BEZPIECZEC
STWO PRACY 10/2008
W artykule omówiono sposoby czyszczenia i dezynfekcji przewodów wentylacyjnych i klimatyza- dr inż. ANNA CHARKOWSKA
cyjnych. Przedstawiono także przykładowe urządzenia czyszczące oraz wskazano wady i zalety
Politechnika Warszawska
dezynfekcji za pomocą biocydów i lamp UV-C.
dr inż. ANNA BOGDAN
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Ventilation and air-conditioning ducts  cleaning and disinfection methods
 Państwowy Instytut Badawczy
This article discusses methods of cleaning and disinfecting ventilation and air-conditioning ducts.
Sample cleaning devices, and advantages and disadvantages of disinfection with biocides and UV-C
lamps are presented.
Do najczęściej stosowanych suchych metod szeniowego), często też filtra II stopnia, filtra
Wstęp
HEPA, wentylatora wyciągowego
czyszczenia przewodów wentylacyjnych należą:
W części pierwszej publikacji [1] omówiono
czyszczenie mechaniczne szczotkami obroto- " z
ródło zasilania, np. sprężarka powietrza
instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne w aspek-
" balony zaporowe (zwane też bariero-
wymi, zamocowanymi na wałku, napędzanymi
cie kontroli stanu higienicznego. Podkreślono, że
wymi) (rys. 2.), stosowane do odizolowania
elektrycznie, pneumatycznie, hydraulicznie;
regularna kontrola instalacji jest bardzo istotna,
czyszczonego fragmentu przewodu od
czyszczenie mechaniczne szczotkami obrotowy-
a w przypadku stwierdzenia występowania
nieoczyszczonego; wykonane z mocnej
mi, zamontowanymi na samojezdnych robotach,
zanieczyszczeń konieczne jest czyszczenie i de-
gumy z powłoką nylonową, która ma chronić
w tym dodatkowo wyposażonych w jedną lub
zynfekcja. Przedstawiono również stan prawny
powierzchnię balonów przed zniszczeniem
dwie kamery wideo rejestrujące stan instalacji
w tym zakresie. W tym artykule omówione zo-
przez ostre krawędzie, części śrub czy nity
przed i po czyszczeniu; czyszczenie powietrzem
staną metody czyszczenia i dezynfekcji instalacji
kołpakowe.
sprężonym wypływającym z obrotowej dyszy
wentylacyjnych i klimatyzacyjnych.
Do czyszczenia mokrego (dezynfekcji)
oraz suchym lodem wydobywającym się z dyszy
można stosować metody chemiczne (płynne
rozpylającej (powierzchnie silnie zatłuszczone).
roztwory środków biobójczych) lub fizyczne
Metody czyszczenia
Niezależnie od wybranej technologii czysz-
(promieniowanie nadfioletowe, ozonowanie)
i dezynfekcji instalacji
czenia mechanicznego, w skład stosowanych
[3]. Do dezynfekcji wnętrza przewodów
Wśród metod pomagających w zapewnie- urządzeń czyszczących, oprócz wspomnianych
wentylacyjnych metodami chemicznymi wy-
niu odpowiednich warunków higienicznych wcześniej szczotek, wchodzą (rys. 1.):
korzystuje się obrotowe, ciśnieniowe dysze
wewnątrz instalacji wentylacyjnych i klimatyza- " urządzenie czyszczące
rozpylające roztwory biocydów. Mogą one
cyjnych wyróżnia się metody suche (czyszcze- " urządzenie filtracyjno-wyciągowe, skła-
być zamontowane na samojezdnym pojez
-
nie mechaniczne) i mokre (dezynfekcja). dające się z wstępnego filtra powietrza (kie-
dzie inspekcyjnym lub na wałku napędowym
urządzenia czyszczącego  tego samego, które
było wykorzystane podczas mechanicznego
czyszczenia przewodów, poprzedzającego
dezynfekcję (rys. 3.).
7
Używanie biocydów w budynkach, w któ-
rych przebywają ludzie, było w ubiegłych latach
krytykowane ze względu na możliwe negatyw-
ne oddziaływanie lotnych cząstek preparatów
6
1
2
5
3
4
Rys. 1. Zestaw urządzeń do czyszczenia i dezynfekcji przewodów wentylacyjnych: 1  urządzenia czyszczące pneu-
matycznie, 2  małe urządzenie czyszczące, 3  zestaw szczotek do różnego rodzaju kanałów, 4  skrobaczki do
tłuszczu, 5  urządzenia odsysające, 6  przewód do odprowadzania powietrza, 7  zestaw filtrujący [2]
Fig. 1. Set of devices for cleaning and disinfecting air ducts: 1  pneumatic cleaning device, 2  small cleaning device,
Rys. 2. Balony zaporowe [2]
3  brushes for different types of ducts, 4  tallow scraper, 5  air compressor, 6  exhaust air duct, 7  HEPA.
filtered vacuums [2] Fig. 2. Barrier spheres [2]
16
BEZPIECZEC
STWO PRACY 10/2008
na organizm człowieka. Zagrożenie to dotyczy zanieczyszczeń stałych, zapachowych związków
Podsumowanie
też pracowników czyszczących instalację. Poza chemicznych oraz zanieczyszczeń mikrobiolo-
Istotnym czynnikiem wpływającym na
tym koncentrowanie się na likwidacji wybra- gicznych  wirusów, bakterii oraz pleśni. Nawet
stan powietrza nawiewanego do pomiesz-
nych opornych rodzajów mikroorganizmów w wysokim stężeniu ozon oddziałuje w niewiel-
czeń, a zatem na zdrowie pracowników, jest
za pomocą biocydów sprzyja rozwojowi innych kim stopniu (lub w ogóle) na zanieczyszczenia
zapewnienie czystości instalacji wentylacyj-
drobnoustrojów. W przypadku regularnego biologiczne znajdujące się w porowatym ma-
nych i klimatyzacyjnych. Wymaga to podjęcia
stosowania tego samego rodzaju biocydów, teriale stanowiącym wewnętrzną wykładzinę
odpowiednich działań, których pierwszy etap
mikroorganizmy mogą stać się odporne na przewodów (tłumiki hałasu lub izolacja cieplna)
polega na regularnej kontroli ilości zanieczysz-
działanie wykorzystywanego środka. W sytu- lub w płytach stropowych. Szeroko udokumen-
czeń osiadłych wewnątrz instalacji oraz ich
acji, gdy kontroli będą podlegać dominujące towane jest natomiast jego szkodliwe oddziały-
porównaniu z dopuszczalnymi wartościami.
rodzaje mikroorganizmów, inne gatunki mogą wanie na zdrowie ludzi.
Dopiero po przekroczeniu dopuszczalnych
rozmnożyć się i zacząć dominować. Z tego Wielu producentów lamp UV-C proponuje
stężeń podejmuje się decyzję o usunięciu za-
powodu należy rozważyć alternatywne sto- zastosowanie promieniowania UV-C do de-
nieczyszczeń z instalacji. W celu zlikwidowania
sowanie dwóch zróżnicowanych chemicznie zynfekcji systemów wentylacyjnych i klima-
lub zneutralizowania kolonii grzybów i bakterii
biocydów, co może przeciwdziałać rozwojowi tyzacyjnych. Promieniowanie nadfioletowe,
znajdujących się na powierzchniach przewo-
odporności mikroorganizmów. poza właściwościami bakteriobójczymi, wy-
dów wentylacyjnych i urządzeń do uzdatniania
Za pomocą biocydów można unieszkodliwić kazuje także zdolność wywoływania mutacji,
powietrza, po wcześniejszym mechanicznym
znane z
ródło zanieczyszczeń mikrobiologicz- unieczynniania surowic swoistych oraz toksyn
oczyszczeniu zanieczyszczonych elementów,
nych, jednak, gdy ulegną zmianie warunki bakteryjnych [4].
stosuje się przede wszystkim wodne roztwory
środowiskowe, drobnoustroje mogą pojawić się W celu rozwiązania problemu trudnych
związków biobójczych, zwanych biocydami.
ponownie. Jeśli zatem nie zostaną zlikwidowane do usunięcia mechanicznie lub odpornych
Nie zaleca się stosowania w tym celu ozonu.
sprzyjające warunki do przeżycia i rozwoju na dezynfekcję biocydami kolonii drobno-
Stosowanie do dezynfekcji lamp UV-C ma
mikroorganizmów, dezynfekcja przewodów ustrojów najczęściej stosowaną metodą jest
pewne  wskazane w artykule  ograniczenia.
wentylacyjnych może jedynie chwilowo roz- odizolowanie (pokrycie) tych zanieczyszczeń
Należy pamiętać, że dezynfekcję przewodów
wiązać problem zanieczyszczeń biologicznych hermetyczną powłoką. Powstała ona w wyniku
wentylacyjnych przeprowadza się po ich
w instalacjach. Obecnie stosowanie biocydów rozpylania za pomocą dyszy niepalnej, nietok-
wcześniejszym oczyszczeniu mechanicznym.
jest akceptowane w wieżach chłodniczych, skra- sycznej i nielotnej cieczy (rys. 4.).
Dezynfekcja nie może zatem zastąpić czysz-
placzach wyparnych oraz podczas dogłębnego Według opinii przedstawionej przez North
czenia mechanicznego instalacji.
czyszczenia nawilżaczy i innych urządzeń za- American Insulation Manufacturers Association
wierających wodę w celu zapobiegania rozmna- (NAIMA) w wyniku takiego doprowadzania
żaniu się bakterii z rodzaju Legionella i innych roztworu do wnętrza instalacji nie uzyskuje się
PIŚMIENNICTWO
patogenów. Biocydy wykorzystuje się również dokładnego pokrycia powierzchni wewnątrz
[1] A. Bogdan, A. Charkowska Instalacje wentylacyjne
do czyszczenia urządzeń wentylacyjnych po przewodów. Bardziej skuteczną metodą jest
i klimatyzacyjne  ocena stanu higienicznego (1).
usunięciu z ich wewnętrznych powierzchni miejscowe natryskiwanie roztworu uszczel-
 Bezpieczeństwo Pracy 7-8(442-443)2008
grubych warstw zanieczyszczeń, zawierających niającego za pomocą pistoletu, np. takiego
[2] Katalog urządzeń czyszczących. www.clinikka.pl
olbrzymią liczbę kolonii mikroorganizmów. jak używany do rozpylania farby podczas
[3] A. Charkowska Zanieczyszczenia w instalacjach
Inną dyskusyjną, ale stosowaną metodą malowania. W normie ARC 2006 [6] stwier- klimatyzacyjnych i metody ich usuwania. I.P .U. MASTA
.P
Sp. z o.o., 2003
dezynfekcji przewodów wentylacyjnych jest dzono, że hermetyczne przykrywanie z
ródła
[4] Trane s position on UV-C lights. Trane/American
dezynfekcja z wykorzystaniem ozonu lub pro- zanieczyszczenia specjalnymi powłokami nie
Standard, 2003, www.trane.com
mieniowania UV-C. Dostępne wyniki badań na- może zastąpić czyszczenia mechanicznego
[5] www.collom.net
ukowych wskazują jednak, że ozon w stężeniu instalacji. Zgodnie z tą normą dopuszcza się
[6] ARC 2006 Assessment, Cleaning and Restoration
nieprzekraczającym wartości normatywnych, stosowanie takiej metody, jako tymczasowego
of HVAC Systems. An Industry Standard Developed by
określanych ze względu na zdrowie ludzi, jest środka zaradczego w przypadku uzupełniania
the National Air Duct Cleaners Association, Waszyngton,
mało skuteczny przy usuwaniu z powietrza braków w materiałach porowatych. NADCA 2006
Rys. 3. Urządzenie pneumatyczne służące do czyszczenia mechanicznego szczotkami
i dezynfekcji biocydami (po założeniu specjalnej szczotki wyposażonej w nasadkę
Rys. 4. Czyszczenie przewodu za pomocą dyszy doprowadzającej sprężone powietrza
dezynfekującą) [2]
lub roztwór biocydu [5]
Fig. 3. Pneumatic device for mechanical cleaning with brushes and biocide disinfection
Fig. 4. Cleaning an air duct with a nozzle supplying compressed air or biocide dilution [5]
(equipped with a special brush with a disinfection adapter) [2]
17