UWARUNKOWANIA STOSOWANIA
ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN
W ROLNICTWIE EKOLOGICZNYM
materiały dla rolników
Radom 2004
Dodruk wykonano w ramach zadania zleconego MRiRW
zgodnie z decyzjÄ… HORre-401-182/04
z dnia 25.06.2004 r.
1
Autorzy:
1. doc. dr hab. Marek Tomalak
2. prof. dr hab. Jerzy J. Lipa
3. mgr Roman Krawczyk
4. dr Marek Korbas
Instyt t Ochrony Roślin w Poznani
Recenzja: prof. dr hab. MieczysÅ‚aw GÌrny
Projekt okładki: Marek Rząsa, RCDRRiOW w Przysiek
© Copyright by: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoj Wsi
Wydawca:
Krajowe Centrum Rolnictwa Ekologicznego
- Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich
w Radomiu
ul. Chorzowska 16/18, 26-600 RADOM
tel. [phone]
e-mail:[e-mail]
www.cdr.gov.pl/radom
Realizacja i druk:
GP RCDRRiOW w Radomi
ul. Chorzowska 16/18, 26-600 RADOM
tel. [phone]
e-mail:[e-mail]
www.cdr.gov.pl/radom
ISBN 83-89060-65-5
Nakład: 3000 egz.
2
Spis treści
I. Specyfika założeń ochrony roślin w rolnictwie ekologicznym ....................4
II. Ogólne metody ochrony roślin stosowane w rolnictwie ekologicznym .......5
II.1. Działania mające na celu ograniczenie występowania chwastów ..... 5
II.2. Działania mające na celu ograniczenie występowania chorób ....... 10
II.3. Działania mające na celu ograniczenie występowania szkodników ...12
III. Analiza załącznika nr II Rozporządzenia Rady (EWG) 2092/91 z dnia 24
czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz
znakowania produktów rolnych i środków spożywczych ..........................16
IV. Środki ochrony roślin zawierające substancje biologicznie czynne wymie-
nione w załączniku nr II i dopuszczone do obrotu i stosowania w Polsce
(objęte decyzjami do 6 maja 2003) .............................................................18
V. Aktualny stan prawny dopuszczania środków ochrony roślin do obrotu
i stosowania w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem środków biologicz-
nych, biotechnicznych, pochodzenia naturalnego i żywych organizmów ... 29
VI. Aspekty ekonomiczne .................................................................................29
VII. Podsumowanie ............................................................................................30
3
I. Specyfika założeń ochrony roślin w rolnictwie ekologicznym
Szczególną cecha rolnictwa ekologicznego jest kompleksowe traktowanie pro-
cesu produkcji tak, aby działania w jednym obszarze produkcji rolniczej były ści-
śle powiązane z pozostałymi. Dotyczy to również ochrony roślin, która nie jest
tutaj niezależnym elementem cyklu, lecz konsekwencją działań podejmowanych
na innych etapach produkcji roślinnej i często również zwierzęcej. Głównym zało-
żeniem ochrony roślin w rolnictwie ekologicznym nie jest zwalczanie chorób
i szkodników, lecz stworzenie odpowiednich warunków dla prawidłowego wzro-
stu roślin, aby czynniki te nie rozwijały się w uprawie, lub aby ich wpływ na plo-
nowanie był minimalny. Tak wiec działania przygotowawcze i profilaktyczne po-
legające na doborze odpowiedniego siedliska i agrotechniki, stymulowaniu roślin
do wytwarzania substancji obronnych, przeprowadzaniu zabiegów biotechnicz-
nych oraz na stwarzaniu odpowiednich warunków do rozwoju organizmów poży-
tecznych, mają pierwszeństwo przed działaniami interwencyjnymi. Działania in-
terwencyjne mogą zaś być podejmowane jedynie w ostateczności, w przypadku
bezpośredniego, istotnego zagrożenia dla plonów. Należy przy tym pamiętać, że
zarówno stosowane metody, jak i środki muszą być zgodne zarówno z zasadami
rolnictwa ekologicznego, jak i istniejÄ…cymi w kraju przepisami prawnymi doty-
czącymi dopuszczania środków ochrony roślin do obrotu i stosowania.
W założeniach ogólnych przyjmuje się, że w zrównoważonych warunkach śro-
dowiska gospodarstwa ekologicznego zagrożenie upraw ze strony chorób i szkod-
ników powinno być niewielkie. Rośliny uprawiane na właściwym siedlisku reali-
zują pełnię swoich możliwości życiowych, a wysoka bioróżnorodność środowi-
ska przyczynia się do ograniczenia rozwoju populacji szkodliwych organizmów
do minimum. Wiadomo jest jednak, że już same czynniki pogodowe mogą okreso-
wo zmienić warunki środowiskowe na szczególnie korzystne dla rozwoju organi-
zmów chorobotwórczych, lub szkodników, powodując równocześnie osłabienie
wigoru roślin. Ponadto, należy pamiętać, że aktualny udział gospodarstw ekolo-
gicznych w ogólnym krajobrazie rolnictwa jest nadal niewielki. Konsekwencją tego
jest sytuacja, w której stosunkowo niewielkie gospodarstwa ekologiczne otoczone
sÄ… ogromnymi obszarami gospodarstw konwencjonalnych. W takim przypadku trud-
no jest powstrzymać stałą migrację szkodników i czynników chorobowych z ota-
czających pól na uprawy ekologiczne. Ich naturalny potencjał obronny może nie
wytrzymać takiego naporu. Dlatego niezbędne jest przygotowanie rolników do
podejmowania działań zapewniających skuteczną ochronę ich plonów oraz zapo-
znanie ich z dostępnym arsenałem istniejących środków mogących znalez
ć zasto-
sowanie w tym procesie.
Podstawowe działania mające na celu ochronę roślin w gospodarstwach ekolo-
gicznych obejmują: 1. ograniczanie występowania chwastów; 2. ochronę roślin
przed chorobami oraz 3. ochronę roślin przed szkodnikami. Każdy z tych obsza-
rów dysponuje specyficznym dla siebie zakresem środków.
4
II. Ogólne metody ochrony roślin stosowane w rolnictwie
ekologicznym
II.1. Działania mające na celu ograniczenie występowania chwastów
W ekosystemie pól chwasty odgrywają ważną rolę. Urozmaicają skład bota-
niczny upraw, przyczyniają się do zmniejszenia skutków erozji oraz zapobiegają
wypłukiwaniu składników mineralnych w głębsze warstwy gleby. Z obecnością
chwastów związany jest również rozwój pożytecznych organizmów. Chwasty
występujące w niewielkim nasileniu nie mają szkodliwego wpływu na plon. Dla-
tego zachwaszczenie w rolnictwie ekologicznym należy regulować przez kiero-
wanie nasileniem występowania chwastów, a nie przez ich całkowite zwalczanie.
W teorii rolnictwa ekologicznego roślina jest chwastem, wtedy gdy rośnie w miej-
scu, w którym zaplanowaliśmy inne przeznaczenie. O zachwaszczeniu mówimy
wówczas, gdy chwast występuje w nadmiarze, to znaczy powyżej progu szkodli-
wości. W celu efektywnego kierowania nasileniem występowania chwastów nie-
zbędne jest zrozumienie miejsca chwastów w biocenozie oraz ich wpływu na ro-
ślinę uprawną. Często najprostszy sposób ograniczenia zachwaszczenia polega na
ustaleniu jego przyczyn i ich usunięciu, a nie na zwalczania objawów.
W rolnictwie ekologicznym kierowanie nasileniem występowania chwastów
realizuje się poprzez działania zapobiegawcze i bezpośrednie metody ograniczają-
ce zachwaszczenie. Zabiegi te dotyczą zarazem działań doraz
nych jak i długoter-
minowych.
Działania zapobiegawcze polegają na stosowaniu płodozmianu, siewu roślin
dobrze zacieniających glebę, uprawie roślin odchwaszczających, utrzymaniu po-
krycia gleby przez cały okres wegetacji przez rośliny uprawne lub ściółki oraz
stosowanie materiału siewnego wolnego od nasion chwastów. Mówiąc o bezpo-
średnich metodach ograniczających zachwaszczenie należy w szczególności wy-
mienić stosowanie uprawek mechanicznych, wyrywanie chwastów oraz odchwasz-
czanie płomieniowe przy użyciu specjalistycznych urządzeń. Działania zapobie-
gawcze oraz bezpośrednie metody ograniczające zachwaszczenie muszą się wza-
jemnie uzupełniać, a nie wykluczać.
Uprawa w płodozmianie roślin zacieniających glebę
Płodozmian jest to dobór i następstwo roślin uprawnych na danym polu zapla-
nowane w określonym czasie, dla danego obszaru gospodarstwa. W rolnictwie eko-
logicznym jest kluczowym elementem agrotechniki. Właściwie zaplanowany pro-
wadzi do ograniczenia występowania chwastów konkurencyjnych dla roślin upraw-
nych oraz do zachowania i podnoszenia żyzności gleby, gwarantując tym samym
uzyskiwanie zadawalających plonów. W rolnictwie ekologicznym zaleca się sto-
sowanie w produkcji polowej co najmniej czteroletniego płodozmianu. Powierzch-
nia gleby podczas całego okresu wegetacji powinna być przykryta roślinnością,
w szczególności plonem głównym i międzyplonem albo substancją organiczną,
5
w tym w postaci kompostu, rozdrobnionej słomy lub ściółki z roślin. Uprawy wraż-
liwe na zachwaszczenie należy w płodozmianie lokalizować bezpośrednio po ro-
ślinach, które zmniejszają zachwaszczenie.
Niektóre gatunki chwastów dostosowane są pod względem wymagań agrotech-
nicznych i biologii rozwoju do poszczególnych grup roślin uprawnych. Częsty
powrót tego samego gatunku uprawy lub gatunku pokrewnego na to same pole
może doprowadzić do kumulacji określonych gatunków chwastów. Należy stoso-
wać przemienną uprawę roślin należących do różnych grup, tj. zbóż (ozimych i ja-
rych), okopowych, pastewnych, warzyw oraz poplonów ogranicza występowanie
tych chwastów.
Niektóre gatunki chwastów występują powszechnie w różnych grupach roślin
uprawnych o zbliżonym systemie uprawy. Na przykład fiołek polny, komosa biała,
maruna bezwonna, rumian polny i tobołek polny mogą masowo występować w ro-
ślinach zbożowych, okopowych i strączkowych. Przy dużym nasileniu występo-
wania tych gatunków należy uprawiać rośliny z zastosowaniem szerokich między-
rzędzi, w których można przeprowadzać mechaniczne zabiegi odchwaszczające
lub wprowadzić do płodozmianu uprawę roślin pastewnych, jak trawy, rośliny
motylkowe lub mieszankę roślin motylkowych z trawami, z przeznaczeniem na
użytki zielone.
Gatunki chwastów występujące we wszystkich grupach roślin uprawnych, ta-
kie jak perz właściwy, należy zwalczać przez wykonanie zespołu mechanicznych
uprawek pielęgnacyjnych.
W rolnictwie ekologicznym zaleca się wprowadzenie płodozmianu przemiennego
 dwa pola polegającego na stosowaniu dwóch różnych cykli kilkuletnich.
DziaÅ‚anie przedplonÌw
Rośliny motylkowate są bardzo ważną grupą roślin, których udział w struktu-
rze zasiewów nie powinien być mniejszy niż 25%. Wzbogacają one glebę w azot,
mają działanie strukturotwórcze, poprawiające właściwości fizyczne gleby oraz
zwiększające zawartość materii organicznej w glebie. Rośliny wieloletnie drobno-
nasienne (koniczyna biała, koniczyna czerwona, lucerna) w wyniku dobrego ocie-
niania gleby oraz użytkowania kośnego zmniejszają w szczególności zachwasz-
czenie jednorocznymi chwastami nasiennymi. Rośliny motylkowe grubonasienne,
szczególnie groch i bobik, wykazują skłonność do silnego zachwaszczenia jedno-
rocznymi chwastami nasiennymi oraz uporczywymi chwastami wieloletnimi, jak
na przykład ostrożeń polny i mlecz polny.
Rośliny okopowe zaliczane są do roślin zmniejszających zachwaszczenie w pło-
dozmianie. Ze względu na uprawę w szerokich międzyrzędziach i początkowy
wolny wzrost wymagają intensywnych zabiegów pielęgnacyjnych w celu ochrony
przed zachwaszczeniem. Rośliny okopowe są dobrym przedplonem dla zbóż.
Rośliny zbożowe są zaliczane do gorszych przedplonów. Ogólnie należą do
roślin zwiększających zachwaszczenie w stanowisku. Dlatego zboża w płodozmia-
6
nie powinny być uprawiane po roślinach odchwaszczających. Wśród zbóż najbar-
dziej podatnymi na zachwaszczenie są pszenica ozima i jęczmień jary, a najmniej
żyto i owies. Dobrym przedplonem dla zbóż są rośliny pastewne jednak trzeba
pamiętać, że ich uprawa na świeżo zaoranym, podmokłym użytku zielonym jest
bardziej podatna na zachwaszczenie i porażenie przez choroby. Uprawa roślin zbo-
żowych nie powinna przekraczać 50% w strukturze zasiewów
Rośliny pastewne należą do bardzo ważnej grupy roślin w gospodarstwie eko-
logicznym. Pomimo gorszego efektu finansowego, działanie ich w płodozmianie
jest znaczące i długoterminowe, poprzez korzystne oddziaływanie na poprawę
żyzności gleby oraz istotne ograniczanie zachwaszczenia. Mieszanki roślin motyl-
kowych z trawami działają strukturotwórczo na glebę i zwiększają w niej zawar-
tość materii organicznej. Hamują również rozwój chwastów dzięki intensywnemu
zacienianiu powierzchni gleby oraz wielokrotnemu koszeniu lub wypasaniu. Na-
leży jednak zwrócić uwagę na intensywność wzrostu i zagęszczenie roślin pastew-
nych, gdyż po kilkuletnim użytkowaniu przerzedzenie może przyczynić się do za-
chwaszczenia tych upraw. Jednoroczna uprawa roślin pastewnych (seradela z wy-
ką lub motylkowe z trawami) ogranicza przede wszystkim występowanie chwa-
stów rozmnażających się z nasion, natomiast uprawa dwuletnia skutecznie ograni-
cza występowanie chwastów wieloletnich
Warzywa. Uprawa warzyw, pomimo dużego nakładu pracy przy pielęgnacyj-
nych zabiegach odchwaszczających, ma działanie odchwaszczające oraz pozosta-
wia bardzo dobre stanowisko dla innych roślin uprawnych, szczególnie po upra-
wie prowadzonej w ściółce organicznej, która wzbogaca glebę w próchnicę.
Uprawa roślin w poplonach
Uprawa roślin poplonowych jest bardzo ważnym elementem rolnictwa ekolo-
gicznego, gdyż są to rośliny przykrywające powierzchnię gleby w okresie między
uprawą roślin głównych. Uprawa poplonów przyczynia się do zmniejszenia wy-
stępowania chwastów jednorocznych nasiennych.
Poplony mogą być uprawiane jako:
- międzyplon ozimy wysiewany jest w miesiącach od lipca do września. Do tej
uprawy nadają się: rzepak, żyto, żyto + wyka kosmata i mieszanka gorzowska (tj.
wyka ozima, inkarnatka, życica wielokwiatowa).
- poplon ścierniskowy wysiewany w miesiącach od lipca do pierwszej dekady
sierpnia. Zasadą tutaj jest siew mieszanek roślin, co zmniejsza ryzyko ich uprawy.
Do tej uprawy nadajÄ… siÄ™: peluszka, wyka siewna, Å‚ubin, gryka, owies, facelia,
gorczyca biała, rzepak i rzodkiew oleista.
- wsiewki poplonowe jako uprawa współrzędna. Wsiewa się je wiosną w zboża.
Wsiewki dobrze znoszą zacienienie, a ich intensywny wzrost następuje po zbiorze
rośliny głównej. Do tej uprawy nadają się rośliny motylkowe drobnonasienne i trawy
oraz ich mieszanki.
7
Zagęszczenie łanu rośliny uprawnej
Zbyt niska obsada rośliny uprawnej zwiększa ryzyko jej zachwaszczenia oraz
obniża wysokość plonu. Nadmierne zagęszczenie zwiększa zdolność konkuren-
cyjną w stosunku do chwastów, jednak zwiększa również zagrożenie występowa-
nia chorób i szkodników oraz ryzyko wylegania roślin.
Siew pasowy polega na wykorzystaniu korzyści siewu zagęszczonego, mini-
malizując jednocześnie jego wady. Ideą tego siewu jest wysiew nasion roślin w kilku
zbliżonych do siebie rzędach, tworząc pas roślin o zagęszczonym siewie. Między
pasami są szerokie międzyrzędzia, które służą do pielęgnacji mechanicznej lub
płomieniowej.
Uprawa roślin odchwaszczających
Odchwaszczające działanie roślin może zachodzić poprzez: a) uprawę roślin
w szerokich międzyrzędziach, w których wykonuje się intensywne pielęgnacyjne
zabiegi odchwaszczające, b) uprawę jednorocznych roślin pastewnych, szybko
rosnących po siewie i intensywnie zacieniających glebę, c) uprawę roślin wielolet-
nich o dużej sile wzrostu i zagęszczeniu runi, d) uprawę roślin w ściółce, która nie
pozwala na kiełkowanie nasion, e) uprawę odmian zbóż o długiej słomie, f) upra-
wę odmian roślin tworzących większą powierzchnię blaszek liściowych,
oraz g) allelopatię, przy której rośliny uprawne wydzielają substancje hamują-
cych kiełkowanie nasion chwastów.
ÅšciÌÅ‚kowanie gleby
Zabieg ściółkowania wykonuje się w roślinach uprawianych w szerokich rzę-
dach. Ściółki ograniczają przenikanie światła do gleby i stanowią trwałą barierę
mechaniczną dla kiełkujących nasion chwastów. Materiałami najczęściej wyko-
rzystywanymi do ściółkowania są: czarna folia polietylenowa, włóknina polipro-
pylenowa oraz biomasa substancji organicznej nieożywionej jako mulcz lub bio-
masy ożywionej (tzw. ściółka żywa).
 Żywa ściółka może być wykonana w dwojaki sposób. Pierwsza metoda po-
lega na przeznaczeniu roślin okrywowych na mulcz. Na ściółkę przeznacza się
rośliny wysiewane w międzyplonach ozimych, poplonach ścierniskowy albo wsiew-
kach poplonowych. Rośliny takie jak gorczyca biała, facelia, gryka wymarzając
zimą tworzą warstwę ściółki, w którą przeprowadza się siew bezpośredni lub sa-
dzonkowanie roślin. Rośliny okrywowe takie jak rzepak, wyka, żyto, motylkowe
drobnonasienne oraz trawy nie wymarzają zimą. Wiosną rośliny te są niszczone na
całej powierzchni pola lub tylko w rzędach, w których będą rosły rośliny uprawne.
Wiosną, wykonując system uprawy bezorkowej przeprowadza się siew bezpośred-
ni lub sadzenie roślin bezpośrednio w ściółkę.
Druga metoda tworzenia  żywej ściółki polega na siewie rośliny okrywowej
pomiędzy rzędami głównej rośliny uprawnej. Siew rośliny okrywowej przeprowa-
dza się w terminie 5-7 tygodni po siewie lub sadzonkowaniu rośliny plonu głów-
8
nego. Ta metoda jest stosowana w uprawie warzyw o długim okresie wegetacji
i dużej wrażliwości na konkurencję innych roślin w okresie krytycznej wrażliwo-
ści na zachwaszczenie, reagując istotnym spadkiem wysokości plonu. Rośliny okry-
wowe siane w terminie póz
niejszym nie mają wpływu na plon rośliny głównej.
W uprawie współrzędnej rośliny uprawnej z rośliną okrywową przeznaczoną
na  żywą ściółkę należy kontrolować rośliny okrywowe, aby nie stanowiły za-
grożenia dla rośliny plonu głównego.
Ściółka organiczna utworzona z biomasy nieożywionej oprócz redukcji za-
chwaszczenia wywiera korzystny wpływ na wzrost i rozwój roślin uprawnych po-
przez zmianÄ™ mikroklimatu gleby w kierunku spulchniania gleby oraz utrwalania
dobrej struktury. W czasie suszy ściółka utrzymuje niższą temperaturę gleby oraz
wyższą wilgotność powietrza w jej otoczeniu.
Siew i rozwÌj roÅ›liny uprawnej
W celu ograniczenia zachwaszczenia należy wykorzystać wszystkie możli-
wości potencji życiowej roślin uprawnych, zwiększające konkurencyjność w sto-
sunku do chwastów poprzez: a) wysiew zdrowego i dorodnego materiału siew-
nego, b) wysiew materiału siewnego wolnego od nasion chwastów, c) dobór odpo-
wiedniego terminu i techniki siewu, zapewniający wyrównane i szybkie wschody,
d) zagęszczenie wysiewu w rzędach w celu uzyskania optymalnej obsady roślin,
przy zwiększonej szerokości międzyrzędzi, w których stosuje się mechaniczne pie-
lenie chwastów, e) opóz
nienie siewu roślin ciepłolubnych (kukurydza, ziemniak) -
pozwala uzyskać szybszy, początkowy wzrost roślin w ogrzanej glebie, f) sadzon-
kowanie roślin (szczególnie dotyczy to warzyw), g) podkiełkowywanie bulw ziem-
niaka, h) dobór roślin bardziej konkurencyjnych dla danych warunków siedliska,
i) wysiew roślin uprawnych w mieszankach, lub j) wysiew roślin uprawnych w mie-
szankach odmianowych, charakteryzujących się zróżnicowanymi wymaganiami
dotyczÄ…cymi siedliska.
Stosowanie uprawek mechanicznych i innych zabiegÌw
Zalecenia rolnictwa ekologicznego wymagają ograniczenia do niezbędnego mi-
nimum uprawy gleby, a w szczególności uprawek pożniwnych i orki głębokiej,
mających niekorzystny wpływ na organizmy glebowe. Niemniej jednak każdy rol-
nik powinien sam opracować rozsądny plan uprawy gleby, dostosowany do wa-
runków glebowych i klimatycznych własnego gospodarstwa.
W poczÄ…tkowym okresie funkcjonowania gospodarstwa ekologicznego wystÄ™-
puje zazwyczaj nadmierne zachwaszczenie zarówno uciążliwymi chwastami jed-
norocznymi jak i wieloletnimi. Uzyskanie pełnej sprawności gleby oraz jej żyzno-
ści jest procesem powolnym. Dlatego w praktyce trudno zrezygnować w począt-
kowym okresie z uprawy płużnej, a modyfikacja uprawy polega na płytszym ora-
niu i głębszym spulchnianiu. Głębokość orki nie powinna przekraczać 15 cm, a wy-
konuje się ją w celu przygotowania pola do zasiewów oraz w celu ograniczenia
9
zachwaszczenia, szczególnie chwastami wieloletnimi. Najwyższa skuteczność za-
biegów mechanicznego odchwaszczania uzyskuje się w najmłodszych fazach roz-
wojowych chwastów. Wówczas odchwaszczające zabiegi pielęgnacyjne przeprowa-
dza się przy użyciu: brony, kultywatora, glebogryzarki, obsypnika lub opielacza.
Wyrywanie chwastÌw
Wyrywanie chwastów wykonuje się wtedy, gdy roślina uprawna zakryje mię-
dzyrzędzia i nie ma możliwości przeprowadzania zabiegów mechanicznych. Ręczne
pielenie roślin jest również wykonywane, gdy roślina uprawna ulegnie zachwasz-
czeniu w krytycznym okresie dla pielenia mechanicznego.
W sytuacji gdy rośliny uprawne ulegną intensywnemu zachwaszczeniu, które
nie rokuje szans na uratowanie plonu, należy zebrać rośliny łącznie z chwastami
i przeznaczyć na kompost. Materiał kompostowy wytworzony z roślin chwastów
łącznie z ich nasionami wymaga jednak szczególnej pielęgnacji. Może on być
wykorzystany po około roku, gdy ulegnie całkowitemu rozkładowi. Komposty utwo-
rzone z biomasy chwastów i ich nasion zawierają więcej azotu niż komposty z in-
nych odpadów roślinnych.
Odchwaszczanie płomieniowe
Odchwaszczanie termiczne polega na niszczeniu chwastów wysoką tempera-
turÄ… powstajÄ…cÄ… w wyniku spalania propanu w specjalistycznych palnikach. Od-
chwaszczanie termiczne ma zastosowanie głównie w odchwaszczaniu warzyw, cha-
rakteryzujących się długim okresem wschodów i niską konkurencyjnością wzglę-
dem chwastów (marchew, cebula). Zabieg odchwaszczania płomieniowego nie
polega na wypalaniu chwastów, lecz na działaniu wysokiej temperatury (50-700C)
na komórki roślin powodując pękanie ścianek komórkowych. Efektywność od-
chwaszczania płomieniowego jest najwyższa gdy chwasty są młode. Chwasty mogą
być wypalane w rzędach, krótko przed wschodami rośliny uprawnej lub w mię-
dzyrzędziach.
II.2. Działania mające na celu ograniczenie występowania chorób
Uprawa odmian roślin odpornych na choroby
W rolnictwie ekologicznym uprawa odmian roślin odpornych na najważniej-
sze patogeny grzybowe i bakteryjne jest doskonałym rozwiązaniem zmniejszenia
niebezpieczeństwa występowania chorób. Wybierając do uprawy odmiany trzeba
być świadomym, że nie ma odmiany całkowicie odpornej na choroby. Odporność
może być wynikiem braku zgodności w czasie między występowaniem wrażliwe-
go stanu rozwojowego rośliny uprawianej, a pojawieniem się np. grzybów choro-
botwórczych, które w tym stadium są groz
ne dla roślin i mogą porazić organy ro-
ślinne oraz wywołać proces choroby. Najkorzystniej jest wysiewać odmiany ro-
ślin, które charakteryzują się odpornością prawdziwą uwarunkowaną przez odpo-
10
wiednie geny. Przykładem gatunku zboża, którego odmiany charakteryzują się
bardzo wysoką genetyczną odpornością na porażenie przez ważnych sprawców
chorób jak np. głownia pyląca, śnieć cuchnąca, mączniak prawdziwy czy rdza bru-
natna jest pszenżyto. Odmiany tego zboża nadają się do uprawy w rolnictwie eko-
logicznym, ponieważ dużo mniej sprawców chorób zagraża jemu w porównaniu
do innych gatunków zbóż.
W uprawie warto też stosować odmiany, które wykazują reakcję nadwrażliwo-
ści. Taką reakcję obserwuje się u niektórych odmian jęczmienia na infekcje spraw-
cą mączniaka prawdziwego. W momencie wnikania grzyba do tkanki liścia roślina
reaguje poprzez zamieranie komórek wokół zakażonych miejsc, co uniemożliwia
dalszy rozwój grzyba. W ten sposób kończy się proces chorobowy, ponieważ grzyb
do swojego rozwoju potrzebuje żywych komórek. W Europie, w tym również w Pol-
sce opracowano uprawę mieszanin niektórych odmian jęczmienia. Metoda ta ma
na celu zmniejszenie występowania sprawcy mączniaka prawdziwego i innych
chorób. Polega ona na uprawie na jednym polu trzech odmian o zróżnicowanej
odporności na choroby, a o zbliżonym terminie dojrzewania.
Aktualizowane informacje o odmianach zbóż genetycznie odpornych na waż-
niejsze choroby grzybowe można znalez
ć w Zaleceniach Ochrony Roślin wyda-
wanych przez Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu, a o odmianach warzyw w opra-
cowaniu  Odmiany warzyw  uprawy polowe i uprawy pod osłonami opubliko-
wanym przez Plantpress (Kupczyk i Loska, 2001).
Należy pamiętać, że zachowanie pełnej równowagi w uprawie, zapewniającej
optymalne warunki do rozwoju istotnie przyczynia się do zwiększenia odporności
i sił obronnych uprawianych roślin Ze względu na niewielką dostępności środków
bakteriobójczych i grzybobójczych możliwości zwalczania chorób w rolnictwie
ekologicznym są bardzo ograniczone. Dlatego działania zapobiegawcze, do któ-
rych należy wykorzystanie odmian odpornych mają znaczenie podstawowe.
DobÌr terminÌw siewu i zabiegÌw pielÄ™gnacyjnych niekorzystnych dla
rozwoju chorÌb
Termin siewu dla roślin uprawnych uzależniony jest od rejonu, w którym znaj-
duje się gospodarstwo oraz od wymagań rośliny w odniesieniu do temperatury,
wilgotności i długości okresu wegetacyjnego. Najbardziej odpowiednim terminem
do siewu jest okres, który zapewni szybkie wschody roślin. Właśnie takie wschody
pozwalają na zmniejszenie zagrożenia przez ze strony patogenów mogących po-
wodować choroby wschodów, takie jak m.in. przed i powschodowa zgorzel sie-
wek. Siew w czasie, gdy rośliny długo kiełkują i wschodzą może przyczyniać się
również do rozwoju wielu ważnych chorób podstawy z
dz
bła i korzeni. Zbyt wcze-
sny siew wiosną może spowodować szybszy rozwój sprawcy mączniaka prawdzi-
wego zbóż i traw oraz sprawcy rdzy liściowych i septorioz liści. Również wczesny
siew ozimy zbóż zwiększa prawdopodobieństwo uszkodzeń. Podobnie jak w przy-
padku siewu wiosennego może nastąpić bujny wzrost roślin, a to z kolei sprzyjać
11
będzie rozwojowi mączniaka prawdziwego. Zjawisko takie często obserwuje się
na jęczmieniu. Obfita i długo zalegająca warstwa śniegu na bujnie rozwiniętych
roślinach może spowodować rozwój sprawców pleśni śniegowej lub pałecznicy
zbóż i traw. Również w przypadku długiej, ciepłej i wilgotnej jesieni oraz zimy
istnieją dobre warunki do zwiększenia jesiennego porażenia roślin zbóż przez czyn-
nik sprawczy łamliwości z
dz
beł.
Zbyt wczesny i zbyt głęboki siew oraz temperatura powietrza i gleby w grani-
cach 5  10oC sÄ… czynnikami sprzyjajÄ…cymi opanowaniu pszenicy ozimej przez
śnieć cuchnącą. W przypadku tej choroby ważne jest również zwalczanie chwa-
stów, które mogą być gospodarzami dla tego grzyba chorobotwórczego.
Zabiegi pielęgnacyjne bezpośrednio lub pośrednio pogarszają warunki rozwo-
ju wielu sprawców chorób poprzez zmianę wilgotność oraz zwiększenie dopływu
tlenu do gleby. Zabiegi te powinny prowadzić do możliwie szybkiego rozkładu
resztek pożniwnych i uniemożliwiać zbyt intensywny rozwój samosiewów. Waż-
ne jest, aby gleby ciężkie nie były w czasie siewu i wzrostu roślin zbyt ubite i nie-
przepuszczalne dla wody. To zwiększa niebezpieczeństwo wielu infekcji grzybo-
wych. Na glebach lekkich należy zaś zadbać, aby nie były one zbyt luz
ne. W ta-
kich warunkach rośliny kiełkują z
le i nierównomiernie, co sprzyja porażeniu ko-
rzeni przez sprawców chorób zgorzelowych podstawy roślin i korzeni. Korzystny
wpływ na zdrowie roślin ma nawożenie organiczne, szczególnie zaś nawozami
pochodzenia zwierzęcego. Hamuje ono rozwój patogenów w glebie poprzez sty-
mulowanie rozwoju antagonistycznych drobnoustrojów, wpływających korzyst-
nie na żyzność i strukturę gleby.
Przykrywanie roślin uprawnych osłonami w czasie nasilenia
pojawu chorÌb
Metoda zmniejszania nasilenie występowania chorób, poprzez przykrywanie
roślin osłonami z folii, lub włóknin może mieć zastosowanie jedynie na niewiel-
kich powierzchniach upraw warzyw i owoców. Zabezpieczenia te stosuje się głów-
nie w okresie największego zagrożenia ze strony spodziewanych patogenów. Ter-
min ich wprowadzenia powinien być ustalony na podstawie wyników prognozo-
wania. Należy jednak pamiętać, aby w okresie letnim osłony takie nie prowadziły
do przegrzewania roślin i niebezpiecznego wzrostu wilgotności.
II.3. Działania mające na celu ograniczenie występowania
szkodników
KsztaÅ‚towanie krajobrazu gospodarstwa w sposÌb sprzyjajÄ…cy
rozwojowi i ochronie naturalnych wrogÌw szkodnikÌw roÅ›lin
W gospodarstwie ekologicznym konieczne jest wspieranie pożytecznej dzia-
łalności wrogów naturalnych poprzez właściwe kształtowanie krajobrazu w go-
spodarstwie oraz, gdy jest to niezbędne, poprzez stosowanie naturalnych, lub bio-
logicznych środków ochrony roślin. Najbardziej sprzyja wzrostowi liczby wro-
12
gów naturalnych szkodników rozwieszanie skrzynek lęgowych dla ptaków owa-
dożernych lub wbijanie tyczek na polach dla drapieżnych gatunków ptaków polu-
jÄ…cych na gryzonie. Idealnym rozwiÄ…zaniem jest, gdy gospodarstwo ekologiczne
zlokalizowane jest w krajobrazie o dużej bioróżnorodności, obfitującym w kępy
drzew, małe zbiorniki wodne lub pasy wiatrochronne.
Wieloletnie obserwacje wykazały, że krzewy i zadrzewienia śródpolne bardzo
korzystnie oddziaływają na fitosanitarny stan przyległych plantacji roślin upraw-
nych. Zimujący w nich wrogowie naturalni migrują na sąsiadujące plantacje roślin
i redukują liczebność występujących tam agrofagów.
W przypadku gdy gospodarstwo ekologiczne jest zlokalizowane w okolicy, w któ-
rej brak jest naturalnych żywopłotów i zadrzewień należy przystąpić do ich zakłada-
nia. Takie przedsięwzięcie można sfinansować korzystając z dotacji SAPARD. Ży-
wopłoty korzystnie wpływają na mikroklimat plantacji lub okolicy, gdyż zapobiega-
ją spływowi mas zimnego powietrza i przyczyniają się do równomiernego rozkładu
wilgotności. Nasadzenia wiatrochronne zapobiegają ponadto nadmiernemu ruchowi
powietrza oraz stanowią ważne zimowiska dla pożytecznych owadów.
Wiele badań wykazało, że drapieżne i pasożytnicze owady liczniej występują
w uprawach mieszanych i krajobrazach zróżnicowanych niż w monokulturach i kra-
jobrazach uproszczonych gdyż: żerują i pasożytują na większej liczbie gatunków
agrofagów liczniej występujących w tych środowiskach w różnych okresach sezonu
wegetacyjnego; utrzymujÄ… wysoki poziom reprodukcji oraz wykorzystujÄ… w upra-
wach mieszanych agrofagi, które w monokulturach normalnie nie występują,
Uprawa odmian roślin odpornych na szkodniki
W gospodarstwach ekologicznych zalecana jest przede wszystkim uprawa od-
mian wykazujących odporność na główne choroby i szkodniki mogące wystąpić
w danym rejonie. Najszerzej uwzględnianą w praktyce rolniczej jest odporność
roślin uprawnych na pasożytnicze nicienie. W użyciu znajduje się wiele odmian
ziemniaka, buraka i innych roślin odpornych na nicienie korzeniowe z rodzajów
guzak i mątwik. Stosowanie odpornych odmian ma również istotne znaczenie dla
obniżenia ogólnej liczebności szkodnika w środowisku. Aktualizowany wykaz
odmian ziemniaka odpornych na mątwika ziemniaczanego można znalez
ć w Zale-
ceniach Ochrony Roślin.
Mniej skuteczne okazały się próby stworzenia odmian odpornych na szkodniki
owadzie, choć i tutaj odnotowuje się wiele sukcesów. Istnieje wiele odmian drzew
owocowych o zwiększonej odporności na nasionnicę trześniówkę, owocówkę śliwkó-
weczkÄ™ i inne. Producenci nasion i sadzonek bardzo rzadko jednak informujÄ… o odpor-
ności oferowanych odmian na najważniejsze szkodniki. W literaturze światowej znaj-
duje się ogromna liczba doniesień o wykryciu odporności poszczególnych grup roślin
na wiele szkodników owadzich, m.in. zbóż na mszyce, warzyw na szkodniki bulw
i korzeni, winogron na skoczki itp. Tak więc przy wyborze materiału siewnego, lub
sadzeniowego należy domagać się od dystrybutora informacji na ten temat.
13
DobÌr terminÌw siewu i zabiegÌw pielÄ™gnacyjnych niekorzystnych dla
rozwoju szkodnikÌw
W zakresie terminu siewu ważne jest uwzględnienie indywidualnych wyma-
gań poszczególnych odmian roślin, zgodnie z zaleceniami producentów materiału
siewnego. Wczesne siewy mają zwykle korzystne znaczenie dla roślin, umożliwia-
jąc im odbycie stadium młodocianego jeszcze przed okresem głównego nasilenia
występowania chorób i szkodników typowych dla danego gatunku uprawy. Mogą
więc przyczynić się do zmniejszenia opanowania przez te czynniki. Przyspieszenie
wysiewu może jednak być niebezpieczne ze względu na zwiększenie zagrożenia ze
strony niektórych grzybowych czynników chorobotwórczych. Dlatego przy podej-
mowaniu prawidłowych decyzji ważne jest uwzględnienie informacji o nasileniu
poszczególnych gatunków szkodników i chorób w latach poprzedzających oraz
o przebiegu warunków pogodowych panujących na danym stanowisku.
O szybkości i równomierności wschodów w dużym stopniu decyduje głębo-
kość siewu. Głębokość siewu powinna być dostosowana do wielkości nasion, ilo-
ści nagromadzonych w nich substancji pokarmowych, sposobu kiełkowania i wscho-
dów oraz zapotrzebowania nasion na wódę i tlen w czasie kiełkowania. Głębszy
siew może być pomocny w ograniczeniu strat nasion powodowanych przez ptaki.
Zwykle głębiej można siać jednak tylko nasiona większe.
Przykrywanie roślin uprawnych osłonami w czasie nasilenia pojawu
szkodnikÌw
Podstawowym celem stosowania osłon, szczególnie przydatnych w uprawie
warzyw, jest zapewnienie rozwijającym się roślinom odpowiednich warunków śro-
dowiskowych, tj. utrzymanie wilgotności, podwyższenie temperatury i ochrona
przed wiatrem. Różnego typu osłony, takie jak siatki, włókniny i folie stosowane
często w ogrodnictwie i sadownictwie mogą również spełniać funkcje ochronne
przed atakami ze strony szkodników i chorób roślin. Często praktykowane jest
rozpościeranie siatek na koronach drzew w celu ochrony dojrzewających owoców
przed ptakami. Lekkie włókniny stosowane wczesną wiosną do ochrony warzyw
przed przymrozkami stanowią również skuteczną barierę dla wielu szkodliwych
owadów. W rolnictwie ekologicznym przykrywanie młodych roślin taką włókni-
ną, lub siatkami o odpowiednio drobnych oczkach może być skuteczna bronią przed
atakami połyśnicy marchwianki, śmietki kapuścianki, śmietki cebulanki, bielinka
kapustnika, wgryzki szczypiorki i wielu innych uciążliwych owadów. Dobre wa-
runki termiczne i wilgotnościowe panujące pod osłonami wiosną mogą okazać się
niekorzystne w czasie upalnego lata.
Stosowanie substancji odstraszajÄ…cych, lub zwabiajÄ…cych szkodniki
Substancje zapachowe mogą stanowić silne bodz
ce odstraszajÄ…ce szkodniki.
Zastosowanie ich ma szczególne znaczenie w przypadkach, gdy zabijanie szkod-
nika byłoby nieuzasadnione. Dotyczy to np. ssaków zającowatych i jeleniowatych
14
powodujących szkody w wyniku zgryzania i spałowania drzew. Również przy odła-
wianiu niektórych szkodników wykorzystuje się pozytywne reakcje owadów na
bodz
ce chemiczne. Można w ten sposób odławiać np. motyle rolnicy zbożówki,
piętnówki kapustnicy i innych gatunków za pomocą pułapek wypełnionych mela-
są. Przynęca ona motyle w okresie oblotów i składania jaj.
Reakcje owadów na sygnały chemiczne szczególnie dokładnie zbadano w od-
niesieniu do specyficznej grupy substancji zwanej feromonami. Substancje te wy-
dzielane sÄ… przez owady w celu zwabienia partnera lub przekazania informacji o ob-
fitości pokarmu. Ze względu na duże znaczenie praktyczne wiele feromonów natu-
ralnych doczekało się swoich odpowiedników syntetyzowanych sztucznie. Zarówno
jedne, jaki i drugie znalazły swoje szerokie zastosowanie w ochronie roślin.
Stosowanie puÅ‚apek, barier, emitorÌw impulsÌw elektrycznych, lub
świetlnych
Skuteczność pułapek mających na celu zwabienie owadów do określonego miej-
sca zależy od znajomości życia i zwyczajów poszczególnych gatunków oraz dosto-
sowania do nich odpowiednich urządzeń chwytnych. Pułapki stosowane w ochronie
roślin wykorzystywane są zarówno do monitorowania pojawu szkodników, jak i do
ich bezpośredniego zwalczania. W praktyce najczęściej wykorzystywane są różnego
rodzaju tablice barwne pokryte klejem służącym do unieruchomienia zwabionych
osobników. Większość owadów wykazuje preferencje w stosunku do niektórych dłu-
gości fal świetlnych. Odpowiedni dobór tablicy o takiej barwie pozwala na odłowie-
nie szkodników występujących w uprawie nawet w bardzo niskiej liczebności. Czę-
sto nie tylko kolor, lecz również sposób umieszczenia tablic ma wpływ na ich sku-
teczność. Szczególną grupę pułapek lepowych stanowią opaski zakładane na pniu
drzew. Służą one do odławiania owadów chodzących po powierzchni kory.
Innym typem pułapek są przynęty pułapkowe. Zastosowanie ich polega na wy-
łożeniu ulubionego pokarmu szkodnika. Na przykład dla larw chrząszczy spręży-
kowatych (tzw. drutowców) doskonałą pułapką są bulwy ziemniaka, lub korzenie
buraka, zakopane na głębokości 5-10 cm w glebie.
Omówione wcześniej feromony nabierają istotnego znaczenia praktycznego
w połączeniu z odpowiednimi pułapkami. Owady zwabione do specjalnych po-
jemników zostają zabite przez znajdujące się tam środki owadobójcze, lub przyle-
pione do powierzchni potraktowanych odpowiednim klejem. Dzięki swojej specy-
ficzności pułapki feromonowe mogą zapewnić odłowienie ściśle określonego ga-
tunku i stadium rozwojowego szkodnika. Wystawione w odpowiednim momencie
pozwalają na odłowienie szkodników jeszcze przed ich rozmnożeniem i wywoła-
niem szkód w chronionych uprawach.
Również ciemne kryjówki stanowią dla wielu gatunków owadów atrakcyj-
ne miejsce bytowania. Zjawisko to wykorzystywane jest w ochronie roślin do
przygotowywania pułapek kołnierzowych na pniach drzew. Kołnierz z falistej
tektury, lub innego materiału szczelnie opasujący pień drzew owocowych, lub
leśnych staje się doskonałą kryjówka dla gąsienic niektórych szkodliwych motyli
15
w czasie ich zimowania. Usunięcie i zniszczenie tych kołnierzy zimą, lub wcze-
sną wiosną pozwala zlikwidować znajdujące się w ich fałdach szkodniki.
Stosowanie tego typu pułapek ma zwykle ograniczony wpływ na liczebność
populacji szkodnika na rozległym obszarze. Może jednak silnie oddziaływać na
jego lokalną obecność w obrębie gospodarstwa, czy indywidualnej uprawy.
Wprowadzanie do uprawy roślin odstraszających, lub zwabiających
szkodniki
Wspólny siew, lub sadzenie dwóch, a niekiedy nawet więcej gatunków roślin
w celu osiągnięcia dodatkowych korzyści ma długą tradycję w rolnictwie. Najbar-
dziej korzystne dla ochrony roślin są:
- Uprawy pułapkowe. Czasami gatunek sąsiadującej rośliny wybierany jest ze
względu na swoją większą atrakcyjność dla szkodników, przez co służy do odcią-
gnięcia ich od ataku na bardziej wrażliwą uprawę główną.
- Biochemiczna supresja szkodników. Niektóre rośliny wydzielają poprzez ko-
rzenie, lub organy nadziemne substancje chemiczne, które osłabiają rozwój, lub
odstraszają szkodniki, chroniąc w ten sposób rośliny sąsiadujące.
- Przestrzenne interakcje roślin. Niektóre wysokie, światłożądne rośliny upraw-
ne mogą być wysiewane wspólnie z gatunkami niskimi, cienioznośnymi, dając w ten
sposób wyższy, ogólny plon z powierzchni uprawowej, a ponadto zmniejszenie
stopnia opanowania roślin przez szkodniki.
- Korzystne środowiska dla pożytecznych organizmów. Tworzenie środowisk
zwanych często refugiami, w których obok uprawy głównej wysiewane są rów-
nież gatunki produkujące dużą ilość nektaru i pyłku jest przykładem kolejnej kate-
gorii interakcji zachodzącej w równoczesnej uprawie kilku gatunków roślin. Główną
korzyścią tutaj jest dostarczanie przez niektóre, towarzyszące gatunki roślin śro-
dowiska pożądanego przez pożyteczne owady i inne stawonogi.
- Zwiększenie bezpieczeństwa uprawy poprzez zwiększenie różnorodności plo-
nów. Równoczesna uprawa większej różnorodności roślin zwiększa bezpieczeń-
stwo rolnika. Jeśli szkodniki, lub niekorzystne warunki atmosferyczne obniżają,
lub całkowicie niszczą jeden z uprawianych gatunków, lub odmian roślin, pozo-
stałe mogą nadal zapewnić pewien plon.
III. Analiza załącznika nr II Rozporządzenia Rady (EWG) 2092/91
z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej
produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków
spożywczych
Analiza wykazanych substancji biologicznie czynnych pod kÄ…tem
prawnej możliwości ich stosowania w Polsce
Przedstawione poniżej substancje biologicznie czynne przeznaczone do stoso-
16
wania w rolnictwie ekologicznym nie obejmujÄ… szeregu tradycyjnie wykorzysty-
wanych wyciągów z roślin powszechnie występujących w gospodarstwie. Metody
sporządzania oraz zakres stosowania tych wyciągów powinien być uzgodniony
z instruktorem, lub odpowiedniÄ… jednostka certyfikujÄ…cÄ….
I. Substancje pochodzenia roślinnego i zwierzęcego
Nazwa Uwagi
Azadirachtyna ekstrahowana z Azadirachta Insektycyd
indica (miodli indyjskiej)*
(X) Wosk pszczeli Środek do smarowania ran po cięciu drzew
Żelatyna Insektycyd
(X) Hydrolizat białkowy* Atraktant; wyłącznie, jeśli dopuszczony do
stosowania w połączeniu z innymi odpowied-
nimi substancjami, wymienionymi w niniej-
szym załączniku
Lecytyna Fungicyd
Olejki roślinne (miętowy, sosnowy, kminkowy) Insektycyd, akarycyd, fungicyd, inhibitor
kiełkowania
Pyretryny ekstrahowane z Chrysanthemum Insektycyd
cinerariaefolium
Ekstrakt z gorzkli właściwej (Quassia amara) Insektycyd, repelent
Rotenon ekstrahowany z Derris ssp., Loncho- Insektycyd
carpus spp. i Tephrosia spp.*
II. Mikroorganizmy stosowane w biologicznym zwalczaniu szkodników
Mikroorganizmy (bakterie, wirusy Wyłącznie produkty nie modyfikowane
i grzyby) w szczególności Bacillus thu- genetycznie w rozumieniu przepisów
ringiensis, Granulosis virus o organizmach genetycznie zmodyfiko-
wanych
III. Substancje biologicznie czynne przeznaczone do stosowania w pułapkach
lub dozownikach
(X)Fosforan dwuamonowy Atraktant; wyłącznie w pułapkach
Metaldehyd Środek ślimakobójczy, wyłącznie w pułap-
kach zawierajÄ…cych repelent przeciwko
gatunkom zwierząt wyższych. Tylko do
31.03.2006 r.
Feromony Atraktant; środek tłumiący pociag seksualny
owadów, wyłącznie w pułapkach i dozowni-
kach
Pyretryny syntetyczne (tylko deltametryna Insektycyd, wyłącznie w pułapkach
lub lambdacyhalotryna)* z określonymi atraktantami,
tylko przeciwko Batrocera oleae i Ceratitis
capitata
17
IV. Inne substancje przeznaczone do stosowania w rolnictwie ekologicznym
Miedz
w formie wodorotlenku miedzi, Fungicyd
tlenochlorku miedzi, (trójzasadowego) Do 01.01.2006 maksymalnie do 8 kg/ha
siarczanu miedzi, tlenku miedziawego* Od 01.01.2006 maksymalnie do 6 kg/ha
Rośliny wieloletnie:
Od 23.03.2002 do 31.12.2006 -razem do
38kg/ha
Od 01.01.2007 - 36, 34, 32, 30 kg/ha minus
suma z 4 lat na lata 2007, 2008, 2009, 2010
i następne
(X) Etylen Do przyśpieszania dojrzewania bananów
Sól potasowa kwasu tłuszczowego (mydło Insektycyd
potasowe)
(X) Ałun potasowo-glinowy (kainit) Przeciwdziała dojrzewaniu bananów
Ciecz kalifornijska (wielosiarczek wapnia)* Fungicyd, insektycyd, akarycyd
Olej parafinowy Insektycyd, akarycyd
Oleje mineralne* Insektycyd, akarycyd; wyłącznie w uprawie
drzew owocowych, winnic, drzew oliwko-
wych i roślin tropikalnych
Nadmanganian potasu Fungicyd, bakteriocyd; wyłącznie w uprawie
drzew owocowych, drzew oliwkowych
i winnic
(X) Piasek kwarcowy Repelent
Siarka Fungicyd, akarycyd, repelent
----------------------------------
* celowość stosowania po uzgodnieniu z upoważnioną jednostką certyfikującą
(X) W niektórych państwach członkowskich tych produktów nie uważa się za środki ochrony roślin
i w związku z tym nie są one objęte przepisami prawa dotyczącymi środków ochrony roślin
IV. Środki ochrony roślin zawierające substancje biologicznie
czynne wymienione w załączniku nr II i dopuszczone do obrotu
i stosowania w Polsce (objęte decyzjami do 6 maja 2003)
Poniżej przedstawiono wykaz środków ochrony roślin zawierających substan-
cje biologicznie czynne wymienione w załączniku nr II Rozporządzenia Rady
(EWG) 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej pro-
duktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych i do-
puszczone są obecnie do obrotu i stosowania w ochronie roślin w Polsce. Dla rol-
nictwa ekologicznego wykaz ten ma jednak obecnie charakter tylko orienta-
cyjny i nie może być traktowany jako zalecenia. Ze względu na ścisłe wymaga-
nia przepisów dotyczących rolnictwa ekologicznego konieczna jest dalsza, szcze-
gółowa analiza tych środków pod kątem ich pełnego składu chemicznego oraz
technologii produkcji, co ze względu na tajemnicę handlową do tej pory nie było
18
ogólnie dostępne. Jednostką organizacyjną kwalifikującą środki ochrony roślin do
stosowania w rolnictwie ekologicznym oraz prowadzącą wykaz tych środków jest
Instytut Ochrony Roślin. W związku z tym przygotowana i opublikowana zostanie
kompletna lista środków przeznaczonych dla rolnictwa ekologicznego. Aby zacho-
wać swoja wartość lista taka musi być systematycznie aktualizowana, aby uwzględ-
nić wszystkie nowe środki, które będą rejestrowane w Polsce w kolejnych latach.
W następnej tabeli przedstawiono również zarejestrowane w Polsce środki za-
wierające żywe organizmy i spełniające wymagania rolnictwa ekologicznego. Dla
każdego środka przedstawiono również zakres jego stosowania zgodnie z zatwier-
dzonÄ… etykietÄ….
Środki ochrony roślin zawierające substancje i mikroorganizmy wymie-
nione w załączniku II
Nazwa środka ochrony
Lp. roślin oraz substancji Zakres stosowania
biologicznie czynnej
Wosk pszczeli
1. Balsam sadowniczy PA 2) Środek w formie maści przeznaczony do smarowania
- woski i kwasy żywiczne ran drzew i krzewów, chroniący rany przed infekcją pa-
togenów i powodujący szybsze gojenie się ran
2. Baumwachs Pomona PA 2) Środek w formie maści przeznaczony do smarowania
- mieszanina wosków ran drzew i krzewów, chroniący rany przed infekcją pa-
togenów i powodujący szybsze gojenie się ran
3. Propolisad XX ,) Åšrodek w formie pasty do smarowania ran drzew i krze-
- 1,2% propolanu wów powstałych w czasie szczepienia i innych uszko-
dzeń mechanicznych
4. Tervanol PA 2) Środek w formie maści przeznaczony do smarowania
- mieszanina wosków ran drzew i krzewów, chroniący rany przed infekcją pa-
togenów i powodujący szybsze gojenie się ran
Lecytyna
5. Bio Blatt 25 EC 2) Fungicyd: mączniak prawdziwy na warzywach i rośli-
- 25% lecytyny uzyskanej nach ozdobnych
z roślin soi
Pyretryny ekstrahowane z Chrysanthemum cinerariaefolium
6. ABC przeciwko szkodni- Insektycyd o działaniu kontaktowym i żołądkowym do
kom na drzewach i krze- zwalczania mszyc, owocówek, zwójek na roślinach sa-
wach owocowych AL. downiczych w uprawach amatorskich. Na roślinie dzia-
- 0,08% pyretryny ła wgłębnie.
0,2% piperonylo-butoksydu
w 1 litrze środka
7. ABC przeciwko szkodni- Insektycyd o działaniu kontaktowym i żołądkowym, do
kom na roślinach donicz- zwalczania mszyc, mączlika szklarniowego, wciornast-
kowych AL2 przeciwko ków w amatorskiej uprawie roślin ozdobnych w donicz-
szkodnikom
kach. Na roślinie działa wgłębnie.
19
8. ABC przeciwko szkodni- Insektycyd o działaniu kontaktowym i żołądkowym, do
kom na roślinach ozdob- zwalczania mszyc, mączlika szklarniowego, wciornast-
nych AL. ków w roślinach ozdobnych uprawianych przez amato-
rów w mieszkaniach, na balkonach i w ogrodach. Na
roślinie działa wgłębnie.
9. ABC przeciwko szkodni- Insektycyd o działaniu kontaktowym i żołądkowym do
kom zwalczania mszyc, gąsienic, pchełek na warzywach w upra-
na warzywach (P) AL. wianych amatorskich. Na roślinie działa wgłębnie.
10. AgrEvo - przeciwko Insektycyd o działaniu kontaktowym i żołądkowym do zwal-
owadom na drzewach czania mszyc, owocówek, zwójek na roślinach sadowniczych
i krzewach owocowych AL. uprawianych amatorskich. Na roślinie działa wgłębnie.
11. AgrEvo - przeciwko Insektycyd o działaniu kontaktowym i żołądkowym, do
owadom na roślinach zwalczania mszyc, mączlika szklarniowego, wciornast-
doniczkowych AL 2) ków w amatorskiej uprawie roślin ozdobnych w donicz-
kach. Na roślinie działa wgłębnie.
12. AgrEvo - przeciwko Insektycyd o działaniu kontaktowym i żołądkowym, do
owadom na roślinach zwalczania mszyc, mączlika szklarniowego, wciornast-
ozdobnych AL. ków w roślinach ozdobnych uprawianych przez amato-
rów w mieszkaniach, na balkonach i w ogrodach. Na ro-
ślinie działa wgłębnie.
13. AgrEvo - przeciwko Insektycyd o działaniu kontaktowym i żołądkowym do
owadom na warzywach zwalczania mszyc, gąsienic, pchełek na warzywach w upra-
AL. wianych amatorskich. Na roślinie działa wgłębnie.
14. Spruzit 04 EC Insektycyd do stosowania w uprawach amatorskich do
- 4% pyretryny zwalczania mÄ…czlika szklarniowego, mszyc, wciornast-
16% piperonylo-butoksydu ków, gąsienic zjadających liście, kwieciaka jabłkowca,
kwieciaka malinowca, kistnika malinowca oraz innych
15. Spruzit DP Insektycyd do zwalczania szkodników w uprawach wa-
- 0,3% pyretryny naturalnej rzyw
1% piperonylo-butoksydu
Mikroorganizmy
16. Biobit 3,2 WP 2) Insektycyd: gÄ…sienice motyli w uprawach warzywni-
- 3,2 % kryształów Bacillus czych i zielarskich
thuringiensis var. Kurstaki
17. Dipel 3,2 WP 2) - 3,2% Insektycyd o działaniu żołądkowym. Gąsienice niektó-
kryształów i przetrwalników rych motyli w leśnictwie (brudnice, poproch cetyniak,
Bacillus thuringiensis zwójka zieloneczka, piędziki, strzygonia choinówka,
var.kurstaki kuprówka rudnica). Do opryskiwania aparatura agro-
w 1 litrze środka lotniczą.
18. Ekotech 15 OF 2) Insektycyd o działaniu żołądkowym. Gąsienice niektórych
- 15% kryształów Bacillus motyli w leśnictwie (brudnice, poproch cetyniak, zwójka
thuringiensis var. kurstaki zieloneczka, piędziki, strzygonia choinówka, kuprówka
rudnica). Do opryskiwania aparatura agrolotniczÄ….
19. Ekotech Pro 075 OF 2) Jak wyżej
- 75 g kryształów Bacillus
thuringiensis var. kurstaki
w 1 l środka
20
20. Foray 02,2 UL 2) - 2,2% Insektycyd o działaniu żołądkowym. Gąsienice niektó-
kryształów Bacillus thurin- rych motyli w leśnictwie (brudnice, poproch cetyniak,
giensis var. kurstaki zwójka zieloneczka, piędziki, strzygonia choinówka, ku-
prówka rudnica). Do opryskania aparatura agrolotniczą.
21. Foray 03 UL 2) - 3,3% Insektycyd o działaniu żołądkowym. Gąsienice niektó-
kryształów Bacillus thurin- rych motyli w leśnictwie (brudnice, poproch cetyniak,
giensis var. kurstaki zwójka zieloneczka, piędziki, strzygonia choinówka,
kuprówka rudnica). Do opryskiwania aparatura ULV.
22. Foray 04 UL 2) - 4,24% Jak wyżej
Bacillus thuringiensis var.
kurstaki
23. Thuricide 02 UL 2) - 2,4% Insektycyd o działaniu żołądkowym. Gąsienice niektó-
Bacillus thuringiensis var. rych motyli w leśnictwie (brudnice, poproch cetyniak,
kurstaki zwójka zieloneczka, piędziki, strzygonia choinówka,
kuprówka rudnica). Do opryskiwania aparatura ULV.
24. Novodor 02 SC 2) - 2% Insektycyd przeznaczony do zwalczania stonki ziemnia-
kryształów Bacillus thurin- czanej w uprawach rolniczych, warzywniczych i roślin zie-
giensis subsp. tenebrionis larskich do stosowania aparaturÄ… naziemna i agrolotniczÄ….
25. Carpovirusine SC 2) - 6,7 Insektycyd do zwalczania motyli zwójkowatych (owo-
x1012 Baculovirus GV cówka jabłkóweczka, owocówka śliwkóweczka) w upra-
wach sadowniczych . Działanie żołądkowe.
26. Polagrocyna PC 2) Środek bakteriobójczy do ochrony korzeni podkładek
- 10 11-12 bakterii Agrobacte-drzew owocowych (zwłaszcza pestkowych) i krzewów
rium radiobacter szczep róż przed guzowatością korzeni. Stosowany w procesie
K84 zaprawiania korzeni i nasion podkładek przed sadze-
niem. Musi być zastosowany profilaktycznie przed po-
rażeniem korzeni.
27. Polagrocyna w płynie SL 2) Jak wyżej
- 108 bakterii Agrobacterium
radiobacter szczep K-84
w 1 ml środka
28. Contans - Coniothynum Środek grzybobójczy przeznaczony do ochrony korze-
minitans - pasożytniczy ni drzew i podstawy pędu roślin przed zgnilizną twar-
grzyb dzikowÄ…
29. Polyversum Åšrodek do ochrony strefy korzeniowej przed chorobami
- Pythium oligandrum - grzybowymi. Skuteczny przeciwko zgorzeli zgnilako-
grzyb pasożytniczy wej, fuzariozie, fytoftorozie, szarek pleśni, zgniliz
nie
twardzikowej, rizoktoniozie, mÄ…czniakom prawdziwym
i rzekomym na roślinach ozdobnych oraz warzywnych
30. Preferal Åšrodek w formie granulatu rozpuszczanego w wodzie,
- pasożytniczy grzyb - przeznaczony do zwalczania mączlika szklarniowego na
Paecilomyces fumosoroseus roślinach warzywnych i ozdobnych uprawianych pod
osłonami
31. PG - żylica olbrzymia Środek przeznaczony do sztucznego zakażania pnia-
(Phlebiopsis gigantea) - ków sosny grzybem konkurencyjnym wobec spraw-
grzyb saprofityczny ców chorób
21
32. PG-Agromaster -grzyb Jak wyżej
saprofityczny - żylica
olbrzymia (Phlebiopsis
gigantea)
33. PG-Fungler - żylica Jak wyżej
olbrzymia (Phlebiopsis
gigantea) - grzyb saprofi-
tyczny
34. PG-IBL - żylica olbrzymia Jak wyżej
(Phlebiopsis gigantea) -
grzyb saprofityczny
35. PG-Poszwald - żylica Jak wyżej
olbrzymia (Phlebiopsis
gigantea) - grzyb saprofi-
tyczny
Feromony
36. Appeal 04 PA Åšrodek przeznaczony do przywabiania i zwalczania sam-
- 4% cyflutryny ców owocówki jabłkóweczki
0,1% kodlemone
37. Dyspenser feromonowy Substancje wabiące samce zwójki siatkóweczki
- Adoxodor 2)
38. Enarodor Dyspenser 2) Substancje wabiące samce zwójki koróweczki
39. Pomodor Dyspenser 2) Substancje wabiące samce owocówki jabłkóweczki
40. Pułapka Feromonowa Substancje wabiące samce owocówki śliwkóweczki 
Medchem-1 2) przeznaczona do prognozowania pojawu i terminu zwal-
czania szkodnika
41. Pułapka Feromonowa Substancje wabiące samce owocówki jabłkóweczki 
Medchem-2 2) przeznaczona do prognozowania pojawu i terminu zwal-
czania szkodnika
42. Spilodor Dyspenser 2) Substancje wabiące samce wydłubki oczateczki
Miedz
w formie wodorotlenku miedzi, tlenochlorku miedzi, (trójzasadowego) siarczanu
miedzi, tlenku miedziawego*
43. Champion 50 WP 3) Fungicyd o działaniu kontaktowym stosowany zapobie-
- 50% miedzi w postaci gawczo do ochrony niektórych upraw rolniczych, wa-
wodorotlenku miedziowego rzywnych i sadowniczych przed chorobami grzybowy-
mi i bakteryjnymi. Chroni ziemniaki przed zarazÄ… ziem-
niaczaną, ogórek przed bakteryjną kanciastą plamisto-
ścią i antraknozą dyniowatych, fasolę przed antraknozą
fasoli, jabłoń przed parchem, czereśnię, morelę, śliwę
i wiśnię przed rakiem bakteryjnym drzew owocowych.
44. Cuproxat 345 S.C. Preparat o działaniu kontaktowym do stosowania zapo-
- 190 g miedzi w postaci biegawczego w ochronie ziemniaka, upraw sadowni-
trójzasadowego siarczanu czych i warzywnych przed chorobami grzybowymi
miedziowego i bakteryjnymi. Zwalcza zarazÄ™ ziemniaka, parcha ja-
w 1 litrze środka błoni, bakteryjną kanciastą plamistość ogórka, bakte-
ryjną cętkowatość pomidora oraz zarazę ziemniaczaną
w pomidorach.
22
45. Funguran EASY 50 WP Preparat o działaniu kontaktowym do stosowania zapo-
- 50% miedzi w postaci biegawczego w ochronie ziemniaka, chmielu, roślin sa-
wodorotlenku miedziowego downiczych i warzywnych przed chorobami grzybowy-
mi i bakteryjnymi
46. Funguran-OH 50 WP - Jak wyżej
50% miedzi w postaci
wodorotlenku miedziowego
47. Kocide 101 WP Preparat o działaniu kontaktowym do stosowania zapo-
- 50% miedzi w postaci biegawczego w ochronie upraw rolniczych, sadowni-
wodorotlenku miedziowego czych i warzywnych przed chorobami grzybowymi
i bakteryjnymi
48. Mag 50 WP Jak wyżej
- 50% miedzi w postaci
wodorotlenku miedziowego
49. Miedzian 50 WG 2) - 50% Fungicyd o działaniu kontaktowym do stosowania za-
miedzi w postaci tlenochlor- pobiegawczego w ochronie upraw rolniczych, sadowni-
ku miedziowego czych, warzywnych i roślin ozdobnych przed choroba-
mi grzybowymi i bakteryjnymi, służy również do zapra-
wiania.
50. Miedzian 50 WP 2) - 50% Jak wyżej
miedzi w postaci
tlenochlorku miedziowego
51. Miedzian Extra 350 S.C. - Fungicyd o działaniu kontaktowym do stosowania za-
350g miedzi w postaci pobiegawczego w ochronie roślin rolniczych, sadowni-
tlenochlorku miedziowego czych, warzywnych i ozdobnych przed chorobami grzy-
w 1 litrze środka bowymi i bakteryjnymi oraz do odkażania parapetów
i przejść w uprawach pod osłonami.
Olej parafinowy
52. AD Super Oil 83 EC Adiuwant  środek wspomagający przeznaczony do łącz-
- 83% oleju parafinowego nego stosowania z cieczą użytkową niektórych środków
ochrony roślin  zwiększa zwilżenie powierzchni rośli-
ny, zmniejsza zmywalność przez opady deszczu oraz
zwiększa skuteczność środka głównego.
53. Atpolan 80 EC - 76% oleju Adiuwant  środek wspomagający przeznaczony do łącz-
parafinowego nego stosowania z cieczą użytkową niektórych środków
11-13 ochrony roślin  zwiększa zwilżenie powierzchni rośli-
ny, zmniejsza zmywalność przez opady deszczu oraz
zwiększa skuteczność środka głównego.
54. Floril 019 AL - 18,9 g oleju Insektycyd o działaniu kontaktowym do zwalczania szkod-
parafinowego ników drzew i krzewów ozdobnych uprawianych w grun-
w 1 litrze środka cie przez amatorów. Na roślinie działa powierzchniowo.
55. Para Sommer 75 EC Środek przeznaczony do zwalczania przędziorków na
- 75% oleju parafinowego owocowych drzewach pestkowych w okresie wczesno-
wiosennym
56. Paroil 95 SC 2) Insektycyd o działaniu powierzchniowym przeznaczo-
- 95% oleju parafinowego ny do ochrony drzew owocowych przed przędziorkiem
owocowcem i misecznikiem śliwowym
23
57. Promanal 012 AL 2) Insektycyd o działaniu kontaktowym przeznaczony do
- 12 g oleju parafinowego amatorskiej ochrony drzew owocowych i krzewów
w 1 litrze środka ozdobnych, zwalcza miseczniki, ochojniki, mszyce
i skoczki. Na roślinie działa powierzchniowo.
58. Promanal 60 EC 2) Jak wyżej
- 60% oleju parafinowego
Olej mineralny
59. Ikar 95 EC 2) Adiuwant  środek wspomagający przeznaczony do
- 95% oleju mineralnego łącznego stosowania z cieczą użytkową niektórych ni-
SAE 10/95 skoobjętościowych środków owadobójczych w leśnic-
twie. Zwiększa przyczepność środka owadobójczego
do powierzchni liści, zapobiega zmywaniu przez opa-
dy, ogranicza odparowywanie i znoszenie środka.
60. Olbras 88 EC 2) Adiuwant stosowany łącznie z innymi środkami ochro-
- 88% kwasów tłuszczowych ny roślin, zwiększający skuteczność oprysków.
porafinacyjnych
61. Olemix 84 EC - 84% oleju Adiuwant stosowany łącznie z innymi środkami
mineralnego DSA ochrony roślin, zwiększający skuteczność oprysków.
Ułatwia wnikanie środków do rośliny i zwiększa sku-
teczność jego działania, przy jednoczesnym obniże-
niu dawki stosowania.
62. Sunspray 850 EC 2) Insektycyd przeznaczony do zwalczania mszyc, do sto-
- 850 g oleju mineralnego sowania na plantacjach nasiennych ziemniaka w celu
w 1 litrze środka ochrony roślin przed wirusami. Środek wykazuje rów-
nież działanie odstraszające.
Piasek kwarcowy
63. Repentol 6 PA 2) Środek o działaniu odstraszającym, przeznaczony do
- piasek kwarcowy zawie- ochrony młodych drzew iglastych i liściastych w leśnic-
szony w półpłynnej zawiesi- twie oraz drzew owocowych przed zgryzaniem ich przez
nie o głównym składniku - roślinożerne ssaki (jeleniowate i zającowate).
glinka malarska
Siarka
64. Siarkol Extra 80 WP 2) Fungicyd: stosowany zapobiegawczo do zwalczania
- 80% siarki mączniaków prawdziwych w uprawach rolniczych, wa-
rzywnych, sadowniczych, roślinach ozdobnych, zielar-
skich oraz w szkółkach leśnych.
65. Tiotar 80 WP Fungicyd: stosowany zapobiegawczo do zwalczania
- 80% siarki mączniaków prawdziwych w uprawach rolniczych, wa-
rzywnych, sadowniczych, roślinach ozdobnych, zielar-
skich oraz w szkółkach leśnych.
66. Tiotar 800 S.C. Jak wyżej
- 800 g siarki
w 1 litrze środka
67. Tiowol 800 SC 2) Fungicyd: stosuje siÄ™ zapobiegawczo do zwalczania
- 800 g siarki mączniaków prawdziwych w uprawach rolniczych, wa-
w 1 litrze środk rzywnych, roślinach ozdobnych oraz zielarskich.
24
Inne substancje pochodzenia naturalnego
68. Antifung 20 SL 2) Fungicyd o działaniu kontaktowym stosowany do zabie-
- 20% biohumusu gów zapobiegawczych i interwencyjnych w zwalczaniu
niektórych chorób grzybowych roślin ozdobnych (mącz-
niak prawdziwy, mÄ…czniak rzekomy, fytoftoroza, zgo-
rzel zgnilakowa, fuzarioza, rizoktonioza).
69. Arbin Dosierfix XX Åšrodek odstraszajÄ…cy w formie kulek nasÄ…czonych sub-
- naturalne tłuszcze i oleje stancja zapachową. Przeznaczony do ochrony upraw sa-
downiczych przed zgryzaniem przez roślinożerne ssa-
ki, zwłaszcza jeleniowate i zającowate.
70. Biospin 120 S.C. Szkodliwe owady (wciornastki, miniarki) na roślinach
- 120 g spinosadu (produkt ozdobnych pod osłonami. Na owada działa kontaktowo
naturalny z grupy makrocy- i żołądkowo. Na roślinie działa wgłębnie Uszkadza sys-
klicznych laktonów) tem nerwowy owada.
w 1 litrze środka
71. Dedal 90 EC 2) Adiuwant  środek wspomagający przeznaczony do łącz-
- 90% oleju roślinnego nego stosowania z cieczą użytkową niektórych nisko-
objętościowych środków ochrony roślin w leśnictwie.
Zwiększa przyczepność środka owadobójczego do po-
wierzchni liści, zapobiega zmywaniu przez opady, ogra-
nicza odparowywanie i znoszenie środka.
72. Olejan 85 EC 2) Adiuwant stosowany łącznie z innymi środkami ochro-
- 85% oleju rzepakowego ny roślin (np. Biospin 120 EC), zwiększający skutecz-
ność oprysków.
73. Bio Insekt AL 2) Insektycyd o działaniu kontaktowym i żołądkowym,
- 0,8% oleinianu potasowego przeznaczony do zwalczania mÄ…czlika szklarniowego,
wciornastków, mszyc i innych owadów szkodliwych
w amatorskiej uprawie roślin ozdobnych
74. Biochikol 020 PC - 20g Wirusy, bakterie i grzyby chorobotwórcze na roślinach:
chitozanu oprócz bezpośredniego oddziaływania na czynniki cho-
robotwórcze stymuluje mechanizm odpornościowy ro-
ślin. Do opryskiwania roślin i zaprawiania nasion wa-
rzyw i roślin ozdobnych.
75. Bioczos BR 2) Chorobotwórcze grzyby i bakterie oraz owady w upra-
- 10 g miazgi czosnkowej wach roślin warzywnych i ozdobnych. Zalecany do
w otoczce parafiny ochrony roślin przed mączniakiem rzekomym dyniowa-
tych, mączniakiem prawdziwym ogórka, kanciastą bak-
teryjną plamistością ogórka, bakteryjną cętkowatością
pomidora, szarą pleśnią na sałacie, śmietkami, połyśni-
cą marchwianką, pchełkami, mszycami oraz innymi
szkodnikami i sprawcami chorób.
76. Biosept 33 SL 2) Grzyby i bakterie chorobotwórcze na roślinach warzywnych
- 33% ekstraktu z nasion i ozdobnych. Wzmacnia również system obronny roślin przed
i miąższu grejpfruta czynnikami chorobotwórczymi. Można go stosować do
zwalczania mÄ…czniaka rzekomego dyniowatych, bakteryj-
nej kanciastej plamistości ogórka, mączniaka prawdziwego
baldaszkowych oraz zarazy ziemniaka na pomidorze.
25
77. Savonil Super AL 2) Insektycyd przeznaczony do zwalczania mszyc w ama-
- 2% mydła torskich uprawach kwiatów na balkonach i w ogrodach.
0,5% magnezu w postaci
siarczanu magnezu,
0,017% mikroelementów
78. Sincocin AL 2) Nematocyd, fungicyd przeznaczony do ochrony szkó-
- 0,56% wyciągów z tkanek łek leśnych przed zgorzelą siewek. W buraku cukrowym
roślinnych zwalcza mątwika burakowego. Stymuluje również od-
porność roślin.
79. Stop - Z EC 2) Ochrona upraw rolniczych i leśnych przed roślinożer-
- kompozycja zapachowa nymi ssakami (jeleniowate i zajÄ…cowate).
związków ichtiologicznych
80. Stop Dzik GR 2) Ochrona upraw rolniczych i leśnych przed niszczeniem
- odstraszajÄ…ca kompozycja ich przez dziki
smakowa
81. Wildrepent AL. Środek o działaniu odstraszającym do ochrony roślin rol-
- mieszanina alifatycznych niczych przed niszczeniem przez dziki i jeleniowate
kwasów tłuszczowych
82. Zaprawa ziołowa PNOS -2 Fungicyd do zaprawiania nasion roślin warzywnych
LS 2) - mieszanina wyciągu w celu ich ochrony w okresie wschodów przed komplek-
z czosnku oraz z ekstraktu sem chorób zgorzelowch.
z nasion i miąższu grejpfruta
83. Zaprawa ziołowa PNOS-1 Jak wyżej
LS 2) - wyciąg z suszu ziół
i czosnku
84. Bioplant - kleiste tablice Barwne tablice chwytne pokryte klejem wabiÄ…cym
- Tablice pokryte klejem szkodniki. Åšrodek przeznaczony jest do wykrywania
oraz haczyki i patyczki do szkodliwych owadów oraz ograniczania ich liczebności
zawieszania w roślinach uprawianych pod osłonami
1) Åšrodek n i e j e s t d o p u s z c z o n y do stosowania w strefie ochrony p o Å› r e d n i e j z
ródeł
i ujęć wody.
2) Środek j e s t d o p u s z c z o n y do stosowania na terenie uzdrowisk i otulin parków narodowych
Środki zawierające żywe organizmy
Nazwa środka ochrony
Lp. roślin oraz nazwa i charak- Zakres stosowania
terystyka żywego organizmu
14
2
1. Owinema Pasożytniczy nicień przeznaczony do zwalczania mu-
- Steinernema feltiae - chówek ziemiórkowatych w uprawach roślin warzyw-
pasożytniczy nicień nych i ozdobnych pod osłonami oraz w pieczarkarniach
2. Entonem Pasożytniczy nicień przeznaczony do zwalczania mu-
- Steinernema feltiae  chówek ziemiórkowatych w uprawach roślin warzyw-
pasożytniczy nicień nych i ozdobnych pod osłonami oraz w pieczarkarniach
3. Larvanem Pasożytniczy nicień przeznaczony do zwalczania larw
- Heterorhadbilis megidis - opuchlaków i pędraków chrabąszczowatych w uprawach
pasożytniczy nicień roślin warzywnych i ozdobnych pod osłonami
26
4. Steinernema System Pasożytniczy nicień przeznaczony do zwalczania mu-
- Steinernema feltiae - chówek ziemiórkowatych w uprawach roślin warzyw-
pasożytniczy nicień nych i ozdobnych pod osłonami oraz w pieczarkarniach
5. Phytoseiulus System Drapieżny roztocz przeznaczony do zwalczania przę-
- dobroczynek szklarniowy dziorków na roślinach warzywnych pod osłonami
(Phytoseiulus persimilis) -
drapieżny roztocz
6. Spidex Drapieżny roztocz do zwalczania przędziorków na ro-
- dobroczynek szklarniowy ślinach warzywnych pod osłonami
(Phytoseiulus persimilis) -
drapieżny roztocz
7. Amblyseius System Drapieżny roztocz przeznaczony do zwalczania wcior-
- dobroczynek wciornastko- nastków na roślinach warzywnych i ozdobnych w upra-
wy (Amblyseius cucumeris) -wach pod osłonami
drapieżny roztocz
8. Californicus System Drapieżny roztocz przeznaczony do zwalczania przę-
- Amblyseius californicus - dziorków i innych roztoczy roślinożernych na roślinach
drapieżny roztocz warzywnych i ozdobnych uprawianych pod osłonami
9. Thripex Drapieżny roztocz do zwalczania wciornastków na ro-
- dobroczynek wciornastko- ślinach warzywnych uprawianych pod osłonami
wy (Amblyseius cucumeris) -
drapieżny roztocz
10. Aphidius System Pasożytnicza błonkówka przeznaczona do zwalczania
- Aphidius colemani - mszyc na roślinach warzywnych i ozdobnych uprawia-
pasożytnicza błonkówka nych pod osłonami
11. Aphipar Jak wyżej
- Aphidius colemani -
pasożytnicza błonkówka
12. Aphidend Drapieżna muchówka przeznaczona do zwalczania
Aphidoletes aphidimyza mszyc na roślinach warzywnych i ozdobnych uprawia-
- drapieżna muchówka nych pod osłonami
13. Aphidoletes System Jak wyżej
- Aphidoletes aphidimyza -
drapieżna muchówka
14. Therodiplosis System Drapieżna muchówka do zwalczania przędziorków na
- Therodiplosis persicae - roślinach warzywnych pod osłonami
drapieżna muchówka
15. Encarsia System Pasożytnicza błonkówka przeznaczona do zwalczania
- dobrotnica szklarniowa - mączlików na roślinach warzywnych i ozdobnych upra-
(Encarsia formosa) - wianych pod osłonami
pasożytnicza błonkówka
16. En-Strip Jak wyżej
- dobrotnica szklarniowa
(Encarsia formosa) -
pasożytnicza błonkówka
17. Ercal Pasożytnicza błonkówka przeznaczona do zwalczania
- pasożytnicza błonkówka - mączlików na roślinach warzywnych i ozdobnych
Eretmocerus eremicus uprawianych pod osłonami
27
18. Enermix Jak wyżej
- pasożytnicze błonkówki -
Eretmocerus eremicus +
Encarsia formosa (1:1)
19. Dacnusa System Pasożytnicze błonkówki przeznaczone do zwalczania
- Dacnusa sibirica + miniarek na roślinach warzywnych (ogórek, pomidor)
Diglyphus isaea uprawianych pod osłonami
- pasożytnicze błonkówki
20. Diglyphus system Jak wyżej
- Diglyphus isaea - pasożyt-
nicza błonkówka
21. Migiliphus Pasożytnicza błonkówka przeznaczona do zwalczania
- Diglyphus isaea -pasożyt- miniarek w roślinach warzywnych i ozdobnych uprawia-
nicze błonkówki nych pod osłonami
22. Minex Jak wyżej
- Dacnusa sibirica oraz
Diglyphus isaea - pasożytni-
cze błonkówki
23. Macrolophus System Drapieżny pluskwiak przeznaczony do zwalczania mącz-
- Macrolophus caliginosus - lików na roślinach warzywnych i ozdobnych uprawia-
drapieżny pluskwiak nych pod osłonami
24. Mirical Drapieżny pluskwiak przeznaczony do zwalczania mącz-
- Macrolophus caliginosus - lików na roślinach warzywnych i ozdobnych uprawia-
drapieżny pluskwiak nych pod osłonami
25. Orius System Drapieżny pluskwiak przeznaczony do zwalczania
- Orius insidiosus - drapież- wciornastków na roślinach warzywnych i ozdobnych
ny pluskwiak uprawianych pod osłonami
Praktyczne możliwości i ograniczenia ochrony upraw przy wykorzystaniu
środków obecnie dopuszczonych do obrotu i stosowania w rolnictwie ekolo-
gicznym w Polsce.
Wykaz wymienionych w załączniku nr II Rozporządzenia Rady (EWG)
2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej produktów
rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych substancji
biologicznie czynnych i mikroorganizmów wchodzących w skład środków ochro-
ny roślin, stosowanych w rolnictwie ekologicznym w Polsce, nie odbiega od po-
dobnych, obowiązujących w innych krajach Europy. Rzeczywista dostępność tych
środków dla praktyki uzależniona jest jednak ściśle od oferty producentów oraz
spełnienia przez nich wymogów dopuszczenia zawierających je preparatów do
obrotu i stosowania w Polsce. Analizując wieloletnie doświadczenia z innych kra-
jów Europy oraz listę zarejestrowanych w Polsce środków spełniających wyma-
gania rolnictwa ekologicznego można sądzić, że przy odpowiednim systemie
organizacji upraw i krajobrazu w gospodarstwie oraz dokładnym śledzeniu roz-
woju populacji czynników sprawczych najważniejszych chorób i szkodników,
istnieją praktyczne możliwości zapobiegania stratom plonów. Szczegółowe in-
formacje dotyczące zakresu stosowania poszczególnych preparatów można od-
28
nalez
ć w zamieszczonych tabelach. Rejestracja kolejnych, preparatów byłaby jed-
nak uzasadniona, gdyż wiele ważnych chorób i szkodników nadal znajduje się poza
zasięgiem skutecznych środków.
V. Aktualny stan prawny dopuszczania środków ochrony roślin
do obrotu i stosowania w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem
środków biologicznych, biotechnicznych, pochodzenia
naturalnego i żywych organizmów
Wszystkie zagadnienia zwiÄ…zane z dopuszczeniem do obrotu i stosowaniem
środków ochrony roślin w Polsce reguluje  Ustawa z dnia 12 lipca 1995 r. o ochronie
roślin uprawnych (Dz.U. 2001, nr 171, poz. 1398), Ustawa z dnia 18 grudnia
2003 roku o ochronie roślin (Dz.U. Nr 11, poz. 94 ze zmianami), oraz  Rozporzą-
dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 5 marca 2002 r. w sprawie szcze-
gółowych zasad wydawania zezwoleń na dopuszczenie środków ochrony roślin do
obrotu i stosowania (Dz.U. 2002, nr 24 poz. 250).
Dokumenty te stwierdzają, że do sprzedaży i stosowania dopuszczane są tyl-
ko te środki ochrony roślin, które przy prawidłowym stosowaniu i zgodnie z ich
przeznaczeniem, nie stanowią i nie stwarzają zagrożenia dla zdrowia ludzi, zwie-
rząt i środowiska.
Wniosek o wydanie zezwolenie na dopuszczenie środka do obrotu i stosowa-
nia składa jego producent lub importer, dostarczając stosowną dokumentację,
której podstawowymi składnikami są: 1. karta charakterystyki substancji aktyw-
nej i karta charakterystyki środka ochrony roślin oraz 2. wyniki badania skutecz-
ności działania środka ochrony roślin, które winna wykonać jednostka upoważ-
niona do prowadzenia takich badań. Nieodzownym załącznikiem wniosku jest
również projekt etykiety-instrukcji stosowania, która określa przeznaczenie środka
w tym zwalczane gatunki agrofagów, terminy stosowania i dawki oraz chronio-
ne uprawy. Procedura rejestracyjna wymaga także, aby wnioskodawca przedsta-
wił wyniki świadczące o przydatności i skuteczności przewidzianego do reje-
stracji środka w oparciu o badania przeprowadzone w Polsce przez upoważnio-
ne jednostki badawcze. Zezwolenie na dopuszczenie środka ochrony roślin do
obrotu i stosowania wydaje siÄ™ po uzyskaniu pozytywnych opinii w zakresie 1.
wpływu środka na środowisko z uwzględnieniem jego zachowania w środowi-
sku i oddziaływania na gatunki nie będące celem jego działania; 2. oddziaływa-
nia środka na zdrowie ludzi i zwierząt z uwzględnieniem jego pozostałości oraz
3. skuteczności działania środka.
VI. Aspekty ekonomiczne
Złożony system ochrony roślin w gospodarstwach ekologicznych, oparty
w znacznej części na udziale czynników naturalnych, oraz całkowity brak szcze-
29
gółowych opracowań dotyczących ponoszonych kosztów uniemożliwia przepro-
wadzenie rzetelnej analizy tego zagadnienia. W dobrze prowadzonym gospodar-
stwie, o ekologicznie zrównoważonym środowisku koszty ponoszone na zakup środ-
ków ochrony zredukowane są do minimum. Uprawy takie nie wymagają większości
kosztochłonnych działań ochronnych, lub konieczność ich podejmowania występuje
tylko wyjątkowo. Również stosowanie wyciągów i gnojówek z roślin pozyskanych
w obrębie gospodarstwa nie generuje istotnych, dodatkowych kosztów.
Nawet prawidłowo prowadzone gospodarstwa nie mogą jednak ustrzec się od
niekorzystnych wpływów czynników znajdujących się poza zakresem kontroli rol-
nika. Choć pewne obniżenie wielkości plonu w wyniku stosowania metod ekolo-
gicznych jest już dobrze udokumentowane w literaturze, należy pamiętać, że jest
ono również wynikiem swojego rodzaju kompromisu, dzięki któremu w uprawach
ekologicznych ponoszone są znacznie niższe nakłady na nawożenie, środki ochro-
ny roślin itp. W przypadku konieczności zakupu środków ochrony koszt ich może
jednak być wysoki. Ceny preparatów opartych na substancjach naturalnych (np.
naturalne pyretryny), lub czynnikach biologicznych są zwykle wyższe niż środ-
ków chemicznych. Ich wykorzystanie nie musi jednak być nieopłacalne. Niezbęd-
ne jest prawidłowe opanowanie technologii stosowania oraz dobre zrozumienie
długoterminowego efektu ich działania.
VII. Podsumowanie
Ze względu na swoją specyfikę rolnictwo ekologiczne stwarza szczególne wa-
runki dla ochrony roślin. Odpowiedni wybór siedliska i przygotowanie agrotech-
niczne pola, prawidłowy dobór gatunków i uprawianych odmian, oraz podejmo-
wane działania w kierunku zachowania możliwie szerokiej bioróżnorodności w ob-
rębie gospodarstwa mają na celu stworzenie optymalnych warunków rozwoju upra-
wianych roślin. Konsekwencją tego powinno być zachowanie względnej równo-
wagi w środowisku i niedopuszczenie do nadmiernego rozmnażania się chwastów,
czynników sprawczych chorób oraz szkodników. Szereg czynników środowisko-
wych znajdujących się poza kontrolą rolnika może jednak zniweczyć tę równowa-
gę i doprowadzić do znacznych strat w plonach w danym sezonie wegetacyjnym
oraz odcisnąć swój wpływ jeszcze na kolejne lata. Długotrwałe działanie nieko-
rzystnych czynników pogodowych (np. w czasie chłodnego, deszczowego lata)
może stworzyć idealne warunki dla masowego rozwoju groz
nych chorób. Usytu-
owanie gospodarstw ekologicznych w otoczeniu wielkoobszarowych gospodarstw
konwencjonalnych, gdzie ochrona upraw nie zawsze postawiona jest na zadawala-
jącym poziomie, stwarza zaś stałe zagrożenie ze strony migrujących szkodników
i przenoszonych przez wiatr zarodników grzybowych sprawców chorób roślin. Nie-
zbędna jest dostępność instrumentów pozwalających na skuteczną interwencję
w sytuacji zagrażającej uprawom, przy równoczesnym zachowaniu wszelkich za-
sad przyjętych w rolnictwie ekologicznym.
30
Z przytoczonych wykazów wynika, że w dostępnym arsenale zarejestrowanych
środków ochrony roślin istnieje już wiele spełniających wymagania rolnictwa eko-
logicznego. Należy przypuszczać, że dalszy rozwój tej dziedziny przyczyni się
jednak do stopniowej rozbudowy tego zestawu, gdyż wiele chorób i szkodników
nadal znajduje się poza zasięgiem skutecznych środków.
31
Załącznik Nr 1
UPOWAŻNIONE JEDNOSTKI CERTYFIKUJ
CE ROLNICTWO
EKOLOGICZNE W ROKU 2004 */
32
33