Rozdział 7
Rozwój fizyczny i poznawczy w wieku od dwóch do sześciu lat

Zmiany fizyczne
Powstają nowe połączenia synaptyczne, nadal trwa proces mielinizacji, ale tempo
tych zmian jest wolniejsze.
Dzieci rosną od 5 do 8cm. I przybierają na wadze około 3kg w ciągu roku.

Rozwój ruchowy
Postęp w opanowaniu mięśni dużych.


Poprawa w posługiwaniu się mniejszymi mięśniami, czyli w ruchach precyzyjnych.

Zdrowie w wieku przedszkolnym
Choroby ostre
trwają krócej niż 3 miesiące
Choroby przewlekłe
trwają dłużej niż 3 miesiące
4-6 ataki chorób ostrych(przeziębienie, grypa) rocznie u 2-6latków. 1/10 dzieci
cierpi na choroby przewlekłe (alergie, astma, przewlekłe zapalenie oskrzeli,
cukrzyca).
Dzieci doświadczające stresu lub jakichkolwiek niemiłych przeżyć rodzinnych są
bardziej podatne na zachorowanie.
Nieszczęśliwe wypadki są najważniejszą przyczyną śmierci w wieku przedszkolnym
i szkolnym. Każdego roku w USA około ź wszystkich dzieci poniżej 5 roku życia
przydarza sić jedna sytuacja wymagająca interwencji medycznej. Niebezpieczne
sytuacje częściej przydarzają się chłopcom. Większość wypadków zdarza się w
domu, drugie miejsce zajmują wypadki drogowe.

Mówienie pełnymi zdaniami: następny krok w rozwoju języka

Słownik dziecka w wieku około 2,5 roku zawiera średnio 600 słów, a w wieku 5-6
lat już 15 000 (Pinker, 1994).

Pierwsze zdania : 18-27 miesiąc życia

Pierwsze zdania dwuwyrazowe (kiedy dziecko zna co najmniej 100-200 słów)(Fenson
i in., 1994)
Pierwsze zdania są krótkie (2,3 wyrazy) i proste (rzeczowniki, przymiotniki,
czasowniki, bez gramatyki)
Dzieci koncentrują się na pewnym typie wyrazów i zestawiają je w określonej
kolejności
Są w stanie oddawać różnorodne znaczenia za pomocą prostych zdań
Dwa rzeczowniki stanowią podstawową strukturę gramatyczną we wczesnym języku
dziecięcym (Bloom, 1973).

Eksplozja gramatyki: 27-36 miesiąc życia

Od pewnego momentu większość dzieci szybko zaczyna posługiwać się wieloma
odmianami wyrazów i wyrazami funkcyjnymi.
Po kilku miesiącach używają liczby mnogiej, czasu przeszłego, przyimków,
czasowników posiłkowych(nie w polskim)
Zaczynają poprawnie budować zdania przeczące i stawiać pytania
Przesadna dbałość o reguły
dzieci używają podstawowych reguł, tam gdzie
powinny być formy nieregularne. Dzieci najpierw uczą się kilku wyjątków i
używają ich prawidłowo, potem odkrywają regułę i przesadzają, a potem znowu
uczą się wyjątków. Dzieci tworzą formy, których nigdy nie słyszały, ale które
pasują do ich aktualnej wiedzy gramatycznej.

Zdania złożone: 36-48 miesiąc życia

Tworzenie bardziej rozbudowanych form z użyciem spójników ,
Mogą łączyć dwie myśli i wtrącać jedną frazę w drugą

Rozwój znaczenia słów

Co pojawia się pierwsze: znaczenie czy słowo?
Czy dziecko uczy się słowa, by opisać pewną już stworzoną przez siebie
kategorię, czy też istnienie słowa zmusza je do tworzenia nowych kategorii
poznawczych?
Dzieci potrafią pamiętać przedmioty i ich działanie zanim pomoże im w tym
znajomość języka
Dzieci używają przyimków dopiero wtedy kiedy zrozumieją ich znaczenie
Około drugiego roku życia dzieci potrafią kategoryzować przedmioty (potrafią
np. oddzielić klocki od kulek) i zaczynają pytać o ich nazwy (eksplozja
nazywania).

Zawężenie kategorii - dziecko może nazywać tylko rodzinnego pupila.
Zjawisko to występuje w początkowych stadiach, szczególnie zanim nastąpi
eksplozja nazywania (Harris, 1992)
Rozszerzenie kategorii - dziecko może używać słowa na określenie
wszystkiego co ma futro. Zjawisko występuje, gdy dziecko odkryje istnienie
kategorii (Clark, 1983). Tworzone przez dzieci szczegółowe klasy są specyficzne
dla każdego dziecka.

Zasada ograniczenia w przyswajaniu słownictwa

W jaki sposób dziecko dowiaduje się którego elementu sytuacji dotyczy dane
słowo?
Wrodzone ograniczenia:
Przeświadczenie, że słowa odnoszą się albo do wydarzeń, albo przedmiotów (nie
do tego i tego jednocześnie)
Przeświadczenie że słowa odnoszą się do całości przedmiotu a nie jego
części/cech.
Zasada kontrastu
założenie, ze każde słowo ma inne znaczenie, więc użyte nowe
słowo musi dotyczyć innego przedmiotu lub innej jego cech (Clark, 1990)
(możliwe że nie wrodzone tylko nabyte)
Czy dziecko rodzi się zaprogramowane tak żeby przyswoić sobie język, czy raczej
buduje go na podstawie określonych doświadczeń?

Dzieci dwujęzyczne. Można uczyć dwóch języków naraz, dzieci mogą mieć na
początku niewielkie opóźnienie ale do 2-3 lat wyrównuje się ono, najlepiej
jeśli dwa języki pochodzą z dwóch różnych źródeł (np. jeden język od matki,
drugi od ojca)

Objaśnienie rozwoju języka, teorie:

Naśladowanie i wzmocnienia
najstarsze teorie, naśladowanie rodziców,
wzocmienia Skinner, 1957. Braki: nie wyjaśniają one sytuacji gdy dziecko tworzy
wyrazy, których nie słyszało (np. lubiałem, piesa). Rodzie wzmacniają budowanie
przez dziecka zdań, biorąc pod uwagę to czy oddaja one rzeczywistość, a nie
poprawność gramatyczną. Dzieci rzadko uczą się form gramatycznych z błędami,
więc modelowanie nie jest wystarczającym wyjaśnieniem.

Nowsze teorie środowiskowe: mówienie do dziecka
bogactwo i różnorodność
języka, którego słucha dziecko, ma istotny i długoterminowy wpływ przynajmniej
na ten aspekt jego opanowania. Mowa udziecinniona (matczyna)
mówi się do
dziecka wyższym tonem(co przyciąga uwagę) i wolniej, zdania są krótkie,
słownictwo proste i konkretne, proste struktury gramatyczne. Rodzice często
powtarzają to, co mówią wprowadzają niewielkie zmiany . powtarzają też zdania
dziecka wydłużając je i poprawiając pod względem gramatycznym

korygowanie/ekspansja. Mowa udziecinniona jest pomocna w uczeniu się języka.
Prostota i powtarzalność pozwalają dziecku nauczyć się form gramatycznych. Duże
znaczenie ma także korygowanie (dzieci częściej naśladują własne skorygowane
zdania, niż poprawne zdania tworzone przez dorosłych). Braki teorii:
korygowanie zdarza się rzadko w normalnej rozmowie, mimo to wszystkie dzieci
przyswajają sobie gramatykę. Nie we wszystkich kulturach i kontekstach pojawia
się mowa matczyna (Majowie, matka z depresją).

Teorie wrodzonych zdolności językowych
większość czynników niezbędnych do
nauczenia się języka została zawarta w naszym organizmie. Dzieci rodzą się
wyposażone podstawowe zasady operacyjne,(bo budują złożone zdania, początkowe
etapy przyswajania języka są podobne u wszystkich dzieci, jak się jednak potem
okazało istnieje wiele różnic) są zaprogramowane (Slobin
1985). Dziecko od początku potrafi skupić uwagę na pojedynczych głoskach i
sylabach, zwraca uwagę na rytm, preferuje mowę matczyną. Niemowlęta
przysłuchują się początkom i końcom dźwięków i głoskom akcentowanym (wyrazów
akcentowanych dzieci uczą się najszybciej).

Konstruktywistyczna teoria języka - wprowadza on do świata dziecka żadnych nowych znaczeń. Używany jest raczej do
wyrażania tych znaczeń , które już Samp niezależnie od niego już sformułowało>
Bowerman, 1985, miały związek z jego myślami i uczuciami> Bloom, 1993. Obserwuje się wyraźne
związki między osiągnięciami rozwoju języka, a rozwojem poznawczym w ogóle
(zabawy symboliczne pojawiają się prawe równocześnie z pierwszym słowem, u
dzieci z opóźnionym rozwojem języka opóźniony jest tez zwykle rozwój zabawy
symbolicznej i naśladowanie, zdania dwuwyrazowe
sekwencje gestów w zabawie).
Braki teorii: dzieci z zespołem Williamsa, choć są upośledzone w większości
aspektów rozwoju poznawczego, dysponują umiejętnościami językowymi na poziomie
zbliżonym do normalnego.

Nie można rozstrzygnąć które podejście jest lepsze Slobina czy Bowerman,
prawdopodobnie się uzupełniają.

Podobieństwa w przyswajaniu przez dzieci języka we wszystkich kulturach:
Faza przedwerbalna przebiega tak samo (gurzenie, gaworzenie)
Pierwsze słowa około 12 miesiąca
Faza jednowyrazowaąfaza dwuwyrazowa (około 18 miesiaca)
Przyimki w tej samej kolejności: w, na, pod, obok. Następnie: przód, tył
Dzieci zwracają uwagę raczej na końcówkę wyrazów (przyrostki najpierw)

Różnice:
Szyk zdania
Nauka poszczególnych odmian w różnej kolejności
W niektórych kulturach (np. tureckiej) dzieci nie przechodzą przez fazę zdań
zbudowanych z wyrazów nieodmiennych.

Zmiany w myśleniu

Poglądy Piageta na okres przedoperacyjny

Około drugiego roku życia dziecko zaczyna używać symboli
obrazów, słów
działań, które zstępują coś innego. Doskonalenie umiejętności umysłowego
manipulowania symbolami, lepsze funkcjonowanie pamięci, bardziej systematyczne
poszukiwania ukrytych przedmiotów
Egocentryzm
dziecko sądzi, że wszyscy patrzą na świat tak samo jak ono
(niektóre badania to obalają)
Dziecko do 5 lat nie uwzględnia stałości obiektu(potwierdzone), nie skupia się
na cechach właściwych i niezmiennych, nie widzi różnicy miedzy tym co pozorne,
a tym co rzeczywiste (woda w wysokiej i niskiej szklance, rozłożone monety).

Nowsze poglądy na rozwój dziecka w okresie przedoperacyjnym

Przyjmowanie cudzej pespektywy. 2,3latki w pewnym stopniu potrafią zrozumieć,
że inni inaczej postrzegają przedmioty niż one same. Dostosowują mowę i zabawę
do wymagań współtowarzyszy (inaczej bawią się/mówią do młodszych/upośledzonych,
a inaczej do starszych). Poziom pierwszy: 2-3latki wiedzą, że inni odczuwają
inaczej, poziom drugi: 4-5latki wykształcają serię zasad, dzięki którym są w
stanie wykryć co widzi i odczuwa ktoś inny. (Flavell, Green, 1990)

Pozory a rzeczywistość. 2-3latki oceniają obiekty na podstawie ich obecnego
wyglądu. 5latki zaczynają odróżnić wrażenia od cech rzeczywistych (Flavell,
Green, 1989) 4-5latki potrafią pojąć zasadę błędnego przekonania (inni mogą
wierzyć w coś co nie jest prawdą).

Teorie umysłu. 4-5latki mają teorie dotyczące pragnień, przekonań, idei innych
ludzi, oraz tego jak mogą one wpływać na ich zachowania. (18 miesięczne dziecko
pewnym zakresie rozumie, że ludzie maja swoje cele i zamiary, około3 roku życia
rozumieją niektóre aspekty związku między myślami i uczuciami ludzi a ich
zachowaniem, wiedzą że można czegoś chcieć, nawet jeśli nie można tego mieć,
ale jeszcze nie rozumieją że działanie człowieka jest oparte na jego własnej
reprezentacji rzeczywistości, co wiedzą już 4-5latki) 4-5latki rozumie wiem, że ty wiesz> ale nie (dopiero 5-7lat)

Metapamięć i metapoznanie
wiedza o procesie pamiętania i myślenia
około 4,5
rok życia.

Rozumienie i regulowanie stanów emocjonalnych. Około 4 roku życia dzieci
rozpoznają wyrazy twarzy i sytuacje które ilustrują szczęście, smutek,
wściekłość, miłość i strach. Zaczynają rozumieć związek między emocjami innych
a wywołującymi je okolicznościami. Wiedza, że niektóre emocje pojawiają się w
sytuacjach specyficznego związku miedzy pragnieniami a rzeczywistością.(Harris,
1989). 5-6 latki mogą kontrolować intensywność wyrażania silnych emocji(lepiej
dziewczynki) (Dunn, 1994, Davis, 1995). 3latki uczą się już społecznych reguł
wyrażania określonych emocji (uśmiech społeczny). Dzieci w wieku przedszkolnym
mogą próbować ukrywać swoje uczucia, lub używać własnych sposobów wyrażania
emocji w celu uzyskania tego, czego pragną.

Przedszkolaki są zdolne do pewnej formy logicznego myślenia, co Piaget
wykluczał.

Zabawy: 12miesiąc
sensomotoryczne
3-6lat
konstrukcyjne,
4-5lat
ze zmianą roli przedmiotu
Przedszkole
tematyczne (często wymyślony przyjaciel)

Różnice indywidualne

Różnice w tempie rozwoju języka
8-18 miesięcy
pierwsze słowa. Większość dzieci, które późno zaczynają mówić,
nadrabia to później

22-30miesiąc
zdania złożone. Opóźnienie nie świadczy o ilorazie inteligencji.
Natomiast problemy (ogólny rozwój poznawczy, umiejętności językowe) mogą mieć
dzieci, które prezentują słaby poziom odbioru mowy.
Różnice mogą mieć częściowo podstawy genetyczne, odzwierciedlają też różnice w
bogactwie językowym środowiska.

Różnice w poziomie inteligencji przedszkolaków

Testy inteligencji Stanford-Binet
kiedyś: IQ= wiek umysłowy/wiek
chronologiczny X 100
Teraz porównuje się wynik dziecka ze średnią jaką uzyskała większa grupa jego
rówieśników. 100-wynik przeciętny. Mniej więcej 95% dzieci zawiera się w
przedziale 70-130. Testy zostały stworzone, by przewidywać, które dzieci mogą
mieć problemy w szkole, były wielokrotnie poprawiane.

WISC-III
trzecie wydanie Skali Inteligencji Wechslera dla Dzieci. 10 różnych
rodzajów zadań. Myślenie werbalne i wykonawcze.

Używa się najnowszego Stanford-Binet i WISC-III
Korelacja pomiędzy wynikiem testu dziecka a jego obecnymi i przyszłymi ocenami
wynosi 0,50-0,60. Nie tylko wysokie IQ decyduje o sukcesach w szkole(motywacja,
wytrwałość itp.).

Wysoka inteligencja daje dzieciom swoistą elastyczność (rozdział 1), niska
zwiększa podatność na zaburzenia.

Duże wahania wyniku testów przeprowadzonych w pewnym odstępie czasu często
spotyka się u małych dzieci, u starszych wyniki są bardziej stałe.

IQ
dowody na dziedziczenie: - badania nad bliźniakami i dziećmi adoptowanymi
(rozdział1)
IQ
dowody na wpływ środowiska: - badania nad dziećmi adoptowanymi
dzieci
wychowane w domach zamożniejszych miały wyższe (o 11,12 pkt) IQ niż te
wychowane w domach uboższych, bez względu na poziom społeczny i wykształcenie
rodziców biologicznych.
Różnice indywidualne w IQ: dziedziczenie, środowisko i interakcje pomiędzy
nimi.

Zakres reakcji
geny wytyczają pewien zakres możliwych reakcji, górną i dolną
granicę funkcjonowania. Zakres reakcji dla IQ wynosi 20-25 punktów, co oznacza,
że poziom osiągnięć dziecka może się różnic od jego odziedziczonego IQ aż o
20-25%.

Stopień urozmaicenia stymulacji(interesujące i złożone otoczenie dziecka,
dostosowane do jego wieku i poziomu rozwoju), gotowość reagowania i
zaangażowanie rodziców, względny brak ograniczeń(brak nadmiernej kontroli,
przesadnych restrykcji ze strony rodziców) i nadzieja na wysokie osiągnięcia
dziecka
to cechy środowiska(rodzinnego), które prawdopodobnie mają wpływ na
poziom inteligencji.

IQ dziecka można podnieść wprowadzając je w stymulujące środowisko
(przedszkola, specjalne programy).

Różnice w poziomie inteligencji wynikające z przynależności rasowej, należy
raczej przypisać różnicom środowiska a nie odmnienności genetycznej.