Liryka apelu w twórczości Władysława Broniewskiego

'); //-->

Liryka apelu w twórczości Władysława Broniewskiego
W domu Władysława Broniewskiego żywe były tradycje walk o wolność. Również w gimnazjum,
do którego uczęszczał, panowała atmosfera patriotyczna. Należał do tego samego pokolenia, co
poeci "Skamandra" i futuryści, lecz miał inne doświadczenia życiowe i w związku z tym inny
nieco stosunek do tradycji literackich. Interesował się nowymi prądami w sztuce i osiągnięciami
młodej poezji, lecz właściwym zapleczem tradycji, znajdujących się w ścisłej korelacji z jego
przeżyciami i postawą, było przyswojone w młodości dziedzictwo poezji romantycznej
i niepodległościowej. Cała jego twórczość silnie była nasycona pierwiastkami autobiograficznymi
o charakterze bezpośredniego pamiętnika lirycznego. Jednocześnie rodzaj tych osobistych
przeżyć nie był przez niego traktowany jako jego własność. A więc nie wyodrębniał go, lecz
łączył z przeżyciami szerokiego odłamu społeczeństwa. Były to przede wszystkim przeżycia
pokolenia, które walczyło o wolną Polskę, poznało gorzki smak wojny, jej tragizm. Broniewski nie
apoteozuje wojny, lecz ukazuje cały rozmiar jej grozy i okrucieństwa, a także swój własny do
tego stosunek. Swoją twórczość z lat międzywojennych Broniewski zamknął niezwykle mocnym
akordem. Stanowi go wiersz "Bagnet na broń", opublikowany w kwietniu 1939 roku, w chwili gdy
Hitler wysunął wobec Polski swe roszczenia do Pomorza i Gdańska. Wiersz ten stał się jednym
z najpopularniejszych utworów poetyckich w latach okupacji. Otworzył on nowy okres
w twórczości Broniewskiego; okres, w którym jego poezja towarzyszyła w walce już całemu
narodowi, a nie jedynie polskiej klasie robotniczej. "Bagnet na broń" jest klasycznym przykładem
liryki apelu i jest wezwaniem do walki w obronie zagrożonej ojczyzny.
Wiersz ten ukazuje w romantyczny sposób rolę poety, który głęboką treścią wyrażanych myśli
porywa, zagrzewa do walki, stanowi niejako czynnik pobudzający uśpione i nie rozwinięte
niekiedy uczucie patriotyzmu, którego udziału w kształtowaniu się świadomości społecznej
i poczucia wagi chwili nie wolno było przecenić. Lecz jednocześnie w słowach: "(...) poeto, nie
w pieśni troska. Dzisiaj wiersz - to strzelecki rów (...)" Broniewski wykazuje głęboki utylitaryzm
poezji w niesionych za jej pomocą treściach. Wiersz ten nie dość, że manifestuje przekonanie
autora o użyteczności poezji w przełomowych wydarzeniach życia narodu, to jeszcze jest
mistrzowskim reprezentantem tej kreatywnej tendencji, o czym może świadczyć chociażby fakt,
że był on przedrukowywany wielokrotnie w podziemnej prasie i recytowany na konspiracyjnych
wieczorach poetyckich.
Broniewski korzystał z wzorów przeszłości, zwłaszcza tych, jakich dostarczała wielka poezja
narodowa. Oczywiście nie ograniczał się tylko do czerpania pomysłów z tamtych wzorców, lecz
potrafił harmonijnie zespolić dawną, dobrze znaną nutę romantycznej poezji z nową romantyką
współczesnej walki, romantyczne słownictwo z potocznym językiem swoich czasów i swoich
bohaterów. Nadał walor poetycki nawet utartym zwrotom z gazet i manifestów, wprowadzając do
swej liryki konkretną rzeczywistość społeczną i polityczną.
Sposób wypowiedzi podmiotu lirycznego, który zwraca się bezpośrednio do czytelnika, używając
jednocześnie wykrzykników, np. "Stań u drzwi, bagnet na broń!" odzwierciedla zawarte w wierszu
cechy liryki apelu.
W drugiej i trzeciej strofie poeta umieścił wypowiedzi w 1. osobie l.m. "(...) ale krwi nie odmówi
nikt: wysączymy ją z piersi i z pieśni (...)" i "A gdyby umierać przyszło, przypomnimy, co rzekł
Cambronne (...)" ukazując tym swoją chęć zespolenia uczuciowego z całym narodem. Poeta
zwraca się jako przedstawiciel narodu, a nie jego wódz, chcąc obudzić w każdym Polaku
poczucie współodpowiedzialności za losy ojczyzny, jednak bezpośrednio i arbitralnie go nie
narzucając. Oddziaływuje przez taką formę wypowiedzi na sumienie czytelnika, przenikając do
jego uczuć na płaszczyźnie jego własnych przekonań i uczuć, jednocześnie nie burząc ich
i dając jedynie silny bodziec do rozważenia w tak przeszywający sposób przekazanego apelu.
Budowa wiersza jest bardzo interesująca. Pod maską pozornej prostoty kryje się cały
kunsztowny zabieg literacki. Broniewski stworzył własną poetykę, sobie tylko właściwą
i w gruncie rzeczy niepowtarzalną. Dotyczy to całej jego twórczości poetyckiej. Do jej cech
charakterystycznych należy np. częste posługiwanie się wierszem tonicznym, to znaczy
opartym nie na równej liczbie sylab, lecz na równej liczbie akcentów w wersie. Wiersz toniczny
zmniejsza monotonię regularnej strofy i potęguje jej dynamikę. Innym elementem
charakterystycznym dla jego poezji jest umiejętność mistrzowskiego zestawiania romantycznych
słów ze słowami z języka żołnierskiego, czego przykładem może być zwrot "(...) Ogniomistrzu
i serc, i słów (...)", dzięki czemu zostają nadane nowe, poetyckie walory słowom i zwrotom
utartym lub pozornie tych walorów pozbawionym. To, co czyni wrażenie wielkiej prostoty, jest
wynikiem świadomego kunsztu i artyzmu. Zawiera w sobie zarówno elementy związku z tradycją,
jak i nowatorskiego stosunku do stylu i języka.