mgr Joanna Witek

Stylowe zróżnicowanie języka

polskiego.

1

Drodzy Słuchacze!

Słowo "styl" ma bardzo dużo znaczeń, posługujemy się tym słowem chociażby w odniesieniu do ubioru-mówimy wówczas o "stylu ubierania się". Ubieramy się w różny sposób, czyli możemy powiedzieć, że ktoś ma taki a nie inny "styl ubierania". Podobnie można powiedzieć o sposobie wypowiadania się w języku.

Są różne style mówienia, a jeszcze częściej- style pisania. Tematem dzisiejszej lekcji będą tak zwane style użytkowe, czyli typy stylistyczne wypowiedzi podobnych do siebie ze względu na swoje funkcje.

Porządek zajęć:

1. Język a styl. Co to jest styl językowy?

2. Odmiany języka.

3. Style funkcjonalne polszczyzny.

4. Podsumowanie.

2

Ad 1. Język a styl.

W tym punkcie lekcji chciałabym rozszerzyć znaczenie słowa "styl". We wstępie pisałam o "stylu ubierania się", w rzeczywistości pojęcie to ma znacznie szerszy zasięg i odnosi się do najróżniejszych elementów ludzkiej kultury. Słowem "styl" posługujemy się w odniesieniu do np. sztuki (mówimy m.in. o stylu malarza, stylu epoki), instytucji (np. styl zarządzania, styl polityki), także rzeczy użytkowych (np. styl fryzury, styl wystroju wnętrza) czy rozrywki (m.in. styl zabawy, wypoczynku). Słowem "styl" możemy także określić pojęcia związane ze sferą egzystencjalną- mówimy przecież o stylu życia, pracy lub nauki. Słowo "styl"

oznacza zatem "sposób"- "czyli to, jak są realizowane określone cele". Tak samo jest w przypadku języka-

"Styl językowy oznacza zatem realizację możliwości, które mieszczą się w systemie języka" (Cytaty za: D.

Chemperek, A. Kalbarczyk, D. Trześniowski, Zrozumieć tekst-zrozumieć człowieka, Warszawa 2013.) TO TRZEBA WIEDZIEĆ!

Co to jest styl językowy?

STYL JĘZYKOWY - to sposób ukształtowania wypowiedzi polegający na wyborze odpowiednich środków z systemu języka i ich wzajemnym powiązaniu ze sobą. Jeżeli porównamy styl językowy do stylu ubierania się, to system językowy jest szafą, z której wybieramy odpowiednie "ubrania": słowa, zwroty, konstrukcje gramatyczne i znaczeniowe, a następnie dobieramy je tak, by odpowiednio, czyli zgodnie z naszym celem, wypowiedzieć się (tak jak łączymy stroje, by odpowiednio wyglądać). Dziedzina językoznawstwa, która bada style wypowiedzi to stylistyka. (Podaję za: D. Chemperek, A. Kalbarczyk, Zrozumieć tekst-zrozumieć człowieka, Warszawa 2012.)

3

Ad 2. Odmiany języka.

Wypowiadając się w danym języku, ujawniamy swoją indywidualność. Na naszą wypowiedź wpływają różne czynniki: środowisko społeczne i zawodowe, także rola społeczna i miejsce zamieszkania. Po uwzględnieniu tych wpływów wyróżniamy różne typy odmian języka narodowego:

ODMIANY JĘZYKA NARODOWEGO

ogólna środowiskowe terytorialne

Każda z wymienionych odmian ma formę pisaną i mówioną. Odmianę ogólną polszczyzny dzielimy na:

- oficjalną - język literacki

- nieoficjalną- język potoczny (którego używamy w codziennej komunikacji); zwany językiem kolokwialnym.

4

Przykład użycia języka literackiego:

Jest pan uprzedzony, gdyż nawet i ta, jak pan mówi, próżnująca

arystokracja odgrywa ważną rolę w świecie. To, co pana nazywa

zbytkiem, jest właściwie wygodą, przyjemnością i polorem, której

od arystokracji uczą się nawet niższe stany i tym sposobem się

cywilizują. Słyszałam od liberalnych ludzi, że w społeczeństwach

► polor

muszą być klasy pielęgnujące nauki, sztuki i wykwintne obyczaje,

1. dobre maniery, kultura towarzyska;

raz dlatego, ażeby inni mieli w nich żywe wzory, a po wtóre, ażeby

2. dawniej: połysk naturalny bądź

nadany sztucznie

mieli podnietę do szlachetnych czynów.

(Podaję za: http://sjp.pl/polor)

( B. Prus, Lalka; rozdział VII, tom II)

5

Przykład użycia języka potocznego (kolokwialnego):

- Co nie mam potrafić. [...] Przecie ja tu, nie chwaląc się, wszystkie szyldy malowałem w mieście.

- I tego krakowiaka, co wisi nad szynkiem?

- A jużci.

- A gdzieżeś ty widział takiego krakowiaka?

- U pana Zwolskiego jest furman, co się nosi z krakowska, wiecem się jego obejrzał.

- I widziałeś, że ma obie nogi na lewym boku?

- Proszę łaski pana, ludzie z prowincji nie patrzą na nogi, ino na butelkę.

( B. Prus, Lalka; rozdział VIII, tom I)

(Przykłady podaję za: D. Chemperek, A. Kalbarczyk, D. Trześniowski, op.cit. ) 6

Ad 3. Style funkcjonalne polszczyzny.

W tym punkcie lekcji przedstawię style funkcjonalne polszczyzny. Style językowe można podzielić ze względu na pełnione funkcje. Każdy styl funkcjonalny występuje w formie mówionej i pisanej.

STYLE FUNKCJONALNE POLSZCZYZNY :

● styl retoryczny

Służy do oddziaływania na odbiorcę, zwłaszcza do perswazji.

perswazja «namawianie do czegoś lub odradzanie czegoś z przytoczeniem odpowiednich argumentów»

(Cyt za: http://sjp.pwn.pl/slownik/2571293/perswazja)

Styl retoryczny stosowany jest w przemówieniach, wystąpieniach publicznych, dyskusjach, debatach, polemikach itp. Cechy charakterystyczne:

- częste zwroty do odbiorcy

- ekspresywność

-

użycie środków retorycznych.

7

● styl dziennikarsko- informacyjny

Służy przede wszystkim przekazaniu informacji. Stosowany w mediach; na przykład w dziennikach. Cechy charakterystyczne:

- oszczędny w środkach, zwięzły i bezosobowy

- występują proste konstrukcje składowe i utarte zwroty.

● styl publicystyczny

Pełni funkcje wyrażania, informowania i przekonywania. Styl publicystyczny występuje w artykułach prasowych, komentarzach medialnych. Cechy charakterystyczne:

- łączy użycie perswazji i z obrazowością

- występuje bogate słownictwo i różnorodne konstrukcje składniowe

-

ujawniają się w nim elementy emocjonalne oraz retoryczne.

8

● styl urzędowy

Styl urzędowy łączy funkcje informacyjne z perswazyjnymi. Wiąże się z działalnością administracyjno-prawną; stosowany w pismach urzędowych, formularzach i dokumentach (np. podanie o pracę), obejmuje także teksty zarządzeń, uchwał, obwieszczeń. Cechy charakterystyczne:

- formularność: używanie sformalizowanych wyrażeń i specjalnego słownictwa

- występuje skomplikowana składnia

- często używane formy bezosobowe i formy strony biernej

- dąży do precyzji wypowiedzi.

● styl naukowy

Styl naukowy "przeznaczony jest do realizacji specyficznych sensów informacyjnych podporządkowanych potrzebom naukowym." (Cyt za: H. i T. Zgółkowie, Mówię, więc jestem, Kraków 2002.) Posiada wąską funkcję informacyjną. Stosowany jest w publikacjach naukowych, odczytach, wykładach, referatach itp. Także podręczniki szkolne są napisane językiem naukowym. Charakteryzuje się:

- abstrakcyjnością i obiektywizmem wypowiedzi

- użyciem specjalistycznego słownictwa- terminologia naukowa

- naturalnością emocjonalną i oszczędnością środków językowych

- uporządkowaną składnią

- podziałem na rozdziały, akapity; wyróżnionymi przypisami

- występują w nim odwołania do innych tekstów naukowych (odsyłacze) i cytaty.

9

● style artystyczne

Style artystyczne sprawują funkcje estetyczną, zwykle powiązaną z ekspresywną. Są charakterystyczne dla tekstów literackich (np. Lalka Prusa). Niemożliwe jest wspólne scharakteryzowanie wszystkich stylów artystycznych- możemy mówić jedynie o stylu jakiegoś pisarza, stylu kierunku artystycznego czy stylu konwencji poetyckiej.

(Opracowanie charakterystyki stylów na podstawie: D. Chemperek, A. Kalbarczyk, D. Trześniowski, op.cit.) 10

Ad 4. Podsumowanie.

W podsumowaniu powtórzę słowa za autorami cytowanej wcześniej książki pt. "Mówię, więc jestem":

"Podkreślmy więc, że u podstaw podziału tekstów językowych na style funkcjonale leży dopasowanie wypowiedzi językowej do sensu komunikacyjnego, którego realizacji wypowiedź taka ma służyć."( H. i T.

Zgółkowie, op.cit. )

11