Co powoduje, że jednostka zachowuje się w określony sposób ?

• cechy indywidualne (właściwości osobnicze) Osobowość

Założenie psychologii

osobowości

Dr Mirosław Łoboda

• środowisko (sytuacja)

Założenie psychologii

społecznej

Różnice indywidualne

Czym różnią się ludzie między sobą ?

Osobowość

budową ciała

postawami

złożony zbiór właściwości psychicznych

temperamentem

wyznawanymi wartościami

wpływających na charakterystyczne

zdolnościami

zainteresowaniami

wzorce zachowań danej jednostki

emocjonalnością

umiejętnościami

niezmienne

inteligencją

wykształceniem

– w czasie

doświadczeniem

– w różnych sytuacjach

wiedzą

Które z tych cech są wrodzone,

a które mogą być nabyte ?

odczuwanymi potrzebami

Osobowość

Osobowość

kształtuje predyspozycje do zachowywania się w

• kształtuje się i rozwija stopniowo

określony sposób w różnych sytuacjach

• ulega wpływom czynników społecznych

• jest względnie stała

Dzięki znajomości osobowości można

• posiada zdolność do samoregulacji

przewidywać przyszłe zachowania jednostek

1

Pytania

Teorie osobowości

• Jaka jest Twoja osobowość ?

• Teorie typów

• Które z wczesnych doświadczeń wywarły wpływ

– dzielenie ludzi według odrębnych, rozłącznych na Twój obecny sposób działania i myślenia ?

kategori

• Jakie czynniki w Twoim obecnym życiu

• Teorie cech

wywierają silny wpływ na Twoje przekonania i

– szacowanie stopnia w jakim ludzie mogą być opisani zachowania ?

przez różne cechy

• Co różni Cię od innych ludzi funkcjonujących w podobnych jak Twoja sytuacjach ?

Teorie typów osobowości

Typologia Hipokratesa/Galena

koncepcja

• Koncepcja Hipokratesa/Galena

z V wieku

p.n.e.

– humory + temperament

• Koncepcja Sheldona [1942]

• ciało zawiera 4 podstawowe płyny (humory)

– budowa ciała + temperament

• każdy humor wiąże się ze szczególnym

• Koncepcja Sul owaya [1996]

temperamentem – wzorem zachowań i emocji

– kolejność urodzin

Humory-temperamenty

wg Hipokratesa i Galena

Towarzyski Sangwinik

• Z natury optymista, ma duże poczucie humoru humory

temperamenty

• Cechuje go miłość do ludzi, łatwo zdobywa

Krew

Sangwinik: wesoły i aktywny

przyjaciół

• Ma dar barwnego opowiadania

Flegma

Flegmatyk: apatyczny i ospały

• Jest twórczy

Czarna żółć

Melancholik: smutny i zadumany

• Ekscytuje się sprawami, w których uczestniczy śółć

Choleryk: łatwo wpadający w złość

2

Sangwinik

Spokojny Flegmatyk

• Swoim pokojowym usposobieniem wprowadza

• Cechuje go nadmierne gadulstwo

wszędzie spokój i równowagę

• Często się spóźnia

• Często niezauważany i niedoceniany, pragnie dowodów szacunku wzmacniających poczucie

• Jest zapominalski i chaotyczny

własnej wartości

• Z trudnością przychodzi mu mówienie „nie”

• Opanowany, bezkonfliktowy,skromny

• Często bierze na siebie zbyt wiele obowiązków

• Rozważny, stabilny emocjonalnie, uprzejmy

• Dobry słuchacz, zwykle lubiany przez

Chciałby, aby całe życie było zabawą, a świat kręcił się wokół niego.

wszystkich, często występujący w roli mediatora Flegmatyk’

Perfekcyjny Melancholik

• Dokładny, dba o szczegóły

• Uparty, nie lubi zmian

• Zorganizowany, działa według planu

• Niezdecydowany, odwleka podjęcie decyzji

• Obdarzony analitycznym umysłem

• Niechętnie się angażuje

• Sprawiedliwy, potrafi zrozumieć innych

• Nie uzewnętrznia swoich uczuć

• Esteta, mistrz nastroju

• Nie pilnuje załatwianych przez siebie spraw

• Ceni ciszę, najlepiej pracuje sam

• Zwleka z wykonywaniem powierzonych mu

zadań, ale można na nim polegać

CREDO: Jeśli warto coś zrobić , warto to robić dobrze Melancholik‘

Władczy Choleryk

• Skłonność do depresji

• Jest aktywny i zdecydowany

• Brak spontaniczności

• Szybko rozwiązuje pojawiające się problemy

• Skłonność do popadania w skrajności

• Pracuje ciężej niż inni

• Naiwny idealista, wyjątkowy perfekcjonista - w

• Uwielbia wyzwania, doskonale radzi sobie w trudnych sytuacjach

działaniach potrzebuje więcej czasu

• Cechuje go silna potrzeba osiągnięcia celu, który

• Źle pracuje pod presją

zamierzył

• Trudno go zadowolić

• Często podkreśla własne zasługi

• Oczekuje dowodów uznania za podjęte przez

siebie działania

3

Choleryk’

Teoria Hipokratesa/Galena

• Cechuje go arogancja, nerwowość i zbytnia

pewność siebie

• była uznawana aż do średniowiecza

• Kontakty z innymi nie są jego mocną stroną

• współczesne badania jej nie potwierdzają

• Jako pracoholik oczekuje od siebie i innych

• wyróżnione w niej typy są do dziś stosowane w całkowitego poświęcenia się celom

języku potocznym (literaturze, publicystyce)

• Chce dominować, ma skłonności do

manipulowania ludźmi

• Nie potrafi mówić przepraszam i przyznać się do błędu

Nowej interpretacji tej typologii dokonał Eysenck (1973, 1990) Teoria typów osobowości Sheldona

Teoria Sheldona: zależności

• budowa ciała + temperament

• Endomorficy

• 3 kategorie:

– są zrelaksowani, towarzyscy, lubią jeść

– Typ endomorfioczny (gruby, miękki, okrągły)

• Mezomorficy

– silni fizycznie, pełni energii, odważni, asertywni

– Typ mezomorficzny (muskularny, kanciasty, silny)

• Ektomorficy

– Typ ektomorficzny

(chudy, wysoki, kruchy)

– bystrzy introwertycy o upodobaniach artystycznych, skłonni bardziej do rozmyślania o życiu niż

korzystania z niego i działania

Teoria typów osobowości Sullowaya

Dzieci pierworodne:

• mają gotową niszę

• Według kolejności urodzin:

• natychmiast zyskują miłość i uwagę rodziców

– dziecko urodzone jako pierwsze w rodzinie (jedynak)

– dziecko urodzone później

• starają się utrzymać pierwotne przywiązanie przez:

• Oparta na koncepcji Darwina:

– identyfikację z rodzicami

– podporządkowanie się rodzicom

– organizmy różnicują się w celu odnalezienia niszy, w której mogłyby przeżyć

4

Dzieci urodzone później:

Badania Sul owaya

• muszą znaleźć sobie inną niszę, w której nie Hipoteza:

będą tak wyraźnie stosować się do przykładu

osoby urodzone jako kolejne dzieci przyjmują rodziców

postawę innowacyjności,

• stają się ”urodzonymi buntownikami”

osoby urodzone jako dzieci pierworodne –

• celują w dziedziny, w których rodzeństwo nie preferują status quo

utrwaliło jeszcze swojej przewagi

• rozwijają w sobie otwartość na doświadczenie Badanie reakcji na przełomowe odkrycia naukowe, zmiany historyczne i rewolucje kulturalne

Opisywanie osobowości

za pomocą cech

Nieśmiałość jako cecha

Cechy – trwałe właściwości (atrybuty) predysponujące ludzi do zachowywania się w

spójny sposób w rożnych sytuacjach

Sytuacja bodźcowa

Reakcja

Przemawianie

Unikanie-wycofanie

cechy = predyspozycje powodujące określone zachowania Przyjęcie

Czerwienienie się

Cecha

Randka

Luki w pamięci

Rozmowa z

Nieśmiałość

Milczenie

Cudzoziemcem

Niezręczne gesty

Zwracanie towaru

Unikanie

w sklepie

kontaktu wzrokowego

do pełnego opisu jednostki potrzeba wielu cech 5-czynnikowy model osobowości

„Big Five”

Model pięcioczynnikowy

• analiza słownikowa: 18 000 przymiotników

• EKSTRAWERSJA

opisujących różnice indywidualne

• UGODOWOŚĆ

• 200 wiązek synonimów – dwubiegunowych

• SUMIENNOŚĆ

wymiarów cech

• NEUROTYCZNOŚĆ

• opisywanie ludzi przy pomocy tych wymiarów

• OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIE

• opisy analizowane statystycznie

Opisując siebie i innych przy pomocy cech

ludzie posługują się

pięcioma wymiarami podstawowymi

5

Model Big-Five w prognozowaniu Cechy osobowości: autorytaryzm

efektywności zawodowej

OSOBOWOŚĆ AUTORYTARNA

• sumienność – dobry prognostyk efektywności w

– okazuje bezwzględne posłuszeństwo wobec władzy wielu grupach zawodowych

– jest przekonana o:

• ekstrawersja – wysoka efektywność w roli

• konieczności istnienia hierarchi

kierownika i handlowca

• o wyższości jednych ludzi nad innymi

– łatwo osądza innych

• otwartość na doświadczenia – prognozuje

zdolność uczenia się

– preferuje działanie z pozycji siły

– bezkrytycznie podporządkowuje się autorytetom Narzędzie oceny cech „big five”: test NEO-FFI

– jest przesadnie układna wobec przełożonych 60 twierdzeń o charakterze samoopisowym, których prawdziwość w stosunku do własnej osoby badany ocenia na skali 5-stopniowej Makiawel izm

UMIEJSCOWIENIE KONTROLI

OSOBOWOŚĆ MAKIAWELLICZNA

zewnętrzne

wewnętrzne

– ma wyraźne poczucie własnej wartości

– przejawia działania nakierowane głównie na realizację własnego interesu

Zakłada, że:

Zakłada że:

– jest wyrachowana

• naszym życiem kierują

• posiadamy wpływ na

inni

– stale próbuje zyskać przewagę nad otoczeniem własny los

• inni

– często stosuje zasadę „ cel uświęca środki”

• sami decydujemy o sobie

(sytuacja,okoliczności)

– brakuje jej poczucia winy – łatwo oczyszcza się z decydują za nas

• kontrolowanie

negatywnych skutków swego działania

• o wszystkim decyduje

przeznaczenia jest

– panuje nad emocjami

przeznaczenie

możliwe

– często stosuje fałszywe pochwały dla manipulowania innymi

Osobowość w organizacji

Zarzuty pod adresem teori osobowości

• ma znaczenie przy doborze do pracy

• Ludzie niekoniecznie zachowują się zgodnie z

• powinna być uwzględniana przy projektowaniu tymi samymi cechami osobowości w różnych

stanowiska pracy

sytuacjach

• wpływa na poziom zadowolenia z pracy

• Niektóre cechy mogą się u nich objawiać w

sposób konsekwentny, a inne – tylko w

• wpływa na efektywność różnych form motywacji określonych sytuacjach

• decyduje o skuteczności sposobów kierowania

• decyduje o charakterze zespołów pracowniczych 6

Znajomość osobowości:

ważna czy nieważna ?

• ważna, bo pozwala wychwycić różnice

indywidualne między ludźmi i przewidywać ich zachowania

• nieważna, bo na zachowania ludzi wpływają

również czynniki zewnętrzne (socjalizacja,

edukacja, doświadczenia, czynniki sytuacyjne) 7