Artykuł pobrano ze strony eioba.pl
Ekoogrodnictwo - Ochrona roślin
W ekoogrodnictwie, jakiekolwiek środki ochrony przed szkodnikami traktuje się jako zło konieczne, nie mówi się o
zabijaniu czy zwalczaniu szkodników, ale o obronie przed nimi.
Istotną cechą odróżniającą ekologiczne metody gospodarowania od metod konwencjonalnych, jest dążność do
przywrócenia i zachowania równowagi biologicznej między organizmami, które traktujemy jako szkodniki a organizmami
pożytecznymi w ekosystemach ogrodów i pól uprawnych. Jakiekolwiek środki ochrony przed szkodnikami traktuje się jako
zło konieczne, nie mówi się o zabijaniu czy zwalczaniu szkodników, ale o obronie przed nimi. Najważniejszą jednak
zasadą, którą kierujemy się w ogrodach biologicznych jest:
INGERUJEMY TYLKO WTEDY, KIEDY RZECZYWIŚCIE JEST TO KONIECZN
W praktyce oznacza to zaniechanie zabójczych dla szkodników zabiegów w większości przypadków poza tymi, gdy mamy
do czynienia z istną plagą. Jeżeli oglądalibyśmy stare kalendarze ogrodnicze, jeszcze sprzed ery stosowania
chemicznych środków ochrony roślin, okazałoby się, że problemy obrony przed szkodnikami mają marginalne znaczenie.
Sposoby na opanowanie plagi ślimaków, gąsienic, mszyc dotyczyły zawsze wypróbowanych domowych środków, które
każdy mógł sam przyrządzić.
Ogrodnik - biolog traktuje swój ogród jako wspólny dom dla setek i tysięcy przeróżnych gatunków roślin oraz zwierząt,
swoje większe prawa utożsamiając jedynie z większą za te stworzenia odpowiedzialnością.
Zwierzęta
Zwierzęta stanowią największą grupę z nieproszonych "współbiesiadników" naszych ogrodów, obejmującą kilka tysięcy
gatunków (oczywiście mówimy o szkodnikach, nie o ogólnej liczbie gatunków zwierząt). Większość z tych organizmów
łączy funkcje pożyteczne ze szkodliwymi, z tego też powodu nie powinniśmy dążyć do całkowitego wyeliminowania
jakiegokolwiek z nich. Oto podstawowe grupy wśród szkodliwych z naszego punktu widzenia zwierząt:
Owady
Grupa owadów w oficjalnej klasyfikacji organizmów żywych jest reprezentowana na świecie przez co najmniej milion
różnych gatunków. Owady potrafią się szybko rozmnażać, mogą więc pojawić się nagle masowo. Możliwość wystąpienia
takiej plagi jest uzależniona od klimatu, obfitości pokarmu i od obecności naturalnych wrogów. Warto wiedzieć, że
większość owadów (dotyczy to zarówno owadów pożytecznych jak i szkodliwych) pojawia się w trzyletnich cyklach w
związku z pewnymi prawidłowościami. W pierwszym roku masowego pojawienia się szkodnika bardzo szybko rozmnażają
się organizmy pożyteczne, dla których szkodnik ten stanowi pokarm. W drugim roku więc pożyteczne zwierzęta będą w
zdecydowanej przewadze, jednakże dostępność pokarmu dla nich będzie już mniejsza, dlatego będą słabiej się
rozmnażać. Mniejsza ilość organizmów pożytecznych pozwala szkodnikom na swobodny rozwój w roku trzecim - i tu cykl
się zamyka.
Owady szkodliwe odżywiają się sokiem roślinnym lub częściami roślin. Przechodzą przez rozmaite stadia rozwojowe, a
szkody wyrządzane mogą być przez ich larwy, gąsienice i czerwie oraz przez osobniki dorosłe. W klimacie umiarkowanym
pojawienie się gołożeru, czyli doszczętnego zniszczenia sadu lub warzywnika, jest bardzo rzadkie, szkody zwykle nie
przekraczają dopuszczalnych, znośnych granic, co jest szczególnie widoczne tam, gdzie działają przeciwnicy szkodliwych
owadów. Największą wadą ssących odmian szkodników owadzich jest ich zdolność do przenoszenia chorób wirusowych.
Mszyce
Szkodliwe gatunki mszyc są bardzo liczne i różnorodne. Bezskrzydłe samice od wiosny do
lata wydają potomostwo bez zapłodnienia. Wiosną uskrzydlone samice mogą przenieść się
na bardzo dużą odległość. Jesienią w trakcie krótkiego okresu pojawiają się samce
dokonujące zapłodnienia, samice składają jaja w szparach kory i w bylinach, a wiosną
następnego roku wylęgają się z nich larwy. Mszyce żywią się sokiem roślinnym, przez co
pozbawiają roślinę składników pokarmowych i zakłócają jej gospodarkę wodną. Ich słodkawe wydzieliny (spadz
) są
pokarmem dla mrówek ale stanowią także podłoże dla rozwoju grzybów sadzaków, które
pokrywają liście czarnym nalotem. Ponadto mszyce bywają nosicielami wirusów roślinnych!
Zapobieganie inwazji mszyc polega głównie na zdrowym, zrównoważonym odżywianiu
roślin ogrodniczych i zapewnieniu im dobrych warunków życiowych poprzez dobranie
odpowiedniego stanowiska. Regularna pielęgnacja gleby metodami biologicznymi, uprawa
współrzędna (Tabela w rozdziale Uprawa współrzędna). Szczególnie narażone są
przenawożone rośliny o wybujałych pędach i słabych tkankach oraz rośliny niedożywione.
Naturalni wrogowie mszyc to biedronki oraz ich larwy, larwy bzygowatych, larwy złotooków,
gąsieniczki, skorki, chrząszcze, drapieżne pluskwiaki, pająki i niektóre ptaki.
A
agodna obrona polega na częstszym spulchnianiu gleby i obfitym podlewaniu; mszyce
należy zdejmować z roślin lub usuwać porażone liście i pędy. Można je także zmyć silnym
strumieniem wody. Takie preparaty roślinne jak gnojówka z pokrzyw czy płynny nawóz z
glonów zwiększają odporność roślin. Ponadto stosuje się takie preparaty: sproszkowane
glony, popiół drzewny, mączka skalna, odwar z pokrzywy, wrotycza, paproci, piołunu, liści rabarbaru, cebuli.
Radykalna obrona: środki zawierające naturalne piretroidy, odwar kwasji, roztwór szarego mydła.
Roztocze
Roztocze należą do pajęczaków, większość z nich jest bardzo maleńka, rzędu 0,1-,05 mm, można je rozpoznać tylko pod
szkłem powiększającym. Wiele gatunków jest nieszkodliwa dla roślin ogrodowych, część jednak uszkadza je, żywiąc się
sokiem roślinnym. Opryskiwania silnymi środkami chemicznymi prowadzi zwykle do radykalnego unicestwienia
pożytecznych roztoczy drapieżnych, naturalnych wrogów roztoczy roślinożernych. Szkodliwe roztocze mają zdolność do
uodparniania się na stosowane trucizny.
Nicienie
Są maleńkimi przedstawicielami gromady obleńców, większość z nich żyje w glebie. Większość z nich spełnia nieocenioną
rolę w powstawaniu zdrowej próchnicy, część jednak uszkadza korzenie i części nadziemne roślin. Niektóre nicienie
tworzą cysty z jajami i larwami mogące przetrwać w glebie długi okres czasu, a w sprzyjających warunkach larwy
opuszczają je i atakują korzenie roślin żywicielskich (także chwastów). Zaatakowana roślina rośnie słabo lub karłowacieje.
W ogrodach biologicznych jako ochronę przed niektórymi gatunkami nicieni stosuje się uprawę aksamitek i nagietków.
Mięczaki
Ślimaki
Arion ater.
Wstężyk ogrodowy.
Ślimak winniczek.
Większość gatunków wyrządzających w ogrodzie duże szkody należy do ślimaków nagich. Niektóre są dość duże inne
bardzo małe. W wilgotne lata te zwierzęta potrafią się masowo rozmnażać i wyrządzać ogromne szkody. Nocą po deszczu
wyruszają na poszukiwanie pokarmu, zjadając przede wszystkim młode rośliny i delikatne pędy. Do roślin szczególnie
zagrożonych należy: sałata, dalia, aksamitka oraz większość siewek. Winniczek wbrew temu, co się powszechnie sądzi,
wyrządza w ogrodzie mniejsze szkody. Czasami zjada nawet jaja ślimaków nagich, zmniejszając przez to ich liczbę.
Zapobieganie: niektóre gatunki roślin działają odstraszająco (Patrz tabela: Uprawa współrzędna), stosujemy je jako
międzyplony lub ściółkujemy nimi glebę. Jesienią ślimaki składają jaj w szczelinach gleby i same się tam chronią. Po
zbiorze warzyw starannie wyrównujemy powierzchnię zagony pozbawiają ślimaków kryjówek, na przedwiośniu często
motyczkujemy. Wypłoszone ślimaki wymarzają w zimne noce. W wilgotne lata układamy tylko cienką warstwę ściółki lub w
ogóle z niej rezygnujemy. Nigdy nie podlewamy roślin wieczorem, gdyż zwabia to tylko ślimaki. Możemy stosować pewne
wynalazki, jak np. zaporę składającą się ze ścinków ocynkowanej blachy wygiętej w taki sposób, że ślimaki nie mogą się
po niej przedostać na zagon. Istnieją też zapory na których płynie słaby prąd z baterii. Można stosować tego rodzaju
ogrodzenia nawet wokół całego ogrodu. Szczególnie zagrożone rośliny otoczyć można pierścieniem z suchych trocin,
ostrego piasku, sieczki trzcinowej, plew jęczmiennych lub igieł jodłowych.
Naturalni wrogowie ślimaków to głównie jeże, ropuchy, padalce, jaszczurki, chrząszcze biegacze, ryjówki, ptaki oraz wije
żywiące się jajami ślimaków.
Obrona: zagrożone rośliny można obsypać dookoła także mączką skalną, wapnem lub popiołem drzewnym, jednak
metoda nie pomaga w wilgotne dni. Możemy wyłapywać ślimaki w przeróżne pułapki: deski, mokre worki, duże liście
warzyw, wydrążone grejpfruty lub ogórki i nie zwinięte główki sałaty. W dzień ślimaki chowią się w takich miejscach.
Ponadto możemy ich wyszukiwać pod kamieniami, skrzynkami czy doniczkami. Wiosną przed siewem układamy w pobliżu
zagonów naczynia z otrębami pszennymi i karmą dla psa, przykryte np. tekturą. Następnego dnia rano możemy wybierać
zwabione ślimaki.
Zabijanie ślimaków dla niektórych jest ciężkim zadaniem. Możemy po prostu wynieść wiaderko pełne ślimaków do
najbliższego lasu lub na odległą łąkę nie zabijając ich. Pewnym rozwiązaniem jest też zastawianie pułapek z piwem,
wkopywanie pojemników po serze czy jogurcie w ziemię na zagonach. Wieczorem napełniamy je w około dwóch trzecich
piwem, by zwierzęta nachylały się w czasie picia. Oszczędza nam to przynajmniej własnoręcznego ich zabijania.
Zawartość takich słoików działa odstraszająco na gatunki ślimaków, które się w nim utopiły, regularnie powinniśmy czyścić
takie pułapki i wylewać zawartość na kompost. Możemy ponadto przygotować odwar polewają martwe zwierzęta gorącą
wodą i zostawiając na 3-4 dni. Po odcedzeniu możemy nim opryskiwać zagony. W każdym razie martwe ślimaki nie
powinny pozostać w ogrodzie. Odstraszająca działa również wyciąg z czosnku i begonii stale kwitnącej, gorczyca
natomiast służy jako roślina pułapkowa, wabiąca ślimaki.
Dobrym rozwiązaniem jest hodowla kaczek, zwłaszcza biegusów, które potrafią zdziesiątkować ślimaki ale i również młode
rośliny, które musimy przed nimi chronić. Kaczki potrzebują ponadto płytkiego zbiornika z wodą i schronienia na zimę oraz
towarzystwa - dlatego powinniśmy mieć przynajmniej dwa ptaki.
Jesienią powinniśmy niszczyć jasne, perełkowate jaja ślimaków, jeżeli je gdzieś wypatrzymy.
Dzikie ssaki
Głodne sarny, zające i króliki są groz
ne tylko wtedy, gdy nasz ogród sąsiaduje z lasem, te ostatnie preferują młode
rośliny, goz
dziki, warzywa. Myszy i szczury są groz
ne raczej dla zimowych zapasów niż dla plonów w ogrodzie. Do
największych szkodników wśród ssaków należą norniki.
Gryzonie
Nornik polny.
Karczownik ziemnowodny.
Nornica ruda.
Do najczęściej spotykanych gatunków należą nornik polny, karczownik zienowodny, mysz zaroślowa. Są to niewielkie
ssaki, których kopczyki (jeśli takowe tworzą) są bardziej płaskie od kretowisk. W niektórych okolicach mogą stać się
prawdziwą plagą, wyrządzając szczególne szkody w sadach, obgryzając korzenie warzyw i kwiatów. Czasem przenoszą
zarazki chorób ludzi i zwierząt.
Zapobiegać można kontrolując ściółkę, która nie może być zbyt gruba. Pod młodymi drzewkami w ciągu pięciu lat od
posadzenia nie dopuszczamy do zarośnięcia trawą. Pod drzewami nie zostawiamy stert skoszonej trawy i ściółki. Jeżeli
postawimy w ogrodzie wysokie tyczki z poprzeczną belką, zapewnimy drapieżnym ptakom dogodne miejsce do
obserwacji.
Do naturalnych wrogów gryzoni zaliczamy drapieżne ptaki, puszczyka, sowę płomykówkę, także łasicę, tchórza oraz
większość kotów domowych.
A
agodna ochrona: sadzić w zagrożonych miejscach lub wokół ogrodu rośliny odstraszające, np. koronę cesarską,
czosnek, wilczomlecz, nostrzyk, gorczycę, ułudkę, czarną porzeczkę, narcyzy. Do chodników możemy wkładać gałązki tui,
liście orzecha włoskiego, ząbki czosnku lub głowy ryb. Chodniki możemy zalewać gnojówką z liści bzu czarnego. Korę