PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
Spis treści
PRAWO SPADKOWE ..................................................................................................................................................2
SPADEK.......................................................................................................................................................................2
OTWARCIE SPADKU ...............................................................................................................................................3
POWOA
ANIE DO DZIEDZICZENIA...........................................................................................................................4
WARUNKI BYCIA SPADKOBIERC
(ZDOLNOŚĆ DZIEDZICZENIA).............................................................................5
NIEGODNOŚĆ DZIEDZICZENIA...............................................................................................................................5
DZIEDZICZENIE USTAWOWE......................................................................................................................................6
5 KLAS DZIEDZICÓW .............................................................................................................................................7
............................................................................................................................................................................7
ZASADY OGÓLNE DZIEDZICZENIA KREWNYCH......................................................................................................7
DZIEDZICZENIE MAA
ŻONKÓW...............................................................................................................................8
DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE ...........................................................................................................................11
WYKA
ADNIA TESTAMENTU .................................................................................................................................20
USTANOWIENIE SPADKOBIERCY..............................................................................................................................20
PODSTAWIENIE....................................................................................................................................................21
PRZYROST............................................................................................................................................................22
OCHRONA DZIEDZICZENIA.......................................................................................................................................23
UMOWY DOTYCZ
CE SPADKU.................................................................................................................................26
UMOWA ZRZECZENIA SI
DZIEDZICZENIA...........................................................................................................26
UMOWA O ZBYCIE SPADKU.................................................................................................................................28
ZAPISY......................................................................................................................................................................29
ZAPIS ZWYKA
Y .....................................................................................................................................................30
ZAPIS WINDYKACYJNY.........................................................................................................................................32
STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU ...........................................................................................................................34
SKUTKI MATERIALNOPRAWNE............................................................................................................................35
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA DA
UGI SPADKOWE...........................................................................................................36
1
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
PRAWO SPADKOWE
Dział prawa cywilnego, przyjęty w ramach podziału pandektowego. Uregulowany jest w księdze IV k.c., regulacje
tej materii nie sÄ… zbyt rozbudowane.
Prawo spadkowe reguluje sukcesję wyłącznie po osobach fizycznych. Sukcesja po zlikwidowanych osobach
prawnych lub ułomnych osobach prawnych to nie jest dziedziczenie. Zasady tej sukcesji regulowane są
przepisami regulującymi byt określonych osób prawnych.
SPADEK
Jest to ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego (art. 922 ż 1 k.c.)
Przesłanki  muszą być spełnione wszystkie przesłanki pozytywne i nie może być spełniona żadna z przesłanek
negatywnych:
1. Pozytywne
a. Prawa i obowiązki cywilnoprawne  prawa i obowiązki z innych gałęzi prawa nie muszą
podlegać tym samym regułom (co nie znaczy, że nie mogą, ale musi to wynikać z przepisów
szczególnych)
b. Prawa i obowiÄ…zki o charakterze majÄ…tkowym  a contrario prawa o charakterze
niemajątkowym nie wejdą do spadku (np. prawa osobiste), wygasają one z chwilą śmierci
spadkodawcy
2. Negatywne
a. Prawa i obowiązki, które są ściśle związane z osobą zmarłego  do spadku nie wchodzą prawa
i obowiÄ…zki o charakterze majÄ…tkowym, ale majÄ…ce charakter alimentacyjny (prawo lub
obowiązek alimentacyjny), podobnie do spadku nie wchodzą służebności osobiste czy
użytkowanie. Z przepisów bezpośrednio wynika, że trwają one najdłużej do chwili śmierci
osoby uprawnionej.
b. Prawa i obowiązki, które przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego czy są
spadkobiercami  do spadku nie wejdą te prawa i obowiązki, które przechodzą na inne
podmioty według innego porządku niż dziedziczenie.
Np. art. 691 k.c.  prawo obligacyjne o charakterze majÄ…tkowym, przepis wskazuje na kogo
przejdzie stosunek najmu lokalu, niektóre ze wskazanych osób są spadkobiercami
ustawowymi, ale nie jest to dziedziczenie. Jeśli nie ma osób wskazanych w przepisie  najem
wygasa. Jest to odrębny sposób sukcesji.
Art. 301 ż 2 k.c.  można się umówić, że służebność mieszkania nie wygaśnie, ale przejdzie na
ściśle określone osoby.
Art. 56 prawa bankowego  dyspozycja wkładem na wypadek śmierci. Właściciel konta może
wskazać osoby, na rzecz których po jego śmierci ma nastąpić wypłata środków z rachunku.
Ustawodawca określa na czyją rzecz można taką dyspozycję uczynić. Wysokość nie może
przewyższać 20  krotności przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw.
Przesłanki te dotyczą także długów spadkowych.
2
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
DA
UGI SPADKOWE (art. 922 ż 3 k.c.)
Wyróżniamy dwie kategorie długów:
1. Długi, które istniały za życia spadkodawcy
2. Długi, które nie istniały za życia spadkodawcy, związane ze śmiercią spadkodawcy, wynikające z
przepisów prawa spadkowego (np. koszty pogrzebu, koszty postępowania spadkowego)
OTWARCIE SPADKU
Art. 924 k.c.  spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Z mocy prawa następuje nabycie spadku.
Spadkobiercy nie muszą wiedzieć o śmierci spadkodawcy, nie muszą wiedzieć, że należą do kręgu
spadkobierców.
W prawie polskim nabycie następuje ex lege, ale w początkowym okresie ma charakter prowizoryczny, gdyż
prawo pozwala odrzucić spadek w terminie prekluzyjnym 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się o tytule swego
powołania. Odrzucenie spadku powoduje fikcję prawną, gdyż uznajemy, że dana osoba nigdy nie była
spadkobiercą a spadkobiercą od początku była inna osoba.
W innych systemach można nabyć spadek w drodze oświadczenia woli o przyjęciu, nabyciu spadku, a także w
drodze konstytutywnego orzeczenia sÄ…dowego (w Austrii sÄ…d wydaje konstytutywny dekret dziedziczenia). W
tych rozwiązaniach istnieje okres kiedy nie ma spadkobiercy, mówimy wówczas o tzw. spadku wakującym.
Polskie rozwiązanie nie rodzi tego rodzaju problemu, nie ma spadku wakującego, w każdym momencie możemy
wskazać osobę spadkobiercy.
Pojęcie dziedziczenia jako sukcesji uniwersalnej zasadniczo nie występuje w common law, gdzie dominuje
sukcesja singularna, bardzo popularna jest instytucja trustu.
POWOA
ANIE DO DZIEDZICZENIA
Dwa tytuły powołania (art. 926 k.c.) :
1. Ustawa
2. Testament
Mówimy o swoistym pierwszeństwie dziedziczenia testamentowego, gdy:
1. testament jest ważny
2. w testamencie ustanowiono spadkobiercę  testament może służyć innym celom, np. wydziedziczeniu,
ustanowieniu zapisu
3. przynajmniej jeden z ustanowionych w testamencie spadkobierców jest w stanie i chce dziedziczyć
Jeśli nie ma testamentu lub niespełnione są pozostałe warunki  dziedziczenie ustawowe (art. 926 ż 2 k.c.).
Prawo polskie nie przyjęło zasady  Nemo pro parte testatus pro parte intestatus decedere potest . Może mieć
miejsce sytuacja, gdy po jednym spadkodawcy będziemy mieli do czynienia z dziedziczeniem ustawowym i
testamentowym co do odpowiednich części (art. 926 ż 3 k.c.).
Przepis przewiduje dwie sytuacje:
3
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
1. Spadkodawca do danej części nie powołał spadkobiercy
2. Którakolwiek z osób powołanych do całości nie chce lub nie może dziedziczyć (z zastrzeżeniem
wyjątków w ustawie przewidzianych  kiedy nie wchodzi w grę przyrost ani podstawienie)
WARUNKI BYCIA SPADKOBIERC
(ZDOLNOŚĆ DZIEDZICZENIA)
Spadkobiercą może być każdy podmiot prawa cywilnego, o ile spełnia dwa warunki (spełnia przesłankę
pozytywną i nie spełnia negatywnej):
1. Przesłanka pozytywna  istnienie (osoby prawne, ułomne osoby prawne) / życie (osoby fizyczne) w
chwili otwarcia spadku. WyjÄ…tki:
a. Osoby fizyczne (art. 927 ż 2 k.c.)  dziecko w chwili otwarcia spadku poczęte, ale
nienarodzone może być spadkobiercą, o ile urodzi się żywe (warunkowa i ograniczona
zdolność prawna nasciturusa).
b. Osoba prawna (art. 927 ż 3 k.c.)  fundacja powołana przez spadkodawcę w testamencie
może być spadkobiercą, jeśli w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu zakończy się procedura
rejestracyjna (ogłoszenia testamentu dokonuje sąd w drodze postanowienia).
2. Przesłanka negatywna (podstawowa)  uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia.
NIEGODNOŚĆ DZIEDZICZENIA
Dokonuje siÄ™ w drodze konstytutywnego orzeczenia sÄ…dowego.
1. Legitymacja  każdy, kto ma w tym interes prawny
2. Termin prekluzyjny wskazany poprzez skorelowanie dwóch terminów
a. 1 rok od dnia dowodzenia się o przyczynie niegodności, ale
b. nie póz
niej niż w ciągu 3 lat od otwarcia spadku
Terminy w prawie spadkowym są dość krótkie, ustawodawcy zależy na tym, aby kwestie spadkowe zostały jak
najszybciej uregulowane.
PRZESA
ANKI UZNANIA ZA NIEGODNEGO (art. 928 ż 1 k.c.)
1. Działania w stosunku do osoby spadkodawcy  umyślne, ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy
(obejmuje wszystkie zbrodnie i cięższe występki, popełnione umyślnie)
2. Działania w stosunku do woli spadkodawcy  nakłonienie spadkodawcy za pomocą groz
by lub
podstępu do sporządzenia lub odwołania testamentu albo przeszkodzenie w dokonaniu którejś z tych
czynności
3. Działania w stosunku do objawu woli spadkodawcy (dokumentu obejmującego tę wolę - testamentu)
 umyślne ukrycie lub zniszczenie testamentu, podrobienie, przerobienie albo świadome skorzystanie z
testamentu przez inna osobÄ™ przerobionego lub podrobionego
4
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
4. Negatywna przesłanka  przebaczenie spadkodawcy. Nie można spadkobiercy uznać za niegodnego,
jeśli spadkodawca mu wybaczył. Jest to przejaw uczuć a nie czynność prawna. A zatem nie wymaga
pełnej zdolności do czynności prawnych, wymagane jest jedynie dostateczne rozeznanie. Oznacza to, że
spadkodawca wiedział co i komu przebacza. Nie musiał mieć świadomości, że przebaczenie spowoduje
takie czy inne skutki prawne.
Art. 928 ż 2 k.c.  konsekwencje uznania za niegodnego. Zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył
otwarcia spadku.
DZIEDZICZENIE USTAWOWE
Ostatnio znacznie rozszerzono krąg spadkobierców ustawowych. Ogólnie mówiąc do spadkobierców
ustawowych zaliczamy szeroką grupę krewnych, małżonka, powinowatych, spadkobierców koniecznych
(powołani w ostateczności, jeśli nie ma nikogo z poprzednich klas dziedziców).
Spadkobiercami koniecznymi są: gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli spadkodawca
nie miał miejsca zamieszkania na terenie Polski, lub też nie można ustalić miejsca jego zamieszkania, to
dziedziczy Skarb Państwa. Są to osoby prawne, jest to jedyny przypadek, gdy spadek z ustawy dziedziczy osoba
prawna. Te podmioty nie mogą odrzucić spadku, dziedziczą z mocy prawa z dobrodziejstwem inwentarza (z
ograniczeniem odpowiedzialności za długi).
5 KLAS DZIEDZICÓW
Do następnej klasy przechodzimy wtedy, gdy wyczerpane są wszystkie podmioty z klasy wyższej (wyjątek 
małżonek).
1. Dziedziczenie krewnych  zstępni + małżonek
2. Dziedziczenie krewnych  rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa + małżonek
3. Dziedziczenie krewnych  dziadkowie i ich zstępni
4. Dziedziczenie powinowatych  pasierbowie (sieroty)
5. Dziedzice konieczni
ZASADY OGÓLNE DZIEDZICZENIA KREWNYCH
1. Istnienie dziedziców z klasy wyższej wyłącza dziedziczenie w klasach niższych (wyjątek  małżonek)
2. Krewni bliżsi stopniem wyłączają dziedziczenie krewnych dalszych stopniem
3. Dotyczy dziedziczenia zstępnych  krewni równi stopniem dziedziczą w częściach równych 
dziedziczenie wg głów, in capita
4. Gdy jeden ze zstępnych równych stopniem nie chce lub nie może dziedziczyć, to jego część dziedziczą
jego zstępni  dziedziczenie wg szczepów, in stirpes
W drugiej klasie w pierwszej kolejności powołani są rodzice  dziedziczą w częściach równych. Jeśli któreś z
rodziców nie żyje, udział który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy (dalej zstępni rodzeństwa).
Jeśli nie ma jednego z rodziców, nie ma rodzeństwa ani jego zstępnych część ta przechodzi na żyjącego rodzica.
Dopiero, gdy nie ma ani rodziców, ani rodzeństwa, ani ich zstępnych przechodzimy do klasy trzeciej. Dziadkowie
dziedziczą w częściach równych. Jeśli któreś nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego zstępnym.
Jeśli nie ma nikogo z klasy III przechodzimy do klasy IV  pasierbowie, czyli dzieci współmałżonka. Dziedziczą
tylko wtedy, gdy żadne z ich rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku. W ostateczności dziedziczyć będzie
gmina lub SP.
5
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
DZIEDZICZENIE MAA
ŻONKÓW
Pozycja małżonka jest uprzywilejowana, wynika to z nakładania się regulacji prawa rodzinnego i spadkowego.
Zdecydowana większość małżeństw w Polsce pozostaje we wspólności majątkowej (jest to ustrój domyślny).
Mamy więc 3 masy majątkowe  majątek osobisty żony, majątek osobisty męża i majątek wspólny. Z chwilą
śmierci jednego z małżonków ustaje małżeństwo, a wspólność majątkowa przekształca się we współwłasność w
częściach ułamkowych, w której co do zasady udziały małżonków udziały są równe.
½ udziałów w majÄ…tku wspólnym + majÄ…tek osobisty zmarÅ‚ego małżonka = MASA SPADKOWA
Małżonek dziedziczy z klasą I i II. Przy dziedziczeniu w klasie I małżonek dziedziczy w częściach równych, ale jego
udział nie może być mniejszy niż ź całości spadku. Uprzywilejowanie małżonka szczególnie ujawnia się w
sytuacji, jeśli było więcej niż troje dzieci.
Jeśli nie ma spadkobierców z I klasy, to małżonek dziedziczy z klasą II. Wtedy małżonek otrzymuje zawsze
sztywnÄ… część  ½ spadku.
Jeśli nie ma krewnych ani z klasy I ani z klasy II, a jest małżonek, to dziedziczy on całość spadku.
O tym czy małżonek dziedziczy decyduje moment otwarcia spadku, jeśli małżeństwo w tej chwili trwało, to
małżonek będzie dziedziczył. Małżonek pozostający w separacji prawnej nie dziedziczy po współmałżonku.
Wyłączenie małżonka od dziedziczenia w trybie art. 940 k.c.
Dokonuje siÄ™ mocÄ… konstytutywnego orzeczenia sÄ…dowego.
Legitymacja : każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z
małżonkiem
Termin : dwa wzajemnie skorelowane terminy, decyduje upływ terminu wcześniejszego
·ð 6 miesiÄ™cy od kiedy spadkobierca dowiedziaÅ‚ siÄ™ o otwarciu spadku
·ð Nie póz
niej niż rok od otwarcia spadku
Przesłanki :
1. Formalna  badamy czy dany stan zaistniał, czy toczyło się postępowanie o rozwód lub separację z winy
małżonka, który pozostał przy życiu. Postępowanie takie zostało wszczęte, toczyło się, ale z powodu
śmierci jednego z małżonków zostało umorzone jako bezprzedmiotowe.
2. Żądanie separacji lub rozwodu było uzasadnione  sąd bada czy gdyby postępowanie nie zostało
umorzone, to orzeczono by rozwód lub separację z winy żyjącego małżonka. Przyjmuje się, że
wystarczy, aby sąd ustalił, że miała miejsca współwina małżonków.
6
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
Ustawowy zapis naddziałowy (prelegat)  art. 939 k.c.
Małżonkowi przysługują przedmioty urządzenia domowego ponad jego dział spadkowy, chodzi o przedmioty, z
których małżonek korzystał za życia spadkodawcy wspólnie z nim lub wyłącznie sam.
Przesłanki :
·ð Wspólne pożycie małżonków, wspólne prowadzenie gospodarstwa domowego
·ð Małżonek nie dziedziczy z zstÄ™pnymi wspólnie zamieszkujÄ…cymi ze spadkodawcÄ… w chwili jego Å›mierci
(chodzi jedynie o dziedziczenie ustawowe)
Prawo do mieszkania  art. 923 k.c.
Małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci mogą w terminie 3
miesięcy od otwarcia spadku korzystać z mieszkania i urządzenia domowego w dotychczasowym zakresie.
Uprawnienie to ma charakter czasowy, natomiast rozrządzenia spadkodawcy, które ograniczają lub wyłączają to
uprawnienie są nieważne.
Pozycja dziadków spadkodawcy
Jeśli dziadkowie nie dziedziczą, to zarówno przy dziedziczeniu ustawowym i testamentowym ustawodawca
zabezpiecza ich interesy (art. 938 i 966 k.c.).
Przesłanki :
·ð Dziadkowie pozostajÄ… w niedostatku, nie mogÄ… zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb
·ð Nie mogÄ… uzyskać potrzebnych im Å›rodków utrzymania od osób zobowiÄ…zanych do alimentacji
·ð Wówczas specyficzne roszczenie alimentacyjne otwiera siÄ™ w stosunku do spadkobiercy, który nie jest
zobowiÄ…zany do alimentacji
Zakres obowiązku alimentacyjnego jest określany z dwóch stron :
·ð Potrzeby uprawnionego
·ð Wartość udziaÅ‚u spadkowego zobowiÄ…zanego
Facultas alternativa  zobowiązany może zwolnić się z obowiązku alimentacyjnego jednorazowo płacą sumę
pieniężną odpowiadającą wartości ź jego udziału spadkowego.
DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE
Mówi się o pierwszeństwie dziedziczenia testamentowego, polega to na tym, że jeśli jest ważny testament, w
którym powołany spadkobiercę i chociaż jeden ze spadkobierców chce i może dziedziczyć, to ta osoba będzie
dziedziczyć z wyłączeniem przepisów o dziedziczeniu ustawowym.
Testament to jedyne rozrządzenie na wypadek śmierci przewidziane w prawie polskim, jest to konstrukcja
uniwersalna pozwalająca dokonywać różnych rozrządzeń, nie tylko powołania do dziedziczenia. Prawo polskie
nie zna umów o dziedziczenie.
7
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
Pojęcie testamentu występuje w dwóch znaczeniach :
1. Jako czynność prawna
2. Jako dokument obejmujący oświadczenie woli złożone przez spadkodawcę
·ð Czynność jednostronna nieskierowana do adresata (ujÄ™cie techniczne)
Oświadczenie jest skuteczne, chociaż nie posiada żadnego adresata. Dzięki temu możemy silniej chronić wolę
spadkodawcy, nie musimy chronić adresatów czynności.
·ð Czynność mortis causa
Wywołuje skutki prawne dopiero z chwilą śmierci spadkodawcy. Czynności mortis causa należą do wyjątku, inny
przykład tego rodzaju czynności to umowa o zrzeczenie się dziedziczenia.
·ð Czynność odwoÅ‚alna
Spadkodawca może w każdej chwili odwołać testament jak i jego poszczególne postanowienia (art. 943 k.c.).
Jednak pewnym ograniczeniem jest tu zdolność do czynności prawnych, aby skutecznie sporządzić lub odwołać
testament trzeba mieć pełną zdolność do czynności prawnych.
Odwołanie testamentu :
·ð Ze sporzÄ…dzeniem nowego
·ð Bez sporzÄ…dzania nowego
·ð Wyraz
ne
·ð Dorozumiane
Najbardziej klarowna sytuacja jest wtedy, gdy sporzÄ…dzamy nowy testament i wyraz
nie odwołujemy poprzedni
(art. 946 k.c.). Może być też tak, że sporządzono nowy testament a poprzedniego nie odwołano w sposób
wyraz
ny (art. 947 k.c.). Wówczas odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których
nie można pogodzić z treścią nowego. Czyli może być tak, że na wolę spadkodawcy złoży się kilka testamentów.
Sposoby odwołania testamentu bez sporządzenia nowego  art. 946 k.c.
·ð Zniszczenie testamentu
·ð Pozbawienie cech, od których zależy jego ważność
·ð Dokonanie zmian, z których wynika wola odwoÅ‚ania testamentu
Aby odwołać testament trzeba mieć pełną zdolność do czynności prawnych, także w tych przypadkach.
·ð Czynność Å›ciÅ›le osobista
Cecha ta przejawia się dwojako. Nie można testamentu sporządzić przez przedstawiciela, a ponad to prawo
polskie nie zna testamentów wspólnych, testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy.
·ð Akt Å›ciÅ›le regulowany przez prawo
8
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
Co do zasady jakiekolwiek naruszenie wymogów ustawowych powoduje sankcję bezwzględnej nieważności.
Ścisła regulacja przejawia się w 3 aspektach, które stanowią jednocześnie przesłanki ważności testamentu :
1. Zdolność testowania
2. Niewadliwa wola spadkodawcy
3. Forma testamentu
Ad. 1 Zdolność testowania
Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnych. Czyli po
osobach niepełnoletnich zawsze następuje dziedziczenie ustawowe, natomiast osoba, która sporządziła
testament a potem utraciła pełną zdolność do czynności prawnych, nie może go odwołać ani sporządzić
nowego.
Ad. 2 Niewadliwa wola spadkodawcy
Ustawodawca chroni ostatnią wolę spadkodawcy, na co wskazuje szczególna regulacja wad oświadczeń woli
zawarta w art. 945 k.c. Przejawia siÄ™ tu subiektywna teoria woli (teoria ta pojawia siÄ™ tam, gdzie mamy do
czynienia z czynnościami nieskierowanymi do adresata).
·ð Stan wyÅ‚Ä…czajÄ…cy Å›wiadome albo swobodne podjÄ™cie decyzji i wyrażenie woli
·ð BÅ‚Ä…d uzasadniajÄ…cy przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie dziaÅ‚aÅ‚ pod wpÅ‚ywem bÅ‚Ä™du, to nie
sporządziłby testamentu tej treści
·ð Groz
ba
·ð PodstÄ™p  przepis nie mówi o tym wprost, ale wynika to z faktu uregulowania bÅ‚Ä™du. Wynikiem
podstępnego działania jest zawsze powstanie błędu u autora oświadczenia woli
W porównaniu z wadami oświadczeń woli uregulowanymi w części ogólnej brakuje wyzysku (nie jest to
czynność dwustronna) i pozorności (nie jest to czynność skierowana do adresata).
Różnicą jest także sankcja zaistnienia którejkolwiek z wad, tutaj we wszystkich przypadkach mamy jednolitą
sankcję  nieważność bezwzględną.
Inne niż w części ogólnej są przesłanki błędu, wystarczy błąd subiektywny, gdyby spadkodawca znał rzeczywisty
stan spraw nie sporządziłby testamentu określonej treści (w przepisach ogólnych jest także kryterium
obiektywne).
Na nieważność testamentu można się powołać jedynie w określonym czasie, mamy do czynienia z wyjątkową
konwalidacją czynności nieważnej bezwzględnie. Jest to wyraz kompromisu między ochroną woli testatora a
pewnością obrotu.
Terminy są stosunkowo długie jak na prawo spadkowe, są to dwa wzajemnie skorelowane terminy, decyduje
upływ terminu wcześniejszego :
·ð 3 lata od dowiedzenia siÄ™ przez osobÄ™ majÄ…cÄ… w tym interes o przyczynie nieważnoÅ›ci
·ð Ale nie wiÄ™cej niż 10 lat od otwarcia spadku
Ad. 3 Forma testamentu
9
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
Testament jak aktem ściśle formalnym, niedopełnienie wymogów formalnych co do zasady powoduje
nieważność bezwzględną.
Ze względu na okoliczności powstania testamenty dzielimy na :
1. Testamenty zwykłe  można je sporządzić zawsze, spadkodawca ma wybór co do formy
a. Holograficzny
b. Allograficzny
c. Notarialny
2. Testamenty szczególne  można je sporządzić tylko w przewidzianych ustawą okolicznościach. Mają
charakter tymczasowy, tracą moc z upływem 6 miesięcy od ustania okoliczności, które pozwalały na ich
sporządzenie. Termin ten ulega zawieszeniu na czas kiedy nie można sporządzić testamentu w formie
zwykłej.
a. Ustny
b. Podróżny
c. Wojskowy
Testament holograficzny (własnoręczny)
Wyróżniamy 3 warunki ważności :
·ð W caÅ‚oÅ›ci sporzÄ…dzony pismem rÄ™cznym  żadna część nie może być sporzÄ…dzona nie  rÄ™cznie
·ð Opatrzony datÄ…  powinien zawierać datÄ™, ale jej brak nie oznacza nieważnoÅ›ci testamentu. Testament
pomimo braku daty będzie ważny, jeśli brak daty nie powoduje wątpliwości co do:
o Treści testamentu
o Zdolności testatora do sporządzenia testamentu
o Wzajemnej relacji kliku testamentów
·ð Podpisany  wÅ‚asnorÄ™cznie, podpis powinien zawierać imiÄ™ i nazwisko, samo nazwisko. Przyjmuje siÄ™,
że powinien być to taki podpis, jaki składa się na dokumentach urzędowych. Nie wystarczy parafa,
podpis inicjałami. Dopuszcza się podpis pseudonimem jeśli testator był pod nim powszechnie znany. SN
uznał, że ważny jest także testament sporządzony w liście i, że w takim przypadku wystarczy podpis
określający stosunek rodzinny (stanowisko to jest mocno krytykowane przez doktrynę).
Testament allograficzny (publiczny, urzędowy)
Przesłanki :
·ð Forma ustna
·ð Obecność osoby urzÄ™dowej, enumeratywny katalog
o Wójt, burmistrz, prezydent miasta
o Starosta
10
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
o Marszałek województwa
o Sekretarz powiatu lub gminy
o Kierownik USC
·ð Jednoczesna obecność dwóch Å›wiadków, Å›wiadkowie muszÄ… być odpowiednio przybrani do tej
czynności, jednocześnie obecni, zdatni w rozumieniu art. 956 i 957 k.c.
Testament allograficzny uznaje się za złożony z chwilą zakończenia składania oświadczenia woli, ale nie wywoła
on skutków prawnych, jeśli w odpowiednim trybie nie zostanie potwierdzony. Treść testamentu musi zostać
objęta odpowiednim protokołem, w którym musi się znalez
ć :
·ð Data jego sporzÄ…dzenia
·ð Podpisy
o Spadkodawcy  jeśli nie może on podpisać protokołu, to należy to zaznaczyć w protokole i
wskazać przyczynę braku podpisu
o Osoby urzędowej
o Świadków
Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków, w związku z tym osoby głuche lub nieme nie mogą
sporządzić takiego testamentu.
Testament notarialny
Regulowany prawem o notariacie. Jest to oświadczenie spadkodawcy, notariusz jedynie ubiera je w
odpowiedniÄ… formÄ™.
Testamenty wojskowe
Regulacja znajduje się w rozporządzeniu MON z 1965 r. Jest kilka form tych testamentów, coraz mniej
skomplikowanych.
Testament ustny
Art. 952 k.c. wymienia dwie alternatywne okoliczności uzasadniające sporządzenie takiego testamentu :
·ð Istnieje obawa rychÅ‚ej Å›mierci  nie może być czystko subiektywna, muszÄ… wystÄ…pić pewne przesÅ‚anki
obiektywne
·ð Wskutek szczególnych okolicznoÅ›ci zachowanie zwykÅ‚ej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo
utrudnione  przesłanka ta jest interpretowana dość łagodnie, wystarczy niemożność zachowania
którejkolwiek z form zwykłych (nie trzeba wykazywać, że nie można było dochować żadnej z form
zwykłych)
Spadkodawca oświadcza swoją wolę ustnie, w obecności min. 3 świadków (jednocześnie obecnych,
odpowiednio przybranych, zdatnych).
Testament jest sporządzony z chwilą zakończenia składania oświadczenia woli, ale nie wywoła skutków jeżeli
jego treść nie zostanie we właściwym trybie potwierdzona :
11
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
·ð W ciÄ…gu roku od sporzÄ…dzenia testamentu jeden ze Å›wiadków lub osoba trzecia sporzÄ…dza pismo
zawierajÄ…ce:
o Oświadczenie spadkodawcy
o Miejsce i data złożenia oświadczenia
o Miejsce i data sporzÄ…dzenia pisma
o Podpisy
żð Spadkodawcy i 2 Å›wiadków
żð Wszystkich Å›wiadków (jeÅ›li nie ma podpisy spadkodawcy)
·ð Zgodne zeznania Å›wiadków zÅ‚ożone przed sÄ…dem w terminie 6 miesiÄ™cy od dnia otwarcia spadku. A
więc termin ten wchodzi w grę tylko wtedy, gdy spadkodawca zmarł. Termin dotyczy złożenia wniosku
o przesłuchanie świadków, samo odebranie od nich zeznań może nastąpić póz
niej. Jeśli przesłuchanie
jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, to sąd
może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
Testament podróżny
Jest dość podobny do allograficznego.
Okoliczności uzasadniające sporządzenie : podróż polskim statkiem morskim lub powietrznym
Warunki formalne :
·ð OÅ›wiadczenie woli spadkodawcy wobec dowódcy statku lub jego zastÄ™pcy
·ð Obecność min. 2 Å›wiadków
·ð Dowódca lub zastÄ™pca spisuje wolÄ™ spadkodawcy z podaniem daty jej spisania
·ð Odczytuje pismo spadkodawcy w obecnoÅ›ci Å›wiadków
·ð Pismo podpisujÄ… :
o Spadkodawca  jeśli nie może się podpisać, to w piśmie należy podać przyczynę braku podpisu
o Åšwiadkowie
o Dowódca statku lub jego zastępca
W razie niemożności sporządzenia tego testamentu, można sporządzić testament ustny.
WYKA
ADNIA TESTAMENTU
Art. 948 k.c. ma pierwszeństwo przed art. 65 k.c.
Art. 948 ż 1 k.c. kładzie nacisk na rzeczywistą wolę spadkodawcy, testament należy interpretować tak, aby
zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy (teoria woli).
Natomiast ż 2 wprowadza tzw. favor testamenti, jeżeli istnieje klika wersji interpretacyjnych, to należy przyjąć
taką, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść.
Poprzez tę formułę nie można naprawiać błędów formalnych testamentu. Najpierw ustalamy czy testament
zachowuje formę a potem dopiero dokonujemy wykładni.
USTANOWIENIE SPADKOBIERCY
12
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
Termin techniczno prawny zastrzeżony dla powołania spadkobiercy w testamencie.
Można powołać każdego, kto ma zdolność do dziedziczenia, jedną lub kilka osób. Podmioty te powinny być
odpowiednio zidentyfikowane. Jeśli spadkodawca powołał kilka osób, a nie wskazał udziałów, to przyjmujemy,
że są powołani w częściach równych.
Spadkobierca jest powołany do całości lub do części idealnej spadku. Nie powołujemy do konkretnych
przedmiotów, ale do ułamkowej części spadku. Można przyznać pewne przedmioty określonym osobom, ale
dokonuje się to w drodze zapisu zwykłego lub windykacyjnego. Może dojść do sytuacji granicznych, gdy nie
wiadomo, czy jest to powołanie spadkobiercy czy zapis. Takimi sytuacjami zajmuje się art. 961 k.c. Regulacja ta
wchodzi w grę tylko w razie wątpliwości. Oprócz tego muszą być spełnione przesłanki:
·ð RozrzÄ…dzenie obejmuje przedmioty, które wyczerpujÄ… prawie caÅ‚y spadek  decyduje subiektywne
przekonanie spadkodawcy. Wówczas daną osobę traktujemy jako spadkobiercę, a nie zapisobiercę.
·ð JeÅ›li skÅ‚adniki majÄ…tkowe przyznano kilku osobom, to uznaje siÄ™, że dziedziczÄ… one w częściach
odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.
Warunek i termin
Ustanowienie spadkobiercy powinno być bezwarunkowe i bezterminowe. Jeśli taki warunek się pojawi, to
mamy do czynienia z następującymi rozwiązaniami:
1. Warunek i termin uważamy za nieistniejący.
2. Jeśli z okoliczności lub z testamentu wynika, że bez tego zastrzeżenia spadkobierca nie byłby powołany,
to powołanie spadkobiercy jest nieważne.
3. Jeśli warunek lub termin ziścił się przed otwarciem spadku, to nie sprzeciwiamy się mu. Uznajemy
skutki ziszczenia warunki lub terminu.
PODSTAWIENIE
Prawo polskie wyróżnia dwa rodzaje podstawienia:
1. Zwykłe  tylko ono jest dopuszczalne.
2. Powiernicze
Podstawienie zwykłe (substitutio vulgaris)
Spadkodawca ustanawia spadkobiercę podstawionego na wypadek, gdyby spadkobierca wpierw powołany nie
chciał lub nie mógł dziedziczyć.
Spadkobierca wpierw powołany  spadkobierca ustanowiony w testamencie lub ustawowy.
·ð Odrzuca spadek
·ð Zrzeka siÄ™ dziedziczenia
·ð Nie dożyÅ‚ otwarcia spadku
·ð ZostaÅ‚ uznany za niegodnego
·ð Jako małżonek zostaÅ‚ wyÅ‚Ä…czony od dziedziczenia
·ð ZostaÅ‚ wydziedziczony
Podstawienie powiernicze (substitutio fiduciaria)
Spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę do przyjęcia, przechowania i przekazania spadku na rzecz oznaczonego
spadkobiercy podstawionego. W takim kształcie jest niedopuszczalne w prawie polskim, ogranicza swobodę
dysponowania majÄ…tkiem spadkowym, ponadto oznacza to wprowadzenie warunku lub terminu do
ustanowienia spadkobiercy.
13
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
Jeśli takie podstawienie pojawiło się w testamencie:
·ð Podstawienie powiernicze jest nieważne.
·ð Konwersja w podstawienie zwykÅ‚e  spadkobierca podstawiony bÄ™dzie dziedziczyÅ‚ tylko wtedy, gdy
wpierw powołany nie będzie chciał lub mógł dziedziczyć.
·ð JeÅ›li z testamentu lub okolicznoÅ›ci wynika, że bez tego podstawienia spadkobierca nie byÅ‚by powoÅ‚any,
to powołanie spadkobiercy jest nieważne.
PRZYROST
Ma znaczenie, jeśli w testamencie jest powołanych kilka osób, a co najmniej jedna z nich nie chce lub nie może
dziedziczyć. W takim przypadku udział, który był dla niego przeznaczony rozkłada się pomiędzy pozostałych
spadkobierców testamentowych, którzy chcą i mogą dziedziczyć stosownie do ich udziałów.
Przyrost jest konstrukcjÄ… dyspozytywnÄ…:
·ð Spadkodawca może wprowadzić podstawienie.
·ð Spadkodawca może wyraz
nie wyłączyć przyrost w testamencie. Wtedy w tej części pojawia się
dziedziczenie testamentowe.
Spadkodawca ma swobodÄ™ testowania, ale jest ona ograniczona przez:
·ð Brak testamentów dziaÅ‚owych
·ð Zakaz podstawienia powierniczego
·ð Niemożliwość ustanowienia spadkobiercy pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu
OCHRONA DZIEDZICZENIA
Dziedzic to osoba która wchodzi w ogół praw i obowiązków spadkodawcy (sukcesja uniwersalna).
Większość praw obligacyjnych podlega dziedziczeniu, dziedziczne są również obowiązki. Spadkobierca korzysta
ze wszystkich środków które służą do ochrony określonych praw (np. roszczenie windykacyjne etc.), ale
ustawodawca przewidział również jedno ogólne roszczenia służące do ochrony spadku jako całości  hereditas
petitio. Nie trzeba dzięki niemu występować z wieloma różnymi roszczeniami. Dla wielu przedstawicieli
doktryny jest to dowód na istnienie prawa podmiotowego do dziedziczenia. Roszczenie to realizowane jest w
charakterze procesowym.
Legitymacja czynna:
·ð rzeczywisty spadkobierca
·ð współspadkobierca
·ð nabywca spadku, bÄ…dz
udziału spadkowego
·ð wykonawca testamentu
Legitymacja bierna: Osoba która spełnia wszystkie warunki kumulatywnie:
·ð faktycznie wÅ‚ada spadkiem
·ð wÅ‚ada nim jak spadkobierca (przypisuje sobie tytuÅ‚ do dziedziczenia)
·ð rzeczywiÅ›cie spadkobiercÄ… nie jest
14
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
Czy można z roszczenia korzystać względem współspadkobiercy? Wojewoda uważa, że nie, bo lepszym
roszczeniem między spadkobiercami jest dział spadku. Gdyby dopuścić tutaj hereditas petitio to problemy nadal
będą trwały, a dział spadku rozwiązuje problem na przyszłość
Pozwanego często nazywa się posiadaczem spadku, ale jest to nazwa nietrafna bo do spadku wchodzą również
prawa tj. wierzytelności etc. Których nie można  posiadać .
Przesłanka wystąpienia z roszczeniem:
·ð Rzeczywisty spadkobierca jest przekonany o swoim tytule do dziedziczenia, ale nie wÅ‚ada spadkiem
bÄ…dz
poszczególnymi przedmiotami.
Treść roszczenia:
·ð Roszczenie główne
o Żądanie wydania całości spadku, bądz
poszczególnych przedmiotów doń należących, ze
względów procesowych nawet przy żądaniu wydania całości spadku należy wskazać
poszczególne składniki majątku spadkowego.
·ð Roszenia uzupeÅ‚niajÄ…ce (mogÄ… siÄ™ pojawić obok, lub zamiast roszczenia głównego):
o Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy
o Wydanie pożytków, bądz
zapłatę ich wartości
o Odszkodowanie (gdy zniszczenie, utrata, pogorszenie rzeczy)  to roszczenie może pojawić się
nawet zamiast roszczenia głównego.
Sytuacja stron w postępowaniu:
·ð Powód
o Musi wykazać swój tytuł spadkobiercy, dowodem będzie:
żð Stwierdzenie nabycia spadku  jest dowodem wyÅ‚Ä…cznym jedynie wobec osób które
nie roszczą sobie praw do spadku (art.1027 k.c.), jednakże przy roszczeniu hereditas
petitio druga strona rości sobie prawo do spadku, więc tutaj ten dowód nie jest
konieczny.
żð Notarialny akt poÅ›wiadczenia dziedziczenia
żð Testament
żð Akty stanu cywilnego ( w przypadku dziedziczenia ustawowe)
Może być sytuacja w której to pozwany legitymuje się stwierdzeniem nabycia spadku. Stwierdzenie nabycia
spadku jest orzeczeniem deklaratoryjnym. Należy jednak wziąć pod uwagę możliwość błędu sądu. Podmiot
który posiada stwierdzenie nabycie spadku dysponuje bardzo silnym domniemaniem, można je jednak
wzruszyć, ale tylko w jeden sposób, przez obalenie podstawy tego domniemania, czyli należy obalić
stwierdzenie nabycia spadku, i tutaj KPC przewiduje specjalnÄ… procedurÄ™ w przedmiocie zmiany bÄ…dz
uchylenia
stwierdzenia nabycia spadku. W związku z tym nie można obalić tego domniemania w postępowaniu w sprawie
roszczenia hereditas petitio, wtedy należy najpierw wytoczyć powództwo mające na celu obaleni domniemania,
a następnie z roszczeniem hereditas petitio.
o Musi udowodnić okoliczność, że spadek lub jego poszczególne elementy należały do
spadkodawcy w chwili otwarcia spadku, należały w rozumieniu faktycznym, że nimi władał i
miał nad nimi kontrolę, nie trzeba jednak udowadniać tytułu do tych przedmiotów
·ð Pozwany:
o Może się bronić wskazując swój tytuł do spadku.
o Może twierdzić że włada poszczególnymi przedmiotami ze względu na inny tytuł, np. jest
dzierżawcą (np. pozwany najpierw twierdzi że jest spadkobiercą, ale póz
niej jak się okazało ze
nie jest powołuje się na to że jest dzierżawcą).
15
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
Przedawnienie: 10 lat od otwarcia spadku. Czasem nawet upływ terminu krótszego powoduje, że nie jest
możliwe dochodzenie roszczeń z hereditas petitio, np. powody do uznania za niegodnego (np. nieważność
testamentu, ale tutaj należy powołać się w ciągu 3 lat od dowiedzenia się o błędzie, max. 10 lat od otwarcia
spadku, jeśli nie podniesie się zarzutu to wtedy po upływie 3 lat od dowiedzenie nie możemy skorzystać z
hereditas petitio).
Charakter roszczenia: Czy jest to roszczenie petytoryjne, czy posesoryjne?
·ð Roszczenia petytoryjne sÅ‚użą do ochrony prawa.
·ð Roszczenia posesoryjne sÅ‚użą do ochrony stanu faktycznego.
Uznaję się że ma charakter mieszany:
·ð Roszczenie petytoryjne
o Sama nazwa (petitio)
o Badanie prawa do dziedziczenia ( badanie do tytułu)
·ð Roszczenie posesoryjne
o Należy chronić stan faktyczny zastany w momencie otwarcia spadku, należy udowodnić
jedynie fakt władania przez spadkodawcę określonymi przedmiotami, nie trzeba udowadniać
tytułu.
Art. 1029 ż3 k.c.  ta konstrukcja może być również wykorzystywana przez osobę względem uchylenia
postanowienia o uznaniu za zmarłego.
UMOWY DOTYCZ
CE SPADKU
1. Umowa zrzeczenia się dziedziczenia ( za życia spadkodawcy)
2. Umowa o zbycie spadku ( po śmierci; otwarciu spadku)
UMOWA ZRZECZENIA SI
DZIEDZICZENIA
Jest to wyjątek od zasady, że umowy o spadek po osobie żyjącej są nieważne. Jest to wyjątek po stronie
negatywnej, gdyż umowa ta prowadzi do wyłączenia dziedziczenia. Gospodarczy sens  spadkodawca za życia
dokonuje określonych rozrządzeń, więc chce zadbać by osoba która już coś dostała nie domagała się niczego
potem.
Definicja:
Umowa, mocą której przyszły spadkobierca ustawowy zrzeka się wobec przyszłego spadkodawcy dziedziczenia
po nim.
Strony:
·ð PrzyszÅ‚y spadkodawca
·ð PrzyszÅ‚y spadkobierca ustawowy (wyjÄ…tek: spadkobiercy konieczni)
Charakter prawny:
·ð Czynność prawna mortis causa  skutki ujawniajÄ… siÄ™ z chwilÄ… Å›mierci spadkodawcy.
·ð Czynność rozporzÄ…dzajÄ…ca  ze strony przyszÅ‚ego spadkobiercy, rozporzÄ…dza on wtedy ekspektatywÄ….
·ð Czynność odpÅ‚atna lub nieodpÅ‚atna  w tej samej umowie można zaznaczyć że otrzyma okreÅ›lonÄ…
zapłatę z zrzeczenie, jeśli odpłatna to nigdy to nie będzie umowa wzajemna natomiast jak będzie
nieodpłatna to nie darowizna.
16
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
·ð Czy może to być czynność warunkowa  ustawodawca nie lubi niepewnoÅ›ci, jednak w chwili otwarcia
spadku sprawa byłaby jasna  brak jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie.
Forma:
·ð Akt notarialny ad solemnitatem.
Skutki:
·ð Osoba która zrzekÅ‚a siÄ™ dziedziczenia nie dziedziczy po danym spadkodawcy, jest traktowana tak. jakby
nie dożyła otwarcia spadku (art. 1049ż2 k.c.). Osoba ta nie dziedziczy z ustawy, ale teoretycznie nie ma
przeszkód aby dziedziczyła z testamentu, wtedy zostanie powołana i może ewentualnie odrzucić
spadek; może też uzyskać zapis testamentowy (może być zapisobiercą).
·ð Nie ma roszczenia zachowkowego ( bo ono przysÅ‚uguje tylko osobom, które byÅ‚yby powoÅ‚ane z ustawy)
·ð Zrzeczenie obejmuje również jej zstÄ™pnych  wyÅ‚Ä…czone dziedziczenia in stirpes (wg szczepu), o ile nie
zastrzeżono inaczej  cecha dyspozytywna
Umowa ta może być uchylona (art.1050) poprzez actus contrarius pomiędzy tymi samymi stronami, w formie
aktu notarialnego, aż do śmierci przyszłego spadkodawcy.
Różnice między zrzeczeniem się dziedziczenia, a odrzuceniem spadku:
·ð Zrzeczenie:
o Przed otwarciem spadku
o Umowa
o Obejmuję co do zasady zstępnych
o Raczej nie można zaskarżyć tej czynności
·ð Odrzucenie spadku:
o Po otwarciu
o Czynność jednostronna
o Odrzucenie spadku nigdy zstępnych nie obejmuje
o Można zaskarżyć odrzucenie spadku
UMOWA O ZBYCIE SPADKU
Definicja:
Umowa, mocą której spadkobierca który spadek przyjął przenosi na inną osobą całość lub ułamkową część
spadku.
Strony:
·ð Spadkobierca
·ð Nabywca
Przedział czasowy na zawarcie umowy: Nie wcześniej niż po przyjęciu spadku, nie póz
niej niż do działu spadku.
Zbywca może rozporządzić całą swoją sytuacją spadkobiercy albo określonym udziałem. Takie rozporządzenia
nie wymagają zgody współspadkobierców
Charakter prawny:
·ð Cechy sukcesji uniwersalnej  zbywca przenosi caÅ‚y spadek, albo jego idealnÄ… część na nabywcÄ™,
zbywca przenosi pewną całość praw i obowiązków; nabywca wstępuje w sytuację spadkobiercy jak
spadkobierca.
17
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
·ð Umowa konsensualna  nie jest konieczne wydanie rzeczy; już z chwilÄ… zawarcia umowy przechodzÄ… na
nabywcę korzyści, cężary i ryzyka związane przedmiotami należącymi do spadku.
·ð RozporzÄ…dzenie  przenosi okreÅ›lone uprawnienia z majÄ…tku zbywcy na nabywcÄ™. To rozporzÄ…dzenia
ma jednak zawsze jakąś podstawę prawną, którym często jest zobowiązania, wtedy mamy podwójny
skutek, już samo zobowiązanie pociągnie za sobą rozporządzenie (chyba że strony inaczej postanowiły).
·ð Umowa kauzalna  jeÅ›li dokonuje siÄ™ w drodze jednej czynnoÅ›ci o podwójnym skutku, to niesie causÄ™
sama w sobie, ale strony mogą zawrzeć osobno umowę zobowiązującą i rozporządzającą, wtedy
ważność rozporządzenia zależy od ważności zobowiązania.
·ð OdpÅ‚atna / NieodpÅ‚atna  fakt ten zależy od causy.
Forma:
·ð Akt notarialny ad solemnitatem; gdy mamy do czynienia z rozbiciem umów na zobowiÄ…zania i
rozporzÄ…dzenie obie umowy wymagajÄ… aktu notarialnego.
Skutki:
·ð Nabywca wchodzi w caÅ‚Ä… sytuacjÄ™, albo w okreÅ›lonÄ… część uÅ‚amkowÄ….
·ð W zakresie obowiÄ…zków nie zwalnia to zbywcy ( pozostaje zobowiÄ…zany wobec osób trzecich).
·ð Pojawia siÄ™ konieczność rozliczenia miÄ™dzy stronami, nabywcÄ™ traktujemy wtedy tak jakby on od
początku był spadkobiercą, w związku z tym ustawodawca przewiduje rozliczenia stron:
o Zasada surogacji: zbywca jest zobowiązany do wydania nabywcy tych przedmiotów którą
otrzymał w zamian za przedmioty ze spadku.
o Wyrównanie ubytku wartości powstałego przez zużycie lub nieodpłatne rozporządzenie
przedmiotami należącymi do spadku.
o Uprawnienie ze strony zbywcy  może on żądać zwrotu nakładów na spadek.
·ð Brak rÄ™kojmi za wady poszczególnych przedmiotów, ale zbywca odpowiada za to, że spadek mu
przysługuje oraz za to w jaki sposób spadek przyjął: brak przełamania zasady nemo plus iuris (np.
twierdził, że miał dobrodziejstwo inwentarza, a jednak wcale tak nie było).
Odpowiedzialność za długi spadkowe: Relacja jest oparta na dwóch płaszczyznach:
·ð Wobec osób trzecich: (iuris cogentis) Dla wierzycieli spadkowych dÅ‚użnikiem jest solidarnie zbywca i
nabywca (art. 1055) w tym wypadku nabywca ustawowo przystępuje do długu.
·ð Inter partes: (dyspozytywnie) Umowa gwarancyjna o zwolnienie z obowiÄ…zku Å›wiadczenia nabywca
odpowiada względem zbywcy, że wierzyciele spadkowi nie będą się domagać od zbywcy zapłaty
długów.
ZAPISY
Testament to jedyne rozrządzenie na wypadek śmierci, które przewiduje prawo polskie. Zapisy to rozrządzenia o
charakterze singularnym, które znajdują się w testamencie. W zależności od zapisu może być to sukcesja
bezpośrednia po spadkodawcy (zapis windykacyjny), albo sukcesja pośrednia (zapis zwykły).
Wyróżniamy dwa rodzaje zapisów:
·ð Windykacyjny
·ð ZwykÅ‚y
KC w pierwotnym kształcie nie przewidywał zapisu windykacyjnego, ale potrzeby obrotu wymogły
wprowadzenie tej konstrukcji. Zapis windykacyjny pozwala na realne przejście określonych składników majątku
na zapisobiercÄ™.
ZAPIS ZWYKA
Y
To rozrzÄ…dzenie testamentowe zobowiÄ…zujÄ…ce spadkobiercÄ™ ustawowego, testamentowego lub zapisobiercÄ™
do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby.
·ð Zapis może siÄ™ pojawić tylko w ważnym testamencie, testament może siÄ™ ograniczać jedynie do zapisu.
18
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
·ð Uprawnionym ma być konkretna osoba, odpowiednio wskazana, zapisobierca musi być
zindywidualizowany. Do zapisobiercy odpowiednio stosujemy przepisy o powołaniu spadkobiercy, o
zdolności do dziedziczenia i o niegodności.
Strony zobowiÄ…zania:
Zapisobierca uzyskuje status wierzyciela, jest wierzycielem spadku, nie odpowiada za długi spadkowe, realnie
nie dochodzi on do żadnego elementu majątku spadkowego. Z chwilą otwarcia spadku zapisobierca uzyskuje
jedynie wierzytelność, roszczenie o wykonanie zapisu, spełnienie świadczenia majątkowego, będącego
przedmiotem zapisu.
Drugą stroną zobowiązania będzie:
·ð Spadkobierca testamentowy
·ð Spadkobierca ustawowy
·ð Zapisobierca  możliwa jest konstrukcja dalszego zapisu.
Obowiązek wykonania zapisu z punktu widzenia zobowiązanego zalicza się do długów spadkowych.
Odpowiedzialność za zapisy w przypadku kilku zobowiązanych jest proporcjonalna, pro rata parte, chyba że
spadkodawca postanowił inaczej (art. 971 k.c.), odpowiedzialność ta jest zawsze ograniczona kwotowo do
wartości stanu czynnego spadku.
Art. 967 k.c.  jeśli zapis towarzyszy ustanowieniu spadkobiercy, a spadkobierca testamentowy spadek odrzuca
lub z innych powodów nie chce lub nie może dziedziczyć, to obowiązek wykonania zapisu przechodzi na osobę,
która będzie dziedziczyła w miejsce spadkobiercy testamentowego.
Art. 973 k.c.  zapisobierca nie chce lub nie może dziedziczyć, ale istnieje dalszy zapis, wówczas powinien być
wykonany przez spadkobiercÄ™.
Art. 974 k.c.  zapisobierca obciążony dalszym zapisem może się zwolnić poprzez bezpłatne przeniesienie na
dalszego zapisobiercę praw otrzymanych z tytułu zapisu albo poprzez przelew roszczenia o jego wykonanie
(alternatywa zależy od stanu faktycznego).
Przedmiot zapisu:
Każde świadczenie majątkowe, musi być oznaczone w taki sposób aby było wiadome na czym polega obowiązek
dłużnika. W większości przypadków do wykonania zapisu będzie konieczna kolejna czynność prawna. Przykłady:
·ð Przeniesienie wÅ‚asnoÅ›ci rzeczy
·ð Ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego
·ð Przelew wierzytelnoÅ›ci
·ð Zwolnienie z dÅ‚ugu
·ð Åšwiadczenie usÅ‚ug  nie wymaga czynnoÅ›ci prawnej
Jeśli przedmiotem zapisu jest rzecz, to pojawiają się pewne reguły szczególne:
·ð Rzecz oznaczona co do tożsamoÅ›ci
o Art. 976 k.c.  w braku odmiennej woli spadkodawcy zapis jest bezskuteczny, jeśli rzecz
zapisana nie należy do spadku w chwili jego otwarcia, albo jeśli spadkodawca był w chwili
śmierci zobowiązany do jej zbycia.
o Odpowiedzialność zobowiązanego regulowana jest przepisami o odpowiedzialności za wady
przy umowie darowizny, odpowiedzialność łagodna (art. 978 k.c.).
o Art. 977 k.c.  do roszczeń zapisobiercy za wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot
pożytków oraz do roszczeń obciążonego zapisem o zwrot nakładów na rzecz poczynionych
stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym
posiadaczem rzeczy.
·ð Rzeczy oznaczone co do gatunku
o Zapis jest skuteczny nawet jeśli rzeczy te nie znajdują się w spadku.
19
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
o Art. 979 k.c. powinny być świadczone rzeczy średniej jakości z uwzględnieniem potrzeb
zapisobiercy (w braku odmiennej woli spadkodawcy).
o Art. 980 k.c.  do odpowiedzialności za wady fizyczne i prawne stosuje się odpowiednio
przepisy o rękojmii przy umowie sprzedaży. Istnieją jednak pewne modyfikacje katalogu
uprawnień, zapisobierca może żądać tylko:
żð Odszkodowania za nienależyte wykonanie zapisu
żð Dostarczenia zamiast rzecz wadliwych rzeczy wolnych od wad oraz naprawienia
szkody wynikłej z opóz
nienia.
Jeśli przedmiotem zapisu są pieniądze, to należy dokonać przeniesienia tej sumy poprzez zapłatę gotówkową
albo bezgotówkową.
Zapis jako z
ródło zobowiązania
ZobowiÄ…zanie powstaje w chwili otwarcia spadku, ale nigdy w tej chwili nie jest jeszcze wymagalne.
Wymagalne staje się niezwłocznie po otwarciu i ogłoszeniu testamentu. Zasada ta doznaje pewnych wyjątków:
·ð JeÅ›li zapisobierca jest obciążony dalszym zapisem, to ma prawo powstrzymania siÄ™ z wykonaniem
dalszego zapisu do czasu kiedy uzyska świadczenie będące przedmiotem jego zapisu.
·ð Spadkodawca sam może zmodyfikować tÄ™ zasadÄ™, zwÅ‚aszcza poprzez zastrzeżenie warunku lub terminu.
Przedawnienie następuje z upływem 5 lat od daty wymagalności.
ZAPIS WINDYKACYJNY
Rozrządzenie testamentowe zawarte w testamencie notarialnym, mocą którego oznaczona osoby nabywa
przedmiot zapisu już z chwilą otwarcia spadku.
Istota: skutek rzeczowy powstaje w chwili otwarcia spadku.
Ratio legis: przy wielości spadkobierców spadkodawca nie ma wpływu na to, kto otrzyma poszczególne
przedmioty. Poza tym w przypadku określonych przedmiotów potrzebne jest szybka, sprawna sukcesja (np.
przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne). Istnieją obawy, aby zapisy windykacyjne nie prowadziły do opróżnienia
spadku z pokrzywdzeniem wierzycieli. Z tego względu wprowadzono odpowiedzialność zapisobierców
windykacyjnych za długi spadkowe.
Forma: testament notarialny.
Przedmiot zapisu (art. 9811 ż 2 k.c.)
·ð Rzecz oznaczona co do tożsamoÅ›ci  wÅ‚asność przechodzi z chwilÄ… otwarcia spadku.
·ð Zbywalne prawo majÄ…tkowe  np. użytkowanie wieczyste, wierzytelność.
·ð PrzedsiÄ™biorstwo lub gospodarstwo rolne
·ð Ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub sÅ‚użebnoÅ›ci  nie bÄ™dzie to umowy ustanowienia
ograniczonego prawa rzeczowego, ale o powstanie, powołanie do życia.
Art. 9812 k.c.  zapis jest bezskuteczny, jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu nie należy do
spadkodawcy, albo spadkodawca jest zobowiÄ…zany do jego zbycia.
Art. 9813 k.c.  niedopuszczalność zastrzeżenia terminu lub warunku.
·ð JeÅ›li zostanie zastrzeżone, to uważa siÄ™ za nieistniejÄ…ce.
·ð JeÅ›li z treÅ›ci testamentu lub z okolicznoÅ›ci wynika, że bez takiego zastrzeżenia zapis nie zostaÅ‚by
uczyniony  ZW jest nieważny.
·ð Chyba że warunek lub termin siÄ™ ziÅ›ciÅ‚ przed otwarciem spadku.
20
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
Jeśli zapis windykacyjny jest nieważny ze względu na warunek lub termin, to wywołuje skutki zapisu zwykłego
zastrzeżonego pod warunkiem lub terminem, chyba że co innego wynika z treści testamentu lub okoliczności.
Mamy tu do czynienia z konwersją nieważnego ZW w ważny zapis zwykły.
Art. 9815 k.c.  przepisy o powołaniu spadkobiercy, przyjęciu i odrzuceniu spadku, o zdolności do dziedziczenia i
o niegodności stosuje się odpowiednio do ZW.
Odpowiedzialność za długi spadkowe:
·ð Do chwili dziaÅ‚u spadku jest to odpowiedzialność solidarna ze spadkobiercami, ale zapisobierca zawsze
odpowiada tylko do wysokości przedmiotu zapisu. Jeśli zapisobierca spełni świadczenie, to ma regres w
stosunku do pozostałych zobowiązanych proporcjonalnie do uzyskanych przysporzeń.
·ð Po dziale spadku odpowiadajÄ… pro rata parte, zapisobierca odpowiada proporcjonalnie do uzyskanych
przysporzeń.
Procedura:
Zapis windykacyjny jest odnotowywany w sądowym stwierdzeniu nabycia spadku albo w poświadczeniu
dziedziczenia. Korzysta z materialnoprawnych skutków nabycia spadku.
W polskim systemie modelowym rozwiązaniem jest zapis zwykły.
·ð Wynika to z samej nazwy.
·ð Do ZW odpowiednio stosujemy przepisy o zapisie zwykÅ‚ym.
·ð ZW może ulec konwersji w zapis zwykÅ‚y.
·ð Zakres zastosowania ZW jest węższy  ograniczenia przedmiotowe i dotyczÄ…ce formy testamentu.
STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU
Jest to deklaratywne postanowienie sądu wskazujące kto, z jakiego tytułu i w jakich częściach dziedziczy po
danym spadkodawcy.
Akt potwierdzenia dziedziczenia to akt notarialny, który deklaratywnie potwierdza kto, z jakiego tytułu i
ważkich częściach dziedziczy po danym spadkodawcy.
SKUTKI MATERIALNOPRAWNE
1. Domniemanie, że osoba wskazana jest spadkobiercą
2. Skutek legitymacyjny
3. Ochrona osób trzecich
Ad.1
Wynika z art. 1025 ż 2 k.c. Domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo
notarialne poświadczenie dziedziczenia jest spadkobiercą. Jest to domniemanie wzruszalne, ale można je
wzruszyć tylko poprzez wzruszenie podstawy domniemania. Trzeba podważyć dokument urzędowy, co można
uczynić wyłącznie w specjalnym postępowaniu (art. 679 k.p.c.).
Art. 1025 ż 3 k.c. dotyczy szczególnych, wyjątkowych sytuacji, gdy wydano zarówno akt stwierdzenia nabycia
spadku jak i poświadczenie dziedziczenia. Wówczas silniejszą moc ma domniemanie płynące ze stwierdzenia
nabycia spadku.
Ad.2
Art. 1027 k.c.  stwierdzenia nabycia spadku, akt poświadczenia dziedziczenia jest wyłącznym dowodem bycia
spadkobiercą w stosunku do osób, które nie roszczą sobie praw do spadku. Chodzi o to, że w pewnych
przypadkach (w stosunku do osób, które nie roszczą sobie praw do spadku) nie ma innego dowodu bycia
spadkobiercą. A contrario w stosunku do innych osób nie jest to wyłączny dowód bycia spadkobiercą (np. przy
hereditas petitio).
21
PRAWO CYWILNE ĆWICZENIA  PRAWO SPADKOWE 2012/2013
Ad.3
Art. 1028 k.c.  jeśli osoba, która uzyskała sądowe stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie
dziedziczenia rozporządza przedmiotem należącym do spadku, w drodze czynności prawnej, na rzecz osoby
trzeciej, która jest w dobrej wierze, to osoba ta jest chroniona nawet wtedy, gdy zbywca nie jest spadkobiercą.
·ð Czynność prawna
·ð RozporzÄ…dzajÄ…ca
·ð Dobra wiara
Nie ma znaczenia, czy nabywca wiedział o stwierdzeniu nabycia spadku lub poświadczenia dziedziczenia, czy
zbycie miało charakter odpłatny czy nieodpłatny, dotyczy wyłącznie rozporządzeń pod tytułem szczególnym.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA DA
UGI SPADKOWE
Zasada  nieograniczona odpowiedzialność za długi spadkowe. Zasada ta doznaje wyjątków:
·ð Do chwili przyjÄ™cia spadku spadkobierca odpowiada za dÅ‚ugi spadkowe tylko ze spadku. Jest
ograniczone przedmiotowe cum viribus hereditatis.
·ð Od chwili przyjÄ™cia spadku spadkobierca odpowiada caÅ‚ym swoim majÄ…tkiem, ale po przyjÄ™ciu spadku
może się ujawnić inne ograniczenia kwotowe pro viribus hereditatis.
o Odpowiedzialność za zapisy i polecenia
o Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
Odpowiedzialność z dobrodziejstwem inwentarza:
Sporządza się inwentarz, w którym umieszcza się zarówno aktywa, jak i pasywa. Przyjmuje się, że spadkobierca
odpowiada tylko do wysokości aktywów, ale z całego swojego majątku.
Ograniczenie odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie (wina umyślna, zamiar) nie podał do inwentarza
przedmiotów należnych do spadku albo podał nieistniejące długi.
Kolejność zaspokajania wierzycieli:
Przyjmuje się, że wynika ona z art. 1025 k.p.c. (reguluje kolejność zaspokajania wierzycieli przy egzekucji).
Uprzywilejowanie świadczeń alimentacyjnych, świadczeń ze stosunku pracy. Wierzyciele z klasy wyższej powinny
być zaspokojeni przed wierzycielami z klasy niższej. Jeśli wierzyciele należą do jednej klasy, to zaspokajamy ich
proporcjonalnie.
Art. 1032 k.c.  jeśli spadkobierca zaspokaja jednych wierzycieli nie wiedząc o istnieniu innych, to nie ponosi
żadnej dodatkowej odpowiedzialności. Jeśli jednak spłaca jednych wiedząc o innych, to odpowiada powyżej
stanu czynnego spadku, ale tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby zobowiązany je spłacić, gdyby wszystkie
długi spadkowe spłacał należycie.
Wielość spadkobierców:
·ð Kilku spadkobierców
·ð Spadkobiercy i zapisobiercy windykacyjni
Do chwili działu spadku odpowiadają solidarnie, przysługuje im regres stosownie do udziałów spadkowych,
wartości przysporzeń. Po dziale spadku (dział aktywów) spadkobiercy i zapisobiercy windykacyjni odpowiadają
pro rata parte  stosownie do przypadających im korzyści.
Solidarność po dziale spadku może pozostać, jeśli wynika z przepisów prawa zobowiązań, np. ze względu na
przedmiot świadczenia.
22