ydaje się, że podstawowe działania ku  jest nierealistyczne. To na co możemy dzieci najchętniej do sali gimnastycznej na 45
profilaktyczne można zamknąć w 6 za- naprawdę liczyć, to wychowawczo-profilak- minutową pogadankę prelegenta. Dyrektorzy
sadach, które jednoczeS
nie przeciwstawiają się tyczna praca z dziećmi czy młodymi ludx
mi, szkół sądzą przy tym często, że najlepszym pre-
podobnej liczbie błędnych, nietrafnych prze- służąca kształtowaniu i rozwijaniu w nich ta- legentem będzie policjant. Dlaczego ulegają
konań (mitów), które ciągle błąkają się jesz- kich postaw i umiejętnoS
ci, które pomagałyby takiemu złudzeniu? Bo są ofiarami wczeS
niej-
cze w głowach dorosłych, pragnących przeciw- im w podejmowaniu właS
ciwych decyzji w szego mitu, że rozwiązywaniem problemów
stawić się uzależnieniom. Błędne założenia konfrontacji z zagrożeniem. uzależnień zajmują się najskuteczniej ci, któ-
znakomicie utrudniają podjęcie właS
ciwych rzy walczą z podażą narkotyków. Żeby było jesz-
działań tak długo, dopóki wreszcie nie zostaną 2. Mit wiedzy o narkotykach cze ciekawiej: nosicielami tych samych mitów
poddane krytyce i sprostowaniu. Jednym z pod- Kolejnym, niebezpiecznym uproszczeniem są oczywiS
cie i sami policjanci, bo dlaczegóż
stawowych tego typu nie całkiem trafnych za- jest przekonanie, że profilaktyka narkomanii by nie? A skoro tak, to wielu policjantów chęt-
łożeń jest: polega na przekazywaniu informacji o rodza- nie podejmuje się roli prelegenta, opowiadając
Gdy sporo się wie zarówno o mechanizmach wchodzenia w używanie narkotyków, jak też sposobach przeciwdziałania
czy ochrony, można sobie pozwolić na uporządkowanie tej wiedzy w sposób maksymalnie skondensowany i przejrzy-
sty. Takiej właS
nie próby dokonano w niniejszym artykule, również z myS
lą o tych, którzy poszukują możliwie najkrót-
szego poradnika w kwestii:  na czym właS
ciwie polega profilaktyka , co robić, czego zaS
nie.
1. Mit walki z podażą narkotyków jach, efektach działania i sposobach używania o tym, na czym się znają. A znają się najlepiej
To na pozór doS
ć logiczne, że naszą uwagę narkotyków. Owszem, byłby to dobry program na S
ciganiu przestępców związanych z przemy-
przede wszystkim przyciąga sama substancja edukacyjny w ramach kursu zatytułowanego: tem, produkcją bądx
handlem narkotykami.
uzależniająca  narkotyk. To on jest oskarżany  Jak używać narkotyków  ale nie w ramach Opowiadają też czasem i o tym, na czym
o nieszczęS
cie i przeciwko niemu chcemy skie- kursu  Jak ich nie używać . Kolejną zasadą nie całkiem się znają, ale o czym mogą gdzieS

rować główne ostrza ataku, najlepiej likwidu- profilaktyki jest więc: poczytać, mianowicie: o samych substancjach.
jąc go całkowicie. Takie działanie jest niere- Pogadanki takie mogą być zatem całkiem cie-
alistyczne. Cała historia walki z podażą sub- Zasada II. Przedmiotem działań profilak- kawe, a nawet budzić pewnego rodzaju sensa-
stancji psychoaktywnych pokazuje, że są to tyczno-wychowawczych są postawy, warto- cję w zależnoS
ci od barwnoS
ci opisów policyj-
działania dalece niewystarczające, a czasem S
ci i umiejętnoS
ci prozdrowotne, nie zaS
wie- nych akcji. Problem jednak w tym, że nie ma
przynoszące wręcz odwrotny skutek. dza o używkach. to kompletnie nic wspólnego z profilaktyką.
Najlepszym przykładem są dzieje prohibi- Powyższa zasada łączy się w sposób logicz- Na przeszkodzie stoją także mity, które
cji w USA, w okresie której, po pierwsze, wzro- ny z zasadą, wymienioną jako pierwsza. Bo obiecują prostą, łatwą i krótką drogę, a ich od-
sło spożycie alkoholu (pochodzącego z niele- skoro mamy pracować na rzecz ograniczenia rzucenie oznaczałoby skonfrontowanie się z
galnych x
ródeł). Po drugie  wtedy właS
nie po- popytu, będzie to możliwe tylko dzięki temu, trudem długofalowych, przemyS
lanych i żmud-
wstała sieć przestępczych organizacji mafijnych, że potencjalni klienci narkotykowego rynku nie nych działań. Tylko konsekwentnie realizowa-
z którymi Stany Zjednoczone Ameryki nie mogą będą mieli ochoty być jego klientami. To zaS
ny na co dzień, wychowawczy proces, jest wła-
poradzić sobie do dzisiaj (a które z podaży al- będzie możliwe tylko wtedy, gdy będą oni re- S
ciwą odpowiedzią na profilaktyczne potrzeby
koholu przeszły stopniowo, w ciągu dziesiątków prezentować wewnętrzne umiejętnoS
ci i posta- młodzieży.
lat, na podaż narkotyków). Po trzecie, liczba al- wy odrzucające narkotyki i preferując zdrowy
koholików okazała się wyższa, niż przed wpro- styl życia oparty na innych niż narkotyk war- Zasada III. Efekty profilaktyczno-wycho-
wadzeniem prohibicji. Jakie stąd wnioski? toS
ciach i celach. Warto jednak zadać kolejne wawcze uzyskuje się w długofalowym pro-
pytanie: na czym właS
ciwie to polega i kiedy cesie wychowawczym nie zaS
w jednorazo-
Zasada I: Ograniczenie popytu  nie zaS
jest możliwe uzyskanie takich postaw? wej akcji.
podaży  jest celem działań wychowawczo- Wyobrax
my sobie jednak ogrom tego przed-
profilaktycznych. 3. Mit pogadanki lub akcji profilaktycznej sięwzięcia. Po pierwsze, w placówkach oS
wia-
Liczenie na to, że policja lub służby celne To dziwne ale jednak prawdziwe, że wielu towych musiałyby pracować osoby kompetent-
na granicy rozwiążą problem w najbliższym dorosłym i skądinąd rozsądnym ludziom wy- ne nie tylko z punktu widzenia przedmiotowej
otoczeniu  w rodzinie, w szkole, na podwór- daje się, że efekty można uzyskać zapędzając dydaktyki, ale przede wszystkim kompetentne
$ Remedium
i i
i
wychowawczo. Jednakże tego rodzaju kompe- ste kwalifikacje były potwierdzone także formal- jest patrzenie przez dorosłych na młodego czło-
tencje są w polskiej szkole rzadkoS
cią. nie. Problem polega jednak na tym, że owe rze- wieka w sposób  statyczny . Jak gdyby posiadał
Po drugie, osoby te musiałyby przestać dzia- czywiste kwalifikacje mogą w gruncie rzeczy dać on  negatywne cechy , które trzeba zmienić w
łać w pojedynkę i utworzyć ogólnoszkolny sys- wyłącznie praktycy, nie zaS
badacze-teoretycy. sposób zupełnie tajemniczy i magiczny, bez naj-
tem wychowawczy. Jakkolwiek istnieje formal- Nie mam nic przeciwko jednym ani drugim. mniejszego związku z interakcjami pomiędzy nim
nie taki wymóg, to nadal jednak  szkolny sys- Nie da się jednak skutecznie zastąpić młotka a jego otoczeniem  czyli rodzicami, nauczycie-
tem wychowawczy jest nierzadko jedynie S
rubokrętem i odwrotnie. Trzeba zatem powie- lami i rówieS
nikami. Za takim podejS
ciem kryje
dokumentem leżącym na dnie szuflady dyrek- dzieć wyrax
nie: praktycznych umiejętnoS
ci się chęć  reperowania przysłowiowego Jasia z
torskiego biurka. Fikcja systemu wychowaw- mogą dostarczyć i ocenić ich poziom u odbior- pominięciem jego relacji z innymi. Brak sukce-
czego nie może zaS
dać innych efektów profi- cy wyłącznie ci, którzy już mogą się poszczy- sów interpretowany jest tutaj jako  opornoS
ć
laktycznych, jak tylko fikcyjne. cić praktycznymi i skutecznymi realizacjami Jasia, nie zaS
błąd w założeniach co do metody.
programów profilaktyczno-wychowawczych. Stąd też istnieje potrzeba zdecydowanego sfor-
4. Mit kwalifikacji formalnych mułowania kolejnej zasady:
W ten sposób przechodzimy płynnie
do problemu kwalifikacji osób, które mo- Zasada V. Adresatami programu
głyby ewentualnie realizować problemy profilaktycznego są trzy grupy od-
wychowawczo-profilaktyczne w szkole biorców (rodzice, nauczycielem, dzie-
czy innych placówkach oS
wiatowo-wy- ci), nie zaS
tylko dzieci.
chowawczych. Mamy tu do czynienia z Dlaczego? Po prostu dlatego, że S
ro-
pułapką dwojakiego rodzaju. Po pierw- dowisko wychowawcze dla dzieci i mło-
sze, z tą o której była mowa przy okazji dzieży tworzą głównie doroS
li  nauczy-
omawiania pseudo-profilaktycznych cieli i rodzice. I choć z czasem coraz
działań policji: jest to przypisywanie istotniejsze stają się dla dzieci relacje z
kompetencji tym, którzy tylko na pozór rówieS
nikami, to również i owi rówieS
ni-
je posiadają, choć posiadają inne. Jest cy pozostają przecież w obszarze oddzia-
jeszcze druga pułapka, bardziej niebez- ływań osób dorosłych, tworząc np. szkol-
pieczna. ną społecznoS
ć uczniowską. Oddziaływa-
Otóż w naszych placówkach oS
wiato- nie osób dorosłych na młodzież może być
wo-wychowawczych pracują wyłącznie silniejsze lub słabsze, może też mieć od-
osoby z formalnym  przygotowaniem pe- mienną  pozytywną lub negatywną  ja-
dagogicznym . Ta iluzja drogo nas kosztu- koS
ć. Każde zachowanie dorosłych wo-
je, ponieważ sugeruje, że naprawdę posia- bec młodych ludzi wpływa na zachowa-
dają one kompetencje psychologiczno-pe- nie i postawy tych ostatnich.
dagogiczne, niezbędne dla prowadzenia Uzyskanie bardziej konstruktywnych
rzeczywistych działań wychowawczych. postaw po stronie młodzieży nie może
Tak nie jest, a wynika to z zupełnej dowolnoS
ci Należy zatem najpierw zafundować sobie zaistnieć bez intensyfikacji konstruktywnych
merytorycznej kursów dających rzekomo przy- kilkusetgodzinny kurs profilaktyki uzależnień zachowań po stronie nauczycieli i rodziców
gotowanie do działań wychowawczych, a także z realizowany siłami profilaktyków-praktyków, tworzących S
rodowisko wychowawczo-profi-
ich  teoretycznoS
ci , pozbawionej na ogół odnie- aby uzyskać wiedzę i umiejętnoS
ci adekwatne laktyczne. Pozwala nam to sformułować nastę-
sień do konstruktywnej praktyki wychowawczej. do profilaktycznych potrzeb. pującą, ostatnią już w tym tekS
cie zasadę:
Jak kraj długi i szeroki  wszyscy nauczyciele Dodatkowym pytaniem jest oczywiS
cie po-
mają potwierdzone formalne umiejętnoS
ci peda- ziom indywidualnych osiągnięć w tym zakresie Zasada VI: Aby zaistniał proces zmian
gogiczne. A jednoczeS
nie ci sami nauczyciele wy- nauczyciela, uczestnika kursu. Bo choćby nawet w zachowaniach i postawach dzieci, musi
kazują w większoS
ci zdumiewający brak podsta- legitymował się on S
wiadectwem ukończenia ta- zostać zapoczątkowany proces zmian w za-
wowych umiejętnoS
ci psychologicznych w zakre- kiego właS
nie kursu, to i w tym przypadku o rze- chowaniach i postawach dorosłej częS
ci ich
sie wychowawczego kontaktu z uczniami. W tym czywistych efektach jego działań zadecyduje rze- społecznego otoczenia.
punkcie wyłania się nam zatem kolejna zasada: czywisty poziom jego wiedzy i umiejętnoS
ci. Na przeszkodzie temu procesowi staje czę-
sto spotykane przekonanie dorosłych, że prze-
Zasada IV. Do realizacji działań profilak- 5. Mit  naprawiania jednostki cież oni są  w porządku , a tylko młodzież ma
tyczno-wychowawczych niezbędne są rze- W procesie zgłębiania wiedzy o mechani- coS
ze sobą zrobić. Lecz taka właS
nie postawa
czywiste kwalifikacje emocjonalne i inter- zmach pojawiania się patologii indywidualnej (a rodzi i podtrzymuje patologię. Im jej mniej, tym
personalne, nie zaS
kwalifikacje formalne. następnie społecznej) staje się jasne, że trzeba też większa szansa na konstruktywne zmiany. G
Rzecz nie we wrogoS
ci wobec formalnego rozstać się z kolejnym mitem, nakazującym do-
potwierdzenia kwalifikacji: nie byłoby w tym nic patrywać się problemu wyłącznie po stronie mło- Autor jest psychologiem, psychoterapeutą,
złego  a nawet byłoby wskazane, aby rzeczywi- dego człowieka czy dziecka. DoS
ć powszechne prowadzi działalnoS
ć edukacyjną.
2002 Remedium %
i i
i