IUP
Stanisław Piątek
1
Władza sądownicza w systemie organów państwa
• Podział władz – niezależność władzy sądowniczej od legislatywy i egzekutywy
• Specyfika władzy sądowniczej
– wyłączność sądów w zakresie sprawowania wymiaru sprawiedliwości
– oparcie wyłącznie na prawie
– niezawisłość sędziów
– rozstrzyganie sporów (działanie ex post)
– procedura
•
Konstytucyjne prawa obywateli
– prawo do właściwego, niezależnego, bezstronnego i niezawisłego sądu (art. 45 KRP)
– prawo do obrony (art. 42 ust. 2 KRP)
– prawo do praworządnego procesu (ustawowe podstawy karania, domniemanie niewinności, art. 42 KRP)
2
• Sądy
– Sąd Najwyższy
– sądy powszechne
– sądy administracyjne
– sądy wojskowe
• Trybunały
– Trybunał Konstytucyjny
– Trybunał Stanu
3
• Sądy powszechne - właściwe w sprawach
niezastrzeżonych dla innych władz sądowych
• Sąd Najwyższy
– rozpoznawanie kasacji od wyroków sądów powszechnych
– rozstrzyganie zagadnień prawnych w konkretnych sprawach i abstrakcyjnie
• Trzy szczeble
– sądy rejonowe (ok. 300 sądów, sprawy cywilne, karne, pracy, gospodarcze, sądy grodzkie – występki i wykroczenia) – I instancja
– sądy okręgowe (45 sądów) – I lub II instancja
– sądy apelacyjne (12 sądów) – II instancja
4
• Sądy wojskowe – przestępstwa żołnierzy
– sądy garnizonowe
– wojskowe sądy okręgowe
– Izba Wojskowa Sądu Najwyższego
• Sądy administracyjne
– wojewódzkie sądy administracyjne
– Naczelny Sąd Administracyjny
• Właściwość sądów administracyjnych
– skargi na decyzje administracyjne, postanowienia
– skargi na inne akty z zakresu administracji
– skargi na akty prawa miejscowego
– spory o właściwość między samorządem a administracją rządową
5
• Zasada udziału obywateli
– ławnicy (I instancja, sprawy karne)
– wybór przez radę gminy
• Zasada dwuinstancyjności
– proceduralna możliwość zwrócenia się o zbadanie
prawidłowości wyroku
– w sprawach cywilnych, karnych, administracyjnych
• Zasada kontradyktoryjności
• Zasada jawności rozpraw
6
Administracja wymiaru sprawiedliwości
• Minister Sprawiedliwości
• Krajowa Rada Sądownictwa (posłowie, senatorowie, prezesi SN, NSA, Min. Sprawiedliwości, przedstawiciel Prezydenta, 15 sędziów)
– wnioski w sprawie powołania sędziów
– czuwanie nad etyką zawodową sędziów
– reprezentacja w sprawach legislacyjnych dotyczących sądów
• Struktura władz sądu
– Prezes Sądu – powołuje Min. Sprawiedliwości
– zgromadzenie ogólne sędziów – przedstawianie kandydatów na sędziów, opiniowanie kandydatów na prezesa
– kolegium – wybierają sędziowie, przydział spraw
7
• Model Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego
• Model rozdzielonych urzędów MS i Prokuratora Generalnego – brak unii personalnej i hierarchicznego podporządkowania administracji rządowej
• Prokuratora Generalnego powołuje Prezydent spośród kandydatów zgłoszonych przez Krajową Radę Sądownictwa i Krajową Radę Prokuratury. Ograniczone możliwości odwołania
• kadencyjność Pr. Gen. (6 lat, zakaz ponownego powołania) i wszystkich prokuratorów
• Prokuratura organem ochrony prawnej
• Niezależność prokuratorów, z uwzględnieniem wytycznych i poleceń prokuratora przełożonego
8
• Powoływanie – zgromadzenie ogólne sądu, Kraj. Rada Sądownictwa, powołanie przez Prezydenta
• Warunki – obywatelstwo, nieskazitelny charakter, wykształcenie, aplikacja i egzamin, staż asesora
• Niezawisłość – podleganie w sprawach orzekania tylko Konstytucji i ustawom, niezależność od stron i organów państwa. Obowiązek stosowania ustaw, możliwość
pominięcia rozporządzenia sprzecznego z ustawą.
– gwarancje – powołanie na czas nieoznaczony, immunitet sędziowski (odpowiedzialność karna za zgodą sądu, zakaz zatrzymania i aresztowania), odpowiedzialność przed sądami dyscyplinarnymi, nieusuwalność (tylko na podstawie wyroku sądu), nieprzenaszalność, apolityczność, wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu.
9
• Skład – 15 sędziów, wybór przez Sejm na 9. letnią kadencję, uprawnienia takie jak sędziego SN
• Kompetencje
– kontrola zgodności aktów normatywnych z aktami o wyższej mocy (ustawy, umowy międzynarodowe, rozporządzenia i inne akty normatywne organów centralnych). Kontrola następcza, kontrola prewencyjna na wniosek Prezydenta RP. Kontrola zgodności materialnej, proceduralnej, kompetencyjnej.
– orzekanie o skargach konstytucyjnych
– spory kompetencyjne organów konstytucyjnych
– zgodność z KRP celów i działalności partii politycznych
– ocena przeszkody sprawowania urzędu Prezydenta RP
10
• Wniosek o kontrolę prawa
– wnioski w konkretnych sprawach – sądy w formie pytań do TK
– wnioski o kontrolę abstrakcyjną
• legitymacja ogólna – m.in. Prezydent, marszałkowie, premier, prezesi SN, NSA, NIK, RPO, Prok. Generalny
• legitymacja szczególna – rady sam. teryt., związki zawodowe, pracodawców, kościoły
• Skutki orzeczeń
– orzeczenia są ostateczne
– utrata mocy prawnej aktu niezgodnego, możliwość odroczenia utraty mocy 18/12 miesięcy
– podstawa do wznowienia postępowania w sprawach
indywidualnych
11
• Skarga konstytucyjna – weryfikacja przepisu prawa naruszającego konstytucyjne prawa jednostki
– konkretna sprawa
– wyczerpanie procedur przez sądami i organami administracji
– tylko prawa konstytucyjne
– uprawnienie obywateli, osób prawnych, przedsiębiorców
• Konstytucyjność celów lub działalności partii
politycznych
– na wniosek sądu rejestrującego (odmowa wpisu)
– ocena konstytucyjności działalności partii (wykreślenie z ewidencji)
• Spory kompetencyjne
– pomiędzy organami konstytucyjnymi
– spory pozytywne i negatywne
12
• Trybunał wybierany przez Sejm na kadencję
• 3 grupy podmiotów odpowiadających przed TS
– Prezydent RP – wyłączna odpowiedzialność
– Premier, ministrowie, Prezesi NBP, NIK, członkowie KRRiT
– posłowie senatorowie – tylko za naruszenie zakazu działalności gospodarczej
• Zakres odpowiedzialności
– naruszenie prawa w związku z wykonywaniem urzędu
– popełnienie przestępstwa – Prezydent w pełnym zakresie, członkowie rządu za przestępstwa w związku z pełnionym stanowiskiem
• Procedura
– wniosek wstępny, Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej, postawienie w stan oskarżenia przez Zgromadzenie Narodowe (Prezydent) lub Sejm, orzeczenie Trybunału Stanu
Kary – pozbawienie biernego lub czynnego prawa wyborczego, zakaz zajmowania stanowisk, utrata odznaczeń, kary za przestępstwa 13