Władza sądownicza

IUP

Stanisław Piątek

1

Władza sądownicza w systemie organów państwa

• Podział władz – niezależność władzy sądowniczej od legislatywy i egzekutywy

• Specyfika władzy sądowniczej

– wyłączność sądów w zakresie sprawowania wymiaru sprawiedliwości

– oparcie wyłącznie na prawie

– niezawisłość sędziów

– rozstrzyganie sporów (działanie ex post)

– procedura

•

Konstytucyjne prawa obywateli

– prawo do właściwego, niezależnego, bezstronnego i niezawisłego sądu (art. 45 KRP)

– prawo do obrony (art. 42 ust. 2 KRP)

– prawo do praworządnego procesu (ustawowe podstawy karania, domniemanie niewinności, art. 42 KRP)

2

Struktura sądownictwa

• Sądy

– Sąd Najwyższy

– sądy powszechne

– sądy administracyjne

– sądy wojskowe

• Trybunały

– Trybunał Konstytucyjny

– Trybunał Stanu

3

SN i sądy powszechne

• Sądy powszechne - właściwe w sprawach

niezastrzeżonych dla innych władz sądowych

• Sąd Najwyższy

– rozpoznawanie kasacji od wyroków sądów powszechnych

– rozstrzyganie zagadnień prawnych w konkretnych sprawach i abstrakcyjnie

• Trzy szczeble

– sądy rejonowe (ok. 300 sądów, sprawy cywilne, karne, pracy, gospodarcze, sądy grodzkie – występki i wykroczenia) – I instancja

– sądy okręgowe (45 sądów) – I lub II instancja

– sądy apelacyjne (12 sądów) – II instancja

4

Sądy szczególne

• Sądy wojskowe – przestępstwa żołnierzy

– sądy garnizonowe

– wojskowe sądy okręgowe

– Izba Wojskowa Sądu Najwyższego

• Sądy administracyjne

– wojewódzkie sądy administracyjne

– Naczelny Sąd Administracyjny

• Właściwość sądów administracyjnych

– skargi na decyzje administracyjne, postanowienia

– skargi na inne akty z zakresu administracji

– skargi na akty prawa miejscowego

– spory o właściwość między samorządem a administracją rządową

5

Zasady działania sądów

• Zasada udziału obywateli

– ławnicy (I instancja, sprawy karne)

– wybór przez radę gminy

• Zasada dwuinstancyjności

– proceduralna możliwość zwrócenia się o zbadanie

prawidłowości wyroku

– w sprawach cywilnych, karnych, administracyjnych

• Zasada kontradyktoryjności

• Zasada jawności rozpraw

6

Administracja wymiaru sprawiedliwości

• Minister Sprawiedliwości

• Krajowa Rada Sądownictwa (posłowie, senatorowie, prezesi SN, NSA, Min. Sprawiedliwości, przedstawiciel Prezydenta, 15 sędziów)

– wnioski w sprawie powołania sędziów

– czuwanie nad etyką zawodową sędziów

– reprezentacja w sprawach legislacyjnych dotyczących sądów

• Struktura władz sądu

– Prezes Sądu – powołuje Min. Sprawiedliwości

– zgromadzenie ogólne sędziów – przedstawianie kandydatów na sędziów, opiniowanie kandydatów na prezesa

– kolegium – wybierają sędziowie, przydział spraw

7

Prokuratura

• Model Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego

• Model rozdzielonych urzędów MS i Prokuratora Generalnego – brak unii personalnej i hierarchicznego podporządkowania administracji rządowej

• Prokuratora Generalnego powołuje Prezydent spośród kandydatów zgłoszonych przez Krajową Radę Sądownictwa i Krajową Radę Prokuratury. Ograniczone możliwości odwołania

• kadencyjność Pr. Gen. (6 lat, zakaz ponownego powołania) i wszystkich prokuratorów

• Prokuratura organem ochrony prawnej

• Niezależność prokuratorów, z uwzględnieniem wytycznych i poleceń prokuratora przełożonego

8

Status sędziego

• Powoływanie – zgromadzenie ogólne sądu, Kraj. Rada Sądownictwa, powołanie przez Prezydenta

• Warunki – obywatelstwo, nieskazitelny charakter, wykształcenie, aplikacja i egzamin, staż asesora

• Niezawisłość – podleganie w sprawach orzekania tylko Konstytucji i ustawom, niezależność od stron i organów państwa. Obowiązek stosowania ustaw, możliwość

pominięcia rozporządzenia sprzecznego z ustawą.

– gwarancje – powołanie na czas nieoznaczony, immunitet sędziowski (odpowiedzialność karna za zgodą sądu, zakaz zatrzymania i aresztowania), odpowiedzialność przed sądami dyscyplinarnymi, nieusuwalność (tylko na podstawie wyroku sądu), nieprzenaszalność, apolityczność, wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu.

9

Trybunał Konstytucyjny (1)

• Skład – 15 sędziów, wybór przez Sejm na 9. letnią kadencję, uprawnienia takie jak sędziego SN

• Kompetencje

– kontrola zgodności aktów normatywnych z aktami o wyższej mocy (ustawy, umowy międzynarodowe, rozporządzenia i inne akty normatywne organów centralnych). Kontrola następcza, kontrola prewencyjna na wniosek Prezydenta RP. Kontrola zgodności materialnej, proceduralnej, kompetencyjnej.

– orzekanie o skargach konstytucyjnych

– spory kompetencyjne organów konstytucyjnych

– zgodność z KRP celów i działalności partii politycznych

– ocena przeszkody sprawowania urzędu Prezydenta RP

10

Trybunał Konstytucyjny (2)

• Wniosek o kontrolę prawa

– wnioski w konkretnych sprawach – sądy w formie pytań do TK

– wnioski o kontrolę abstrakcyjną

• legitymacja ogólna – m.in. Prezydent, marszałkowie, premier, prezesi SN, NSA, NIK, RPO, Prok. Generalny

• legitymacja szczególna – rady sam. teryt., związki zawodowe, pracodawców, kościoły

• Skutki orzeczeń

– orzeczenia są ostateczne

– utrata mocy prawnej aktu niezgodnego, możliwość odroczenia utraty mocy 18/12 miesięcy

– podstawa do wznowienia postępowania w sprawach

indywidualnych

11

Trybunał Konstytucyjny (3)

• Skarga konstytucyjna – weryfikacja przepisu prawa naruszającego konstytucyjne prawa jednostki

– konkretna sprawa

– wyczerpanie procedur przez sądami i organami administracji

– tylko prawa konstytucyjne

– uprawnienie obywateli, osób prawnych, przedsiębiorców

• Konstytucyjność celów lub działalności partii

politycznych

– na wniosek sądu rejestrującego (odmowa wpisu)

– ocena konstytucyjności działalności partii (wykreślenie z ewidencji)

• Spory kompetencyjne

– pomiędzy organami konstytucyjnymi

– spory pozytywne i negatywne

12

Trybunał Stanu

• Trybunał wybierany przez Sejm na kadencję

• 3 grupy podmiotów odpowiadających przed TS

– Prezydent RP – wyłączna odpowiedzialność

– Premier, ministrowie, Prezesi NBP, NIK, członkowie KRRiT

– posłowie senatorowie – tylko za naruszenie zakazu działalności gospodarczej

• Zakres odpowiedzialności

– naruszenie prawa w związku z wykonywaniem urzędu

– popełnienie przestępstwa – Prezydent w pełnym zakresie, członkowie rządu za przestępstwa w związku z pełnionym stanowiskiem

• Procedura

– wniosek wstępny, Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej, postawienie w stan oskarżenia przez Zgromadzenie Narodowe (Prezydent) lub Sejm, orzeczenie Trybunału Stanu

Kary – pozbawienie biernego lub czynnego prawa wyborczego, zakaz zajmowania stanowisk, utrata odznaczeń, kary za przestępstwa 13