez konstruktora. Dla Tylko fabryczny komplet naprawczy jest w stanie
średniowysokotonowe. W związku z dużym rozpo- dużych driverów o potężnych magnesach i cewkach przywrócić głośnikowi jego pierwotną sprawność,
wszechnieniem w ostatnich latach systemów złożo- o średnicy rzędu 3 i większych, dolna częstotliwość gdyż zaawansowane technologie stosowanie
nych z kolumn dwudrożnych, wzrosła znacznie po- graniczna może być stosunkowo niska (np 800 Hz), w procesie przemysłowym (np. uzwojenia z drutu
pularność głośników średniowysokotonowych typu co ułatwia ich współpracę z głośnikami niskoto- aluminiowego nawijane  na sztorc ) są nieosiągal-
 driver . Stosowane są one również w zestawach nowymi, które z natury rzeczy nie mogą pracować ne w warunkach domowych. Warto więc zadbać
trójdrożnych, jako że mają cenną w porównaniu w zakresie wyższych częstotliwości. Jednak dla o prawidłowe warunki eksploatacji zestawów
z głośnikami typu  tweeter właściwość  mogą  bezpiecznej pracy przetwornika zawsze korzystnie głośnikowych, ale ten temat zostanie poruszony
pracować z dużo niższymi częstotliwościami po- jest dobrać częstotliwość podziału powyżej mini- w kolejnych odcinkach naszego cyklu.
działu. Znormalizowane wymiary średnic wylotów malnej dopuszczalnej przez wytwórcę. Skądinąd
driverów (czyli tego otworu, który bezpośrednio wiadomo, że czasem ta częstotliwość bywa nawet Piotr Peto
łączy przetwornik z tubą) to w kolejności: 1 , 1,4 dwa i więcej razy wyższa, np. gdy w kolumnie sto- PMP Electronics
98 MUZYKA I TECHNOLOGIA PAy
DZIERNIK 2007 www.muzyka-tech.pl