Prof. zw. dr hab. Jerzy MAŁYSZ

Materiały dydaktyczne do samodzielnego studiowania z przedmiotu

EKONOMIA

Wykład:

Integracja gospodarcza i globalizacja

Integracja

gospodarcza

międzynarodowa oznacza wykształcanie się jednolitego,

spoistego wewnętrznie organizmu gospodarczego, obejmującego co najmniej dwa kraje.

Proces ten sprowadza się do wytwarzania trwałych, strukturalnych powiązań i wzajemnych przystosowań między istniejącymi na obszarze tych krajów

• przedsiębiorstwami

• grupami przedsiębiorstw

• branżami i gałęziami produkcji

• dziedzinami działalności gospodarczej

• regionami

w taki sposób, aby tworzyły wspólnie pewien scalony wewnętrznie organizm gospodarczy.

Wzajemne

oddziaływanie tych jednostek na ich wielkość, tempo i kierunki rozwoju

powodują pogłębianie międzygałęziowego i wewnątrzgałęziowego podziału pracy w obrębie każdego z integrujących się krajów, a zwłaszcza miedzy tymi krajami.

Rozwija się szeroko specjalizacja i kooperacja. W wyniku tych procesów kraje te stają się dla siebie komplementarne: znajdują u siebie rynki zbytu i źródła zaopatrzenia.

Integracja dla wielu krajów staje się koniecznością. Jest bowiem warunkiem bardziej efektywnego wykorzystania zasobów i zapewnienia szybszego tempa postępu technicznego.

Umożliwiając dostęp do szerszego, obejmującego kilka krajów, rynku, integracja gospodarcza ułatwia koncentrację środków, niezbędnych do rozwoju wybranych dziedzin produkcji lub badań naukowych.

Można przez to przekroczyć określoną granice wielkości nakładów, począwszy od której badania stają się efektywne. W dobie gospodarki opartej na wiedzy jest to kluczowy czynnik budowy wysoko konkurencyjnej gospodarki.

Pomagając tym krajom w bardziej efektywnym wykorzystaniu zasobów, którymi dysponują, międzynarodowa integracja gospodarcza uruchamia nowe źródła wzrostu gospodarczego, a tym samym stwarza warunki do poprawy pozycji gospodarczej i politycznej.

Integracja ułatwia objętym nią krajom rozwój eksportu, zarówno do krajów współpracujących ze sobą, jak i na rynki krajów trzecich. Dzięki niej, zwłaszcza wskutek

pogłębienia specjalizacji i rozwoju kooperacji oraz przyspieszenia postępu technicznego, zdolność konkurencyjna towarów produkowanych w integrujących się krajach zwiększa się.

Szybszy wzrost eksportu umożliwia jednocześnie integrującym się krajom wzrost importu, co przyczynia się do urozmaicenia podaży na rynkach wewnętrznych a także do szybszej wymiany technologii.

Procesy integracyjne mogą mieć różny zasięg w poszczególnych regionach świata i między integrującymi się krajami. Zaczynają się z reguły od wspólnych uzgodnień o ograniczonym zakresie i stopniowo są rozszerzane na inne dziedziny życia, także nie związane z gospodarką (9, 179)

W rezultacie integracja gospodarcza prowadzi do stopniowej eliminacji granic ekonomicznych między niepodległymi państwami, zaś gospodarki tych krajów zaczynają funkcjonować jako jedna całość. (17,8)

1. Strefy wolnego handlu – wstęp do integracji gospodarczej

Integracja gospodarcza zaczyna się od wzajemnej liberalizacji handlu (na ogół

produktami przemysłowymi; liberalizacja handlu produktami rolnymi ma miejsce tylko we Wspólnocie Europejskiej)

Strefy wolnego handlu oznaczają likwidację ceł, kontyngentów, limitów i innych barier uniemożliwiających swobodę przepływu towarów

Z gospodarczego punktu widzenia wolny handel jest bardzo pożądany (specjalizacja, masowa produkcja, konkurencja wymuszająca modernizację firm itp.), ale z narodowego, społecznego i psychologicznego punktu widzenia, w przypadku krajów słabszych, które na skutek porozumień integracyjnych muszą otworzyć swoje rynki – budzi sprzeciw.

Sprzeciw dotyczy napływu tańszych, lepszych i bardziej atrakcyjnych produktów z zagranicy, które „niszczą rynek” i eliminują rodzimych producentów. Dlatego gorzej usytuowane państwa bronią się, stosując różne (niedozwolone) formy protekcji granic.

Formą integracji krajów, łączących się do spraw uwolnienia handlu są strefy wolnego handlu, powstające na podstawie umów międzynarodowych jako dobrowolne porozumienia między krajami.

Najbardziej akceptowane są te strefy, które łączą kraje o porównywalnej sile ekonomicznej, w których obywatele żyją mniej więcej na takim samym poziomie i korzystają z tych samych technologii. Nikną bowiem wówczas obawy przed konkurencją spoza kraju.

Unia Europejska, która osiągnęła najwyższy stopień międzynarodowej integracji gospodarczej wśród wszystkich zintegrowanych obszarów geograficznych, także rozpoczynała proces łączenia gospodarek od budowania strefy wolnego handlu.

2

STREFY WOLNEGO HANDLU NA ŚWIECIE (8,380)

Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu - EFTA

Norwegia, Szwajcaria, Islandia, Lichtenstein, kraje UE

Północnoamerykańskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu – NAFTA

Meksyk, Kanada, USA

Stowarzyszenie Zintegrowanej Ameryki Łacińskiej – LAIA

Brazylia, Meksyk, Argentyna, Kolumbia, Peru, Wenezuela, Chile, Ekwador, Boliwia, Urugwaj, Paragwaj

Wspólny Rynek Ameryki Środkowej – CACM

Gwatemala, Salwador, Honduras, Nikaragua, Kostaryka,

Wspólnota Karaibska i Wspólny Rynek – Caricom

Barbados, Trynidad, Gujana, Jamajka, Tobago itp. (22 państwa wyspiarskie) Zachodnioafrykańska Wspólnota Gospodarcza – CEAO

Wybrzeże Kości Słoniowej, Mali, Mauretania, Nigeria, Senegal, Górna Wolta Wspólnota Gospodarcza Państw Zachodniej Afryki – ECOWAS

Benin, Burkina Faso, Cape Verde, Gambia, Ghana, Gwinea, Gwinea-Bissau, Wybrzeże Kości Słoniowej, Liberia, Mali, Mauretania, Nigeria, Senegal, Sierra Leone, Togo Ważną cechą stref wolnego handlu jest tendencja do reorientacji kierunków handlu z

„zewnętrznych” na „wewnętrzne” źródła dostaw, czyli pochodzące z krajów, należących do strefy.(8, 388)

Strefy

mogą być ustanowione na zasadzie określonej przez GATT/WTO – nie

powstają przeciw państwom trzecim i nie mogą pogorszyć warunków handlu z państwami nie-członkami.

2. Istota i etapy współczesnej integracji gospodarczej

Współczesna międzynarodowa integracja gospodarcza ma

następujące cechy (18, 32):

• jest procesem obiektywnym (żywiołowym) lub subiektywnym (inspirowanym, sterowanym, narzucanym) zacieśniania więzi gospodarczych między pewną grupą państw;

• nawet gdy jest procesem obiektywnym, zostaje wsparta aktywnie przez państwo, które wspomaga tworzenie powiązań instytucjonalnych;

• zacieśnianie więzi gospodarczych między integrującymi się państwami prowadzi do powstania wewnętrznych powiązań ekonomicznych, w wyniku których zachodzą zmiany strukturalne w gospodarkach poszczególnych państw, zaś gospodarki 3

uzależniają się od siebie, co prowadzi do wyraźnego wyodrębnienia się ich w ramach gospodarki światowej w mniej lub bardziej autonomiczny zespół gospodarczy;

• gwałtowne zerwanie powyższych powiązań gospodarczych jest bardzo trudne, gdyż może oznaczać dla poszczególnych państw poważne perturbacje gospodarcze w wyniku rozerwania więzi kooperacyjnych, co doprowadza nawet do załamania się gospodarki

• rozwój procesów integracyjnych ma większe szanse w przypadku integracji państw, których gospodarki stanowią jednolity i wewnętrznie spójny organizm, o wysokim stopniu rozwoju społeczno-gospodarczego, ich wzajemne obroty gospodarcze są odpowiednio wysokie w stosunku do produkcji globalnej, a ich gospodarki są komplementarne, co nie powoduje szoków w wyniku wzajemnego otwierania

gospodarek.

3. Etapy rozwoju integracji gospodarczej (18, 35)

Strefa wolnego handlu – zniesienie ceł i ograniczeń ilościowych oraz barier para- i pozataryfowych we wzajemnych obrotach handlowych; bariery mogą być zniesione na wszystkie lub wybrane towary; najczęściej preferencjami objęte są towary przemysłowe; państwa nie ustanawiają wspólnych barier handlowych wobec krajów trzecich, lecz zachowuję własne, narodowe.

Unia celna – zniesienie wszystkich ograniczeń we wzajemnym handlu między państwami członkowskimi oraz ustanowienie wspólnej taryfy celnej i innych wspólnych warunków handlu z krajami trzecimi.

Wspólny (jednolity) rynek - w krajach, które utworzyły unię celną zapewnione zostają swobody przepływu towarów, kapitału, osób i usług

Unia gospodarcza i walutowa – kraje, które wprowadziły zasady jednolitego rynku harmonizują polityki gospodarcze (handlowa, konkurencji, pomocy publicznej, rolna, transportowa, budżetowa, ochrony środowiska, społeczna, kulturalna, badań i rozwoju, regionalna polityka strukturalna), prowadzą wspólną politykę kursowa i pieniężną wspólnego banku centralnego; wprowadzają wspólną walutę zgodnie z kryteriami konwergencji; wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa; współpraca w dziedzinie spraw wewnętrznych i sprawiedliwości;

Pełna integracja gospodarcza – najwyższe stadium współpracy; zakłada unifikację polityk gospodarczych; wymaga powstania wspólnych, ponadnarodowych instytucji,

odpowiedzialnych za realizację tych polityk i podejmowanie decyzji, wiążących kraje członkowskie; wymaga unifikacji prawa; pojawia się federalizm ekonomiczny, (19, 15); w rezultacie powstaje konfederacja (Europa Ojczyzn) lub federacja (zarządzana przez centralne organa ponadnarodowe).

3. Integracja prowadzi do globalizacji

4

Powszechnie uważa się, iż dominującą cechą postępującej globalizacji jest nasilający się proces integrowania gospodarek poszczególnych państw (20, 62).

Globalizacja – przekroczenie wartości progowej przez procesy internacjonalizacji, co oznacza taką intensyfikację stosunków ekonomicznych, że wszystkie gospodarki narodowe stają się mniej lub bardziej współzależne (20, 18)

Internacjonalizacja – umiędzynarodowienie, rozwijanie stosunków ekonomicznych między niezależnymi gospodarkami narodowymi

Rozwój globalizacji warunkują przesłanki (21, 33):

• polityczne - stabilność na międzynarodowej scenie politycznej i działania liberalizacyjne, zmierzające do likwidacji prawnych i administracyjnych ograniczeń w przepływach międzynarodowych (towary, usługi, kapitał, ludzie);

• ekspansjonistyczne przedsiębiorstw - zwiększone potrzeby i skłonność poszczególnych podmiotów do podejmowania działalności poza granicami państwa pochodzenia ( na świecie działa około 65 tys. wielkich firm, z siecią filii wynoszącą ponad 850 tys. organizacji i zatrudniających 54 mln. pracowników);

• technologiczne – postęp w transporcie, telekomunikacji, informatyce, zwiększa zasięg działania podmiotów w skali międzynarodowej i zmniejsza dystans między

społeczeństwami

Szybkie zmiany, wywołane przez większe otwarcie rynku światowego powodują, że rośnie potrzeba zarządzania przedsiębiorstwami wielonarodowymi w sposób zintegrowany na poziomie ogólnoświatowym, a nie traktowanie ich jako luźnej federacji filii. Firmy potrzebują strategii globalnej, uwzględniającej potrzeby globalizacji.

5