DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA WETERYNARIA W PRAKTYCE
dr n. wet. Janina A
ukaszewska
Przychodnia weterynaryjna we Wrocławiu
Niedokrwistości
u szczeniÄ…t i kociÄ…t  cz. I
ANAEMIA AMONG YOUNG DOGS AND CATS  P. I
Niedokrwistości u zwierząt stanowią jeszcze " postać umiarkowana - psy: Ht  20-
Streszczenie
mało znaną u nas grupę patologii. Rzadko -29%, koty: Ht  14-19%; wymaga
są one samoistne, ale jako powikłanie wtór- leczenia;
Niedokrwistości powodowane są
ne towarzyszą wielu innym chorobom. Dla- " postać ciężka - psy: Ht  14-19%, koty:
zmniejszeniem stężenia hemoglobi-
tego, analizując dokładnie każdą anemię, Ht  10-13%; wymaga intensywnego
ny, liczby erytrocytów i wartości liczby
możemy często ustalić chorobę pierwotną, leczenia z transfuzją;
hematokrytowej. W praktyce spraw-
która ją spowodowała. Leczenie musi więc " postać bardzo ciężka - psy: Ht < 13%,
dzają się dwa podziały niedokrwisto-
obejmować przede wszystkim usunięcie koty: Ht < 10%, wymaga intensywnego
ści: pierwszy  w zależności od stopnia
przyczyny pierwotnej (4, 6, 11 28, 29). leczenia z bezwzględną transfuzją.
regeneracji (regeneratywne i nierege-
Niedokrwistość może być spowodowa-
neratywne) i drugi  uwzględniający
na: hemolizą erytrocytów, krwotokiem lub NIEDOKRWISTOŚĆ
wskaz
niki czerwonokrwinkowe: MCV,
zaburzeniem wytwarzania erytrocytów. REGENERATYWNA
MHC i MCHC.
Podstawą do rozpoznania niedokrwisto- Odmiany niedokrwistości regeneratywnej
ści jest obniżenie stężenia hemoglobiny, spowodowane są obniżeniem się liczby
SÅ‚owa kluczowe
liczby erytrocytów i wartości hematokry- erytrocytów wskutek krwotoku lub hemo-
niedokrwistości, podział, regeneracja,
tu (2, 10, 14, 25, 26, 32). Dla celów diagno- lizy. Hemoliza może odbywać się wewnątrz
retikulocyty
stycznych bierzemy pod uwagę dwa po- naczyń krwionośnych lub przez makrofa-
działy niedokrwistości, bardzo przydatne gi w szpiku kostnym, wątrobie lub śledzio-
w praktyce, uwzględniające: nie, co prowadzi do hepato- i splenome-
1) liczbę retikulocytów (niedokrwistość galii. Równocześnie może tam odbywać
Abstract
regeneratywna i nieregeneratywna); siÄ™ hemopoeza pozaszpikowa (1, 2, 4, 9,
2) wartości wskaz
ników czerwonokrwin- 16, 26) (ryc. 1).
Anaemia is caused by a decreased
kowych: średniej wielkości krwinki Liczba retikulocytów w tym rodzaju nie-
concentration of haemoglobin, the
number of red blood cells and the nu- czerwonej  MCV, średniej zawartości dokrwistości wynosi, wg różnych autorów,
hemoglobiny  MCH i stężenia hemo- powyżej 60-80 x 103 ź/l u psów (> 1%) oraz
meric haematocrit levels. In practice,
there are two defi ned types of ana- globiny w erytrocycie  MCHC (tab. 1). powyżej 40-50 x l03 ź/l u kotów (> 0,5% )
emia: the first involves levels of rege- Stopień niedokrwistości można określić (2, 10, 14, 20, 32). Oznaczanie liczby retiku-
neration (regenerative and non-rege- na podstawie obniżenia się wartości licz- locytów umożliwia nam ocenę aktywności
nerative) while the second is based
by hematokrytowej wg Willard i Tvend- szpiku kostnego w odpowiedzi na pojawia-
on the erythrocyte indicators MCV,
ten (34): jącą się niedokrwistość.
MHC and MCHC.
" postać łagodna - psy: Ht  34-37%, Retikulocyty są formą przejściową po-
koty: Ht  20-26%; przyczyną są cho- między erytroblastem kwasochłonnym
Key words
roby przewlekłe (zapalenia, nowotwory, i erytrocytem. Pojawiają się w krwi ob-
choroby wątroby, nerek, zaburzenia hor- wodowej w zwiększonej liczbie po krwo-
anaemia, division, regeneration, reti-
monalne); nie wymaga leczenia, leczymy toku lub hemolizie erytrocytów, najwcze-
culocytes
więc chorobę podstawową; śniej 3., 4. lub nawet 5. dnia. Odpowiada
Rodzaj niedokrwistości Przyczyna
Makrocytarna, hipochromiczna znaczna retikulocytoza, rodzinna stomatocytoza
niedokrwistość nieregeneratywna lub ostra utrata krwi < 3 dni, ostry krwotok lub hemoliza, wczesny
niedobór żelaza (poprzedza mikrocytozę),przewlekłe zapalenie lub nowotwory (czasem z niewielką
Normocytarna, normochromiczna
mikrocytozą), przewlekłe choroby nerek, zaburzenia endokrynologiczne (niedoczynność tarczycy,
nadnerczy), aplazja układu erytrocytarnego w szpiku, aplazja lub hypoplazja szpiku, zatrucie ołowiem
niedobór żelaza, krwotok przewlekły, choroby przewlekłe, zespół wątrobowo-oboczny (często także
Mikrocytarna, normochromiczna
normocytarna), brak miedzi (rzadko), rodzinna dyserytropoeza u springer spanieli, prawidłowa u akita
FeLV, choroby rozrostowe szpiku, brak witaminy B12 i kwasu foliowego, niedokrwistości regeneratywne,
Makrocytarna, normochromiczna
erytroleukemia, zespoły mielodysplastyczne, makrocytoza pudli miniaturowych
Tabeta. 1. Podział niedokrwistości w zależności od wartości wskaz
ników czerwonokrwinkowych (wg Meyer)
PAy
DZIERNIK " 10/2009
8
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA
1 2 3
4 5
7
6
1. Hemopoeza pozaszpikowa w śledzionie  liczne proerytroblasty (A) i ery-
troblasty (B)
2. Retikulocyty zagregowane u psa (A)
3. Retikulocyty zagregowane (A) i punktowe (B) u kota. Strzałki  ciałka
Heinza
4. Wyniki morfologii psa z przewlekłym krwawieniem z przewodu pokar-
mowego (niedokrwistość z niedoboru żelaza). Charakterystyczne objawy:
obniżone MCV i MCH, nadpłytkowość
5. Rozmaz krwi psa z niedokrwistością z niedoboru żelaza. Widoczne:
keratocyt (A), niedobarwliwość (B), mikrocyty (C), retikulocyt (D), strzałka
 ciałko Howella-Jolly ego
6. Niedokrwistość mikroangiopatyczna u psa z zespołem hemolityczno-
8
-mocznikowym (PNN  spowodowana kłębuszkowym zapaleniem nerek)
7. Rozmaz krwi psa z ryc. 5. Powstałe w zmienionych zapalnie naczyniach
kłębuszkowych uszkodzone erytrocyty zostają szybko usunięte, powodując
wystąpienie silnej niedokrwistości. A  akantocyty, B  krwinki tarczowate,
C  echinocyty  powstałe w wyniku azotemii, D  keratocyt, E  owalocyty
8. Wyniki morfologii psa z ostrym krwawieniem z żołądka  tu liczba reti-
kulocytów wzrosła do 4%, na histogramie pojawia się przesunięcie wykresu
w prawo. Wzrost liczby płytek krwi, anizocytoza płytek z dużymi, młodymi
trombocytami
9. Wyniki morfologii pacjenta z ciałkami Heinza, jeszcze przed hemolizą
10. Obraz krwi pacjenta z niedokrwistością autoimmunohemolityczną
regeneratywnÄ…. A  sferocyty, B  retikulocyty
11. Rozmaz krwi pacjenta z niedokrwistością megaloblastyczną. A  mega-
loblast kwasochłonny, z którego powstanie makrocyt  megalocyt
12. Nieregeneratywna postać niedokrwistości hemolitycznej z ciałkami He-
9
inza u psa z niewydolnością nerek i brakiem erytropoetyny. Strzałki  ciałka
Heinza, A  retikulocyty. Przyczyna  zatrucie ibuprofenem
10 11 12
PAy
DZIERNIK " 10/2009
9
www.weterynaria.elamed.pl
DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA WETERYNARIA W PRAKTYCE
za to wzmożona, wskutek niedotlenienia nane, gdy wartość hematokrytu obniży się nie tylko mlekiem matki, które zawiera niski
tkanek, produkcja erytropoetyny (10, 25, < 30% u psa i < 20% u kota. Pozwala nam poziom żelaza (11, 27). Jest ona początkowo
34). Ostra postać niedokrwistości powodu- ono ustalić procent retikulocytów i nasile- silnie regeneratywna, często jednak, wskutek
je uwalnianie młodszych, większych retiku- nie erytropoezy (tab. 3). Niekiedy można się wyczerpywania się zapasów żelaza, retikulo-
locytów już 1.-2. dnia. W efekcie następuje posłużyć skorygowanym procentem retiku- cytoza zmniejsza się (11, 20, 25, 27, 30). Nie-
zwiększenie odsetka (procent) retikulocy- locytów, uwzględniającym stopień niedo- dokrwistość ta może mieć również charakter
tów, skorygowanego procenta oraz liczby krwistości w zależności od wartości liczby nieregeneratywny (ryc. 4 i 5) (15, 32).
retikulocytów. Nasilonej odpowiedzi szpi- hematokrytowej. Przyczyną niedokrwistości jest również
ku może towarzyszyć erytroblastoza  po- Na podstawie procentu retikulocytów hemoliza erytrocytów o charakterze re-
jawianie się wcześniejszych form czyli ery- oznaczamy liczbę retikulocytów, którą obli- generatywnym. Może ona być wywołana
troblastów, głównie kwasochłonnych lub cza się, mnożąc liczbę erytrocytów RBC x % zaburzeniami wrodzonymi, dotyczącymi
wcześniejszych form, o prawidłowej wiel- retikulocytów: 100 (2, 14, 20, 25, 34). Od- niedoborów enzymów błony komórkowej
kości (tzw. normoblastów). zwierciedla ona liczbę uwolnionych retiku- erytrocytów, obecnością pasożytów krwi-
Erytroblastoza bez regeneracji może to- locytów/1źl w danym momencie  w chwili nek czerwonych, mikroangiopatiami, za-
warzyszyć również dysplazjom szpiku kost- badania i pozwala odróżnić niedokrwistość truciem cynkiem, miedzią lub związkami
nego, nowotworom czy zatruciu ołowiem. regeneratywną od nieregeneratywnej. chemicznymi o silnych właściwościach
Retikulocyty posiadają ziarnistości (kwasy Objawy niedokrwistości regeneratywnej utleniających. Te ostatnie powodują tworze-
rybonukleinowe  pozostałości jąder), które to: różna wielkość erytrocytów  anizocy- nie się methemoglobiny i ciałek Heinza oraz
wybarwiają się w formie granatowych agre- toza oraz różnobarwliwość  polichroma- ekscentrocytów. Znany jest fakt powsta-
gatów lub punktów. Dlatego też rozróżnia- tofilia. Najczęściej występuje też podwyż- wania tzw. ekscentrocytów endogennych,
my dwa rodzaje retikulocytów: zagregowa- szony wskaz
nik MCV, gdyż retikulocyty wskutek stresu oksydacyjno-redukcyjnego
ne (ryc. 2) i punktowe (ryc. 3). zagregowane są większe i powodują pod- i zmniejszenia poziomu glutationu (chro-
U psa liczymy tylko retikulocyty zagrego- wyższenie wartości hematokrytu. Jeśli jed- niącego hemoglobinę przed utlenieniem)
wane (punktowe są nieliczne, więc nie bie- nak równocześnie występują inne erytro- w cukrzycy lub stłuszczeniu wątroby u ko-
rzemy ich pod uwagę). cyty o zmniejszonej wielkości, MCV może tów, mocznicy, kwasicy ketonowej czy hi-
Koty mają oba rodzaje retikulocytów. Re- być w normie. Przeważnie występuje ob- pofosfatemii (ryc. 3 i 12).
tikulocyty zagregowane występują u zdro- niżona wartość MCHC  retikulocyty nie Mikroangiopatie wywołane są fragmen-
wych kotów w liczbie do 0,1- 0,5%. W cią- mają jeszcze pełnej zawartości hemoglobi- tacją erytrocytów ze zmienionych, drob-
gu 0,5-1 dnia przechodzą w bardziej dojrzałe ny, a niedobarwliwa cytoplazma przybiera nych naczyniach krwionośnych (ryc. 6 i 7),
punktowe, zawierajÄ…ce 2-6 pojedynczych kolor sinawoniebieski. (5, 8, 10, 17, 21, 35).
ziarenek, które utrzymują się przez 2-3 ty- Najczęściej przyczyną niedokrwistości Inną przyczyną niszczenia krwinek czer-
godnie (20, 25, 32, 34). regeneratywnej jest ostry krwotok, lecz jej wonych jest ich hemoliza wywołana przez
Aby oznaczyć stopień regeneracji, liczy- objawy pojawią się najwcześniej po 12 go- przeciwciała antyerytrocytarne wykrywane
my tylko retikulocyty zagregowane, nie- dzinach, gdyż ubytek osocza i elementów w bezpośrednim teście Coombsa. Opłasz-
mniej w celu lepszej interpretacji przebiegu morfotycznych krwi przebiega w jednako- czajÄ… siÄ™ one na erytrocytach. Do wykrywa-
niedokrwistości dobrze jest oznaczyć także wym stopniu. Obniżenie się ciśnienia hydro- nia przeciwciał antyerytrocytarnych wyko-
liczbę retikulocytów punktowych (tab. 2). statycznego krwi powoduje przechodzenie rzystuje się przeciwciała anty-IgG, anty-IgM
Krew do liczenia retikulocytów barwimy płynu międzykomórkowego do naczyń wło- i anty-C3 (4, 9, 16, 18, 33). Charakterystycz-
przyżyciowo (do 6 godzin  po tym czasie sowatych i pojawienie się anemii (1, 2, 10). nymi objawami hematologicznymi są: auto-
zaczynają dojrzewać w erytrocyty), błękitem Po 3-4 dniach zaczną pojawiać się, oprócz aglutynacja szkiełkowa oraz obecność sfe-
metylowo-krezylowym lub nowym błęki- retikulocytów, makrotrombocyty, a liczba rocytów (ryc. 10).
tem metylowym (14, 20, 34). płytek znacznie wzrośnie (ryc. 8). Szcze- Niedokrwistość autoimmunohemoli-
Liczenie retikulocytów wykonujemy gólną postacią niedokrwistości regenera- tyczna może mieć również charakter nie-
z rozmazu tak zabarwionej krwi, na tywnej, wywołaną długotrwałą, niewielką, regeneratywny, jeśli przeciwciała niszczą
1000 erytrocytów lub wykonują to nie- utratą krwi, np. z krwawiącego nowotworu, prekursory erytrocytów w szpiku kostnym
które analizatory hematologiczne. Licze- jest anemia z niedoboru żelaza. U szczeniąt lub gdy występuje równocześnie jego apla-
nie to powinno być bezwzględnie wyko- przyczyną jej wystąpienia może być karmie- zja, hipoplazja lub dysplazja.
Przyczyny niedokrwistości regeneratyw-
nych wg Willard, Tvendten (34):
Stopień Retikulocyty Retikulocyty
Retikulocyty psa/µl
" utrata krwi: krwotok zewnętrzny,
regeneracji zagregowane kota/µl punktowe kota/µl
krwotok wewnętrzny;
brak 60 000 < 15 000 < 200 000
" niedokrwistości hemolityczne: nie-
słaba 150 000 50 000 500 000
dokrwistość autoimmunohemolityczna,
średnia 300 000 100 000 1 000 000
choroba zimnych aglutynin, mikroan-
silna >500 000 > 200 000 1 500 000
giopatie, pasożyty krwi (Mycoplasma sp.,
Tabela 2. Stopień regeneracji w zależności od liczby retikulocytów zagregowanych u psa i kota oraz punkto-
Babesia sp.), niedokrwistość z ciałkami
wych u kota, wg Willard, Tvendten
Heinza, zatrucie miedziÄ… i cynkiem, hipo-
Retikulocyty fosfatemia, wrodzony niedobór kinazy
Stopień regeneracji Retikulocyty u psa [%]
zagregowane u kota [%]
pirogronianowej i fosfofruktokinazy,
prawidłowa 1 0-0,4
niedokrwistość z niedoboru żelaza.
słaba 1-4 0,5-2
NIEDOKRWISTOÅšCI
średnia 5-20 3-4
NIEREGENERATYWNE
znaczna 21-50 5+
Niedokrwistości nieregeneratywne mogą
Tabela 3. Stopień regeneracji erytrocytów, wg Willard, Tvendten, Perman, Schall: Diseases of the red blood
cells.  Texbook of Veterinary Internal Medicine , 1983
powstawać wskutek zaburzeń dojrzewa-
PAy
DZIERNIK " 10/2009
10
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA
nia lub niszczenia krwinek czerwonych to liczba RBC zacznie wzrastać i okaże się, " infekcje: Ehrlichia sp., FeLV, FIV, pan-
w szpiku kostnym. Należy do nich niedo- że już przy RBC > 3 mln/źl i takim samym leukopenia.
krwistość megaloblastyczna przy awita- odsetku retikulocytów niedokrwistość Należy pamiętać, że przy zakażeniu er-
minozie witaminy B12 lub kwasu foliowe- zacznie być regeneratywną. lichią, wirusem białaczki kociej czy nie-
go. Powodem mogą być także uszkodzenia " Przeciwciała niszczą prekursory erytro- doborze immunologicznym mogą poja-
szpiku kostnego: dysplazja, aplazja czy jego cytów w szpiku kostnym. Jeśli uda się wić się także wtórne niedokrwistości typu
zwłóknienie (ryc. 11), (3, 12, 13, 15, 28, 29). temu zapobiec, zacznie wzrastać odsetek autoimmunologicznego. Jeśli nie doszło
Niedokrwistości nieregeneratywne po- (%) retikulocytów i wystąpi podobne, jak do aplazji czy dysplazji szpiku kostne-
wstają także w wyniku chorób przewle- opisane wyżej, zjawisko. go, które te zakażenia mogą wywoływać,
kłych, takich jak: stany zapalne, choroby " Kiedy przeprowadzi się badanie retiku- anemie te będą miały charakter regenera-
nerek i wątroby, nowotwory, niedoczyn- locytów za wcześnie, tzn. poniżej 3. dnia tywny. Może się również zdarzyć, że nie-
ności tarczycy i kory nadnerczy. Powodo- po krwotoku lub hemolizie (przed dokrwistość, która z definicji jest regene-
wać je mogą również niedobory pokarmo- pojawieniem się retikulocytów we krwi ratywną (np. hemolityczna), towarzyszy
we, zaburzające erytropoezę. Brak witamin obwodowej). chorobom, przy których regeneracja jest
B6 i C, miedzi i żelaza powoduje pojawie- Przyczyny niedokrwistości niere- niemożliwa - np. przy niewydolności ne-
nie się niedokrwistości o charakterze mi- generatywnych wg Willard, Tvendten rek (brak erytropoetyny) lub przy równo-
krocytarnym niedobarwliwym. PrzyczynÄ… (34): czesnym uszkodzeniu szpiku kostnego.
obniżenia się stężenia żelaza w krwi mogą " niedokrwistości wtórne: niedokrwi- Do ciekawych przypadków takich niedo-
być przewlekłe infekcje bakteryjne oraz stości spowodowane zapaleniem, ane- krwistości zaliczyć można niedokrwistość
nowotwory, zaburzające jego wykorzysta- mie w chorobach nerek, w chorobach hemolityczno-mocznicową, która należy
nie (2, 11, 14, 20, 23, 32). wątroby, niedoczynności tarczycy i kory do anemii typu mikroangiopatycznego,
Niedokrwistość nieregeneratywna może nadnerczy; jednak brak erytropoetyny uniemożliwia
przejść w regeneratywnÄ… w nastÄ™pujÄ…cych " niedokrwistość z niedoboru żelaza; regeneracjÄ™ erytrocytów. qð ð
przypadkach: " choroby szpiku kostnego: pancyto-
Piśmiennictwo zostanie opublikowane
" Liczba erytrocytów jest bardzo mała, ale penia aplastyczna, mielofibroza, czysta
w drugiej części artykułu.
hemopoeza nasilona. Wtedy przy odsetku aplazja czerwonokrwinkowa, zespół
retikulocytów, np. 2%, liczbie erytrocytów mielodysplastyczny, białaczki, zespół
2 mln/źl u psa niedokrwistość oceni- hemofagocytarny; dr n. wet. Janina A
ukaszewska
my na podstawie liczby retikulocytów " dyskrazja (nieprawidłowy skład) Przychodnia weterynaryjna
(40 tys./ź) jako nieregeneratwną. Jednak wywołana działaniem leków: es- 50-053 Wrocław, ul. Paczkowska 26
jeśli krwotok czy hemoliza ustąpią, trogeny, sulfadiazyna, fenylbutazon; e-mail: [e-mail]
PAy
DZIERNIK " 10/2009
11
www.weterynaria.elamed.pl