Prace kliniczne i
Prace poglądowekazuistyczne
Diagnostics of navicular syndrome in horses
Diagnostyka zespołu trzeszczkowego
Kalisiak O., Samsel J. " Horse Hospital  Służe- u koni
wiec , Warsaw.
Navicular syndrome is a chronic degeneration of the
Olga Kalisiak, Jan Samsel
navicular bone in which there is damage to its fle-
xor surface and the overlying flexor tendon in the
ze Szpitala Koni  Służewiec w Warszawie
front feet. There may be an accompanying navicu-
lar bursitis and osteophyte formation. In this article
the diagnostics of navicular syndrome is described 1. Badanie w spoczynku: b) próby zginania są często dodatnie.
with emphasis on radiological and ultrasonographi- a) postawa  konie dotknięte zespołem 3. Znieczulenia diagnostyczne; są one obo-
cal examination. trzeszczkowym często odciążają cho- wiązkowym elementem diagnozowa-
rą kończynę, ustawiają ją z przodu nia zespołu trzeszczkowego; dzięki temu
Keywords: navicular syndrome, diagnostics, radiolo- w stosunku do drugiej kończyny można ustalić czy przyczyna kulawizny
gy, ultrasonography. i opierają na czubku kopyta; rzeczywiście leży w kopycie, czy są inne
b) symetria kopyt  najczęściej kopyto towarzyszące przyczyny oraz czy kula-
chorej kończyny jest mniejsze i bar- wizna jest jednostronna, czy dwustron-
espół trzeszczkowy (navicular syndro- dziej strome; ponadto zdarza się, że na (wtedy po znieczuleniu kończyny, na
Zme) jest częstym powodem kulawizny uporczywie gnije w niej strzałka ko- którą koń kuleje pojawia się kulawizna
kończyn piersiowych u koni. Zespół ten pytowa; przeciwległej kończyny piersiowej);
obejmuje patologiczne zmiany trzeszczki c) badanie czułkami kopytowymi  w diagnostyce zespołu trzeszczkowe-
dalszej, więzadła trzeszczkowego pobocz- ucisk na okolicę strzałki kopytowej go przydatne są trzy znieczulenia:
nego, więzadła trzeszczkowego dalszego często powoduje reakcję bólową; a) przewodowe znieczulenie gałązek
nieparzystego, części dalszej ścięgna mię- d) próba klinowa  wynik tej próby jest dłoniowych nerwów palcowych
śnia zginacza głębokiego palców oraz ka- zazwyczaj dodatni.; (palmar digital block)  znieczule-
letki kopytowej (ryc. 1). 2. Badanie dynamiczne (w ruchu): nie to obejmuje znaczną część ko-
Diagnostyka zespołu trzeszczkowego a) badanie dynamiczne najlepiej wyko- ści kopytowej, dystalną część ścię-
bywa trudna i kłopotliwa. Do niedawna nywać bezpośrednio po wyprowadze- gna mięśnia zginacza głębokiego
dodatni wynik znieczulenia gałązek dło- niu konia ze stajni (na zimno), prowa- palców, trzeszczkę kopytową i jej
niowych nerwów palcowych, bez wykaza- dząc konia kłusem po małym okręgu więzadła, kaletkę kopytową, skórę
nia zmian radiologicznych, nie pozwalał na na twardym podłożu, ponieważ wte- właściwą podeszwy (tzw. tworzywo
postawienie precyzyjnej diagnozy. dy kulawizna jest najlepiej widoczna; podeszwy) oraz dużą część stawu ko-
Obecnie dwie metody obrazowania po- często zdarza się, że koń kuleje w za- pytowego. Uwaga: czasem znieczule-
zwalają na ocenę tkanek miękkich kopy- leżności od kierunku ruchu; gdy ku- nie obejmuje także staw koronowy!
ta. Są to rezonans magnetyczny oraz ul- lawizna jest obustronna przeważnie b) znieczulenie stawu kopytowego 
trasonografia. kuleje na wewnętrzną kończynę; jest to znieczulenie bardzo przy-
Rezonans magnetyczny jest najczul-
szym sposobem obrazowania struktur
palca. Niestety ze względu na koszt urzą-
dzenia i konieczność wykonywania bada-
nia w znieczuleniu ogólnym jest ono nie-
dostępne w rutynowym badaniu ortope-
dycznym.
Bardziej dostępne badanie ultraso-
nograficzne struktur palca daje możli-
wość postawienia wiarygodnej diagno-
zy zmian patologicznych stawu kopyto-
wego, kaletki kopytowej, ścięgna mięśnia
zginacza głębokiego palców oraz więza-
deł trzeszczki, co pozwala na dostoso-
wanie leczenia do przyczyn kulawizny
oraz umożliwia dokumentację przebie-
gu choroby.
Badanie kliniczne
Badanie obrazowe zawsze musi być po-
przedzone dokładnym badaniem klinicz-
nym. Wobec tego, że celem tego artyku-
łu nie jest opisanie pełnego badania orto-
pedycznego wymienione zostaną jedynie
elementy charakterystyczne dla zespołu
trzeszczkowego. Ryc. 1. Budowa kopyta
Życie Weterynaryjne " 2005 " 80(4)
Życie Weterynaryjne " 2005 " 80(4)
228
228
Prace kliniczne i kazuistyczne
Ryc. 2a. Projekcja boczna, ustawienie kończyny Ryc. 2b. Projekcja boczna palca, promień centralny prostopadły do kończyny
Ryc. 3a. Kończyna na klocku przy zgiętym palcu Ryc. 3b. Kość koronowa, użyta kratka przeciwrozproszeniowa
Ryc. 4a. Projekcja sky line Ryc. 4b. Obraz rentgenowski przy projekcji sky line
Życie Weterynaryjne " 2005 " 80(4)
Życie Weterynaryjne " 2005 " 80(4)
229
229
Prace kliniczne i
Prace poglądowekazuistyczne
Ryc. 5. Obrazowanie stawu kopytowego w projekcji strzałkowej Ryc. 6. Ustawienie palca w pozycji nadwyprostnej
Ryc. 7. Projekcja poprzeczna Ryc. 8. Ocena mięśnia zginacza głębokiego palców
datne, ale należy uważać na wyniki na puszka kopytowa, obecność podków, złe
fałszywie dodatnie; już po kilkuna- parametry ekspozycji lub rozprojektowanie
stu minutach środek znieczulający zdjęć nie pozwalają na rzetelną ocenę.
dyfunduje, znieczulając także kalet- Wskazane są 3 projekcje:
kę kopytową, trzeszczkę kopytową,  projekcja boczna (ryc. 2a, 2b); promień
część kości kopytowej oraz tworzy- centralny powinien być prostopadły do
wo podeszwy; osi kończyny;
c) znieczulenie kaletki kopytowej  jest  projekcja ox-spring (AP na klocku przy
to najbardziej precyzyjne znieczule- zgiętym palcu; ryc. 3a, 3b); w celu uzyska-
nie; środek znieczulający praktycz- nia zdjęć dobrej jakości konieczna jest
nie nie przenika do stawu kopyto- kratka przeciwrozproszeniowa;
wego, więc nie ma ryzyka fałszywie  projekcja sky line (ryc. 4a, 4b); w zależno-
dodatnich wyników. ści od ustawienia kończyny konia i bu- Ryc. 9. Obraz powierzchni struktur kopyta
Pozytywny wynik znieczulenia kaletki dowy kopyta kąt padania promienia
kopytowej wskazuje, że przyczyną kulawi- centralnego powinien wynosić od 30 Badanie ultrasonograficzne
zny jest choroba zwyrodnieniowa trzeszcz- do 50� w stosunku do podłoża.
ki kopytowej lub zapalenie kaletki. Jednak Przy ocenie radiologicznej trzeszczki Do przeprowadzenia badania wystarczają-
jest to znieczulenie trudne technicznie, kopytowej zwraca się uwagę na: cy jest przenośny aparat ultrasonograficzny
poza tym nie każdy koń pozwala na taki  rozgraniczenie warstw korowej i rdzen- oraz dwie sondy o częstotliwości 7,5 MzH
zabieg i dlatego nie jest to rutynowe znie- nej oraz ich grubość; lub wyższej: liniowa i mikrokonweks.
czulenie w warunkach terenowych.  strukturę beleczkową warstwy rdzen- W celu przygotowania konia do bada-
nej; nia należy:
Badanie rentgenowskie  ilość, kształt i wielkość kanałów naczy-  skórę palca ostrzyc maszynką elektrycz-
niowych; ną lub wygolić, a następnie namoczyć
Przygotowanie konia do badania rentge-  obecność osteofitów i torbieli kost- około 5 minut w ciepłej wodzie;
nowskiego obejmuje rozkucie, rozczysz- nych;  strzałkę rogową kopyta maksymalnie
czenie puszki kopytowej, jej dokładne umy-  symetryczność trzeszczek lewej i prawej. przyciąć, wyrównać i namoczyć po-
cie oraz wypełnienie rowków przystrzałko- Powinno się zawsze wykonać badanie przez ustawienie konia na mokrej gąb-
wych mokrymi otrębami lub plasteliną. radiologiczne obu kończyn, gdyż zmia- ce lub w mokrym opatrunku kopyto-
Bardzo ważne jest, by zdjęcia, na podsta- ny są często obustronne. Ponadto wyraz
- wym przez 15 30 minut.
wie których dokonuje się oceny struktur pal- na różnica pomiędzy obrazem kończyny Badanie ultrasonograficzne wykonu-
ca, a w szczególności trzeszczki kopytowej, prawej i lewej jest zaliczana do zmian pa- je się w oparciu o zdjęcia rentgenowskie,
były bardzo dobrej jakości. y
le przygotowa- tologicznych. jednak bez względu na wynik badania ra-
Życie Weterynaryjne " 2005 " 80(4)
Życie Weterynaryjne " 2005 " 80(4)
230
230
Prace kliniczne i kazuistyczne
Ryc. 10a. Badanie wykonuje się poprzez strzałkę rogową Ryc. 10b. Obraz powierzchni zginaczowej trzeszczki i kości kopytowej
diologicznego. Zmiany struktury kostnej (ryc. 7). Pozwala to na ocenę mięśnia zgina- W badaniu tym ocenia się powierzchnię
trzeszczki kopytowej nie wykluczają jed- cza głębokiego palców (ryc. 8). Ścięgno to zginaczową trzeszczki kopytowej i kości ko-
noczesnych zmian patologicznych tkanek na tej wysokości składa się z dwóch pasm, pytowej (ryc. 10b), które powinny być gładkie
miękkich. dających w badaniu ultrasonograficznym i jednolicie hiperechogeniczne. Ocenia się
Badanie rozpoczyna się od obrazowa- obraz nieechogenicznych (czarnych)  oku- także ścięgno mięśnia zginacza głębokiego
nia stawu kopytowego w projekcji strzał- larów . Ocenia się wielkość tych pasm oraz palców, w tej części kończyny w większości
kowej, przykładając sondę prostopadle do ich symetrię. Zaburzenie symetrii jest ob- nieechogeniczne. Uszkodzenie przyczepu
szpary stawowej (ryc. 5). Ocenia się wygląd jawem zapalenia lub zwyrodnienia ścięgna. tego ścięgna będzie się objawiało zaburze-
powierzchni kości koronowej i kształt wy- Jeśli pasma są symetryczne, jednak wydają niem linii powierzchni kości kopytowej na
rostka wyprostnego, wypełnienie zachyłka nieproporcjonalnie duże, należy porównać wysokości przyczepu. Zmiany zapalne lub
przedniego stawu kopytowego oraz gru- obraz z drugą kończyną przednią. zwyrodnieniowe tego ścięgna objawiają się
bość torebki stawowej. Następnie nachyla się sondę tak, by skie- zgrubieniem, co diagnozuje się, porównu-
Następnie bada się więzadła poboczne rować wiązkę w kierunku stawu kopyto- jąc w obu kończynach odległość między
stawu kopytowego, znajdujące się przed- wego. Grzbietowo i pobocznie od ścię- powierzchnią trzeszczki kopytowej i kości
nio-bocznie i przednio-przyśrodkowo, gna mięśnia zginacza głębokiego palców kopytowej a strzałką gąbczastą.
ustawiając sondę najpierw równolegle do uwidaczniają się zachyłki kaletki kopyto- Zmiana wyglądu powierzchni dal-
szpary stawowej, a następnie prostopadle wej. Kaletki przy prawidłowym wypełnie- szej trzeszczki kopytowej lub powierzch-
do niej. Porównuje się wielkość, echoge- niu są niewielkie, a w przypadku zapalenia ni bliższej kości kopytowej jest oznaką
niczność więzadeł oraz kształt powierzchni się powiększają. W obrazie ultrasograficz- uszkodzenia więzadła trzeszczkowo-ko-
skóry nad nimi parami  wpierw więzadeł nym, dolnie od ścięgna mięśnia zginacza pytowego.
pobocznego przyśrodkowego i bocznego głębokiego palców widoczne jest echoge- Badanie ultrasonograficzne wprowadzi-
tej samej kończyny, a następnie poboczne- niczne więzadło poboczne trzeszczkowe, ło znaczny postęp w diagnostyce zespołu
go przyśrodkowego kończyny prawej z po- a poniżej niego zachyłek tylny stawu ko- trzeszczkowego. Dzięki tej technice moż-
bocznym przyśrodkowym kończyny lewej pytowego. na w rutynowym badaniu ortopedycznym
i bocznego kończyny prawej z pobocznym Kolejną projekcję otrzymuje się po- oceniać nie tylko struktury kostne kopy-
bocznym kończyny lewej. Uszkodzone wię- przez przyłożenie sondy równolegle do ta, lecz także tkanki miękkie, w tym kalet-
zadło jest grubsze i w początkowym okre- przebiegu ścięgna zginacza głębokiego kę kopytową, więzadła trzeszczki oraz dy-
sie po urazie hipoechogeniczne. palców (ryc. 9). Otrzymuje się obraz po- stalną część ścięgna mięśnia zginacza głę-
Uszkodzenie więzadeł pobocznych sta- wierzchni kości koronowej, powierzchni bokiego palców.
wu kopytowego może być przyczyną na- proksymalnej trzeszczki kopytowej, za- Zdiagnozowanie przyczyny kulawizny
głej, ostrej kulawizny. chyłka stawu kopytowego i kaletki kopy- pozwala na dobranie optymalnego postę-
Opisane projekcje wykonuje się son- towej. Nad tymi strukturami biegną ścię- powania terapeutycznego.
dą liniową o częstotliwości 7,5 mHz lub gno mięśnia zginacza głębokiego palców
wyższej. Do kolejnych projekcji koniecz- oraz więzadło poboczne trzeszczkowe. Piśmiennictwo
na jest sonda mikrokonweks o częstotli- Ze względu na budowę anatomiczną tych
1. Busoni V., Denoix J.-M.: Ultrasonography of the podo-
wości 7,5 mHz lub wyższej. struktur, aby je oceniać należy przesunąć
trochlear apparatus in the horse using a transcuneal ap-
Kolejnym etapem jest badanie dłonio- sondę przyśrodkowo, a potem bocznie od
proach: technique and reference images. Vet. Radiol. Ul-
trasound 2001, 42, 534 540.
wej powierzchni palca na wysokości kości linii strzałkowej.
2. Denoix J.-M.: Ultrasonographic examination of the liga-
koronowej i stawu kopytowego. Aby uzy- Bardzo ważnym elementem badania jest
ments of the distal interphalangeal joint. WEVA Proce-
skać prawidłowy obraz, konieczne jest ocena przyczepu ścięgna mięśnia zginacza
edings, Paris 1999.
3. Ross M.W., Dyson S.J.: Diagnosis and Management of La-
ustawienie palca w pozycji nadwyprost- powierzchownego palców na kości kopy-
meness in the Horse. Saunders, Philadelphia 2003.
nej (ryc. 6). towej. Badanie to wykonuje się poprzez
Najpierw wykonujemy projekcję po- strzałkę rogową, przykładając sondę po-
przeczną, przykładając sondę na wyso- dłużnie w linii centralnej (ryc. 10a). Moż-
kości około połowy kości koronowej po na wykorzystać tu sondy typów konweks, Lekarz wet. O. Kalisiak, Szpital Koni  Służewiec , ul. Puław-
jej stronie dłoniowej i prostopadle do niej mikrokonweks lub liniową. ska 266, 00-976 Warszawa, www.szpitalkoni.pl
Życie Weterynaryjne " 2005 " 80(4)
Życie Weterynaryjne " 2005 " 80(4)
231
231