piegus�
PRELEKCJA I
czynniki abiotyczne
1. Prawo minimum Liebiga (1840)  czynnik ograniczający wzrost organizmu
znajduje się w minimalnym stężeniu (dolny punkt krytyczny), czyli czynnik,
którego jest najwięcej w środowisku działa ograniczająco na organizm
2. Zasada tolerancji Shelforda (1910)  organizm toleruje zakres czynnika
pomiędzy natężeniem minimalnym i maksymalnym (niższe lub wyższe
natężenie powoduje śmierć lub negatywne oddziaływanie)
3. eurobionty to organizmy o dużym zakresie tolerancji, a stenobionty wąskim
4. Standardy jakości dla związków chemicznych obecnych w żywności:
a) ADI  dopuszczalne dzienne pobranie, wartość wyrażona w mg/kg
masy człowieka, niewielka różnica między dawką leczniczą a szkodliwą
np. selenu; doświadczenia prowadzone na zwierzętach i wynik ten
dzielony przez 100; dopiero to jest dawką bezpieczną dla człowieka
b) NOEL  taka ilość substancji, która przyjmowana przez zwierzęta
codziennie jest bez działania ubocznego. Na podstawie NOEL ustala
się ADI.
c) MGO  maksymalne granice obecności, odnoszą się do zawartości
substancji chemicznych niebezpiecznych, podawane na produktach
spożywczych
5. Temperatura jako czynnik ograniczający
a) zero biologiczne  temperatura, w której dany proces biologiczny
przestaje zachodzić (np. dla limfocytów 6oC, neuronów 5-12oC)
b) reguła van t Hoffa  dotyczy niższych kręgowców i bezkręgowców, u
heterotermów intensywność metabolizmu wzrasta wraz ze wzrostem
temperatury (o 10oC  metabolizm wzrasta dwukrotnie)
c) eliminowanie mikroorganizmów z otoczenia
�� sterylizacja  proces niszczenia form wegetatywnych i
przetrwanych form drobnoustrojów
o opalanie = wyżarzanie: skalpele, igły, wzierniki, pincety
o autoklawienie (wysoka temp. 120oC, p=1050kPa w czasie
30 minut) stosowane w stomatologii
o tyndalizacja  trzykrotna pasteryzacja w odstępie co 24 h
o filtracja  filtry, których pory są mniejsze niż drobnoustroje
(0,1  0,2 źm) z azotanu celulozy lub octanu celulozy
o promieniowanie jonizujące, UV
o ultradz
więki
o czynniki chemiczne  tlenek etylenu, aldehyd glutarowy
�� dezynfekcja  wyłącznie niszczone formy wegetatywne
o pasteryzacja  jednokrotne, krótkotrwałe ogrzanie do
temperatury 60-100oC przez kilka sekund (max 30 min.)
o gotowanie w temp 100oC w wodzie przez 15-30 min.
o czynniki chemiczne  działają powierzchniowo:
chloramina, etanol, IV-rzędowe związki aminowe,
aldehydy, chlorheksydyna, jodoform
6. Odwodnienie  bariera nawodnienia
a) anabioza (vita minima)  odwodnienie i przejście w stan życia
utajonego przez organizm; stan, w którym odwodnienie następuje bez
naruszenia struktury koloidalnej organizmu; dotyczy bezkręgowców:
pierwotniaki (orzęski), płazińce (wypławki), ncienie i wrotki
Page 1 of 3
piegus�
b) ekstremofile  organizmy przystosowane do trudnych warunków
c) śmierć  zniszczenie struktury koloidalnej białek
d) człowiek jest bardzo wrażliwy na odwodnienie (utrata 5% wody
powoduje poważne uszkodzenia)
e) liofilizacja  odwodnienie przez sublimację (od -30oC do -70oC) w
obniżonym ciśnieniu zamrażanie, uniknięcie powstawania lodu, woda
wyparowuje; nie niszczy struktury białek; podaje się w tej formie leki,
białka i peptydy (m.in. hormony);
�� wrotki (Rotatoria)  do obleńców, tkankowce, nóżka do
poruszania, obecny otwór gębowy
f) Niesporczaki (Tardigrada)
�� nieustalona pozycja systematyczna
�� około 800 gatunków żyjących w mchu, glebie, wodzie słodkiej i
słonej
�� różnicowanie na podstawie charakterystycznie rzez
bionych jaj
��  niedz
wiedzie wodne
�� zdolne do anabiozy
Czynniki środowiskowe są teratogenne w zależności od dawki, czasu ekspozycji i
wrażliwości organizmu. Skutek może być mutagenny, karcynogenny lub teratogenny.
TERATOLOGIA/DYSMORFOLOGIA
�� w języku greckim teratos oznacza po prostu potwór
a) zaburzenia rozwoju embrionalnego spowodowane czynnikami genetycznymi,
środowiskowymi lub nieokreślonymi
b) powodują leki, promieniowanie, toksyny
c) ok. 7% urodzonych dzieci wykazuje wady
d) ok. 2% wszystkich wad  działanie promieniowania, związków chemicznych
(leki), czynników zakaz
nych (wirus różyczki Rubella virus  głuchota,
zaburzenia widzenia, niewidzenie)
e) efekt teratogenny zależy od rodzaju czynnika, dawki, wrażliwości organizmu i
stadium rozwojowego, np. Toxoplasma gondii jest bardzo szkodliwa w
pierwszym trymestrze, w kolejnych skutki mogą być nawet niezauważalne
f) stadia rozwojowe:
o przed różnicowaniem listków zarodkowych  proliferacja komórek (2
tyg. po zapłodnieniu) śmierć lub normalny rozwój
o organogenezy (3-8 tydzień) największa wrażliwość
o płodu (9 tydzień rozwoju)  mniejsza wrażliwość, może jednak pojawić
się zmiana funkcji, opóz
nienie wzrostu i śmierć
g) działanie czynników teratogennych rozciągnięte w czasie  ośrodkowy układ
nerwowy jako pierwszy, a ostatnie narządy płciowe
1. embriopatia alkoholowa  nadmierne spożywanie alkoholu przez kobietę w
ciąży
a) nisko osadzony nos
b) wygładzona rynienka nosowa
c) krótkie szczeliny powiekowe
d) cienka warga górna
e) mniejsza zdolność koncentracji
2. anencefalia  wada cewy nerwowej, mózg wynicowany na zewnątrz,
obniżenie występowania tej wady dieta z wit. B11 (kwas foliowy)
Page 2 of 3
piegus�
3. przepuklina pierścienia pępkowego
4. przepuklina bocznej części jamy brzusznej (gastroschisis)
5. przepuklina rdzeniowo-oponowo-śródpiersiowa
6. rozszczep wargi i podniebienia  wady kosmetycznie regenerowane
7. wodogłowie  płyn nagromadzony w głowie
8. polidaktylia  więcej palców
9. syndaktylia  zrost palców
10. ektrodaktylia  brak i zniekształcenie palców (szczypce homara)
11. arachnodaktylia  szczupłe, wydłużone palce (pająkowatość palców)
12. fokomelia  brak bliższych części kończyn (taki skutek dawało przyjmowanie
Talidomidu)
13. amelia  brak kończyn
14. syrenomelia  zrastanie się kończyn u dołu
Page 3 of 3