ANTYK





ANTYK

Sztuka antyczna na długie wieki określała europejskie kanony piękna. Uznano ją za wzór doskonały - klasyczny. Terminem klasycyzm określano nie tylko twórczość antyczną, ale i wszystkie późniejsze prądy artystyczne, które oparte były na wzorach antycznych.

Początki literatury greckiej wiążemy z imieniem Homer i jego eposami (Iliadą i Odyseją).

Kultura i literatura grecka, kojarzą się nam nieodłącznie z Atenami, dlatego, że w Atenach zrealizował się w V i IV w. przed naszą erą, złoty wiek ludzkości. Właśnie tam i wtedy nastąpił rozwój filozofii, niezwykłą harmonię osiągnęła rzeźba i architektura W Atenach panowała demokracja.

Okresy rzeźby:

Archaiczna: drobne małe figurki.
Klasyczna: ????
Hellenistyczna: wielkie napięcie uczuciowe.


Architektura:

Dorycki: bez ozdób, wygląda twardo.
Joński: Kapitel wygląda jak rogi baranie.
Koryncki: Bardzo duża liczba ozdób.


Mity: sakralne, światopoglądowe i poznawcze

MIT - jest opowieścią o stałej wartości fabularnej, wyrażającej wierzenia danej społeczności.

W mitach greckich każde zjawisko przyrody, czy egzystencji ludzkiej ma swojego boga.

Świat greków jest politeistyczny z greckiego polis, czyli liczny.

Mity:

Prometeusz
Syzyf
Herkules
Dedal i Ikar

Epos - inaczej Epopeja, główny gatunek Epiki, wykształcony w starożytności, utwór rozbudowany, wierszowany, przedstawiający dzieje mityczne, legendarne, historyczne. Styl Epopei jest podniosły, przyrównywany do czynów heroicznych bohaterów. Dominują realistyczne opisy, wszystkie elementy służą wyolbrzymianiu bohaterów, idealizacji świata przedstawionego.

Cechy Eposu:

Rozbudowanie szczegółowe opisu (zwalnia akcję).
Ton i klimat podniosły, albo przeciwny.
Narracja płynie wolno, a całość charakteryzuje się epicką rozległością.
Wydarzenia przedstawione są z dystansem.
Rozbudowane porównania i epitety.
Świat przedstawiony, to świat fantastyczny, a zarazem realistyczni bohaterowie i ludzie, bogowie, herosi doskonali i niezwyciężeni.


Oba eposy starożytne napisane są heksametrem (sześć stóp).

Eposy "Iliada" i" Odyseja"

Teatr antyczny:

Dionizos - bóg narodzin i śmierci, ale też użycia i winorośli. Z dwóch odmian kultury Dionizosa powstał teatr tragedii i komedii. Dionizos syn Zeusa, żył na ziemi i był bogiem dobrym i łagodnym.

Początki teatru greckiego należy wiązać, z świętami ku czci Dionizosa. Wielkiej czci doznawał w Atenach, gdzie odbywały się cztery ważne święta.


małe (wiejskie) dionizje, święto winobrania, jesień.
Lanaje - Święto wytłaczania wina, styczeń.
Antestesie - święto otwierania beczek z młodym winem, koniec lutego.
Wielkie (miejskie) dionizje.


Święta te nabrały szczególnego znaczenia od czasów Pizstana, który szukając zwolenników u warstw uboższych popierał kulturę i obrzędy ludowe.

Na święta Dionizosa składały się śpiewy chórów i także wieśniaków, którzy mieli występować
przebrani w skóry koźle. Pieśni śpiewane w Atenach ku czci Dionizosa nazywały się Dytyrambami,
pieśni te dały początek tragedii.


Tragedia ma więc swój początek w poezji lirycznej tworzonej dla chóru, która jednak zawierała pewne element dramatyczny(rozmowa chóru z przodownikiem), spowodowany tym, że uczestnicy chóru
występowali w przebraniu pół ludzi - pół kozłów, towarzyszy Dionizosa tzw. Saturnów,
stąd też wywodzi się nazwa tragedii (gr. tragos+ode = tragedia, pieśń kozłów).

Rozwój dramatu:
Tespis - przypisuje mu się wprowadzenie pierwszego aktora(do pierwotnego dytyrambu), jako
"opowiadacza", odpowiadającego chórowi i przewodnikowi chóru (koryfeuszowi).
Frynich z Aten - wprowadza role kobiece, ale grane przez mężczyzn. On też wprowadził prolog
Ajschylos - wprowadza drugiego aktora, dekoracje i rekwizyty W dramacie na plan pierwszy wysuwa się dialog, od Ajschylosa zaczynają się pojawiać efekty akustyczne.
Sofokles - wprowadza trzeciego aktora, ogranicza role chóru, a rozbudowuje akcję dramatu.
Eurypides - wprowadza do dramatu pogodne, pomyślne zakończenie. Na końcu wprowadza bóstwo, by zakończyć dramat.


Tragedia - była najbardziej cenionym przez starożytnych gatunkiem literackim. Bohaterowie
tragedii znajdowali się w sytuacji trudnej, są uwikłani w konflikty między własnymi działaniami, a siłami wyższymi: losem, prawami historii, interesem społecznym, normą moralną, ślepymi prawami natury.

Konflikt tragiczny - polega na istnieniu przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru. Każde posunięcie bohatera, zbliża go do katastrofy.

Ironia tragiczna - przeciwieństwo między samoświadomością bohatera, a jego rzeczywistą sytuacją.

Katharsis - dzieło antyczne, miało celowo oddziaływać na reakcję i przeżycia odbiorców. Pierwotnie Grecy taką funkcję przypisywali muzyce i tańcowi, jako czynnikom umożliwiającym
oczyszczenie duszy z win i pełne jej wyzwolenie.

Tragizm - jest to kategoria estetyczna, czyli swoista jakość dzieła. Wywołuje tę jakość szczególny sposób konstrukcji losów bohatera, usytuowanych w nierozwiązywalnym konflikcie.
Tragizm w konflikcie wartości i konieczności. Bohaterowie, niezależnie od sił charakteru , sprowadzą na siebie zgubę, śmierć lub klęskę.

Mimesis - uporządkowanie świata zdarzeń, naśladującego nieszczęścia człowieka, wywołuje w przeżyciach odbiorcy oczyszczenie.



BIBLIA

Nazewnictwo: pismo święte, Biblia

Nazwa Biblia pochodzi od greckiego słowa biblios (łodyga papirusu).Papirus to trzcina rosnąca
nad Nilem, jeden z pierwszych materiałów piśmienniczych. Później nazwa ta określała zwój papirusu
(księgę). Słowo biblia znaczy więc dosłownie księgi. Biblia to zbiór ksiąg, uważanych przez Żydów i Chrześcijan za księgi święte.
Budowa Biblii

Katolicki kanao, czyli wykaz ksiąg Pisma świętego został ustalony ostatecznie na soborze trydenckim (XVI wiek). Obejmuje on 46 ksiąg Starego Testamentu i 27 Nowego Testamentu. Testament oznacza przymierze (Testamentum). Oznacza w Biblii układ na mocy którego Bóg zobowiązał się
pod pewnymi warunkami obdarzyć szczególnymi dobrami tych, którzy stają się jego ludem. Stary Testament zawiera dzieje przymierza Boga z ludźmi, zawartego z Mojżeszem, Noem, Abrahamem, Dawidem.

Nowy Testament nie unieważnia starego przymierza, lecz je ostatecznie wypełnia, życiem i działalnością Jezusa Chrystusa.
Czas powstania:

Stary Testament - narastał w ciągu wieków. Przyjmuje się, że powstanie najstarszych tekstów przypadło na XIII w p.n.e., zaś proces narastania pisma został zakończony w I w. p.n.e.

Nowy Testament - Powstanie ksiąg sytuuje się na od 51r. - 96r. n.e., kiedy zostały spisane najpóźniejsze księgi. Ewangelia i Apokalipsa św. Jana.

Trzy języki:
Biblia jest trójjęzyczna. Teksty Starego Testamentu były pisane w języku hebrajskim, niektóre
fragmenty w aramejskim i greckim. W Nowyn Testamentcie zdecydowana większość tekstów była pisana w języku greckim.

Autorstwo:
Prawie żadna księga Starego Testamentu nie została napisana przez jednego człowieka, ani jednym ciągiem. Większość autorów pozostała anonimowa, a niektórym księgom przypisywane było nieprawidłowe autorstwo. Autorzy Nowego Testamentu są sobie współcześni, lub należą do pokoleń
sąsiadujących ze sobą. To też w Ewangeliach i listach Apostolskich znajduje odbicie ta sama historia i kultura.

Język Biblii
Księgi Biblii, są redagowane językiem obrazowym i poetyckim, według reguł twórczości i artystycznej: słoworytm, symbol, obraz, czy gatunek zwielokratniający sens. Nie można zrozumieć sensu przekazu biblijnego, jeśli nie rozumie się uwarunkowań kulturowych: historii, wyobrażeń, obyczajów środowiskowych, w których powstały dane księgi.

Zróżnicowanie gatunku Biblii
Biblia to zbiór pism bardzo urozmaiconych pod względem gatunków np.: Epos, poemat, nowela, kronika, dialogi filozoficzne, listy, pieśni, hymny, aforyzmy, sentencje...


GENESIS - inaczej księga rodzaju. Księga początkowa, jest pierwszą, z tak zwanego pięcioksięgu Mojżesza.

Pięcioksiąg to zbiór pięciu części w których został rozwinięty temat genezy świata oraz teoretyczny (oparty na istnieniu Boga) charakter społeczności ludzkiej. Rozpoczyna się od powstania świata, a kończy na śmierci Mojżesza.

EXODUS - księga wyjścia
GENESIS- księga rodzaju
LEWITICUS - księga kapłańska
NUMERI - księga liczb
DEUTERONOMION????? - księga
powtórzonego prawa.




Biblia i mityczna kosmogonia podobieństwa.


Jednakowe wyobrażenia o świecie przyrody, brak wiedzy o ewolucji w przyrodzie,
nieznajomość astronomii: ziemia jest płaska a nad nią jest niebo.
Podobna jest również kolejność "narodzin świata", powstanie światła i ciemności, nieba i ziemi, roślin i zwierząt.
Różnice:
W Biblii świat i człowiek został stworzony przez jednego boga. Pismo święte przeciwstawia się wierze politeistycznej.


Biblia:

"Adam i Ewa"

"Księga Hioba"

Psalm-greckie słowo oznaczające śpiew i trącanie strun instrumentu o nazwie psalterion. Nazwą tą określano później zbiór hymnów pochwalnych. Dziś słowo "psalm" oznacza biblijny utwór poetycki o charakterze modlitewno - hymnistycznym.

"Księga Psalmów"

jest całością niejednorodną. Psalmy są całością, gdyż wszystkie zrodziły się z tej samej inspiracji i mają ten sam religijny wymiar
wyrażają bezpośrednie obcowanie człowieka z Bogiem Izraela. Wyróżniamy psalmy: błagalne,
dziękczynne, pochwalne, królewskie, patriotyczno - religijne i mądrościowe.

"Pieśni nad pieśniami"
- to nazwa jednej z ksiąg Starego Testamentu. Nazwa ta jest wyjątkowa, przypomina sformułowania typu Król nad królami. Wszystkie one oznaczają pewien ideał, wzór.

"Pieśni nad pieśniami"jest więc utworem wyjątkowo pięknym i godnym nazwy. Tytuł księgi to równocześnie komentarz. "Pieśni nad pieśniami"powstała najprawdopodobniej w ostatnich latach niewoli babilońskiej, nie później niż w pierwszej połowie IVw. p.n.e.

Jest to wyjątkowa księga ponieważ została w niej opisana miłość dwojga ludzi, to jedyna księga, która pozornie nie zawiera żadnej myśli religijnej - autor opisał wyłącznie życie świeckie.

Dosłownie rozumiana jest ona poematem lirycznym o tematyce miłosnej.

Księga "Pieśni nad pieśniami"składa się ze wstępu i sześciu pieśni głównymi
bohaterami są oblubieniec i oblubienica. Pieśń ta to jednak nie tylko utwór o miłości dwojga
ludzi, księga ma również znaczenie alegoryczne: oblubieniec - Bóg, oblubienica - lud.

Alegoria - to obraz lub opowiadanie, które w całości ma sens przenośny, jest więc rozwiniętym układem znaczeń dosłownych i podstawionych , wiążących się w jedną całość treściową.

"Hymn o miłości" - autorem tekstu jest św. Paweł, stanowi on fragment
pierwszego listu do Koryntian (Nowy Testament).

Podmiot liryczny występuje w pierwszej osobie l. poj., jest on postacią fikcyjną, ceni sobie miłość. Twierdzi, że miłość jest najważniejszym uczuciem , ważniejszym od cnót boskich.

Hymn o miłości napisany jest prostym, poetyckim, ale zrozumiałym językiem. Pierwsze trzy strofy są napisane w trybie przypuszczającym, mówią o tym, co było by, gdyby istniała miłość. Pozostałe wersety opisują uczucie miłości

Hymn - uroczysty utwór liryczny o treści religijnej, pieśni modlitewnej.

Epitet- uzupełnienie nazwy przedmiotu, wskazujących na jego właściwości (w formie przymiotnika, rzeczownika lub imiesłowu, w sposób bezpośredni lub przenośny).

Podkreśla cechę pojęcia, wzmacnia plastykę przedstawiania, wnosi zabarwienie uczuciowe,
wyraża stosunek autora do przedmiotu, służy ozdobności stylu.

Porównanie - zestawienie pojęć na podstawie ich podobieństwa przy użyciu łącznych wyrazów: jak, jakby, podobnie.

Metafora - figura, która polega na tym, że zespół wyrazów zyskuje odmienne znaczenie od tego, jakie wynikałoby, ze znaczenia poszczególnych wyrazów, nie da się odtworzyć przy użyciu innych wyrazów. W metaforze uzyskuje się możliwość kojarzenia ze sobą nawet odległych pojęć, w których dostrzega się jakieś cechy wspólne.

Anafora - figura polegająca na rozpoczynaniu sąsiednich zdań, członów lub wersów tym samym wyrażeniem, albo układem wyrazów.

Apostrofa- figura retoryczna, polegająca na zwróceniu się do przedmiotu, pojęcia abstrakcyjnego lub osoby zmarłej, nieobecnej, z którymi w rzeczywistości nie można rozmawiać.

Pytanie retoryczne - zwrot, który ma postać zdania pytającego, nie wymagającego odpowiedzi i pełniącego w istocie funkcję oznajmiającego, służy ożywieniu stylu.


W Nowyn Testamencie mamy 4 ewangelie.

Ewangelia - Mateusza, Marka, Łukasza, są bardzo podobne pod względem treści. Opowiadają
o działalności śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa.

Ostatnia ewangelia św. Jana jest rodzajem medytacji filozoficznych.

Przypowieść - utwór narracyjny o charakterze dydaktycznym, ma charakter uniwersalny, ponadczasowy, jest zbudowany w ten sposób, że przedstawia dwie rzeczywistości. Pierwsza dotyczy............., druga jest rodzajem pojęcia moralnego.

Paralelizm - (układ paralelny) - zjawisko równoległości, powtarzalności, analogii pomiędzy częściami konstrukcji układającymi się w ciąg. Paralelizm może polegać na podobieństwie układów słownych, motywów, cząstek kompozycyjnych i treściowych, jest często podstawą kompozycji w liryce, charakterystyczny np.: w pieśniach ludowych. W pewnym sensie paralelizm jest warunkiem rytmu, a intonacyjny stałym wyznacznikiem wiersza, gdyż nawet w baroku innych wymagań wersyfikacyjnych wynika z podziału na wersy, decyduje o ich ekwiwalencji i odróżnia wiersz od prozy.

Przypowieści:

"O siewcy"

"O synu marnotrawnym"

"O miłosiernym Samarytaninie"