Dostosowanie wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia-
ma swoje prawne oparcie w rozporządzeniu MEN z dnia 24 kwietnia 2002r. w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz
przeprowadzania egzaminów (Dz. U. 46/02, poz.433).
Zapis rozporządzenia mówi, że dostosować wymagania należy:  wszystkim uczniom z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub
specyficznymi trudnościami w uczeniu się . Opinię o tym może wydać publiczna Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna lub niepubliczna mająca
uprawnienia tych pierwszych.
W zależności od rodzaju dysfunkcji dziecka dostosowanie wymagań dotyczy:
- formy sprawdzania wiadomości,
- formy oraz treści równocześnie.
Najczęściej spotykane wśród uczniów zaburzenia i odchylenia rozwojowe to:
" Dysgrafia-
Dostosowanie wymagań będzie dotyczyło formy sprawdzania wiedzy, a nie treści. Wymagania merytoryczne, co do oceny pracy pisemnej
powinny więc być ogólne, takie same jak dla innych uczniów, natomiast sprawdzenie pracy będzie się różniło. Na przykład, jeśli nauczyciel nie potrafi
odczytać pracy ucznia może go poprosić, aby uczynił to sam lub przepytać ustnie z tego samego zakresu materiału. Może skłaniać ucznia do pisania
drukowanymi literami lub na komputerze.
" Dysortografia-
Dostosowanie wymagań dotyczy głównie formy sprawdzania i oceniania wiadomości z zakresu pisowni pod względem ortograficznym,
fonetycznym, interpunkcyjnym. Zamiast klasycznych dyktand można stosować sprawdziany polegające na: uzasadnianiu pisowni wyrazów odwołując
się do znajomości zasad ortograficznych, ocenianiu odrębnie merytorycznej strony pracy i odrębnie poprawności pisowni, nie wpisując tej drugiej
oceny do dziennika. Postępy w zakresie ortografii należy sprawdzać za pomocą dyktand z komentarzem, okienkiem ortograficznym. Zakres
sprawdzianu powinien obejmować jeden rodzaj trudności ortograficznej- umożliwi to skoncentrowanie się na zagadnieniu, tym samym zmniejszając
ilość błędów i dając dziecku poczucie sukcesu.
W żadnym przypadku dysortografia nie uprawnia do zwolnienia dziecka z nauki ortografii i gramatyki.
" Dyskalkulia-
Oceniamy przede wszystkim tok rozumowania, a nie techniczną stronę liczenia, bowiem dziecko z tego rodzaju zaburzeniami ma skłonność do
przestawiania kolejności cyfr w liczbie i przez to zapis jest błędny. Zły wynik końcowy wcale nie świadczy o tym, że dziecko nie rozumie zagadnienia.
Tak więc dostosowanie wymagań będzie dotyczyło formy sprawdzenia wiadomości przez koncentrację na prześledzeniu toku rozumowania w danym
zadaniu i jeśli jest on poprawny- wystawiamy uczniowi ocenę pozytywną. W przedmiotach ścisłych należy umożliwić uczniowi ustne skomentowanie
wykonywanych działań. W przypadku prac pisemnych nauczyciel powinien zwrócić uwagę na graficzne rozplanowanie sprawdzianu- pod treścią
zadania powinno być wolne miejsce na rozwiązanie. Pozwoli to uniknąć niepotrzebnych pomyłek jak np. gubienie, mylenie znaków, cyfr, symboli.
Materiał programowy wymagający znajomości wielu wzorów, symboli, przekształceń można podzielić na mniejsze partie.
" Dysleksja-
Dostosowanie wymagań (umiejętność czytania, rozumienie przeczytanych treści) w zakresie formy może nastąpić w klasach, gdzie
programowo jest sprawdzane opanowanie tych umiejętności (tj. klasy młodsze). Widząc trudności dziecka nauczyciel może: odpytać go z czytania na
osobności; nie ponaglać, nie krytykować, nie zawstydzać, nie mobilizować stwierdzeniami  jak się postarasz, to będzie lepiej ; nie zadawać do domu
obszernych czytanek do opanowania.
Pisemne sprawdziany mogą ograniczać się do sprawdzanych wiadomości, wskazane jest zatem stosowanie testów wyboru, zdań niedokończonych,
tekstów z lukami- pozwoli to dziecku skupić się na kontrolowanej tematyce, a nie na poprawności pisania. Wskazane jest preferowanie odpowiedzi
ustnych, Sprawdzanie wiadomości powinno odbywać się dość często i dotyczyć krótszych części materiału. Pytania kierowane do ucznia powinny być
precyzyjne, konkretne. Należy unikać pytań typu:  Co wiesz o&  .
W klasach starszych problem jest bardziej złożony, gdyż opanowanie wiedzy opiera się na założeniu, że uczeń potrafi już sprawnie czytać i ta
umiejętność rzeczywiście jest niezbędna. Uczeń ma zatem niewielkie pole manewru. W zasadzie jedyne, co może zrobić, to więcej czasu poświęcać na
naukę, korzystać z opracowań lektur, lektur nagranych na dyskietkach lub taśmach magnetofonowych. Nauczyciele nie mają wyboru, dysleksja nie
daje podstaw do obniżenia wymagań jakościowych-  cierpią bowiem na nią uczniowie z co najmniej przeciętną sprawnością intelektualną.
" Sprawność intelektualna niższa od przeciętnej-
W przypadku tych uczniów konieczne jest dostosowanie zarówno w zakresie formy jak i treści wymagań. Pamiętać jednak należy, że
obniżenie kryteriów jakościowych nie może zejść poniżej podstawy programowej.
Dzieci z inteligencją ogólną niższą niż przeciętna nie zawsze mają zaburzone te same funkcje. Generalnie jednak najczęściej występującymi są:
zaburzenia myślenia słowno-pojęciowego, wolne tempo pracy i uczenia się, trudności z koncentracją uwagi. Ze względu na powyższe cechy konieczne
jest zastosowanie metod ułatwiających tym dzieciom opanowanie materiału.
Wymagania co do formy mogą obejmować:
- przerabianie niewielkich partii materiału i o mniejszym stopniu trudności,
- pozostawianie więcej czasu na jego utrwalenie
- podawanie poleceń w prostszej formie, unikanie trudnych czy abstrakcyjnych pojęć,
- częste odwoływanie się do konkretu, przykładu,
- unikanie pytań problemowych, przekrojowych,
- wolniejsze tempo pracy,
- w miarę możliwości odrębne instruowanie dzieci,
- zadawanie do domu tyle, ile dziecko jest w stanie samodzielnie wykonać.
Jeśli dostosujemy wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb ucznia pod względem formy (tam, gdzie to wystarcza) lub formy
i treści (tam, gdzie to konieczne) to oceniać należy go według kryteriów obowiązujących, uwzględniając przy tym także jego własny wkład pracy.
Uzyskanie takiej opinii z PPP nie zwalnia dziecka z posiadania jak najszerszego zakresu wiedzy i umiejętności, powinno raczej zachęcać do
analizowania zdobytych już wiadomości, a także do systematyczności w utrwalaniu wiedzy.
Nabywanie kompetencji w zakresie:
1. UCZENIE SI

Rozwiązywanie problemów poznawczych i realizacyjnych.
Organizowanie procesu uczenia się i przyjmowania odpowiedzialności za własne wykształcenie.
Wykorzystywanie doświadczeń i łączenie różnych elementów wiedzy szkolnej i społecznej.
2. MYŚLENIE
Dostrzeganie związków przeszłości z teraz
niejszością, związków przyczynowo-skutkowych i zależności funkcjonalnych. Radzenie sobie
z niepewnością i złożonością zjawisk; ich całościowe i kontekstowe postrzeganie.
3. POSZUKIWANIE
Dostrzeganie, porządkowanie i wykorzystywanie informacji z różnych z
ródeł, w tym rozważne i umiejętne korzystanie z mediów.
4. DOSKONALENIE SI

Ocena postaw i postępowania własnego oraz innych, zgodnie z przyjętymi normami i systemem wartości uniwersalnych.
Przyjmowanie odpowiedzialności za siebie i innych.
Elastyczne reagowanie w obliczu zmiany, poszukiwanie nowych rozwiązań, stawianie czoła przeciwnościom.
Dbanie o zdrowie własne i drugiego człowieka.
5. KOMUNIKOWANIE SI

Skuteczne komunikowanie się.
Prezentacja własnego punktu widzenia, argumentowanie i obrona własnego zdania.
Gotowość wysłuchania i brania pod uwagę poglądów innych ludzi.
Korzystanie z nowych technologii komunikacyjnych.
6. WSPÓA
PRACA
Praca w grupie; negocjowanie i osiąganie porozumienia; podejmowanie decyzji grupowych; stosowanie procedur demokratycznych.
Nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów.
7. DZIAA
ANIE
Organizowanie pracy własnej i innych; opanowanie technik i narzędzi pracy.
Projektowanie działań i przyjmowanie odpowiedzialności za ich przebieg oraz wyniki.
Racjonalne gospodarowanie czasem.
Poniższa tabela przedstawia zakres dostosowania kompetencji (cyfry od 1-7 odpowiadają podanym powyżej kompetencjom), metody formy oraz
środki dydaktyczne, które można wykorzystać w pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
Uczeń słaby
Zakres dostosowania Zasady Metody Formy Środki
dydaktyczne
1,2- stosowanie jasno sformułowanych poleceń i instrukcji, -indywidualizacji, -polisensoryczna, -indywidualna Audiowizualne,
częste sprawdzanie stopnia ich zrozumienia, -stopniowania -poglądowa, jednorodna, plansze
-dzielenie materiału na małe partie i systematyczne trudności, -praktycznego -grupowa. dydaktyczne,
sprawdzanie czynionych postępów, -afirmacji, działania, karty pracy
-stosowanie pytań naprowadzających. -systematyczności -aktywizująca. (fiszki), gry
i ciągłości, dydaktyczne.
-pozytywnych
wzmocnień,
-pomocy
koleżeńskiej.
Uczeń zdolny
Zasady Metody Formy Środki dydaktyczne
-indywidualizacji, -aktywizujące, -indywidualna (asystent, Zadania o zwiększonym
stopniowania trudności, -problemowe, lider), stopniu trudności (karty
-systematyczności, -praktycznego działania. -grupowa. pracy),
-udzielania pomocy -teksty z
ródłowe-analiza,
koleżeńskiej, -uczestnictwo w
-powierzanie konkursach, olimpiadach
odpowiedzialnych ról. przedmiotowych lub
artystycznych,
-wykorzystanie albumów,
encyklopedii, programów
multimedialnych,
-przynależność do kół
zainteresowań.
Uczeń słabosłyszący
Zakres dostosowania Zasady Metody Formy Środki
dydaktyczne
1,2- trudności w zakresie myślenia, rozumienia związków -indywidualizacji, -wizualizacji, -indywidualna, Obrazki, ilustracje,
przyczynowo-skutkowych, -stopniowania -poglądowe, -zespołowa. etykiety, karty
-podawanie prostych informacji i informacji w formie trudności, -praktycznego pracy, środki
pisemnej, wzbogacanie ich ilustracją lub symbolem -systematyczności, działania, audiowizualne,
wyuczonym, -pozytywnych -aktywizujące, komputer.
4- wydłużenie czasu na podjęcie decyzji, udzielenie wzmocnień, polisensoryczne,
odpowiedz, wykonanie zadania, -doboru -wiązania teorii
5- wypracowanie płaszczyzny porozumienia odpowiedniego z praktyką.
pozawerbalnego dostosowanego do potrzeb i możliwości miejsca w klasie
dziecka, (2 ławka przy oknie).
7- pomoc przy organizowaniu własnego warsztatu pracy
poprzez wskazywanie właściwych metod.
Uczeń słabowidzący
Zakres dostosowania Zasady Metody Formy Środki
dydaktyczne
1,2- przekazywanie treści w formie ustnej, w zależności -indywidualizacji -polisensoryczne, -indywidualna, Teksty
od potrzeb przekazywanie informacji w formie pisemnej warunków nauki -samodzielnego -grupowa. z powiększonym
(powiększona czcionka), i pracy (odpowiednie dochodzenia do drukiem, praca
-podawanie jasno sprecyzowanych instrukcji i pleceń, miejsce w klasie, wiedzy, z komputerem,
-wprowadzanie wielozmysłowego poznawania dobór oświetlenia), -podające (opis, kasety
rzeczywistości, -stopniowania instrukcja, magnetofonowe,
3- wykorzystywanie programów edukacyjnych trudności, opowiadanie), płyty CD,
dostosowanych do możliwości i umiejętności ucznia, -systematyczności, -waloryzacyjna, odpowiednie
7- pomoc przy organizowaniu własnego warsztatu pracy -pomocy -ekspresja oprzyrządowanie.
poprzez wskazywanie właściwych metod. koleżeńskiej. techniczna (glina)
Uczeń niepełnosprawny ruchowo
Zakres dostosowania Zasady Metody Formy Środki
dydaktyczne
1,2- przygotowywanie zmodyfikowanych kart pracy -indywidualizacji, -polisensoryczna, -indywidualna, Środki
uwzględniających rodzaj niepełnosprawności, -stopniowania -poglądowa, -grupowa, audiowizualne,
-dzielenie materiału na mniejsze partie, trudności, -praktycznego zindywidualizowana plansze
-dokonywanie modyfikacji ćwiczeń i zadań, -systematyczności, działania, z pomocą dydaktyczne, karty
-podawanie jasno sprecyzowanych instrukcji przy -pomocy -wiązania teorii nauczyciela. pracy (fiszki), gry
jednoczesnym sprawdzaniu stopnia ich zrozumienia, koleżeńskiej, z praktyką. dydaktyczne, sprzęt
-dzielenie materiału na mniejsze partie (w przypadku -afirmacji, komputerowy,
testów sprawdzających), -pozytywnych stoliki z ruchomym
-prezentowanie materiału na konkretnych przykładach, wzmocnień. blatem, krzesełka
zanim zostanie podane bardziej ogólne twierdzenie, specjalistyczne,
3- korzystanie z programów edukacyjnych balkoniki, nasadki
dostosowanych do możliwości i umiejętności ucznia, na przybory do
4- wydłużenie czasu na udzielanie odpowiedzi ustnej pisania.
i pisemnej, wykonanie zadań, podjęcie decyzji,
5- skupianie uwagi ucznia na tym, co w danej chwili
uważamy za najważniejsze- zaznaczanie fragmentu,
podkreślanie kolorem, akcentowanie przy pomocy słów
(uwaga, ważne),
7- pomoc przy organizowaniu własnego warsztatu
pracy.
Uczeń dyslektyczny
Zakres dostosowania Zasady Metody Formy Środki
dydaktyczne
1,2- ocenianie na podstawie wypowiedzi ustnych, -systematyczności dostosowane do -indywidualna, Gry dydaktycne,
wydłużanie czasu na prace pisemne i odpowiedzi ustne, i ciągłości typu dysleksji, -praca w grupach. dyktanda z lukami,
- zastępowanie dyktand tekstami z lukami, oddziaływań, metody aktywne, ćwiczenia oparte na
-jakościowe ocenianie dyktand- ocena opisowa, -stopniowania -przekład łączeniu różnych
-nieocenianie poziomu graficznego prac pisemnych, trudności,- intersemiotyczny elementów,
-unikanie odpytywania głośnego czytania na forum indywidualizacji, (symbole eliminowanie
klasy 9zwracanie uwagi na poziom czytania cichego ze -pozytywnych graficzne służące z tekstów z
ródłowych
zrozumieniem), wzmocnień. zapisywaniu elementów
-dzielenie realizowanego materiału na mniejsze partie, różnych graficznych
-docenianie włożonego w pracę wysiłku, a nie tylko informacji), zaburzających
uzyskanego efektu, -praktycznego odczytywanie treści.
-przedstawienie na początku lekcji planu, kolejności działania,
poszczególnych etapów, w przypadku zmiany -polisensoryczna.
poinformowanie o tym,
4- stałe zachęcanie do systematyczności, mobilizowanie
do pracy i podejmowania wysiłku umysłowego,
-wspieranie w procesie nauki, chwalenie za osiągnięcia
w celu poniesienia samooceny,
-usprawnianie ruchowe (wykorzystywanie np.
elementów metody Dennisona),
-w wypowiedziach pisemnych uwzględniać zawartość
treściową, a nie tylko zasób słownictwa,
5,6- ułatwić kontakty z rówieśnikami, uczyć współpracy
i współdziałania w ramach stopniowo przydzielanego
zakresu odpowiedzialności,
-wyciszanie reakcji agresywnych, będących
mechanizmem obronnym dziecka, skupianie
zainteresowania na zadaniach do wykonania,
7- ujednolicenie wymagań i oddziaływań stosowanych
w szkole i w domu, stała kontrola realizacji zadań,
-skupianie uwagi ucznia na tym, co w danym momencie
najważniejsze (zaznaczanie informacji kolorem,
używanie sygnałów- ważne, uwaga),
-stosowanie odpowiedniego systemu komunikacji:
proste, krótkie zwroty, słowa-symbole stosowane w celu
lepszej koncentracji uwagi, lub polecenia rozpoczęcia
czynności,
-dbanie o poprawę analizy wzrokowej i słuchowej
poprzez stymulację polisensoryczną, wielokrotne
powtarzanie ćwiczeń, modyfikowanie poszczególnych
zadań i ćwiczeń,
-wprowadzanie technik ułatwiających zapamiętywanie.
wskazana praca korekcyjno-kompensacyjna ukierunkowana na usprawnianie zaburzonych funkcji
Uczeń z zespołem ADHD
Zakres dostosowania Zasady Metody Formy Środki
dydaktyczne
1,2- wyznaczanie uczniom konkretnego celu i dzielenie -kontrakt z klasą -ekspresyjna, -indywidualna, Plan pracy dnia lub
zadań na mniejsze możliwe do zrealizowania etapy, i nauczycielem -poglądowa, -z włączeniem do lekcji, karty pracy
-pomaganie uczniowi w skupieniu się na wykonywaniu dotyczący -aktywizująca małej grupy. z konkretnie
jednej czynności, przestrzegania procesy i precyzyjnie
-wydawanie jasno sprecyzowanych poleceń (na raz tylko ustalonych norm poznawcze, sformułowanymi
jedno polecenie), postępowania -słowne poleceniami także
-skracanie zadań poprzez dzielenie ich na mniejsze w czasie lekcji (dyskusja, słownymi, codzienne
zadania cząstkowe, i przerw, pogadanka ocenianie za
-zadawanie małych partii materiału, -stopniowania heurystyczna), osiągnięcia,
-sprawdzanie stopnia zrozumienia wprowadzonego trudności, -inne (trening wprowadzanie jak
materiału, -systematyczności autogenny, najmniej zmian
-zmniejszanie materiału przepisywanego z tablicy do nauczania, kinezjologia w otoczeniu,
zeszytu, -powiązania teorii edukacyjna eliminowanie
-w klasach I-III zezwolenie na uzgodnienie formy z praktyką, Dennisona), rozpraszających
aktywności fizycznej, -stały kontakt -angażowanie odgłosów,
-dokonywanie modyfikacji ćwiczeń i zadań z rodzicami dziecka w przedmiotów,
-skracanie zadań i prac domowych na mniejsze zadania  Zeszyt odpowiedzialne, dekoracji.
cząstkowe, korespondencji . funkcje
-dzielenie dłuższych sprawdzianów na części, wydłużanie
czasu odpowiedzi, przypominanie o sprawdzaniu,
-chwalenie ucznia przynajmniej raz dziennie,
3-programy edukacyjne dostosowane do możliwości
i umiejętności ucznia,
-zachęcanie do zadawania pytań,
4-pobudzanie zainteresowań ucznia, angażowanie
w bardzo konkretne działania,
5- akceptowanie samego ucznia bez względu na jego
nieprawidłowe zachowania,
-przypominanie o istniejących regułach, wyciąganie
konsekwencji po kilku przypomnieniach,
6- opracowanie zrozumiałego dla ucznia kontraktu,
systemu nagród i konsekwencji, umieszczenie ich
w formie graficznej w widocznym miejscu,
-stałe przypominanie o panujących zasadach,
-szukanie i przekazywanie uczniowi możliwych do
zaakceptowania przez otoczenie sposobów rozładowania
złości, agresji,
7- zapewnienie uczniowi miejsca w pierwszej ławce,
blisko nauczyciela, w towarzystwie innego spokojnego
ucznia,
-rozpoczynanie zajęć od ćwiczeń odprężających,
-ograniczenie ilości bodz
ców,
-skupianie uwagi dziecka na tym, co najważniejsze
(wyróżnianie kolorem najważniejszych informacji
w tekście, stosowanie sygnału-ważne, uwaga!),
-formułowanie informacji dotyczących pracy domowej
w sposób jasny i przejrzysty.
Opracowały: Ewa Arkuszewska i Katarzyna Leśniewska SP 14 z Oddziałami Integracyjnymi w Zabrzu