Kotwienie murów do więz
by dachowej jako
zabezpieczenie przed rozporem sklepień
Kościół pw. Św. Jakuba w Sobótce doznał podczas II wojny światowej poważnych
zniszczeń. Uszkodzony został dach i część sklepień nad nawą. Kilkanaście lat po
odbudowaniu obiektu na początku lat 60. sklepienia krzyżowe i gurty uległy spękaniu z
szerokim rozwarciem pęknięć. Sklepienia groziły zawaleniem i zniszczeniem konstrukcji
dachu.
Rys 1. Stan konstrukcji pod koniec lat 70.
Gurt (łuk jarzmowy) to element konstrukcyjny wykonany z cegły ceramicznej i tworzący
monolit ze sklepieniem, wsparty na dwóch podporach (murach), podtrzymujący i
wzmacniający sklepienie budowli. Gurty mają taki sam rozstaw jak przypory. Przypora to
inaczej skarpa, czyli pionowy element konstrukcyjny w formie filara przyściennego o boku
zewnętrznym ukośnie ściętym lub uskokowym, służący do wzmocnienia ściany obiektu i do
przeniesienia siły poziomej parcia sklepień obiektu na podłoże gruntowe.
Obiekt został odbudowany na podstawie projektu technicznego, w oparciu o szczątkowe
pozostałości więz
by dachowej. Opracowując ekspertyzę techniczną i projekt techniczny
zabezpieczenia sklepień dachu przed awarią przeanalizowałem projekt odbudowy.
Rys 2. Zabezpieczenie sklepień przed pękaniem
Stwierdziłem, że projektant odtworzył konstrukcję dachu zgodnie z zachowanymi jego
szczątkami. Otóż co około 1 m o belkę poprzeczną osadzoną na murach zewnętrznych oparta
była para krokwi. Ta poprzeczna belka nazywana jest tramem. W miejscach, gdzie znajdują
się przypory, jest też tram, a obok jeszcze dwie belki blisko siebie. Belki te nie są obciążone,
wydają się więc niepotrzebne. Na temat zabezpieczenia murów i sklepień przed rozporem siłą
poziomą projektant napisał tylko jedno zdanie:  Sklepienia należy zabezpieczyć przed ich
rozporem . Wykonawca robót nic z tego nie zrozumiał i wykonał zabezpieczenie jak na rys.
1. Jak z niego wynika, stalowy ściąg nie jest w stanie przenieść obciążenia wywołanego
rozporem sklepienia. Siła rozporu działa bowiem na mur zewnętrzny znacznie niżej. W
wyniku takiego kotwienia mury zewnętrzne uległy odkształceniu, a sklepienia  głównie
gurty  uległy spękaniu grożącym awarią. W górnej części przypór od wnętrza kościoła widać
było obcięte pręty stalowe o znacznej średnicy. Robiąc rozpoznanie przy opracowywaniu
ekspertyzy technicznej nie mogłem zrozumieć, jak budowniczowie kościoła rozwiązali
zabezpieczenie sklepień i murów przed siłami poziomymi rozporu. Zagadkowe było
zastosowanie trzech tramów blisko siebie przy każdej z przypór. W wyjaśnieniu tajemnicy
pomógł niebywały traf, jaki miał miejsce w poszukiwaniu rozwiązania.
Otóż pomiędzy murem zewnętrznym nawy i sklepieniem na ich styku powstają wąskie i
głębokie pachwiny. Ich dolna część jest najczęściej wypełniana żużlem, gruzem i innymi
materiałami odpadowymi z budowy, a na wierzchu tej zasypki jest położona warstwa
zaprawy. W ten sposób górna część pachwiny jest dość szeroka i można do niej swobodnie
wejść. W przypadku kościoła w Sobótce pachwiny po remoncie pozostały w stanie surowym.
W zasadzie nikt o to nie dba, bo nie widać ich i nikomu to nie przeszkadza. Są też pewne
trudności z dostaniem się do wąskiej i głębokiej pachwiny. Właśnie w ostatniej pachwinie nad
chórem znalazłem element zastosowany do kotwienia murów i sklepienia przed ich rozporem.
Była to drewniana żerdz
, z metalowymi okuciami z obydwu stron. Znaleziona żerdz
była
tylko częścią całości z okuciem na jej końcu. Jak widać na rys. 2, żerdz
drewniana z okuciami
metalowymi na obu końcach była mocowana z jednej strony do pręta stalowego osadzonego
w górnej części przypory i z drugiej strony do belki poprzecznej zamocowanej do potrójnych
tramów. Taki układ statyczny jest geometrycznie niezmienny. Po dokonaniu tego odkrycia do
kotwienia sklepień i murów zastosowano ten sam system, lecz żerdzie drewniane z okuciami
zostały zastąpione ściągami z prętów stalowych. Przedtem trzeba było sprawdzić spawalność
elementów kotwiących, jakie pozostały w murach. Okazuje się, że dawni budowniczowie
mieli doskonałe kwalifikacje w sztuce budowlanej. www.krokiew.republika.pl
Po zabezpieczeniu sklepień i murów przed rozporem, pęknięcia zostały wyspoinowane i od
tej pory nie występują żadne zjawiska świadczące o niewłaściwej pracy konstrukcji.
Wniosek końcowy: wykonawcy robót budowlanych wykonują roboty dokładnie wg
rozwiązania projektowego, a jeżeli nie ma takiego rozwiązania, to postępują według własnego
uznania, zależnie od posiadanych kwalifikacji. I w takich przypadkach z reguły popełniane są
błędy.
Projekt techniczny musi więc zawierać rozwiązania projektowe wszystkich zagadnień
konstrukcyjnych. Niczego nie można zostawić wykonawcom robót (niczego im nie ujmując).
Opisany obiekt jest tego przykładem  projektant zlekceważył zagadnienie kotwienia sklepień
i murów, a wykonawca prac wykonał je, jak umiał.
Edmund Ratajczak
Expronad
y
ródło: Dachy, nr 11 (119) 2009
Usługi Ciesielskie - domy drewniane - domy szkieletowe - konstrukcje dachowe więz
by - www.lech-
bud.org