Rozdział 1
Wprowadzenie do prawa spadkowego
ż 1. Ogólna charakterystyka prawa spadkowego
Literatura: J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe w kodeksie cywilnym PRL, PiP 1965,
z. 5 6; tenże, Międzyczasowe prawo prywatne, NP 1965, Nr 6 i 7 8; T. Kacymirow,
B. Kordasiewicz, Zasady prawa spadkowego a podatek spadkowy, PiP 1990, z. 12;
A. Mączyński, Konstytucyjne prawo dziedziczenia, [w:] L. Ogiegło, W. Popiołek, M. Szpu-
nar (red.), Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazda-
na, Kraków 2005; J. St. Piątowski, [w:] System Prawa Cywilnego, Prawo spadkowe,
t. IV, Ossolineum 1986, rozdz. I; J. Wisłocki, Obecny zakres obowiązywania dawnych
systemów prawa spadkowego w stosunku do spadków otwartych przed wejściem
w życie Kodeksu cywilnego, Pal. 1968, Nr 8.
I. Pojęcie prawa spadkowego
Jak wiadomo przedmiotem regulacji prawa cywilnego przede wszystkim 1
1
są stosunki majątkowe powstające i funkcjonujące między równorzędny-
mi i autonomicznymi podmiotami, tj. między osobami fizycznymi,osobami
prawnymi i jednostkami organizacyjnymi, o których mowa w art. 331 KC.
Stosunki cywilnoprawne, a w ich ramach także prawa i obowiązki majątko-
we, powstają, ulegają zmianom i wygasają wskutek zdarzeń, którym przepi-
sy prawa nadają tak określoną moc sprawczą (zdarzeń prawnych). Do zda-
rzeń cywilnoprawnych zaliczamy m.in.:
1) zawarcie umowy,
2) wydanie orzeczenia sądowego, czy
3) upływ czasu.
1
Rozdział 1. Wprowadzenie do prawa spadkowego
Również śmierć człowieka jest zdarzeniem prawnym wywołującym róż-
nego rodzaju następstwa (skutki) prawne.
2
2 Prawo spadkowe, jako dział prawa cywilnego, we właściwy sobie spo-
sób określa cywilnoprawne skutki śmierci. Otóż z chwilą śmierci człowieka
jego majątkowe prawa i obowiązki przechodzą na inne podmioty. Mają-
tek zmarłego staje się spadkiem, który w drodze dziedziczenia nabywa inna
(bądz
inne) osoba. W takiej prawnej konfiguracji zmarły ma status spadko-
dawcy, zaś osoby dziedziczące po nim to spadkobiercy. Odpowiedzi na py-
tanie  dlaczego śmierć człowieka, któremu przysługiwały określone prawa
podmiotowe (własność, wierzytelności i inne), a także prawne obowiązki, nie
pociąga za sobą z reguły wygaśnięcia tych praw  dostarczają, omówione po-
niżej, zasady i funkcje prawa spadkowego.
Dodać jeszcze należy, że dziedziczenie jest przykładem sukcesji uniwer-
salnej; spadkobierca (spadkobiercy) wskutek jednego zdarzenia prawne-
go, tj. śmierci człowieka, nabywa ogół praw i obowiązków majątkowych
spadkodawcy, a przez to staje się jego następcą prawnym (sukcesorem, dzie-
dzicem). Dziedziczenie jest przy tym sposobem pochodnego nabycia praw
i obowiązków spadkowych.
 Niewątpliwie sukcesja uniwersalna polega na tym, że na podstawie jed-
nego zdarzenia ogół praw i obowiązków majątkowych przechodzi z jednej
osoby na drugą i to bez względu na to, czy następca prawny o tym wie. Po-
chodne nabycie praw majątkowych charakteryzuje się tym, że nabywca wstę-
puje w ogół praw i obowiązków poprzednika, czyli obciążenie go określony-
mi obowiązkami majątkowymi z zakresu prawa cywilnego uzależnione jest
od stwierdzenia ich istnienia u poprzednika ; tak SN w uzasadnieniu do
uchw. z 7.1.2004 r. (III CZP 98/03, OSNC 2005, Nr 2, poz. 27).
3
3 Prawo spadkowe reguluje skutki śmierci osoby fizycznej jako podmiotu
praw i obowiązków majątkowych o charakterze cywilnoprawnym. Następ-
stwa zakończenia bytu prawnego osób prawnych regulują inne, właściwe
przepisy prawa cywilnego. Z powyższego wynika, że spadkodawcą w rozu-
mieniu prawa spadkowego może być wyłącznie osoba fizyczna, tj. człowiek
mający w świetle art. 8 ż 1 KC zdolność prawną. Z drugiej strony jednak
spadkobiercą może być zarówno osoba fizyczna, w tym także, pod pewnym
warunkiem  nasciturus (zob. art. 927 ż 2 KC), jak też i osoba prawna.
II. Zasady prawa spadkowego
4
4 Za pomocą norm prawa spadkowego ustawodawca określa zasady dzie-
dziczenia praw i obowiązków majątkowych, a konkretna treść wspomnia-
nych zasad ma za zadanie realizację określonych funkcji tego działu prawa.
Z zasad dziedziczenia przyjętych w obowiązującym polskim prawie spadko-
wym wynika, kto dziedziczy (jest spadkobiercą), jaka jest pozycja prawna
spadkobiercy (możliwość przyjęcia lub odrzucenia spadku, zasady stwier-
2
ż 1. Ogólna charakterystyka prawa spadkowego
dzania nabycia spadku, zasady określające stanowisko współspadkobierców
spadku, odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe, dział spadku
pomiędzy współspadkobierców), a także, jaki jest zakres i środki ochro-
ny bliskich zmarłego, którzy nie dziedziczą spadku (instytucja zachowku)
i wreszcie, czy zachodzi możliwość zbycia spadku w drodze umowy.
W szczegółowych rozwiązaniach polskie prawo spadkowe opiera się na 5
5
trzech podstawowych zasadach. Wynika z nich po pierwsze, że spadek po-
winien, co do zasady, przypaść najbliższym krewnym spadkodawcy oraz
jego małżonkowi. Cel ten realizowany jest za pomocą instytucji dziedzicze-
nia z mocy ustawy, czy krócej: dziedziczenia ustawowego (zob. art. 931 i nast.
KC). Wymieniona zasada służy umacnianiu pozycji rodziny i ochronie inte-
resów najbliższych zmarłego.
Po drugie zasadą jest, że spadkodawca może rozporządzać swoim ma- 6
6
jątkiem na wypadek śmierci; wyraża się w tym swoboda testowania (zob.
art. 941 i nast. KC). Praktyczną realizacją tej zasady jest dziedziczenie na pod-
stawie testamentu, czy krócej  dziedziczenie testamentowe (zob. art. 941
i nast. KC). Poprzez swobodę testowania realizowana jest zasada możli-
wie pełnego respektowania woli spadkodawcy.  Podstawową zasadą pra-
wa spadkowego jest dążność do możliwie najpełniejszego urzeczywistnie-
nia woli spadkodawcy. Do tego celu zmierzają również przepisy o formie
testamentu, których celem jest zagwarantowanie, że to, co w postępowaniu
o stwierdzenie nabycia spadku przedstawiono jako testament, stanowi rze-
czywiście prawidłowo wyrażone rozporządzenie spadkodawcy na wypa-
dek śmierci ; zob. uzasadnienie post. SN z 28.11.1977 r. (IV CR 494/77, OSN
1978, Nr 11, poz. 208).
Ograniczenie zasady swobody (wolności) testowania musi wynikać wprost
lub pośrednio z przepisów ustawy.
Po trzecie wreszcie, mimo obowiązywania zasady swobody testowania, 7
7
pewna część majątku zmarłego spadkodawcy przypaść powinna najbliż-
szym krewnym i małżonkowi spadkodawcy; ta ostatnia zasada jest reali-
zowana poprzez instytucję zachowku (zob. art. 991 i nast. KC). Tym samym
swoboda testowania, choć ma znaczenie podstawowe, to nie jest zasadą
absolutną. Instytucja zachowku w tym kontekście jest przykładem rozsąd-
nego kompromisu pomiędzy zasadą swobody testowania a zasadą ochrony
majątkowych interesów rodziny.
III. Funkcje prawa spadkowego
Jeśli chodzi o funkcje prawa spadkowego, to po pierwsze, zasada sukce- 8
8
sji po zmarłym spadkobiercy wzmacnia majątkową autonomię podmiotów
prawa cywilnego, co wraz z zasadą ochrony własności stanowi jeden z fila-
rów prawa cywilnego. Majątkowa autonomia jednostki wyraża się zwłaszcza,
dzięki instytucji testamentu, w prawie spadkodawcy do wskazania dziedzi-
3
Rozdział 1. Wprowadzenie do prawa spadkowego
ca. Polskie prawo spadkowe opiera się w tym względzie na zasadzie swobody
testowania, która w szczegółach oznacza pierwszeństwo dziedziczenia spad-
kobierców testamentowych przed spadkobiercami ustawowymi.
Dzięki prawu spadkowemu i zasadzie sukcesji majątkowej, aktywa zgro-
madzone za życia człowieka po jego śmierci pozostają zwykle w rękach mał-
żonka, krewnych lub innych bliskich zmarłego, co służy umacnianiu więzów
emocjonalnych między tymi osobami, a także umacnianiu materialnych
podstaw funkcjonowania rodziny.
Gwarantowana przez prawo spadkowe zasada sukcesji majątkowej po
zmarłym umożliwia utrzymanie w całości i kontynuację działalności przed-
siębiorstw, gospodarstw rolnych i podobnych gospodarczych kompleksów
zorganizowanych i prowadzonych przez spadkodawcę.
9
9 Z drugiej strony, dzięki zasadzie sukcesji praw i obowiązków majątko-
wych prawo spadkowe gwarantuje ochronę wierzycielom zmarłego, po któ-
rym za długi wchodzące w skład spadku majątkową odpowiedzialność po-
noszą spadkobiercy.
10
10 Dodać należy, iż cechą charakterystyczną prawa spadkowego jest to, że
jego przepisy w przeważającej części mają charakter iuris cogentis, a w sposób
charakterystyczny unormowane są przewidziane w tym dziale prawa szcze-
gólne czynności prawne (jak np. testament). Czynności te wymagają z reguły
szczególnej formy, przy niektórych z nich wyłączona jest lub ograniczona
możliwość działania przez przedstawiciela. Odrębna jest też regulacja ta-
kich instytucji jak warunek, termin czy wady oświadczenia woli. Wreszcie
czynności prawne w prawie spadkowym, inaczej niż stanowią o tym zasady
ogólne, opierają się zasadniczo na tzw. teorii woli, a nie na tzw. teorii oświad-
czenia; tym samym, np. przy wykładni testamentu, decydujące znaczenie
przypisywać należy wewnętrznej woli spadkodawcy (testatora), a nie jego
woli uzewnętrznionej (por. art. 65 ż 1 i art. 948 ż 1 KC).
Por. J. St. Piątowski, [w:] System Prawa Cywilnego..., s. 13 16; tenże, Prawo spadko-
we& , s. 15 i nast. oraz J. Gwiazdomorski, [w:] System Prawa Cywilnego..., s. 11 14.
IV. Konstytucyjne podstawy prawa spadkowego
11
11 Jak wiadomo, stosunki cywilnoprawne mogą być normowane przez samą
Konstytucję RP, która jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.
Przepisy Konstytucji RP stosuje się bezpośrednio, chyba że sama Konstytu-
cja RP stanowi inaczej (zob. art. 8 Konstytucji RP).
W zakresie prawnych unormowań dziedziczenia istotne znaczenie mają
zwłaszcza art. 21 ust. 1 i art. 64 Konstytucji RP. W myśl pierwszego z przy-
wołanych przepisów Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dzie-
dziczenia. Z kolei zgodnie z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, każdy ma prawo
dziedziczenia. Prawo dziedziczenia podlega równej dla wszystkich ochro-
4
ż 1. Ogólna charakterystyka prawa spadkowego
nie prawnej. Przyjąć należy, że tak jak prawo własności, również prawo dzie-
dziczenia może być ograniczone tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie,
w jakim nie narusza ona istoty spadkobrania (zob. art. 64 ust. 3 Konstytu-
cji RP). Wszelkie ograniczenia prawa własności i prawa dziedziczenia muszą
wynikać z przepisów ustawy, a przepisy wprowadzające takie ograniczenia
podlegają ścisłej wykładni.
Jak będzie jeszcze niżej o tym mowa, w zakresie dziedziczenia ustawowe- 12
12
go szczególną odrębnością rządzi się dziedziczenie spadków, w skład któ-
rych wchodzi gospodarstwo rolne (zob. art. 1058 i nast. KC). Wspomniana
odrębność, podyktowana koniecznością ochrony gospodarstwa rolnego jako
jednolitej i zorganizowanej jednostki produkcyjnej, polega zwłaszcza na tym,
że spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne tylko o tyle, o ile
w chwili otwarcia spadku posiadają szczególne, przewidziane prawem kwa-
lifikacje rolnicze (zob. art. 1059 KC). Ów podział spadkobierców na posiada-
jących i nieposiadających szczególnych kwalifikacji rolniczych został przez
Trybunał Konstytucyjny, wyr. z 31.1.2001 r. (P 4/99, OTK 2001, Nr 1, poz. 5),
uznany za niezgodny z Konstytucją RP. Jednak ze względu na zasady pra-
wa intertemporalnego, a także z uwagi na konieczność zminimalizowania
komplikacji prawnych związanych z konsekwencjami utraty mocy przez
część przepisów szczególnych o dziedziczeniu gospodarstw rolnych, Trybu-
nał ograniczył, pod względem czasowym, skutki swego wyroku. Obecnie
przepisy ogólne prawa spadkowego o dziedziczeniu ustawowym (art. 931
i nast. KC) mają zastosowanie również w przypadku dziedziczenia gospo-
darstw rolnych, jeżeli otwarcie spadku nastąpiło po dacie publikacji w Dz.U.
orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, tzn. po 14.2.2001 r.
Zob. szerzej A. Lichorowicz, Szczególny porządek dziedziczenia gospodarstw rol-
nych w Polsce po orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31.I.2001 r., Rej. 2001,
Nr 9.
V. y
ródła prawa spadkowego
Podstawowym z
ródłem polskiego prawa spadkowego jest Kodeks cy- 13
13
wilny, a konkretnie jego Księga czwarta, zatytułowana  Spadki . Zasady
dziedziczenia uregulowane zostały w art. 922 1087 KC. Księga czwarta KC
dzieli się na Tytuły. Tytuł I (art. 922 930) zawiera przepisy ogólne; Tytuł II
(art. 931 940) reguluje dziedziczenie ustawowe; Tytuł III (art. 941 9901) nor-
muje rozrządzenia na wypadek śmierci, w tym problematykę testamentu
oraz takich instytucji, jak powołanie spadkobiercy, zapisu i polecenia oraz
wykonawcy testamentu; Tytuł IV (art. 991 1011) zawiera regulację zachowku;
Tytuł V (art. 1012 1024) reguluje problematykę przyjęcia i odrzucenia spad-
ku; Tytuł VI (art. 1025 10291) poświęcony jest instytucji stwierdzenia nabycia
spadku lub przedmiotu zapisu windykacyjnego, poświadczenie dziedzicze-
nia i ochrona spadkobiercy, a także zawiera regulację ochrony spadkobier-
5
Rozdział 1. Wprowadzenie do prawa spadkowego
cy; Tytuł VII (art. 1030 10343) reguluje odpowiedzialność za długi spadkowe;
Tytuł VIII (art. 1035 1046) normuje wspólność majątku spadkowego i dział
spadku; Tytuł IX (art. 1047 1057) określa zasady zawierania umów dotyczą-
cych spadku; wreszcie Tytuł X (art. 1058 1087) zawiera przepisy szczególne
o dziedziczeniu ustawowym gospodarstw rolnych.
14
14 y
ródłem regulacji stosunków majątkowych powstających wskutek śmierci
osoby fizycznej jest także ustawa z 23.4.1964 r.  Przepisy wprowadzające Ko-
deks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.). Jak wiadomo, zasadniczo przepi-
sy KC weszły w życie 1.1.1965 r., z tym że przepisy Tytułu X Księgi czwartej
KC o dziedziczeniu gospodarstw rolnych (art. 1058 1087) weszły w życie już
z chwilą opublikowania KC, tj. z dniem 31.5.1964 r.
Problematykę spadkobrania regulują art. XXI i XXIII PWKC (pierwszy do-
tyczy zabezpieczania wierzytelności z tytułu spłat spadkowych należnych od
spadkobiercy, który otrzymał gospodarstwo rolne, zaś drugi  ochrony praw
spadkobierców lub zapisobierców będących obywatelami państwa obcego,
których prawa do gospodarstwa rolnego zostały wyłączone lub ograniczone
na podstawie przepisu szczególnego). Ponadto, art. LI LXIII PWKC zawiera-
ją przepisy intertemporalne w dziedzinie prawa spadkowego.
15
15 W odniesieniu do spadków otwartych przed 14.2.2001 r. (zob. wyr. TK
z 31.1.2001 r., P 4/99, OTK 2001, Nr 1, poz. 5), w skład których wchodzi go-
spodarstwo rolne, zastosowanie mają również przepisy rozporządzenia Rady
Ministrów z 12.12.1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego
gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 89, poz. 519 ze zm.).
Wyżej wskazane przepisy regulują prawa i obowiązki stron stosunków
prawnospadkowych. Z kolei uregulowania w zakresie postępowania sądo-
wego w sprawach spadkowych zawierają art. 627 691 KPC.
Zob. też uwagi na temat ewolucji polskiego prawa spadkowego; J. St. Piątowski,
[w:] System Prawa Cywilnego..., s. 21 i nast.
VI. Zasady prawa intertemporalnego
16
16 Jak wiadomo zasady prawa intertemporalnego (międzyczasowego) po-
zwalają udzielić odpowiedzi na pytanie, którą normę prawną  obowiązują-
cą obecnie czy poprzednio  zastosować należy do oceny skutków prawnych
danego stanu faktycznego. Kwestie intertemporalne powstają zwłaszcza
wówczas, gdy oceniany stan faktyczny (np. zawarto długoterminową umo-
wę albo nastąpiła śmierć osoby fizycznej) zaistniał jakiś czas temu  pod rzą-
dem uchylonej dziś normy prawnej  i bądz
trwa nadal lub jest dzisiaj dopie-
ro prawnie oceniany (pod rządem normy nowej). W takim wypadku należy
się zastanowić, czy zastosowanie ma norma prawna dawna, czy norma praw-
na obowiązująca.
Zob. szerzej A. Doliwa, Prawo cywilne  część ogólna, Warszawa 2010, s. 31 i nast.
6
ż 2. Postępowanie spadkowe
Podstawową zasadą spadkowego prawa intertemporalnego jest ta, wyrażo- 17
17
na w art. LI PWKC, zgodnie z którą do spraw spadkowych stosuje się prawo
obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy, jeżeli dalsze przepisy nie sta-
nowią inaczej. Zasada stosowania prawa w chwili śmierci spadkodawcy jest
zresztą zgodna z ogólną zasadą niedziałania prawa wstecz (lex retro non agit).
Tak więc na przykładzie Kodeksu cywilnego, jeżeli spadkodawca zmarł po
wejściu tej ustawy w życie, tj. po 31.12.1964 r., do oceny takiej sprawy spad-
kowej (kto, na jakiej podstawie, co i w jakiej części dziedziczy po zmarłym)
zastosować należy przepisy art. 922 i nast. KC). Jeżeli zaś spadkodawca zmarł
przed wskazaną datą, to zastosować należy prawo obowiązujące wcześniej.
Kolejną zasadę spadkowego prawa intertemporalnego zawiera art. LII ż 1 18
18
PWKC, w myśl którego do testamentów, do odwołania testamentów, jak rów-
nież do umów o zrzeczenie się dziedziczenia stosuje się, jeżeli chodzi o zdol-
ność osób, o formę i o wady oświadczenia woli, prawo obowiązujące w chwili
złożenia tych oświadczeń. Podobnie, zgodnie z art. LII ż 2 PWKC, do umów
zbycia spadku stosuje się prawo obowiązujące w chwili ich zawarcia. Wyni-
ka z powyższego, że do wymienionych w art. LII PWKC spraw spadkowych
stosuje się prawo obowiązujące w chwili dokonania czynności.
W związku z przedstawionymi wyżej regułami pozostaje kolejna; otóż jak 19
19
stanowi art. LIII PWKC, przepisy Kodeksu cywilnego o dziale spadku sto-
suje się także do działu spadków otwartych przed dniem wejścia Kodeksu
w życie, chyba że umowa o dział została zawarta przed tym dniem albo że
postępowanie przed sądem w I instancji zostało już przed tym dniem zakoń-
czone.
W razie wątpliwości, czy ma być stosowane prawo dotychczasowe, czy
obecnie obowiązujące, stosuje się prawo dzisiejsze, czyli Kodeks cywilny (do-
mniemanie na rzecz stosowania Kodeksu cywilnego); zob. art. LIV PWKC.
Zob. też art. LV LXIII PWKC regulujące kwestie intertemporalne związane
z dziedziczeniem gospodarstw rolnych i wkładów gruntowych w rolniczych
spółdzielniach produkcyjnych.
ż 2. Postępowanie spadkowe
Literatura: J. St. Piątowski, [w:] System Prawa Cywilnego, Prawo spadkowe, t. IV, Osso-
lineum 1986; A. Stempniak, Postępowanie o dział spadku, Warszawa 2006.
Jak wyżej wspomniano, do z
ródeł prawa spadkowego należą zarówno 20
20
materialnoprawne przepisy Kodeksu cywilnego, jak i formalnoprawne ure-
gulowania Kodeksu postępowania cywilnego. W myśl art. 627 KPC sprawy
z zakresu prawa spadkowego (postępowanie spadkowe) należą do zakresu
7
Rozdział 1. Wprowadzenie do prawa spadkowego
działalności sądów, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Sprawy
z zakresu prawa spadkowego rozpoznawane są przez sady w trybie postę-
powania nieprocesowego.
21
21 Do czynności w postępowaniu spadkowym wyłącznie właściwy jest sąd
spadku, tj. sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego
miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym
znajduje się majątek spadkowy lub jego część. W braku powyższych pod-
staw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy. Takie czynności
w postępowaniu spadkowym, jak odebranie od spadkobiercy oświadczenia
o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku mogą być przeprowadzone przez no-
tariusza, który oświadczenie spadkobiercy wysyła następnie do właściwego
sądu spadku.
22
22 W szczególności Kodeks postępowania cywilnego reguluje postępowanie:
w sprawach zabezpieczenia spadku i przeprowadzenia spisu inwentarza
(art. 633 639 KPC); w sprawach przyjęcia lub odrzucenia spadku (art. 640 644
KPC); w sprawach ogłoszenia testamentu (art. 646 654 KPC); w sprawach
wyjawienia przedmiotów spadkowych (art. 655 660 KPC); w sprawach
przesłuchania świadków testamentu ustnego (art. 661 662 KPC); w spra-
wach dotyczących wykonawcy testamentu (art. 664 665 KPC); w sprawach
zarządu spadku nieobjętego (art. 666 668 KPC); w sprawach o stwierdzenie
nabycia spadku i przedmiotu zapisu windykacyjnego (art. 669 679 KPC);
w sprawach o dział spadku (art. 680 689 KPC); wreszcie w innych sprawach
spadkowych (art. 690 691 KPC).
ż 3. Podatek spadkowy
Literatura: J. Bieluk, Podatek od spadków i darowizn w rolnictwie, Rej. 2000, Nr 11;
S. Brzeszczyńska, Spadki, cz. II, Podatek od spadków i darowizn, Warszawa 2002, s. 103
i nast.; K. Chustecka, Opodatkowanie zachowku, PP 2000, Nr 8; T. Kacymirow, B. Korda-
siewicz, Zasady prawa spadkowego a podatek spadkowy, PiP 1990, z. 12.
23
23 Z uregulowaniami prawa spadkowego pozostają w związku przepisy
ustawy z 28.7.1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn. Dz.U.
z 2009 r. Nr 93, poz. 768 ze zm.), a to z uwagi na fakt, że w myśl art. 1 ust. 1
pkt 1 PSpDarU, nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących
się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wyko-
nywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej  tytułem dziedziczenia,
zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, polecenia testa-
mentowego  podlega podatkowi od spadków i darowizn.
24
24 Obowiązek podatkowy z tytułu podatku spadkowego ciąży wyłącznie na
osobach fizycznych, które nabyły prawo własności rzeczy lub inne prawa
8
ż 3. Podatek spadkowy
majątkowe na podstawie dziedziczenia (ustawowego lub testamentowego),
a także na podstawie zapisu, zapisu windykacyjnego lub polecenia testa-
mentowego. Ponadto, w rozumieniu art. 1 ust. 1 pkt 5 PSpDarU, podatkiem
spadkowym obciążone jest także nabycie praw majątkowych tytułem za-
chowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spad-
kodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu.
Z art. 6 ust. 1 PSpDarU wynika, że obowiązek podatkowy w zakresie po- 25
25
datku spadkowego powstaje w szczególności:
1) przy nabyciu w drodze dziedziczenia  z chwilą przyjęcia spadku,
2) przy nabyciu w drodze zapisu zwykłego, dalszego zapisu lub z polecenia
testamentowego  z chwilą wykonania zapisu, dalszego zapisu lub pole-
cenia,
3) przy nabyciu tytułem zachowku  z chwilą zaspokojenia roszczenia o za-
chowek lub jego części,
4) przy nabyciu w drodze zapisu windykacyjnego  z chwilą uprawomoc-
nienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, postanowie-
nia częściowego stwierdzającego nabycie przedmiotu zapisu windykacyj-
nego lub zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia.
W oczywisty sposób obciążenie spadkobiercy podatkiem spadkowym po- 26
26
mniejsza korzyść uzyskaną ze spadku. Pamiętać trzeba jednak, że podatek
spadkowy obciąża korzyść uzyskaną ze spadku, a tę ostatnią zaliczyć należy
do nadzwyczajnych wypadków przyrostu majątku.
Z tym, że od 1.1.2007 r. w ramach kolejnej reformy opodatkowania spad-
ków i darowizn, na mocy ustawy z 16.11.2006 r. o zmianie ustawy o podatku
od spadków i darowizn oraz ustawy o podatku od czynności cywilnopraw-
nych (Dz.U. Nr 222, poz. 1629 ze zm.) wprowadzono uwolnienie od ciężaru
podatkowego osób z najbliższej rodziny spadkodawcy. Od 1.1.2007 r. małżo-
nek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha spadkodaw-
cy są zwolnieni w całości od podatku, jeżeli zgłoszą nabycie własności rze-
czy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi Urzędu Skarbowego
w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia Sądu stwier-
dzającego nabycie spadku.
Po uwzględnieniu omówionego wyżej zwolnienia od podatku spadkowe- 27
27
go, zauważyć należy, że ustawodawca różnicuje stopień obciążeń podat-
kowych, biorąc pod uwagę stopień pokrewieństwa między nabywcą włas-
ności, i innych praw majątkowych ze spadku a zbywcą, tj. spadkodawcą.
Ponadto ustawa o podatku od spadków i darowizn posługuje się konstrukcją
kwoty wolnej od podatku.
Jeśli chodzi o wysokość podatku, ustala się ją w zależności od grupy po- 28
28
datkowej, do której zaliczony jest nabywca. Podział na grupy podatkowe
i zróżnicowanie poziomu obciążenia fiskalnego opiera się na zasadzie  im
bliższa wobec spadkodawcy rodzina, tym podatek jest niższy. Do poszcze-
gólnych grup podatkowych zalicza się:
9