1
Wydano za zgodą Rektora
Materiały pomocnicze do zajęć
z przedmiotu  finanse i rachunkowość
dla studentów kierunku zarządzanie i in\
ynieria produkcji
nierecenzowane
W procesie wydawniczym pominięto
etap opracowania językowego.
Wersja elektroniczna materiałów
została przygotowana przez Autora.
Wszelkie prawa zastrze\
one.
śaden fragment publikacji nie mo\
e być powielany
w jakiejkolwiek formie.
ISBN 978-83-7199-
Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej
al. Powstańców Warszawy 12, 35-959 Rzeszów
e-mail: [e-mail]
2
SPIS TREŚCI
RACHUNKOWOŚĆ PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH .......................................... 5
TEMAT 1. Przedsiębiorstwo- jednostka działalności gospodarczej ................................ 5
TEMAT 2. Informacje- podstawowy informacyjny system ............................................ 13
TEMAT 3. Bilans majątkowy .......................................................................................... 21
TEMAT 4. Konta księgowe i zasady ich funkcjonowania ............................................... 29
TEMAT 5. Aktywa przedsiębiorstwa .............................................................................. 39
TEMAT 6. Pasywa i ich ewidencja .................................................................................. 46
TEMAT 7. Warianty i zasady ustalania wyniku finansowego ......................................... 51
FINANSE PRZEDSIEBIORSTW ................................................................................... 58
TEMAT 8. Finanse a działalność finansowa przedsiębiorstw ......................................... 58
TEMAT 9. Analiza rentowności firmy ............................................................................ 63
TEMAT 10. Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa ..................................................... 70
TEMAT 11. Rynek finansowy i jego funkcjonowanie .................................................... 74
3
4
WST
P
W przedstawionych materiałach pomocniczych zostały omówione zagadnienia jak z
zakresu ewidencji księgowej, tak i podstawy finansowania działalności jednostki
gospodarczej. Gospodarka rynkowa zmusza nasze społeczeństwo, a szczególnie słu\
by
finansowo- księgowe jednostek gospodarczych do nowego poznania w omawianym zakresie.
Posiadanie wiedzy w zakresie zagadnień finansowo- księgowych pozwala na efektywniejsze
zarządzanie i wykorzystanie potencjału produkcyjnego podmiotu gospodarczego. Stąd te\
, tak
wa\
ne są wymagania stawiane uczestnikom gospodarki rynkowej. Ta część społeczeństwa
musi zdobyć teoretyczna i praktyczna wiedzę, konieczną do podejmowania decyzji
gospodarczych.
Materiały pomocnicze zawierają informację z zakresu bilansu majątkowego,
przychodów finansowych i ponoszonych kosztów oraz uzyskiwanej nadwy\
ki finansowej
oraz zagadnienia związane z analizą i zarządzaniem finansami w jednostce gospodarczej.
Podręcznik jest przeznaczony dla studentów kierunków nieekonomicznych z
uwzględnieniem specyfiki rachunkowości w przemyśle.
R I
RACHUNKOWOŚĆ PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH
TEMAT 1
PRZEDSI
BIORSTWO- JEDNOSTKA DZIAA
ALNOŚCI GOSPODARCZEJ
Cele: zapoznanie słuchaczy z pojęciem rachunkowości oraz współczesnymi regulacjami
prawnymi rachunkowości w kraju i w innych państwach Unii Europejskiej
Plan:
1. Gospodarka rynkowa a jednostka gospodarcza.
2. Rachunkowość w procesie transformacji gospodarki.
3. Definicja rachunkowości.
4. Współczesne regulacje prawne rachunkowości, polskie i międzynarodowe.
1.1. Gospodarka rynkowa w zasadniczy sposób zmieniła istotę przedsiębiorstw i
warunki ich funkcjonowania. Przedsiębiorstwa stały się podmiotami w pełni samodzielnymi.
Szeroka autonomia przedsiębiorstw stworzyła im du\
e mo\
liwości dokonywania ró\
nych
wyborów. Wraz z tymi pozytywnymi zmianami pogorszeniu uległy jednak warunki działania
przedsiębiorstw, co powa\
nie skomplikowało proces zarządzania.
Cechą charakterystyczną gospodarki rynkowej jest jej ukierunkowanie na efektywność
mikroekonomiczną. Gospodarka planowa preferowała makroekonomiczne kryteria
efektywnego gospodarowania. Efektywność gospodarki planowej zale\
ała w głównej mierze
od trafności rozstrzygnięć globalnych na centralnych szczeblach zarządzania . W tej sytuacji
mniej istotna była efektywność w skali cząstkowej. Efektywność gospodarki rynkowej
natomiast jest oparta na całkowicie odmiennym podejściu, czyli na efektywności podmiotów
5
gospodarczych. Efektywność całej gospodarki jest więc sumą efektywności pojedynczych
przedsiębiorstw. Z powy\
szego wynika, i\
proces transformacji gospodarki zmienił w
zasadniczy sposób kryteria wyborów ekonomicznych: z wyborów o charakterze
makroekonomicznym na wybory w skali mikroekonomicznej.
Oprócz nowych kryteriów wyborów ekonomicznych, zmienił się w du\
ym stopniu
tak\
e sam charakter tych wyborów, co spowodowało następujące ich zmiany:
" Zwiększenie rangi wartościowych kryteriów wyborów;
" Przesunięcie zasadniczego ośrodka wyborów przedsiębiorstwa z jego wnętrza
na obszar stosunków przedsiębiorstwa z otoczeniem;
" Wzrost znaczenia w wyborach przedsiębiorstwa relacji poziomych kosztem
zmniejszenia rangi relacji pionowej.
Najwa\
niejsze kryteria rzeczowe i wartościowe przy podejmowaniu decyzji w
gospodarkach planowej i rynkowej ujęto w tablicy 1.1.
Tablica 1.1. Kryteria wyborów w gospodarkach planowej i rynkowej
Gospodarka planowa Gospodarka rynkowa
" Wybory oparte na procesach " Wybory oparte na mechanizmach
rzeczowych; rynkowych;
" Bierna rola instrumentów " Aktywna rola instrumentów
wartościowych (pienię\
nych); wartościowych;
" Niewielkie znaczenie cen, przychodu " Du\
e znaczenie cen, przychodu i
i kosztu; kosztu;
" Du\
e znaczenie kryteriów " Du\
a ranga kryteriów
skutecznych; efektywnościowych;
" Bierna rola systemu podatkowego " Aktywna rola systemu podatkowego
y
ródło: W. Gabrusewicz i in., Rachunkowość zarządcza, Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne S.A., Warszawa 2000.
Trzeba zauwa\
yć, \
e w gospodarce planowej liczyły się przede wszystkim rzeczowe i
skuteczne kryteria wyborów, natomiast kryteria wartościowe miały charakter wtórny w
stosunku do procesów rzeczowych. Przedsiębiorstwa zaczęły być rozliczane nie z tego co
potrafią wytworzyć, lecz z tego jakie potrzeby rynku zdołają efektywnie zaspokoić. W
związku z tym w przedsiębiorstwach pojawia się zapotrzebowanie na autentyczną
rachunkowość i na informacje przez nią tworzone. Okoliczności te spowodowały, i\

wartościowe kryteria wyboru zaczęły dominować nad kryteriami rzeczowymi.
Przedsiębiorstwa gospodarki planowej były w zasadzie jednostkami zamkniętymi oraz
ich stosunki z otoczeniem nie miały większego wpływu na rodzaj i zakres dokonywanych
wyborów. W tej sytuacji o wyborach przedsiębiorstw głównie decydowały czynniki
wewnętrzne. Głównym zadaniem przedsiębiorstw w tym czasie było skuteczna i terminowa
realizacja zadań produkcyjnych. Poniewa\
rozmiary zadań wzrastały, przedsiębiorstwa były
zainteresowane stały powiększeniem swoich zdolności produkcyjnych, a w mniejszym
stopniu racjonalnym ich wykorzystaniem.
Zdecydowanie odmienne warunki wyborów powstały w przedsiębiorstwach w związku
z procesem urynkowienia gospodarki. Rynek zaczął rozstrzygać o tym, co przedsiębiorstwo
ma wytwarzać, ile, kiedy i dla kogo. Przedsiębiorstwo przestało zaspokajać wyłącznie swoje
potrzeby produkowania, a zajęło się zaspokajaniem potrzeb otoczenia. Jednocześnie otoczenie
zaczęło decydować o wyborach przedsiębiorstwa. W tych warunkach relacje przedsiębiorstwa
6
z otoczeniem stawały się relacjami pierwotnymi i wa\
niejszymi w zapewnieniu sukcesu
przedsiębiorstwa od procesów zachodzących w jego wnętrzu.
Zgodnie z ustaleniami teorii systemów, podstawowymi cechami systemów otwartych
są:
" Pobieranie informacji i energii z otoczenia;
" Przetwarzanie pozyskiwanej informacji i energii wewnątrz systemu;
" Eksport produktów z wewnątrz do otoczenia;
" Tendencja do maksymalizowania stosunku wyjścia do wejścia;
" Dą\
enie do ró\
nicowania i komplikowania swojej działalności.
W rezultacie ścisłych powiązań przedsiębiorstwa z otoczeniem na wybory
przedsiębiorstwa mają wpływ trzy obszary jego działań:
" Otoczenie wejścia;
" Procesy wnętrza;
" Otoczenie wyjścia.
Procesy zachodzące wewnątrz przedsiębiorstwa muszą być stale kontrolowane z poda\
ą
i popytem, które występują na wejściu i wyjściu. Konfrontacja ta ma określić, czy działalność
której podejmuje się przedsiębiorstwa, będzie dla niego opłacalna i ile przyniesie zysku.
Powy\
sze zmiany sprawiły, i\
przedsiębiorstwa niejako automatyczne wydłu\
yły horyzont
czasowy swego działania.
Wa\
ne stały się dla nich nie tylko działalność bie\
ąca i bie\
ące zyski, ale przede
wszystkim, działalność ukierunkowana na rozwój perspektywiczny.
Przedsiębiorstwa, zarówno te które powstały w ostatnich latach, jak i te, które
funkcjonują od dłu\
szego okresu czasu, zaczęły kształtować nową hierarchię swoich wartości,
takich jak innowacyjność, orientacja na potrzeby rynku i poprawa wyników. Najwa\
niejsze z
tych wartości ujęto w tablicy 1.2
Tablica 1.2. Główne wartości współczesnego przedsiębiorstwa i zasady ich realizacji
Główne wartości Zasady ich realizacji
Otwartość na otoczenie
" Otoczenie jest z
ródłem zasileń
przedsiębiorstwa i odbiorcą
rezultatów jego pracy;
" Wyniki przedsiębiorstwa są w du\
ym
stopniu zdeterminowane przez
otoczenie;
" Relacje przedsiębiorstwa z
otoczeniem są pierwotne względem
procesów i zale\
ności wewnętrznych
Kreatywność
" Systematyczny rozwój
przedsiębiorstwa, a nie obrona
dotychczasowych pozycji;
" Rozwiązanie problemów, a nie
spełnianie funkcji;
" Wykorzystanie potencjału ludzkiego
jest wa\
niejsze od wykorzystania
7
zasobów rzeczowych
Kompleksowość
" Przedsiębiorstwo jest nie tylko
podmiotem samodzielnym, lecz tak\
e
częścią składową otoczenia;
" Rozwój przedsiębiorstwa zale\
y od
potencjału intelektualnego ludzi,
potencjału rzeczowego oraz
osiągniętych wyników
ekonomicznych
Orientacja na przyszłość
" Działanie oparte na wizji przyszłości
świata i przedsiębiorstwa;
" Cele bli\
sze przedsiębiorstwa są
wyznaczone przez cele dalsze;
" Rozwiązanie dzisiejszych problemów
powinno następować przez pryzmat
przyszłych potrzeb
Orientacja na wyniki
" Skupienie uwagi na głównych
obszarach i głównych czynnikach
kreowania wyników ekonomicznych;
" Przyjęcie wyników jako głównego
kryterium oceny przedsiębiorstwa
y
ródło: opracowano na bazie W. Gabrusewicz, Rozwój przedsiębiorstw przemysłowych i jego
ocena w gospodarce rynkowej, AE, Poznań 1992, s.11-18.
Ogólnie mo\
emy powiedzieć, i\
zmiany, jakie zaszły w polskiej gospodarce, nie tylko
dowartościowały przedsiębiorstwa, ale tak\
e zmieniły charakter jego decyzji,
ukształtowały nowe oblicze przedsiębiorstwa i nowe kryteria jego funkcjonowania i
zarządzania.
1.2. Zmiany jakie zaszły w naszej gospodarce w związku z przejściem do gospodarki
rynkowej, wywarły tak\
e istotny wpływ na znaczenie rachunkowości w przedsiębiorstwie
oraz na jej kształt i charakter.
Trzeba stwierdzić, \
e ranga rachunkowości w przedsiębiorstwie funkcjonującym w
realiach gospodarki rynkowej jest nieporównywalnie większa od roli, jaka spełniała
rachunkowość w warunkach gospodarki planowanej centralnie. Wśród czynników, mających
wpływ na te pozytywne zmiany mo\
na wymienić:
" Zwiększenie roli przedsiębiorstwa jako podstawowego podmiotu
gospodarczego;
" Zwiększenie udziału przedsiębiorstw prywatnych;
" Zmianę zasad działania przedsiębiorstw;
" Wzrost roli procesów wartościowych;
" Ukierunkowanie działalności przedsiębiorstw na efektywność;
" Coraz szersze wykorzystanie informacji emitowanych przez system
rachunkowości do oceny działalności przedsiębiorstwa oraz podejmowania
wielu istotnych decyzji w procesie zarządzania.
8
Rola rachunkowości w gospodarce rynkowej wzrosła przede wszystkim z tego względu,
i\
stała się przedsiębiorstwom potrzebna. W procesie transformacji najbardziej na
znaczeniu zyskały funkcje marketingowe oraz finansów i rachunkowości. Wzrost znaczenia
funkcji marketingowych wynika ze zmiany warunków rynkowych, w jakich przedsiębiorstwu
przyszło działać. Natomiast wzrost rangi rachunkowości wynika z faktu prowadzenia
działalności na własne ryzyko i własny rachunek.
Na wzrost rangi rachunkowości w gospodarce rynkowej wpłynął tak\
e wzrost roli
procesów wartościowych. W gospodarce rynkowej wszystko praktycznie sprowadza się do
pieniądza, dla tego występuje pełna zgodność ujęcia właściwego rachunkowości i gospodarki
rynkowej. Ogólnie mo\
emy stwierdzić, i\
rachunkowość słu\
y trzem głównym potrzebom
przedsiębiorstwa, a mianowicie:
" Ewidencji operacji gospodarczych;
" Wykorzystaniu danych do analizy i oceny działalności przedsiębiorstwa;
" Potrzebom zarządzania.
Zachodzące w przedsiębiorstwie procesy gospodarcze musza być poprawnie
zaewidencjonowane, tak aby właściciel przedsiębiorstwa wiedział, jakimi dysponuje
zasobami, ile ma środków pienię\
nych w określonym momencie, jakie płatności czekają
przedsiębiorstwo w najbli\
szym czasie itp.
Istotne jest, aby informacje wynikające z ewidencji odzwierciedlały prawdziwy i
rzetelny obraz sytuacji, w jakiej przedsiębiorstwo znajduje się oraz \
eby były szybko
sporządzane. Dopiero wówczas mogą być przydatne do analizy i oceny działalności
przedsiębiorstwa oraz podejmowania decyzji zarządczych.
1.3. W praktyce stosuje się ró\
ne definicje rachunkowości. Ró\
norodność tych
definicji wią\
e się z szerokim zakresem danych liczbowych ujmowanych w rachunkowości.
Rachunkowość mo\
na zdefiniować w sposób następujący:
Rachunkowość jest całościowym, uporządkowanym systemem, który umo\
liwia
dokonanie pomiaru, grupowania, rejestracji i prezentacji operacji gospodarczych
na potrzeby zarządzania zgodnie z rzeczywistym stanem występującym w danym
podmiocie gospodarczym oraz zgodnie z przepisami prawa bilansowego.
Bardzo pojemna definicje rachunkowości podaje profesor A. Jarugowa (1992):
 Rachunkowość to proces identyfikacji, pomiaru i przekazywania informacji, które są
potencjalnie u\
yteczne do podejmowania decyzji gospodarczych .
Definicja podana przez profesora Sawickiego K. (2002) jest bardziej syntetyczna:
 Rachunkowość jest to całościowy i zwarty system ciągłego i systematycznego gromadzenia i
przetwarzania oraz prezentacji informacji ekonomicznych . W rachunkowości wykorzystuje
się określone metody, reguły postępowania i urządzenia ewidencyjne, umo\
liwiające
rejestrację stanu i zmian w stanie posiadanego majątku, z
ródeł jego finansowania,
dokonywanych operacji gospodarczych i wyników finansowych działalności jednostki.
Natomiast profesor Brzezin W. (1998) uwa\
a, \
e przyjmując rachunkowość jako system
ewidencyjny mo\
na ja przedstawić w trzech ujęciach:
" Księgowości;
9
" Rachunku kosztów;
" Sprawozdawczości.
Cytowany autor uwa\
a, \
e rachunkowość do końca wieku XIX uto\
samiana była z
pojęciem księgowości. Stwierdza równie\
, ze nowoczesna rachunkowość obejmuje ex ante
(planowanie).
Stopniowo w miarę rozwoju gospodarczego oraz obrotu międzynarodowego
przepisywano rachunkowości wiele funkcji. Uwzględniając rozwój rachunkowości nale\
y
zmodyfikować i uzupełnić jej funkcje omawiane przez R. Manteuffla (1961). Zatem
rachunkowość charakteryzuje się następującymi funkcjami:
" Informacyjną (wyznacza ona rachunkowości rolę przygotowywania i
dostarczania informacji ekonomicznych i finansowych na potrzeby wewnętrzne
danej jednostki gospodarczej oraz organów zewnętrznych);
" Ewidencyjna (wią\
e się z systematycznym prowadzeniem ewidencji księgowej;
zapisy dokonywane w księgach rachunkowości są dokonywane na bie\
ąco po
zaistnieniu ka\
dego zdarzenia gospodarczego);
" Zarządcza (realizowana jest przez wykorzystanie danych, pochodzących z
ewidencji księgowej, w bie\
ącym i perspektywicznym zarządzaniu jednostką
gospodarczą);
" Kontrolna ( dane liczbowe zgromadzone przez rachunkowość są
wykorzystywane równie\
przez organy wewnętrznej i zewnętrznej kontroli
przedsiębiorstwa);
" Dowodowa (wią\
e się z obowiązkiem przechowywania dowodów księgowych;
dane liczbowe zgromadzone przez rachunkowość podlegają obowiązkowemu
przechowywaniu przez odpowiednio długi czas; większość dowodów
księgowych musi być przechowywana przez okres min 5 lat);
" Analityczna ( wią\
e się z analiza sprawozdań finansowych sporządzonych
obowiązkowo na podstawie znowelizowanej ustawy o rachunkowości przez
jednostki prowadzące księgowość; dokonywana jest przez ocenę sytuacji
majątkowej i finansowej oraz analizę rentowności i przepływu środków
pienię\
nych);
" Statystyczna (wią\
e się z obowiązkiem składania sprawozdań do urzędów
statystycznych, które zajmują się oceną sytuacji gospodarczej bran\
i działów
gospodarki narodowej).
W rachunkowości obowiązują dwa podstawowe pojęcia: rachunkowość i księgowość.
Rachunkowość rozumiana jest jako zagadnienie bardzo szerokie, zostało ono
zdefiniowane wcześniej.
Księgowość rozumiana jest jako zagadnienie wę\
sze, w zasadzie techniczne i jest to
zespół zapisów prowadzonych w celu ujęcia stanu, jak i zmian w stanie środków produkcji i
10
zobowiązań, ewidencji przebiegu procesu produkcji oraz obliczenia wyniku finansowego
przedsiębiorstwa.
Do głównych pojęć, występujących w rachunkowości zaliczyć mo\
na między innymi:
" Kalkulacja (przeprowadzanie ró\
norodnych rachunków, których celem jest
ustalenie poziomu ponoszonych kosztów działalności produkcyjnej, usługowej
lub handlowej);
" Sprawozdawczość finansowa ( ma za zadanie dostarczenie informacji
dotyczących sytuacji ekonomicznej i finansowej przedsiębiorstwa, jak równie\

uchwycenie zmian w sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa; jako
podstawowe sprawozdania występują: bilans majątkowy, rachunek zysków i
strat, informacja dodatkowa, rachunek przepływów środków pienię\
nych,
zestawienie zmian w kapitale własnym);
" Taksacje (obejmują wycenę środków produkcji i wytworzonych produktów);
" Statystyka i planowanie (dane liczbowe, zawarte w sprawozdaniach
finansowych wykorzystywane są w statystyce regionalnej i centralnej. Liczby
pochodzące z sprawozdań finansowych powinny być analizowane. Na
podstawie przeprowadzonej analizy podejmowane są decyzje operacyjne i
statystyczne wykorzystywane następnie w planowaniu).
Reasumując nale\
y stwierdzić, \
e zgodnie z obowiązującą Ustawą o rachunkowości
podmiotu gospodarczego nieobjęte tą Ustawą mają mo\
liwość rozliczania podatkowego
na podstawie innych regulacji prawnych. Mo\
e to być Karta Podatkowa, oparta na
prowadzonej ewidencji uzyskiwanych przychodów lub te\
Ksią\
ki Przychodów i
Rozchodów.
1.4. W wyniku porozumienia między zawodowymi organizacjami księgowych
rozwiniętych krajów świata powołany został w roku 1974 Międzynarodowy Komitet
standardów Rachunkowości (International Accounting Standards Committee- IASK).
Komitet jest organizacja prywatną i powołany został przez środowiska zawodowe
rachunkowości. Umowa zawarta została przez stowarzyszenia zawodowe rachunkowości
następujących krajów: Austrii, Kanady, Francji, Japonii, meksyku, Holandii, Wielkiej
Brytanii i Irlandii, Stanów Zjednoczonych Ameryki oraz RFN.
Międzynarodowe Standardy rachunkowości podlegają ciągłemu procesowi
doskonalenia. Równocześnie tworzone są nowe metody rachunku kosztów i ich
wykorzystywania. Przykładem mo\
e być wprowadzenie kosztów standardowych oraz
planowanych i jednostkowych kosztów zmiennych. Dnia 1 stycznia 2003 roku wprowadzony
został kolejny międzynarodowy standard rachunkowości MSR 41 Rolnictwo. Ogółem istnieje
dotychczas 41 standardów rachunkowości. Standardy te obecnie SA wykorzystywane
wprawie w 90 krajach świata.
Standardy rachunkowości nie mają charakteru przepisów prawnych, ale muszą być
uwzględniane przy opracowywaniu regulacji prawnych danego kraju. Istotna rolę przy
standaryzacji i harmonizacji sprawozdań finansowych odgrywają dyrektywy Rady Wspólnot
11
europejskich. Są to ponadpaństwowe normy prawa obowiązujące kraje unijne i
stowarzyszone.
Od 1 stycznia 2002 roku obowiązuje rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie
zakresu działania i sposobu organizacji w Polsce Komitetu Standardów rachunkowości.
Podstawowym zadaniem Komitetu jest przede wszystkim opracowywanie krajowych
standardów rachunkowości dla wszystkich jednostek prowadzących księgi rachunkowe.
Komitet opiniuje równie\
akty prawne dotyczące rachunkowości oraz analizuje
Międzynarodowe standardy Rachunkowości, jak i dyrektywy unii Europejskiej z zakresu
rachunkowości . współpracuje równie\
z międzynarodowymi organizacjami do spraw
standaryzacji rachunkowości.
Mo\
liwość otrzymania porównywalnej informacji z rachunkowości zapewniona została
przez przyjęcie przez kraje Unii Europejskiej nadrzędnych zasad prowadzenia
rachunkowości. Przez zasadę rachunkowości rozumiemy reguły prawidłowego prowadzenia
rachunkowości, które zapewniają uzyskanie rzetelnej, prawidłowej i u\
ytecznej informacji.
Szczegółowe zasady rachunkowości zawarte są w przepisach poszczególnych krajów. W
Polsce przyjęto ponad 20 zasad rachunkowości, które maja zapewnić jej rzetelność,
prawdziwość i porównywalność. Wśród takich zasad między innymi wymienić mo\
na:
" Zasada ciągłości (polega na jednakowym grupowaniu operacji gospodarczych
na kontach, obliczaniu opisów amortyzacyjnych tą samą metodą, wycenie
aktywów i pasywów oraz ustaleniu wyniku finansowego);
" Zasada memoriału (mówiąca o ujęciu w rachunkowości wszystkich przychodów
i związanych z nimi kosztów dotyczących danego roku obrotowego, niezale\
nie
od terminu zapłaty);
" Zasada ostro\
nej wyceny (potwierdzająca obowiązkowe dokonywanie realnej
wyceny aktywów i pasywów, przychodów i związanych z nimi kosztów oraz
zysków i strat nadzwyczajnych);
" Zasada równowagi bilansowej (jest to naczelna zasada zgodności ogólnej kwoty
aktywów z kwotą pasywów) i inne.
Prowadzenie rachunkowości jest nierozerwalnie związane z otwieraniem i zamykaniem
ksiąg rachunkowych (art.12 ust 1 i 2).Terminami obowiązującymi przy otwieraniu ksiąg
rachunkowych jest dzień rozpoczęcia działalności gospodarczej, początek następnego roku
obrotowego. Terminem tym mo\
e być ka\
dy dzień, w który nastąpiła zmiana formy prawnej,
połączenie lub podział jednostki gospodarczej.
Specyficzna księgą rachunkową jest wykaz składników aktywów i pasywów. Wykaz
ten sporządzany jest lub korygowany na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji. Wycena
aktywów i pasywów odbywa się w zasadzie nie rzadziej ni\
na dzień bilansowy, czyli na
dzień, w którym przedsiębiorstwo sporządza sprawozdanie finansowe. Wycena środków
trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych dokonywana jest według kosztów ich
wytworzenia lub pozyskiwania pomniejszonych o odpisy umorzeniowe. Inwestycje
krótkoterminowe wyceniamy według wartości rynkowej lub ceny nabycia w zale\
ności od
tego, która z nich jest ni\
sza lub określonej wartości godziwej. Międzynarodowe Standardy
Rachunkowości definiują wartość godziwą w sposób następujący:  Wartość godziwa jest to
kwota, za jaką na warunkach rynkowych składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a
zobowiązania zaspokojone pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi
stronami .
12
Zarówno wartość środków trwałych, jak i wartości niematerialne i trwałe wymagają
przy wycenie odpisów wartości z tytułu trwałej jej utraty. Przyjęta do wyceny cena nabycia
obejmuje kwotę, nale\
ną sprzedającemu, w cenie tej nie uwzględniamy podatku od towarów i
usług oraz podatku akcyzowego. W przypadku importu wartość nabycia nale\
y powiększyć o
obcią\
enia o charakterze publicznoprawnym.
PYTANIA KONTROLNE
1.Na co jest ukierunkowana gospodarka rynkowa?
2.Jakie zmiany w wyborach przedsiębiorstwa nastąpiły
w gospodarce rynkowej?
3.Omów kryteria wyborów w gospodarce
planowanej i rynkowej?
4.Jaki jest wpływ otoczenia na wybory
przedsiębiorstwa?
5.Co dowartościowało rachunkowość
przedsiębiorstwa?
6.Jakie są główne wartości współczesnego
przedsiębiorstwa?
7.Jakim potrzebom przedsiębiorstwa słu\
y
rachunkowość?
8.Wymień definicji rachunkowości.
9.Jakie są funkcje rachunkowości i na czym polega ich
istota?
10.Jakie najwa\
niejsze zagadnienia obejmuje
rachunkowość?
11.Przez jakie państwa został stworzony
Międzynarodowy Komitet Standardów Rachunkowości
i w jakim celu?
TEMAT 2
INFORMACJE- PODSTAWOWY INFORMACYJNY SYSTEM
Cele: zapoznanie słuchaczy z głównymi czynnikami rachunkowości, kształtowanie
umiejętności w zakresie opracowania dokumentów księgowych.
1. Informacje i zarządzanie jako główne czynniki rachunkowości.
2. Dokumenty księgowe i ich klasyfikacja.
3. Opracowanie dokumentów księgowych i ich kontrola.
4. Inwentaryzacja- jej zakres i zadania.
5. Pozaksięgowe formy ewidencji gospodarczej.
13
1. Treścią rachunkowości są informacje i zarządzanie. Informacje mają słu\
yć
zarządzaniu, dla tego muszą być u\
yteczne, czyli wa\
ne z punktu widzenia określonej
decyzji. Informacja ma swoją wa\
ność. Wartość informacji zale\
y od tego, jaki będzie miała
wpływ na podjęte decyzje i jakie rezultaty uzyska przedsiębiorstwo z ich realizacji. Dla tego
te\
jest wa\
ny szybki dostęp do informacji.
Pozyskanie informacji kosztuje, stąd zadaniem rachunkowości powinno być
dostarczanie przedsiębiorstwu potrzebnych informacji o określonej jakości, we właściwym
czasie i po najni\
szej cenie. Informacje dostarczane przez rachunkowość słu\
ą bezpośrednio
odbiorcy informacji. Informacje te są zawsze przygotowywane w konkretnym celu, na
przykład:
" Wyjaśnienie wątpliwości, np. co do sposobów działania;
" Dokonanie wyboru tych problemów, na których przedsiębiorstwo powinno
skupić swoją uwagę;
" Rozwiązanie problemów, czyli dokonanie wyboru najlepszego z mo\
liwych
sposobów wykonania zadania
Kierownictwo przedsiębiorstwa wykorzystuje informacje rachunkowości do
podejmowania decyzji dotyczących krótkiego i długiego okresu czasu.. Decyzje dotyczące
krótkiego okresu odnoszą się do bie\
ącej działalności przedsiębiorstwa, na przykład,
rozmiarów, struktury i kierunków sprzeda\
y, wielkości produkcji, sposobów promocji
wyrobów, poziomu cen i mo\
liwości ich ró\
nicowania. Z kolei decyzje dotyczące długiego
okresu czasu są decyzjami strategicznymi. W związku z tym odnoszą się do przyszłości
przedsiębiorstwa.
Informacje generowane przez rachunkowość mogą się odnosić do całego
przedsiębiorstwa, ale te\
mogą dotyczyć tylko określonej jego części, na przykład, zakładu,
wydziału lub innej komórki organizacyjnej. Zakres podmiotów informacji mo\
e być
zró\
nicowany. Najczęściej ró\
nicuje go problem, którego informacje dotyczą.
Więc informacje słu\
ą procesowi zarządzania przedsiębiorstwem. Proces zarządzania
obejmuje cztery podstawowe funkcje:
" Planowanie;
" Organizowanie;
" Motywowanie;
" Kontrolowanie.
Informacje rachunkowości są wykorzystywane przez kierownictwo przedsiębiorstwa we
wszystkich funkcjach zarządzania, z tym \
e przede wszystkim słu\
ą one planowaniu i
kontroli. Wykorzystanie informacji w zarządzaniu przedstawia schemat 2.1.
14
Schemat 2.1. Zakres wykorzystania informacji w zaradzaniu przedsiębiorstwem
y
ródło: Gabrusewicz W. Rachunkowość zarządcza. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 2000.
Planowanie jest jedną z najtrudniejszych funkcji zarządzania i sprowadza się ono do
projektowania przyszłości przedsiębiorstwa. Czyli jest to ustalanie, co przedsiębiorstwo chce
osiągnąć i za pomocą jakich środków. Planowanie jest procesem podejmowania zasadniczych
decyzji prowadzących przedsiębiorstwo do osiągnięcia zamierzonego celu.
W gospodarce rynkowej planowanie posiada odmienne znaczenie w stosunku do
planowania występującego w gospodarce zarządzanej centralnie. Planowanie stało się
zindywidualizowaną sprawą ka\
dego przedsiębiorstwa. W związku z tym planowanie stało
się innowacyjne, twórcze i bardziej utylitarne. Obecnie przedsiębiorstwa:
" Nie planują dla samego planowania;
" Planują cele, a nie procedury;
" Planują przyszłość, a nie teraz
niejszość;
" Planują potrzeby rynku, Anie podział zasobów;
" Planują strategicznie.
W zale\
ności od stopnia inwestycji twórczej poszczególnych przedsiębiorstw mo\
na
wyró\
nić trzy rodzaje planowania:
" Planowanie kontynuujące (jest najmniej twórcze i zakłada kontynuowanie
dotychczasowej struktury działania przedsiębiorstwa, a zmiany dotyczyć mogą
jedynie rozmiarów prowadzonej działalności);
" Planowanie optymalizujące (jest próbą zbudowania planu najlepszego w danych
warunkach, najczęściej z punktu widzenia określonego kryterium);
" Planowanie przekształcające (polega na kształtowaniu po\
ądanej przyszłości
przedsiębiorstwa; przedsiębiorstwo zmienia dotychczasową strukturę swego
działania i jej rozmiary).
15
Funkcje planowania spełniają z reguły naczelne kierownictwo przedsiębiorstwa oraz
zespoły pracowników sztabowych. Informacje słu\
ące planowaniu są adresowane do
zarządu przedsiębiorstwa.
Nawet najlepszy plan nie rozwią\
e wszystkich problemów zarządzania
przedsiębiorstwem, stąd kolejną funkcją zarządzania jest organizowanie. Głównym celem
organizowania jest:
" Ustalenie, jakie zasoby i w jakiej wielkości są przedsiębiorstwu niezbędne dla
realizacji ustalonych w planie celów i zadań;
" Określenie, gdzie i na jakich warunkach zasoby te nale\
y kupić;
" Zapewnienie warunków do najbardziej sprawnego wykorzystania zasobów
wewnątrz przedsiębiorstwa, prowadzących do wzrostu wydajności pracy i
obni\
ania kosztów własnych;
" Zmniejszenie do minimum niepewności i ryzyka w działalności
przedsiębiorstwa.
W praktyce funkcje organizowania spełniają zespoły osób pracujące w dziedzinie
zaopatrzenia materiałowego, w działach kadr, finansów, organizacji produkcji, techniki i
technologii produkcji.
Kolejna funkcją zarządzania jest motywowanie. To pracownicy, jak słusznie twierdzi
P.F. Drucker, wyró\
niają firmę z otoczenia, a nie budynki i budowle. Dzięki pracownikom, w
tych samych warunkach jedne przedsiębiorstwa osiągają zysk, a inne panosza stratę. Postawy
i zaanga\
owanie poszczególnych pracowników są zró\
nicowane. Zadaniem kierownictwa jest
rozpoznanie tych postaw i zastosowanie adekwatnych do nich metod oddziaływania w taki
sposób aby:
" Prowadziły one do realizacji zadań ustalonych w planie;
" Realizacja zadań odbywa się z korzyścią dla przedsiębiorstwa;
" Realizacja zadań była atrakcyjna dla pracownika.
Takie oddziaływanie na pracowników, które jest korzystne dla przedsiębiorstwa i
atrakcyjne dla pracownika, nazywamy motywacją.
Ostatnia funkcja zarządzania jest kontrolowanie, które jest procesem zamierzającym do
tego, aby:
" Przebieg działań w ustalonym okresie nie odbiegał od przyjętych w planie;
" Przychody ze sprzeda\
y i koszty ich uzyskania mieściły się w ustalonych
wielkościach;
" Wyniki finansowe odpowiadały wielkościom planowanym;
" Podejmowane były decyzje korygujące w przypadku, gdy zmiany warunków
funkcjonowania przedsiębiorstwa mogą utrudnić uzyskanie wyników na
zakładanym poziomie.
16
Spełnienie wszystkich funkcji zarządzania jest ściśle związane z podejmowaniem
decyzji. Głównym celem rachunkowości jest wspomaganie procesu podejmowania
decyzji w przedsiębiorstwie. Proces podejmowania decyzji obejmuje kilka etapów, które
mo\
na podzielić na dwie grupy. Pierwsza składa się ściśle na proces podejmowania decyzji,
natomiast w grupie drugiej znajdują się dwa etapy obejmujące proces kontroli i korygowania
przebiegu działalności przedsiębiorstwa. Wszystko razem tworzy logicznie powiązana całość.
Dla dokonania właściwego wyboru jest niezbędne ustalenie kryteriów wyborów.
Kryteria słu\
ą zawsze do oceny zjawisk. W odniesieniu do działalności przedsiębiorstwa
kryteria umo\
liwiają wartościowanie stanów, zdarzeń i wyników uzyskanych w określonym
czasie. Wyniki te mo\
na następnie porównać z przyjętą podstawa odniesienia i ustalić stopień
ich realizacji.
Ogólnie nale\
y stwierdzić, i\
rachunkowość spełnia wa\
ne funkcje w procesie
decyzyjnym. Mo\
na je nazwać funkcjami informacyjnymi, analitycznymi i kontrolnymi.
Funkcje te i rola procesu decyzyjnego w przedsiębiorstwie stały się z pewnością impulsem do
stałego wzrostu jej znaczenia w działalności przedsiębiorstwa.
2. Zadaniem rachunkowości jest przedstawienie w liczbach historii danej jednostki
gospodarczej. Poszczególnymi obszarami są zdarzenia gospodarcze udokumentowane
dowodem księgowym, zwany równie\
dokumentem księgowym. Wszystkie, zarówno
zewnętrzne jak i wewnętrzne zdarzenia dotyczące działalności danego podmiotu
gospodarczego muszą być udokumentowane. Zadaniem księgowości jest przedstawienie
prawdziwego, niewyparzonego obrazu prowadzonej działalności. Tak więc, zadaniem
księgowości jest ewidencja przebiegu procesu gospodarczego przedsiębiorstwa.
Dowody księgowe z
ródłowe przyjęto dzielić na:
" Dowody z
ródłowe obce;
" Dowody własne zewnętrzne;
" Dowody wewnętrzne;
" Dowody zbiorcze;
" Dowody korygujące;
" Dowody rozliczeniowe;
" Dokumenty zastępcze.
Dowód księgowy musi charakteryzować się następującymi cechami: musi być
jasny, czytelny i jednoznacznie określający zaistniałe zdarzenie gospodarcze. Dowód
księgowy niezale\
nie od jego rodzaju powinien zawierać następujące dane:
" Nazwę dowodu;
" Określenie nazw i adresów stron uczestniczących w zdarzeniu gospodarczy,
łącznie z numerami NIP oraz w razie konieczności numerów REGON;
" Nr dowodu księgowego, dowody księgowe ścisłego zarachowania, np. czeki
maja numery nadawane z góry, pozostały dowodom numery nadawane są
bie\
ące;
17
" Datę zdarzenia gospodarczego;
" Przedmiot i opis operacji gospodarczej, jej mierniki ilościowe lub/i
wartościowe;
" Podpisy osób odpowiedzialnych i uczestniczących w zdarzeniu gospodarczym
oraz ich imienne pieczątki;
" Zapis oryginału lub kopii dowodu księgowego.
W ramach merytorycznej klasyfikacji dokumentów wyró\
nia się trzy ich podstawowe
grupy:
" Pierwsza grupa. Zadaniem tej grupy jest udokumentowanie stanu środków i
zobowiązań przedsiębiorstwa na dzień rozpoczęcia działalności gospodarczej.
" Druga grupa. Dokumenty tej grupy maja za zadanie uchwycenie zmian w stanie
posiadanych aktywów i zobowiązań oraz prowadzenie ewidencji przebiegu procesu
produkcji, działalności handlowej lub usług. Okresem obrachunkowym jest zwykle
rok obrachunkowy.
" Trzecia grupa. Celem tej grupy dowodów księgowych jest uchwycenie stanu
posiadanych aktywów i zobowiązań podmiotu gospodarczego na ostatni dzień
kończącego się roku obrachunkowego lub te\
na ostatni dzień prowadzenia
działalności przedsiębiorstwa w przypadku zakończenia przez nie działalności
gospodarczej
W ramach omówionej klasyfikacji merytorycznej dokumentów księgowych pierwsza
grupa jest sporządzana na podstawie inwentaryzacji posiadanych w przedsiębiorstwie
aktywów i zobowiązań. Przeprowadzona inwentaryzacja jest podstawą sporządzenia
inwentarza.
Druga grupa dokumentów, której zadaniem jest przedstawienie zmian w stanie
aktywów, zobowiązań przedsiębiorstwa oraz ewidencja przebiegu procesu produkcji,
obejmuje następujące grupy dokumentów księgowych:
" Ewidencji środków trwałych;
" Ewidencji gospodarki magazynowej;
" Ewidencji działalności finansowej;
" Pracy i płac.
Ponadto stosowane są, sporządzane w zale\
ności od potrzeb, następujące dokumenty:
" Polecenie księgowania;
" Dokumenty wtórne, zbiorcze, zstępcze, rozdzielniki itp.;
" Inne dokumenty, stanowiące podstawę księgowania.
18
3. W skład dokumentacji księgowej, zgodnie z Ustawą o rachunkowości, poza
dowodami księgowymi zaliczane są równie\
księgi rachunkowe i sprawozdania finansowe.
Dokumenty wykorzystywane w przedsiębiorstwie jako dowody księgowe podlegają
opracowaniu przed ich zaksięgowaniem. Opracowanie to obejmuje dekretację zdarzeń
gospodarczych, czyli określenie numerów kont, na których konkretne zdarzenie gospodarcze
musi być zaksięgowane. Przy opracowaniu pomocna mo\
e być pieczątka (schemat 2.2.).
Schemat 2.2. Wzór pieczęci przystawianej przez księgowego na opracowywanym
dokumencie księgowym
Strona Kwota Strona
Wn Ma
Przed zaksięgowaniem dowody księgowe podlegają kontroli pod względem
merytorycznym i formalno- rachunkowym. Kontrolę merytoryczną dowodów księgowych
przeprowadzają komórki rzeczowe przedsiębiorstwa. Natomiast kontrola formalno-
rachunkowa przeprowadzana jest w dziale głównego księgowego.
Kontrola merytoryczna polega na ustaleniu rzetelności, celowości, gospodarności oraz
legalności przeprowadzonych operacji gospodarczych. Kontrola dokumentów pod
względem formalno- rachunkowym ma za zadanie stwierdzenie, czy wystawione
dokumenty są poprawnie sporządzone pod względem technicznym i prawnym. Zadaniem
kontroli rachunkowej jest uchwycenie ewentualnych błędów arytmetycznych.
4. Wszystkie posiadane w przedsiębiorstwie aktywa i zobowiązania wymagają
inwentaryzacji. Inwentaryzacja jest częścią składową rachunkowości i stosuje się do niej te
samy zasady. Istotne jest, a\
eby inwentaryzacja spełniała wymóg rzetelności, czyli zgodności
z prawdą oraz gwarantowała prawidłowość, kompletność, bezbłędność i sprawdzalność
rejestrowanych aktywów i pasywów.
Spis środków pienię\
nych i papierów wartościowych wymagany jest na ostatni dzień
roku obrotowego. Inwentaryzacji ilościowej podlegają środki pienię\
ne, czeki, weksle,,
papiery wartościowe znajdujące się w jednostce.
Udokumentowaniem przeprowadzonego spisu są arkusze spisowe. Arkusze spisowe
muszą być sporządzane zgodnie z wymaganiami rachunkowości. W czasie przeprowadzenia
inwentaryzacji środków pienię\
nych i papierów wartościowych istotna konieczne jest
ustalenie prawidłowości zabezpieczenia pomieszczenia kasowego, przestrzegania pogotowia
kasowego, istotne jest równie\
przestrzeganie wszelkich zasad dokumentacji księgowej.
Inwentaryzacja stanu składników obrotowych wykonywana jest przez przeliczenie
lub pomiar. Do typowych składników obrotowych podlegających spisowi nale\
ą:
" Substancje płynne;
" Substancje sypkie składowane w pryzmach, kopcach, nietypowych pojemnikach;
19
" Wyroby hutnicze, szkło, stal;
" Drewno;
" Produkcja w toku;
" Szpule produktów, bele, zwoje itp.
Kolejną grupą objętą inwentaryzacją są środki trwałe. Zasadniczym zadaniem
inwentaryzacji środków trwałych jest ustalenie:
Ich rzeczywistego stanu, ilości, klasyfikacji, miejsca ich poło\
enia;
Własności składników majątku, nieruchomości i gruntów;
Trwałych obcych, znajdujących się w leasingu, dzier\
awie itp.;
Środków trwałych przeznaczonych do likwidacji (nieprzydatnych, itp.);
Rodzaju i zakresu wykonywanych modernizacji.
Termin i częstotliwość inwentaryzacji są dotrzymane, je\
eli inwentaryzację
składników aktywów rozpoczęto nie wcześniej ni\
3 miesiące przed zakończeniem roku
obrachunkowego i zakończono do dnia 15 następnego roku. Inwentaryzacje przeprowadza się
równie\
na dzień zakończenia działalności gospodarczej oraz na dzień poprzedzający
postawienie jej w stan likwidacji lub upadłości. Wyniki przeprowadzonej inwentaryzacji
nale\
y odpowiednio udokumentować i uzgodnić z zapisami w księgach rachunkowych.
5. Wszystkie podmioty gospodarcze, jak i osoby fizyczne zobowiązane są do płacenia
podatku dochodowego. Nale\
y podkreślić, \
e wszystkie podmioty gospodarcze
zobowiązane do płacenia podatku dochodowego na podstawie rachunkowości, musza
ja prowadzić, je\
eli ich dochody w roku obrachunkowym przekroczyły równowartość
800 000 EURO (Ustawa o podatku dochodowym). Podmioty gospodarcze uzyskujące
ni\
sze dochody mogą samodzielnie podjąć decyzję o prowadzeniu pełnej
rachunkowości. Podmioty gospodarcze, które nie podjęły tej decyzji, zobowiązane są
do płacenia opodatkowania w jednej z innych mo\
liwych form, a mianowicie:
" Ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych;
" Karty podatkowej;
" Podatkowej ksią\
eczki przychodów i rozchodów.
Podatek zryczałtowany są zobowiązane płacić osoby fizyczne prowadzące następujące
rodzaje działalności:
" Pozarolnicza działalność gospodarczą;
" Osiągające przychody z tytułu najmu, podnajmu, dzier\
awy, poddzier\
awy lub
innych umów o podobnym charakterze;
" Wykonujące wolne zawody, będące osobami duchowymi.
20
Przychodów (dochodów) opodatkowanych w formach zryczałtowanych nie łączy się z
przychodami (dochodami) z innych z
ródeł podlegających opodatkowaniu.
Ryczałtowi od przychodów ewidencjonowanych podlegają przychody z pozarolniczej
działalności gospodarczej. W Polsce działalność rolnicza opodatkowana jest zale\
nie od
produkcyjnego potencjału gospodarstwa rolniczego. Szczegóły dotyczące przychodów nie
ewidencjonowanych określa wspomniana Ustawa.
PYTANIA KONTROLNE
1. Jakim celom słu\
ą informacje rachunkowości?
2. Wyjaśnij role rachunkowości w sprawowaniu funkcji
planowania.
3.Scharakteryzuj funkcję organizowania i jej cele.
4.Co jest treścią funkcji motywowania?
5.Co zalicza się do dokumentacji księgowej?
6.Na jakich zasadach sporządzane są dokumenty
księgowe?
7.Na czym polega istota pozaksięgowych form ewidencji
gospodarczej?
8.Jaki zakres i zadania inwentaryzacji?
21
TEMAT 3
BILANS MAJ
TKOWY
Cele: zapoznanie słuchaczy z bilansem majątkowym, pojęciem aktywów, pasywów oraz
zasadami sporządzenia bilansu
Plan:
1. Zasady ewidencji księgowej. Definicja oraz cechy bilansu majątkowego.
2. Aktywa przedsiębiorstwa.
3.Pasywa przedsiębiorstwa.
4.Rodzaje operacji księgowych i ich wpływ na bilans.
1. W przedsiębiorstwach metody i systemy rachunkowości wybiera się spośród
rozwiązań określonych w Ustawie o rachunkowości. Jednak większość zasad prowadzenia
rachunkowości jest wymagana prawem. Są jednak przypadki, kiedy przedsiębiorstwo mo\
e
dokonywać we własnym zakresie wyboru spośród dopuszczalnych mo\
liwości. Klasycznym
tego przykładem mo\
e być naliczanie amortyzacji oraz wyceny posiadanych i
ewidencjonowanych zapasów.
Bilans majątkowy jest podstawowym sprawozdaniem finansowym, sporządzanym na
określony dzień nazywany momentem bilansowym, w którym zostaje ukazany majątek
jednostki gospodarczej w ujęciu rzeczowym i finansowym.
Bilans mo\
e wystąpić w postaci dwustronnej tabeli lub dwuczęściowego zestawienia, w
którym jedna część ujmuje majątek przedsiębiorstwa (aktywa), a druga z
ródła jego
finansowania (pasywa). Przykładowy bilans przedstawiono na schemacie 3.1.1.
Schemat 3.1.1. Bilans majątkowy
AKTYWA (majątek) PASYWA (fundusze)
" Aktywa trwałe " Aktywa obrotowe
" Kapitały własne " Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania
Przy sporządzeniu bilansu majątkowego obowiązuje naczelna zasada równowagi
bilansowej, zgodnie z którą suma aktywów musi być zawsze równa sumie pasywów.
Równowagę bilansu majątkowego mo\
na przedstawić w postaci poni\
szego równania:
A=P
Bilans majątkowy mo\
na przedstawić równie\
posługując się kontem teowym
(schemat 3.1.1):
22
Schemat 3.1.1. Schematyczny układ bilansu
Prawidłowość bilansu zapewnia fakt jego zporządzenia na podstawie inwentaryzacji.
Sporządzenie inwentarza jest podstawowym wymogiem, a zarazem warunkiem sporządzenia
bilansu majątkowego.
Ciągłość bilansu oznacza, \
e bilans zamknięcia roku bie\
ącego gospodarczego
powinien być identyczny z bilansem otwarcia roku następnego jeśli w tym okresie nie
nastąpiło powa\
nych zmian jak na przykład podział przedsiębiorstwa lub połączenie kilku
jednostek w nowe przedsiębiorstwo.
Jasność bilansu osiąga się konstruując bilans majątkowy zgodnie z wymaganiami
Ustawy o rachunkowości.
Co to jest bilans majątkowy i w jakim celu się
go sporządzą?
2. Aktywa przedsiębiorstwa ujmują całość majątku znajdującego się w dyspozycji
jednostki gospodarczej. Podział aktywów bilansu majątkowego przedstawiono na schemacie
3.1.2 :
Schemat 3.1.2. Podział aktywów bilansu majątkowego
23
Do pierwszej grupy aktywów trwałych zaliczane są wartości niematerialne i prawne,
które obejmują nabyte prze przedsiębiorstwo prawa majątkowe nadające się do
gospodarczego wykorzystania i z kolei nie zalicza się do nich aktywów nabytych w celu
osiągnięcia korzyści ekonomicznych.
Do grupy rzeczowych aktywów trwałych zalicza się wszystkie posiadane w
przedsiębiorstwie środki trwałe oraz środki trwałe w budowie i zaliczki na budowę środków
trwałych.
Kolejną grupą aktywów trwałych są nale\
ności długoterminowe w skład których
wchodzą nalewności od jednostek powiązanych oraz pozostałych.
Inwestycje długoterminowe obejmują aktywa nabyte w celu uzyskiwania korzyści
finansowych z tytułu przyrostu wartości aktywów oraz odsetki, dywidendy i czynsz z
dzier\
awy.
Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe obejmują aktywa z tytułu odroczonego
podatku dochodowego oraz inne rozliczenia międzyokresowe.
Drugą podstawową grupą są aktywa obrotowe. W skład tych aktywów zaliczamy tę
część aktywów przedsiębiorstwa, która mo\
e być przeznaczona do zbycia lub zu\
ycia w
przedsiębiorstwie w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego, jak te\
te aktywa obrotowe,
które zu\
ywają się w ciągu okresu operacyjnego, charakterystycznego dla danej działalności
produkcyjnej, tak\
e wówczas, gdy okres ten trwa w kolejnym roku gospodarczym.
Co odzwierciedlają aktywa przedsiębiorstwa?
Wymień grupy aktywów bilansu majątkowego według
podziału zgodnie z Ustawa o rachunkowości?
3. Do pasywów przedsiębiorstwa zalicza się wszystkie z
ródła finansowania jego
działalności. Podział pasywów bilansu majątkowego przedstawiono na schemacie 3.1.3.:
Schemat 3.1.3. Podział pasywów bilansu majątkowego
24
Struktura kapitału zale\
y od innych czynników ani\
eli struktura majątkowa, chocia\

charakter przedsiębiorstwa (przemysłowe, handlowe itp.) ma równie\
istotny wpływ na
zachodzące relacje między kapitałami. Najwa\
niejszą role odgrywa polityka finansowa
przedsiębiorstwa..
Mo\
na stwierdzić, \
e struktura kapitałowa, wynikajaca z pasywów bilansu daje obraz
postawy finansowej, na której oparta jest działalność jednostki.
Kapitały (fundusze) własne są bardzo rozbudowane w Ustawie rachunkowości.
Klasyfikacja kapitałów własnych dokonywana jest w zale\
ności od podstawy prawnej
funkcjonowania przedsiębiorstwa. Pod pojęciem kapitałów, funduszy własnych rozumiemy
kapitał wniesiony przez właścicieli i podlegający ich kontroli. Generalnie mo\
na stwierdzić ,
\
e w zale\
ności od rodzaju i charakteru przedsiębiorstwa kapitał ten mo\
e być ró\
nego
pochodzenia i mo\
e nosić ró\
ne nazwy. Stąd zgodnie z Ustawą mogą być ró\
ne grupy
kapitałów (funduszy ) własnych.
Kolejnymi pozycjami pasywów przedsiębiorstwa są kapitały obce nazywane
zobowiązaniami i rezerwami na zobowiązania. SA to prawa innych jednostek do aktywów
kontrolowanych przez przedsiębiorstwo. Inaczej mo\
na stwierdzić, jak Pisza M
Gmutrasiewicz i A. Karmańska (2002) kapitał ten  & wyra\
a równowartość środków
rzeczowych lub pienię\
nych finansowanych przez inne jednostki .
Reasumując nale\
y podkreślić, \
e bilans majątkowy jako podstawowe sprawozdanie
finansowe umo\
liwia analizę sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa poprze analizę struktury
aktywów i pasywów. Ocena jednostki gospodarczej na podstawie bilansu jest określana jako
czytanie bilansu. Czytanie bilansu mo\
e odbywać się na dwa sposoby:
" Pionowe czytanie bilansu, które polega na badaniu struktury aktywów (sytuacja
majątkowa) i struktury pasywów (sytuacja finansowa);
" Poziomie czytanie bilansu, polegające na ustalaniu relacji między składnikami
majątku z
ródłami ich finansowania.
Zarówno jak pionowe tak i poziome czytanie bilansu pozwala na zapoznanie się z
danymi i wynikami ich analizy, a w konsekwencji na podejmowanie decyzji strategicznych i
operacyjnych.
1. Co odzwierciedlają pasywa przedsiębiorstwa?
2.Wymień grupy pasywów bilansu majątkowego według
podziału zgodnie z Ustawą o rachunkowości.
6. Zdarzenia gospodarcze są to fakty, jakie mają miejsce w czasie trwania procesu
gospodarczego jak to: zakup środków do produkcji, ilość uzyskanych produktów,
uregulowanie zobowiązań przedsiębiorstwa, świadczenie odpłatnej usługi itp.
Składniki aktywów i pasywów ulęgają ciągłym zmianom w skutek dokonywania
operacji gospodarczych. Z punktu widzenia wpływu operacji gospodarczych na bilans
majątkowy zdarzenia gospodarcze mo\
na zakwalifikować do czterech podstawowych grup.
Dwie pierwsze grupy dotyczą jedynie przesunięcia w aktywach lub pasywach
przedsiębiorstwa. Pozostałe dwie powodują zwiększenie lub zmniejszenie aktywów i
pasywów.
Więc w poszczególnych grupach zdarzeń mających bezpośredni wpływ na bilans
majątkowy mogą występować ró\
e liczby zdarzeń gospodarczych w zale\
ności od
25
prowadzonej działalności gospodarczej lub usługowej, p. zmiany w aktywach.
Przedsiębiorstwo mo\
e pobierać kilkukrotnie gotówkę z banku do kasy. Przy dzisiejszym
obrocie bezgotówkowym liczba ta stale się zmniejsza. Natomiast zmniejszenie aktywów i
pasywów w wyniku spłaty kredytów mo\
e odbywać się raz w miesiącu lub w przypadku
braku zaciągniętego kredytu w ogóle się zmieni.
PRZYKA
AD
W bie\
ącym miesięcy miały miejsce następujące zdarzenia gospodarcze:
" nale\
ność od odbiorcy została uregulowana droga wpłaty przez niego
odpowiedniej kwoty na rachunek bie\
ący jednostki w banku : 5000 j.p.;
" spłacono zobowiązanie wobec dostawcy z przyznanego na ten cel kredytu
bankowego: 3000 j.p.;
" zakupiono u dostawcy materiały: 6000 j.p.;
" spłacono zobowiązanie wobec dostawcy z rachunku bie\
ącego; 2000 j.p.
Zarejestrować powy\
sze operacje gospodarcze w poni\
szym bilansie.
ROZWI
ZANIE
Po zaksięgowaniu pierwszej operacji gospodarczej nastąpiła zmiana w aktywach
bilansu. Zwiększeniu o 5000 j.p. uległ stan środków pienię\
nych na rachunku bie\
ącym ,
jednocześnie zmniejszył się o tę samą kwotę stan nale\
ności od odbiorców. Operacja ta nie
wpłynęła na zmianę sumy bilansowej.
26
Po zaksięgowaniu drugiej operacji gospodarczej nastąpiły zmiany tylko po stronie
pasywów: zwiększył się stan zadłu\
enia jednostki w banku o 3000 j.p.; jednocześnie
zmniejszyło się zobowiązanie jednostki wobec dostawców o tę samą sumę. Operacja ta nie
wpłynęła na zmianę sumy bilansowej.
Na skutek trzeciej operacji gospodarczej nastąpiły zmiany jednocześnie po stronie
aktywów i pasywów: w rezultacie tej operacji zwiększył się stan zapasów materiałów w
jednostce o 6 000 j.p.; jednocześnie o tę sama sumę zwiększyły się po stronie pasywów
27
zobowiązania wobec dostawców. Po zaksięgowaniu tej operacji gospodarczej suma bilansowa
zwiększyła się o kwotę operacji.
Na skutek czwartej operacji gospodarczej nastąpiły zmiany jednocześnie po stronie
aktywów i pasywów bilansu: zmniejszył się stan na rachunku bie\
ącym jednostki w banku o
kwotę 2 000 j.p. oraz zmniejszyły się zobowiązania wobec dostawców o tę samą kwotę.
Nastąpiło równie\
zmniejszenie sumy bilansowej o kwotę operacji gospodarczej.
ZADANIA DLA SAMODZIELNEGO ROZWI
ZANIA
W bie\
ącym miesiącu miały miejsce następujące zdarzenia gospodarcze:
" wydano odbiorcy wyroby gotowe o wartości w koszce wytworzenia 20000 j.p.;
" sprzedano powy\
sze wyroby za sumę 28000 j.p.;
" sprzedano środek trwały za gotówkę, w tym: a) wartość bilansowa środka trwałego
6000 j.p.; b)wartość według ceny sprzeda\
y 7000 j.p.;
" otrzymano zawiadomienie banku o: a) naliczeniu odsetek od kredytów bankowych
400 j.p.; b) naliczeniu odsetek od stanu środków pienię\
nych na rachunku bankowym
100 j.p.;
" na skutek po\
aru zniszczeniu uległ budynek o wartości bilansowej 8000 j.p.;
" otrzymano wpłatę na rachunek bie\
ący odszkodowania z zakładu ubezpieczeń z tytułu
budynku zniszczonego w wyniku po\
aru 7000 j.p.;
" opłacono gotówką koszty działalności 5000 j.p.;
" nale\
ność od odbiorcy uległa przedawnieniu 1000 j.p.;
Wykorzystując bilans z poprzedniego przykładu zarejestrować podane operacje
gospodarcze.
28
TEMAT 4
KONTA KSI
GOWE I ZASADY ICH FUNKCJONOWANIA
Cele: zapoznanie studentów z pojęciem i rodzajem kont księgowych; kształtowanie
umiejętności w zakresie korygowania błędów księgowych, zestawienia obrotów i sald.
Plan:
1. Pojęcie konta księgowego.
2. Otwieranie i zamykanie kont księgowych.
3. Rodzaje kont księgowych i ich funkcjonowanie.
4. Korygowanie błędów księgowych.
5. Plan kont księgowych. Zestawienie obrotów i sald.
1. Konto księgowe jest to podstawowe urządzenie księgowe słu\
ące do księgowej
ewidencji i kontroli aktywów, pasywów oraz procesów gospodarczych przedsiębiorstwa.
Konto księgowe musi mieć nazwę oraz symbol i składa się z dwóch stron: lewej i
prawej, uzyskujących określone nazwy. W księgowości konto mo\
e mieć postać konta
pojedynczego lub podwójnego. Poni\
ej przedstawiono układ i budowę konta pojedynczego:
Schemat 3.2.1. Schemat konta pojedynczego
Konto pojedyncze zawiera następujące informacje:
" Datę zdarzenia gospodarczego;
" Numer dowodu księgowania;
" Numer konta korespondującego i przeciwstawnego;
" Treść zdarzenia gospodarczego.
29
Kwota ta jest zarejestrowana albo po stronie Winien albo po stronie Ma.
Inna postacią konta księgowego jest konto podwójne przedstawione na schemacie 3.2.2.
Schemat 3.2.2. Konto podwójne
Od konta pojedynczego konto podwójne ró\
nicie tym, \
e informacje, zawarte w koncie
podwójnym, są oddzielnie rejestrowane dla strony Winien i dla strony Ma.
Aby zilustrować interpretacje funkcjonowania zapisu na kontach księgowych, stosuje
się tzw. konta teowe. Konta te SA wykorzystywane głównie w celach dydaktycznych.
Schemat 3.2.3. przedstawia konto teowe.
Schemat 3.2.3. Konto teowe
30
Zgodnie z Ustawą o rachunkowości zapis księgowy i dekretacja powinny zawierać co
najmniej następujące dane:
" Datę dokonania operacji gospodarczej;
" Określenie rodzaju i numeru identyfikacji dowodów księgowych będących
podstawą zapisu księgowego;
" Ponadto datę jeśli ró\
ni się ona od daty dokonania operacji;
" Zrozumiały tekst zapisu;
" Kwotę i datę dokonania zapisu;
" Oznaczenie kont, na których konkretne zdarzenie gospodarcze zostanie
zaksięgowane.
Co to jest konto księgowe i jakim celu się go stosuję?
2. Zasady otwierania i zamykania kont księgowych są jednoznacznie określone
natomiast technika mo\
e się ró\
nić w zale\
ności od przyjętej formy ewidencji księgowej.
Konta bilansowe otwierane są pozycjami bilansu otwarcia. Występują te\
konta, które nie
mają bilansu otwarcia inaczej nazywanego stanem początkowym. Konta księgowe mo\
na
równie\
otwierać księgując na nich pierwsza operacje gospodarczą, która dotyczy danego
składnika bilansu.
Niezale\
nie od bilansu otwarcia zapisu dokonujemy na stronie Winien lub Ma
poszczególnych kont. Zapisy na stronie Winien konta (po stronie lewej) nazywamy obrotami
strony Winien. Zapisy po stronie Ma (po prawej) nazywamy obrotami strony Ma. Na
zakończenie okresu obrachunkowego dodajemy obroty zarówno strony Winien i strony Ma.
Ró\
nicę obrotów stron konta nazywamy saldem. Otwieranie i zamykanie kont przedstawiono
na schemacie 3.2.4 dla konta  a i  b .
Schemat 3.2.4. Obliczanie sald końcowych przykładowych kont
 a
Wn Ma
b.o 200 30
400
Razem obroty 600 30
Saldo debetowe 570
Ogółem obroty 600 600
 b
Wn Ma
b.o 320
250 20
Razem obroty 250 340
Saldo kredytowe 90
Ogółem obroty 340 340
31
Jak wynika z powy\
szego zapisu nazwa salda pochodzi od strony przeciwnej do strony,
na której zapisu tego dokonano. Saldo wyrównuje strony Winien i Ma. W konsekwencji saldo
końcowe konta będzie saldem początkowym następnego okresu i zapisane będzie zgodnie z
nazwą salda, jak przedstawiono poni\
ej:
Schemat 3.2.5. Otwieranie kont księgowych w kolejnym okresie obrachunkowym.
 a
Wn Ma
b.o. 570
Razem obroty
Saldo debetowe
Ogółem obroty
 b
Wn Ma
b.o 90
Razem obroty
Saldo kredytowe
Ogółem obroty
Jakie są zasady otwierania i zamykania kont księgowych?
3. Konieczne do ewidencji konta księgowe dzielą się na:
" Konta bilansowe (bezwynikowe) (dzieli się na konta aktywów, pasywów,
aktywno- pasywne; maja saldo początkowe i saldo końcowe; ich zadaniem jest
ewidencja majątku i funduszy przedsiębiorstwa);
" Konta wynikowe (niebilansowe) (słu\
ą do obliczania wyniku finansowego;
reprezentowane są przez konta kosztów, konta przychodów oraz konto zysków
lub strat).
Konta aktywów wykorzystywane są do ewidencji składników majątku.
Funkcjonowanie konta aktywów przedstawiono na schemacie 3.2.6.
32
Schemat 3.2.6. Schemat funkcjonowania konta aktywów.
Wn konto aktywów Ma
(Sp) saldo początkowe
(+) Zwiekszenie stanu aktywów Zmniejszenie stanu aktywów (-)
Obroty debetowe łącznie z Sp Obroty kredytowe
Saldo końcowe (debetowe) (Sk)
Razem obroty konta Razem obroty konta
Jak wynika z powy\
szego schematu, salda końcowe kont aktywów są saldami
debetowymi. Oznacza to, \
e saldo końcowe musi być przeniesione na początek kolejnego
okresu obrachunkowego po stronie Winien.
Konta pasywów słu\
ą do ewidencji kapitałów przedsiębiorstwa. Zasady
funkcjonowania konta pasywów przedstawiono na schemacie 3.2.7.
Schemat 3.2.7. Zasady funkcjonowania konta pasywów.
Wn konto pasywów Ma
Saldo początkowe (Sp)
(-) Zmniejszenia stanu pasywów Zwiększenia stanu pasywów (+)
Obroty debetowe Obroty kredytowe łącznie z Sp.
(Sk) Saldo końcowe (kredytowe)
Razem obroty konta Razem obroty konta
Saldo końcowe konta pasywów nazywane jest saldem kredytowym.
W księgowości wykorzystuje się równie\
konta aktywno- pasywne na których
księguje się składniki zarówno aktywów, jak i pasywów. Do kont aktywno- pasywnych
mo\
na zaliczyć konta, na których ewidencjonuje się rozrachunki. Zasady funkcjonowania
kont aktywno- pasywnych przedstawiono na schemacie 3.2.8.
Schemat 3.2.8. Funkcjonowanie kont aktywno- pasywnych.
Wn konto aktywno- pasywne Ma
(Sp) Saldo początkowe (debetowe) Saldo początkowe (kredytowe) (Sp)
(+) Zwiększenia stanu aktywów Zmniejszenia stanu aktywów (-)
(- ) Zmniejszenia stanu pasywów Zwiększenia stanu pasywów (+)
Obroty kredytowe łącznie z Sp. Obroty kredytowe łącznie z Sp.
(Sk) Saldo końcowe (kredytowe) Saldo końcowe (debetowe) (Sk)
Razem obroty konta Razem obroty konta
33
Zasady funkcjonowania kont kosztów i przychodów mo\
na przedstawić następująco:
Schemat 3.2.9.Zasady funkcjonowania kont wynikowych
Wn Koszty Ma
Poniesione koszty i strata nadzwyczajna Przeniesienie sumy kosztów i strat
nadzwyczajnych
Razem obroty Razem obroty
Wn Przychody Ma
Przeniesienie sumy przychodów i zysków Uzyskany przychód i zysk nadzwyczajny
nadzwyczajnych
Razem obroty Razem obroty
Wn Wynik finansowy Ma
Poniesione koszty, jak i straty nadzwyczajne w roku obrachunkowym księguje się na
koncie koszty po stronie Winien. Na kontach przychodów po stronie Ma księgujemy
przychody i zyski nadzwyczajne. Na koniec roku obrachunkowego salda kont kosztów i
przychodów przenoszone są na konta wyniku finansowego na podstawie czego dowiadujemy
się o efekcie całorocznej działalności przedsiębiorstwa.
W wyniku prowadzenia ewidencji księgowej za pomocą podwójnego zapisu, mo\
liwe
jest zestawienie bilansu zamknięcia i rachunku wyników na podstawie danych księgowych.
Zasad podwójnego zapisu przedstawiona mo\
e być w postaci równania:
zapisu strony Winien = zapisu strony Ma.
" "
Porównanie zapisu strony Winien wszystkich kont oraz sumy zapisów strony Ma i ich
zbilansowanie świadczy o poprawności zapisu.
1. Wymień rodzaje kont księgowych.
2. Na czym polega ró\
nica między kontem aktywów a
kontem pasywów?
3. Na czym polega istota kont aktywno- pasywnych?
4. W jakim celu sporządza się konta wynikowe?
5. Jaka jest główna zasada księgowania?
4. Błędy księgowe musza być skorygowane. Błąd wykryty po zakończeniu okresu
sprawozdawczego, nale\
y skorygować stosując tzw. storno. W rachunkowości wyró\
nia się
dwa rodzaje storna:
" Storno czarne (nazywane równie\
dodatnim; polega na wyeliminowaniu
błędnego zapisu przez wpisanie błędnej kwoty po przeciwnej stronie konta;
istotą jest powiększenie sumy obrotów konta o kwotę błędnego zapisu);
" Storno czerwone (nazywane ujemnym polega na poprawieniu błędnego zapisu
przez wpisanie kolorem czerwonym kwoty wpisu błędnego po tej samej stronie
konta, na której wystąpił błąd).
34
Przy zastosowaniu storna czarnego obroty na koncie ulegają sztucznemu zwiększeniu o
sumę błędnego zapisu. Storno czerwone nie wpływa na wzrost sumy obrotów konta. Suma
storna czerwonego odejmowana jest od sumy obrotów na koncie.
Jakie metody stosowane są do skorygowania błędów księgowych?
5. Obecnie w Polsce obowiązuje w przedsiębiorstwach zakładowy plan kont. Ustawa o
rachunkowości upowa\
nia Ministra Finansów do przygotowania wzorcowego planu kont.
Poni\
ej przedstawiono zespoły kont księgi głównej (kont syntetycznych) zgodnie z Ustawą o
rachunkowości, które są podstawą przygotowania zakładowych planów kont:
Wykaz zespołów kont
Zespół 0  aktywa trwałe;
Zespół 1  środki pienię\
ne i rachunki bankowe oraz krótkoterminowe aktywa
finansowe;
Zespół 2  rozrachunki i roszczenia;
Zespół 3  materiały i towary;
Zespół 4  koszty według rodzajów i ich rozliczenie;
Zespół 5  koszty według typów działalności i ich rozliczenie;
Zespół 6  produkty i rozliczenia międzyokresowe kosztów;
Zespół 7  przychody i koszty ich osiągnięcia;
Zespół 8  kapitały własne, fundusze specjalne i wynik finansowy.
Sprawdzenie obrotów i sald na wszystkich kontach, jak syntetycznych tak i analitycznych
dokonywane jest po zakończeniu okresu sprawozdawczego, którym mo\
e być miesiąc,
kwartał, rok. W pierwszej kolejności nale\
y obliczyć obroty poszczególnych kont i sporządzić
zestawienie obrotów. Przy sporządzeniu zestawienia obrotów obowiązuje następująca zasada:
obrotów strony Winien= obrotów strony Ma.
" "
Po stwierdzeniu zgodności sumy obrotów strony Winien i Ma wszystkich kont
przystępujemy do obliczenia sald, a następnie ich zestawienia według następującej zasady:
sald strony Winien= sald strony Ma.
" "
Po stwierdzeniu zgodności sumy sald stron Winien i Ma wszystkich kont stwierdzamy, \
e
nie popełniliśmy błędu rachunkowego, następnie przeksięgowujemy salda kont przychodów i
kosztów oraz obliczamy wynik finansowy. Jako zakończenie będzie sporządzenie bilansu
zamknięcia dla konkretnego okresu w naszym przedsiębiorstwie.
1. Wymień konta syntetyczne będące podstawą przygotowania
zakładowych planów kont.
2. Jakie zasady obowiązują przy sporządzeniu obrotów i sald?
35
ZADANIA DLA SAMODZIELNEGO ROZWI
ZANIA
1. W ciągu roku gospodarczego przykładowe przedsiębiorstwo poniosło koszty i
straty nadzwyczajne, które wyniosły 151 100. Natomiast suma uzyskanych przychodów i
zysków nadzwyczajnych wyniosła 182 900. Sumy te w ciągu roku księgowane na konto
kosztów i przychodów.
Dokonać zamknięcia kont kosztów i przychodów, a następnie salda tych kont przenieść
na konto  Wynik finansowy . Obliczyć następnie wynik finansowy.
2.Saldo początkowe konta  Kasa wyniosło 2000 j.p., natomiast konta  Rachunek
bankowy 3 000 j.p. Na kontach tych dokonano księgowania następującego zdarzenia:
Wpłacono 1 000 j.p. z kasy na rachunek bankowy.
Błędnie zaksięgowano po stronie Winien konta  Kasa oraz po stronie Ma konta
 Rachunek bankowy . Prawidłowe zaksięgowanie tej operacji powinno być: Ma  Kasa oraz
Winien  Rachunek bankowy .
Błędne księgowanie wpłynęło na niepoprawne obliczenie salda końcowego.
Dokonać skorygowania błędu z wykorzystaniem storna czarnego, polegającego na
powiększeniu obrotów konta  Kasa i  Rachunek bankowy .
Po skorygowaniu błędnego zapisu stornem czarny przeanalizować zapis błędny i zapis
poprawny.
Dokonać skorygowanie błędnego zapisu stornem czerwonym.
36
PRZYKA
AD
Obliczanie sald końcowych kont.
prowadzone na kontach analitycznych. Dla ka\
dego kontrahenta prowadzone jest oddzielne
konto nale\
ności lub zobowiązań.
37
TEMAT 5
AKTYWA PRZEDSIEBIORSTWA
Cele: zapoznanie słuchaczy z pojęciem oraz istotą aktywów trwałych i aktywów obrotowych;
kształtowanie umiejętności w zakresie ewidencji aktywów
Plan:
1. Aktywa trwałe i ich ewidencja.
2. Aktywa obrotowe i ich ewidencja.
1.Przez pojecie aktywów trwałych rozumie się te aktywa jednostki, które nie są
zaliczane do aktywów obrotowych i są to:
" Wartości niematerialne i prawne;
" Rzeczowe aktywa trwałe;
" Inwestycje długoterminowe;
" Nale\
ności długoterminowe;
" Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe.
Wartości niematerialne i prawne są to nabyte przez jednostkę i zaliczone do aktywów
trwałych prawa majątkowe, nadające się do gospodarczego wykorzystania o przewidywanym
okresie ekonomicznej u\
yteczności dłu\
szym ni\
jeden rok i przeznaczone na potrzeby
jednostki. Do wartości niematerialnych i prawnych nie zalicza się inwestycji. Do grupy tej
zaliczamy między innymi prawa autorskie, prawa do licencji, znaków towarowych, wzorów
zdobniczych oraz nazw handlowych. Ró\
nią się od aktywów rzeczowych tym, \
e nie SA
rozumiane jako nabyte prawa i przywileje. Obecnie do wartości niematerialnych i prawnych
zaliczano równie\
spółdzielcze prawo do lokalu. O trwałej utracie praw niematerialnych i
prawnych mo\
emy mówić w przypadku wygaśnięcia licencji, wycofaniu ich z u\
ycia itp.
Środki trwałe ewidencjonuje się na podstawie wartości początkowej nazywanej
równie\
wartością netto, która określa koszty ich zakupu lub wytworzenia Do ewidencji
księgowej przyjmowana jest rzeczywista cena nabycia lub koszty poniesione na ich
wytworzenie, przebudowę, rozbudowę lub modernizację. Środki trwałe wykorzystywane w
przedsiębiorstwie zu\
ywają się stopniowo, przenosząc wartość zu\
ycia na wytworzone
produkty lub usługi. W wyniku zu\
ywania się środków trwałych następuje zmniejszenie ich
wartości. Wyró\
niamy zu\
ycie:
" Fizyczne (jest wynikiem ich eksploatacji; spowodowane warunkami
atmosferycznymi lub te\
z
le prowadzoną konserwacją itp.);
" Moralne lub ekonomiczne (jest wynikiem postępu technicznego; mo\
e być
spowodowane przez tempo postępu technicznego, unowocześnienie technologii
produkcji w wyniku czego tracą swoja wartość, mimo \
e ich zu\
ycie fizyczne
mo\
e być niewielkie).
38
Ubytek wartości środków trwałych wyra\
ony w formie pienię\
nej nazywamy
amortyzacją. Amortyzacja jest równowartością tego ubytku, zaliczaną na podstawie prawa
podatkowego do kosztów uzyskania przychodów w konkretnym roku obrachunkowym.
Konsekwencja amortyzacji jest umorzenie wartości środków trwałych.
W Polsce istnieje swoboda, w granicach obowiązujących przepisów prawa
podatkowego, dotycząca wyboru metod, stóp oraz stawek amortyzacji. W zakresie
amortyzacjo środków trwałych obowiązuje zarówno prawo bilansowe jak i prawo podatkowe.
Minimalna wartość środka trwałego umo\
liwiającą jego jednorazowe amortyzowanie
określa w swoim Rozporządzeniu Minister Finansów (w latach 200-2003 wartość tą
określono na kwotę do 3500 zł).
Od 1 stycznia 2001 roku obowiązuje Rozporządzenie Rady Ministrów o Klasyfikacji
Środków Trwałych (KŚT), zgodnie z którą:
" 0- grunty;
" 1- budynki i lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego,
spółdzielcze prawo do lokalu niemieszkalnego;
" 2  obiekty in\
ynierii lądowej i wodnej;
" 3  kotły i maszyny energetyczne;
" 5  specjalistyczne maszyny, urządzenia, aparaty;
" 6  urządzenia techniczne;
" 7  środki transportu;
" 8  narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposa\
enie;
" 9  inwentarz \
ywy.
Stosowane są ró\
ne metody amortyzacji środków trwałych między innymi:
" Metoda liniowa (jest najprostsza; polega na tym, \
e przez cały okres
u\
ytkowania wartość odpisów amortyzacyjnych jest jednakowa, niezale\
nie od
intensywności wykorzystania tego środka oraz jego rzeczywistego zu\
ycia; do
obliczania rocznej raty amortyzacji stosuje się poni\
szy wzór:
WP
RA = , gdzie:
t
RA - rata amortyzacji w danym okresie:
WP - wartość początkowa środka trwałego;
t - przewidywany okres u\
ytkowania.
Roczną stopę amortyzacji mo\
na obliczyć prze określenie procentowego zu\
ycia
środku trwałego w czasie jednego roku według wzoru:
100%
S = , gdzie:
A
t
SA - roczna stopa amortyzacji);
" Metoda degresywna (pozwala na naliczanie większych stawek w początkowym
okresie u\
ytkowania środka trwałego; wartość naliczania w latach póz
niejszych
39
ulega stopniowemu zmniejszeniu; do obliczania amortyzacji według tej metody
stosowany jest następujący wzór:
A% "Wnt
At = , gdzie:
100
At - amortyzacja w danym okresie,
A% - stopa amortyzacji,
Wnt - wartość netto (bie\
ąca) środka trwałego na początku danego roku);
" Metoda naturalna (zwana równie\
metoda produkcyjną, za podstawę naliczenia
amortyzacji przyjmuje wielkość produkcji uzyskanej przy u\
yciu środka
trwałego).
Wykorzystywane metody amortyzacji wartości niematerialnych i prawnych oraz
środków trwałych musza być zgodne z obowiązującym prawem podatkowym. Do ewidencji
środków trwałych są wykorzystywane : konto syntetyczne  Środki trwałe oraz konto
umo\
liwiające korektę wartości środków trwałych, które stanowi konto  Odpisy
umorzeniowe środków trwałych .
Środki trwałe w budowie uznawany były w przeszłości za inwestycje rzeczowe, w
wyniku których miały powstać nowe lub zmodernizowane sroki trwałe. Znowelizowana
Ustawa o rachunkowości słowo inwestycje w zasadzie zarezerwowała jedynie dla inwestycji,
w wyniku których mo\
liwe jest osiągniecie korzyści finansowych z przyrostu wartości
aktywów lub uzyskania przychodów z odsetek, dywidend itp.
Inwestycje długoterminowe ró\
nią się swoim charakterem od innych grup aktywów
trwałych. Ich ewidencja dotyczy jedynie składników aktywów nabytych w celu osiągnięcia
korzyści ekonomicznych. Zgodnie z Ustawa o rachunkowości za inwestycje długoterminowe
uwa\
a się aktywa finansowe oraz te wartości niematerialne i prawne, które nie są u\
ytkowane
przez jednostkę, lecz zostały nabyte przez nią w celu uzyskania korzyści finansowych.
Leasing jest formą pozyskania aktywów na podstawie długoterminowej umowy bez
konieczności natychmiastowego zakupu omawianego dobra. Jest nowoczesna forma
pozyskiwania środków trwałych dla przedsiębiorstwa. Leasing jest jednak forma pośrednia
umów i dzier\
awy. Forma ta pozwala na korzystanie z obcych, rzeczowych składników
aktywów, zachowując własne specyficzne cechy. Wyró\
niamy leasing:
" Operacyjny (charakteryzuje się krótkim okresem wykorzystania danego dobra;
korzystający z leasingu nie ma \
adnego prawa do otrzymanego dobra);
" Finansowy (jego istotą jest określenie czasu korzystania z otrzymanego dobra;
umowa jest długookresowa, a korzystający mo\
e stać się właścicielem
otrzymanego dobra co wymaga umieszczenia odpowiedniej klauzuli w zawartej
umowie; przedmiot dzier\
awiony amortyzowany jest i ujęty w bilansie
korzystającego z leasingu);
40
" Pracowniczy (jest nowa forma leasingu w Polsce; polega na dostarczeniu
konkretnemu podmiotowi gospodarczemu lub osobie fizycznej zatrudnienia
zewnętrznego).
Co rozumie się przez pojecie aktywów trwałych?
Co zalicza się do wartości niematerialnych i prawnych?
Jaka jest księgowa wartość środków trwałych?
Jakie są rodzaje zu\
ycia środków trwałych i na czym polega ich ró\
nica?
2. Za aktywa obrotowe uwa\
a się tę cześć aktywów jednostki, które w
przypadku: aktywów rzeczowych, aktywów finansowych, nale\
ności krótkoterminowych,
rozliczeń międzyokresowych trwają nie dłu\
ej jak 12 miesięcy. Nale\
y jednak podkreślić, \
e
nale\
ności z tytułu dostaw i usług są zaliczane do aktywów obrotowych nawet, je\
eli okres
ich wymagalności jest dłu\
szy ni\
12 miesięcy. Aktywa obrotowe są ró\
norodnymi
składnikami zasobów majątkowych posiadanych przez przedsiębiorstwo. Zasoby te zostają
zu\
yte przez przedsiębiorstwo w trakcie procesu produkcyjnego lub tez zamienione na środki
pienię\
ne.
Zapasy materiałów w magazynie rozumiane są jako rzeczowe składniki majątku
obrotowego. Zu\
ywają się one całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym i w całości
przenoszą swoją wartość na wytworzone produkty. Przy wycenie rozchodowanych
materiałów mo\
na zastosować jedna z poni\
szych metod:
" Według ceny najwcześniejszej (FIFO- first in first out; po wyczerpaniu zapasów
z najwcześniejszej dostawy przyjmuje się ceny materiałów z następnej
dostawy);
" Według ceny najpóz
niejszej (LIFO- last in first out; polegającej na wycenie
rozchodowanych materiałów według cen z najpóz
niejszej dostawy, po
wyczerpaniu zapasów przyjmuje się ceny z dostawy wcześniejszej);
" Według cen przeciętnych (polega na obliczaniu po ka\
dej dostawie przeciętnych
cen materiałów znajdujących się w magazynie; ceny przeciętne oblicza się jako
iloraz wartości stanu poprzedniego, powiększonego o wartość ostatniego
przychodu materiałów, przez ilość odpowiadającą obu tym wartościom).
Towary są to przedmioty zakupione w celu dalszej sprzeda\
y. Przedsiębiorstwa
produkujące dany towar sprzedają go po cenie zbytu, na którą składają się koszt własny
sprzeda\
y, obcią\
enia podatkowe (szczególnie podatek akcyzowy) oraz zysk
przedsiębiorstwa. W handlu hurtowym mo\
na mówić o cenie hurtowej , która równa jest
cenie zbytu powiększonej o mar\
ę hurtową. Końcowy nabywca kupując towar płaci za niego
cenę detaliczną, w skład której wchodzi cena zbytu i łączna mar\
a handlowa  hurtowa i
detaliczna.
Ewidencja towarów jest zbli\
ona do ewidencji materiałów, \
tym \
e ewidencja towarów
jest zazwyczaj prowadzona wyłącznie wartościowo, szczególnie w przypadku du\
ego obrotu
drobnymi ilościami towarów.
Przedsiębiorstwa produkcyjne na koniec roku obrachunkowego posiadają cześć
produkcji, która nie została zakończona. Mogą to być półfabrykaty lub produkty w toku. Są
one wyceniane na podstawie kosztów bezpośrednich ich wytworzenia i kosztów
41
bezpośrednich zu\
ytych materiałów. Ustawa o rachunkowości dopuszcza pominięcie wyceny
produkcji w toku. W tym przypadku kosztami produkcji w toku są obcią\
one wyroby gotowe.
W trakcie prowadzenia działalności gospodarczej, przedsiębiorstwo prowadzi
rozrachunki z kontrahentami, z którymi współpracuje. Rozrachunki, ze względu na ich
charakter są dzielone na grupy, które są związane z rodzajami przedmiotów, których dotyczą.
Poszczególne grupy rozrachunków dotyczą:
" Rozrachunków z odbiorcami;
" Rozrachunków z dostawcami;
" Rozrachunków z tytułu VAT;
" Pozostałych rozrachunków publicznoprawnych;
" Rozrachunków z pracownikami.
Ewidencji księgowej podlegają te\
nale\
ności i zobowiązania, które budzą wątpliwości
i są obiektem sporu zainteresowanych stron. Takie sporne rozrachunki nazywane są
roszczeniami.
Do posiadanych w przedsiębiorstwie krótkoterminowych aktywów finansowych zalicza
się udziały i akcje wyemitowane przez inne jednostki, inne papiery wartościowe, udzielone
po\
yczki oraz środki pienię\
ne. Okres wykupu instrumentów kapitałowych zaliczanych do
aktywów obrotowych nie przekracza 12 miesięcy. Podstawą prowadzenia gospodarki
pienię\
nej jest posiadanie odpowiednich dokumentów z
ródłowych, których charakter zale\
y
od charakteru rozliczeń. Przedsiębiorstwa i osoby fizyczne mogą prowadzić gotówkowy i
bezgotówkowy obrót pienię\
ny. W obrocie bezgotówkowym powszechnie stosowane są
narzędzia elektronicznego transferu środków finansowych. Są realizowane za pośrednictwem
i przy udziale banku. Do prowadzenia obrotu bezgotówkowego konieczne jest posiadanie
rachunku bankowego, za którego pośrednictwem regulowane są zobowiązania i przyjmowane
są wpłaty nale\
ności. Obrót bezgotówkowy realizowany jest przez polecenie zapłaty,
polecenie przelewu, czeki rozrachunkowe oraz akredytywy.
Rozliczenia gotówkowe realizowane są głównie w formie czeku gotówkowego lub te\

wpłaty (i wypłaty) gotówki na rachunek bankowy właściciela. Do regulowania zobowiązań
finansowych coraz powszechniej stosuje się karty płatnicze oraz Internet.
Operacje kasowe gotówkowe są realizowane na podstawie odpowiednich dla obrotu
gotówkowego dowodów księgowych. Wpłata gotówki do kasy odbywa się na podstawie
asygnaty kasowej- kasa przyjmuje (KP), natomiast wypłata na podstawie asygnaty kasowej-
kasa wypłaci (KW). Ponadto wykorzystywane są faktury VAT, rachunki listy płac, dowodów
wpłaty do banku itp.
Rachunek bie\
ący jest wykorzystywany w bie\
ącej działalności przedsiębiorstw oraz
osób fizycznych. Liczba rachunków osób fizycznych w Polsce wyraz
nie wzrasta.. Jest to
bardzo wygodna forma obrotu bezgotówkowego. Dotyczy ona zarówno pracowników
zatrudnionych w przedsiębiorstwach, jak i rolników, którzy w związku z przepisami
podatkowymi są zobligowani do zało\
enia rachunku bankowego.
Przedsiębiorstwo nie zawsze jest w stanie w pełni samodzielnie finansować
prowadzoną działalność. Dotyczy to zarówno bie\
ącego regulowania zobowiązań, jak i
działalności inwestycyjnej oraz długookresowego finansowania rozwoju przedsiębiorstwa.
Jednostka mo\
e wtedy skorzystać z kredytów bankowych. Podstawa uzyskania kredytu jest
posiadanie zdolności kredytowej i zazwyczaj odpowiedniego zabezpieczenia. Do ewidencji
zaciągniętych kredytów bankowych stosuje się konto  kredyty bankowe . Po stronie Ma
wpisuje się kwoty uzyskanych kredytów, natomiast po stronie Winien księguje się spłaty
kredytów lub przeniesienie kredytu na inny rachunek, przykładowo na konto  kredyty
przeterminowane .
42
 Co to są aktywa obrotowe?
Co obejmuje rzeczowy majątek obrotowy?
Jakie metody stosowane są do wyceny rozchodowanych
materiałów?
Jakie są formy rozrachunków?
Na czym polega ró\
nica pomiędzy obrotem pienię\
nym
gotówkowym i bezgotówkowym?
Co zalicza się do krótkoterminowych aktywów
obrotowych?
PRZYKA
AD
Wartość początkowa amortyzowanego środka trwałego wynosiła 50 000 j.p.
Przyjęta stopa roczna amortyzacji wynosi 12,5%. Przy zastosowaniu metody
degresywnej przyśpieszonej zastosowano współczynnik podwy\
szający podstawowa stawke
amortyzacyjną, wynoszący 2(12.5% x 2= 25%).
Wykonanie.
W poni\
szej tabeli zaprezentowano zasady naliczania amortyzacji liniowej i
degresywnej.
Jak wynika z danych, zaprezentowanych w tabeli, rata amortyzacji liniowej wynosi 12,5
% w skali rocznej. Jej wielkość jest identyczna na przestrzeni 8 lat, w latach tych środek
trwały się zamortyzuje. Rata amortyzacji w metodzie liniowej naliczana jest od wartości
początkowej środka trwałego.
Rata amortyzacji degresywnej podlega pomniejszeniu w kolejnych latach. W
amortyzacji degresywnej przyjęto podwójną roczna stawkę równą 25%. Podstawa naliczania
raty amortyzacji w metodzie degresywnej w kolejnych latach jest wartość bie\
ąca środka
trwałego. W momencie, kiedy rata amortyzacji jest ni\
sza ni\
obliczona metoda liniową,
amortyzowanie środka trwałego kontynuuje się metodą liniową. Na podstawie danych
przedstawionych w powy\
szej tabeli stwierdzamy, \
e przy amortyzacji degresywnej środek
trwały zamortyzowany został w niespełna 7 lat. Nale\
y podkreślić, \
e przedsiębiorca mo\
e w
43
ramach obowiązującego prawa przyśpieszyć amortyzację środków trwałych. W tym celu
przygotowywany jest plan amortyzacji środków trwałych w przedsiębiorstwie. Szybsze
naliczanie amortyzacji powiększa koszty, a równocześnie obni\
a zysk i podatek dochodowy.
Z drugiej strony wy\
sza stawka naliczanej amortyzacji pozwala na gromadzenie sum z tego
tytułu, a więc przyśpieszenie modernizacji posiadanych aktywów trwałych. Naliczona
amortyzacja łącznie z częścią zysku netto pozwala na uzyskanie wy\
szej nadwy\
ki
finansowej. Nadwy\
ka finansowa (naliczona amortyzacja plus część uzyskanego zysku netto)
łącznie z zaciągniętym kredytem jest wielkością, którą przedsiębiorstwo mo\
e przeznaczać na
budowę lub modernizację środków trwałych.
ZADANIA DLA SAMODZIELNEGO ROZWI
ZANIA
1. Dokonano zakupu maszyny niewymagającej monta\
u. Wartość brutto wynosiła
51 200 zł. Wartość netto wynosiła 42 000 zł, a podatek VAT 9 240 zł. Zakupioną maszynę
przyjęto do eksploatacji. Uregulowano fakturę oraz zaksięgowano naliczony VAT.
Identycznie ewidencjonujemy operacje dotyczące zakupu wartości niematerialnych i
prawnych, np. oprogramowania komputerowego.
Dokonać dekretacji zakupu maszyny niewymagającej monta\
u;
zaksięgować zgodnie z dekretacja na kontach teowych.
2. Zakończono budowę magazynu zbo\
owego. W wyniku przyjęcia magazynu do
eksploatacji stan środków stałych uległ zwiększeniu. Suma kosztów zakupu materiałów
budowlanych, dostaw, robót i innych usług związanych z budową magazynu, w
korespondencji z innymi kontami wyniosła 85 000 zł. Koszt budowy środka trwałego
zaksięgowany został w korespondencji z kontami  Rozrachunki .
Dokonać dekretacji przyjęcia do eksploatacji wytworzonego we własnym zakresie
środka trwałego;
zaksięgować powy\
sze zdarzenia na kontach księgowych.
3. Zlikwidowano zu\
ytą tokarkę, środek trwały, wartość początkowa wynosiła 35 000
zł. Wartość netto zlikwidowanej maszyny wynosiła 7 000 zł. Sprzedano uzyskany złom za
sumę 5 000 zł.
" Dokonać dekretacji likwidacji i sprzeda\
y likwidowanego środka trwałego;
" Zaksięgować powy\
sze zdarzenia zgodnie z dekretacją.
44
TEMAT 6
PASYWA I ICH EWIDENCJA
Cele: zapoznanie studentów z pojęciem oraz istota pasywów; kształtowanie u słuchaczy
praktycznych umiejętności w zakresie ewidencji pasywów
Plan:
1. Pochodzenie i struktura pasywów.
2. Kapitały a zyski przedsiębiorstwa.
3. Związki pomiędzy kapitałami a ryzykiem.
4. Analiza pasywów bilansu.
1. Pasywa są z
ródłami finansowania aktywów przedsiębiorstwa i mogą one być
pochodzenia zewnętrznego lub wewnętrznego. Fundusze przyjęto dzielić na:
" Kapitały własne (wniesione przez przedsiębiorców oraz wypracowane przez
przedsiębiorstwo w czasie jego funkcjonowania; są własnością przedsiębiorstwa);
" Kapitały obce (stanowią tę część wartości majątku przedsiębiorstwa, która
sfinansowana została z kredytów i zobowiązań; podział kapitałów obcych został
zmodyfikowany w Ustawie o rachunkowości i uwzględnia równie\
zobowiązania i
rezerwy na zobowiązania.).
Kapitały własne pochodzić mogą ze z
ródeł zewnętrznych (np. kapitał zało\
ycielski,
zakładowy, statutowy, udziałowy) oraz z
ródeł wewnętrznych, gdy pochodzą z akumulacji
wypracowanej części zysku netto. Znajduje się w bezterminowej dyspozycji przedsiębiorstwa,
a na ich zwrot udziałowcy mogą liczyć dopiero po likwidacji firmy. Zagadnienie wycofania
kapitałów ze spółki reguluje umowa spółki i obowiązujące przepisy. W czasie
funkcjonowania przedsiębiorstwa mo\
e występować potrzeba uzupełnienia kapitałów
własnych z następujących względów:
" Stworzenia podstawy do wydatniejszego rozwoju działalności firmy,
pozwalającej tak\
e na zaciąganie w przyszłości większych kredytów, dzięki
wzrostowi wiarygodności finansowej firmy;
" Przezwycię\
enia rysującej się upadłości, wskutek naruszenia płynności
finansowej firmy;
" Usunięcia skutków deprecjacji kapitałów własnych spowodowanych inflacją,
które powinno następować przede wszystkim dzięki pozostawianiu do dyspozycji
firmy odpowiednio wy\
szej części osiąganego zysku.
Kapitały obce występujące w formie kredytów, po\
yczek lub innego rodzaju
zobowiązań przedsiębiorstwa, mogą być równie\
uzyskiwane w ramach kredytu kupieckiego
wykorzystywanego na zakup materiałów, produktów i towarów. Długoterminowe kapitały
obce uzyskiwane mogą być z następujących z
ródeł: emisji akcji i obligacji na rynku papierów
wartościowych oraz kredytów bankowych lub innych po\
yczek.
45
 Co to są kapitały własne i jakich z
ródeł mogą one
pochodzić?
2.Kapitały własne są najbardziej stabilną podstawa finansowania działalności
gospodarczej przedsiębiorstwa i decydują one o stopniu utrzymania płynności finansowej
jednostki. Kapitały obce natomiast wymagają spłaty w określonych terminach uzgodnionych
z wierzycielami. Mo\
liwe jest jednak i powszechnie praktykowane zastępowanie
niespłaconych kredytów nowymi kredytami refinansowymi. Zobowiązania długoterminowe
mogą być wykorzystywane przez firmę przez dłu\
szy okres. Wszystko to składa się na kapitał
stały.
Kapitał stały jednostki gospodarczej to kapitały własne powiększone o zobowiązania,
kredyty i po\
yczki długoterminowe. Podstawowe kryteria ustalania najkorzystniejszej
struktury kapitałów w przedsiębiorstwie są dwojakie:
" Maksymalizacja korzyści uzyskiwanych przez udziałowców;
" Zapewnienie właściwego stopnia bie\
ącej i perspektywicznej płynności
finansowej.
Utrzymanie płynności finansowej jednostki polega na bie\
ącym regulowaniu
zobowiązań finansowych. Korzystanie z obcych kapitałów daje szanse poprawienia wyniku
finansowego. Kredyty mogą umo\
liwiać zwiększenie sprzeda\
y. Firma ponosi dodatkowe
koszty na spłatę odsetek zaciągniętych kredytów. W konsekwencji kapitały własne przynoszą
odpowiednio większy zysk. Ukształtowany właściwie stosunek kapitałów własnych do
obcych mo\
e dodatnio wpływać na korzyści uzyskiwane przez udziałowców. Zjawisko to
określane jest mianem dz
wigni finansowej.
Dz
wignia finansowa jest to pojęcie związane z działalnością finansową
przedsiębiorstwa i wią\
e się ona z relacją kapitałów własnych do obcych. Niezbędne jest
poszukiwanie takiej struktury kapitałów, która umo\
liwi maksymalizację zyskowności
kapitałów własnych przy zachowaniu płynności finansowej przedsiębiorstwa. Bardzo wa\
ne
jest zachowanie zdolności do obsługi zadłu\
enia długoterminowego. Przedsiębiorstwo nie
zawsze będzie mogło doprowadzić w pełni strukturę kapitałów do stanu uznanego za
optymalny. Firma która nie posiada elastyczności finansowej jest skazana na zale\
ność od
określonych kredytodawców. Takie przedsiębiorstwo musi korzystać z
wysokooprocentowanych kredytów. Wysoki udział kapitałów obcych powoduje wzrost
ryzyka finansowego oraz mo\
e prowadzić do nadmiernego wzrostu kosztów finansowych
oraz utraty płynności finansowej.
Co to są kapitały obce i z jakich z
ródeł one mogą
pochodzić?
3.Wpływ wielkości zobowiązań na ryzyko utraty płynności finansowej zale\
y od
opłacalności wykorzystania kapitałów obcych do finansowania majątku przedsiębiorstwa. W
miarę zwiększenia udziału zobowiązań w kapitałach przedsiębiorstwa ryzyko to rośnie. Mogą
te\
pojawić się okresowe straty wynikające z recesji gospodarczej lub innych niepowodzeń,
46
np. wzrostu stóp procentowych od kredytów i po\
yczek. Trudności w uzyskiwaniu nowych
kredytów i po\
yczek na spłacenie zaciągniętych wcześniej kredytów mogą prowadzić do
załamania sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. W miarę wzrostu zadłu\
enia firmy,
kredytodawcy ostro\
niej podejmują decyzje dotyczące udzielania nowych kredytów. Kredyty
wcześniej udzielone, a niespłacone w terminie w wyniku utraty płynności finansowej mogą
okazać się przeterminowane. W takich warunkach sytuacja finansowa przedsiębiorstwa
będzie się pogarszała i mo\
e stać się niebezpieczna.
Co to jest kapitał stały przedsiębiorstwa i jakie są kryteria
ustalania najkorzystniejszej jego struktury?
Co to jest dz
wignia finansowa?
4.W analizie pasywów bilansu zmierza się do zbadania ich struktury, wyra\
ającej z
ródła
finansowania przedsiębiorstwa, oraz do oceny zaistniałych w tym zakresie zmian. Obejmuje
ona przede wszystkim:
" Ocenę stopnia zadłu\
enia;
" Analizę samofinansowania;
" Zbadanie wiarygodności oraz pewności kredytowej.
Do analizy struktury kapitału, a więc i stopnia zadłu\
enia przedsiębiorstwa, słu\
ą
następujące wskaz
niki:
Wskaz
nik zadłu\
enia: Wz =kapitał obcy/kapitał własny;
Wskaz
nik z
ródeł finansowania: Wzf =kapitał własny/kapitał obcy;
Wskaz
nik udziału kapitału obcego w kapitale całkowitym:
Wuko =kapitał obcy/ kapitał całkowity;
Wskaz
nik udziału kapitału własnego w kapitale całkowitym:
Wukw = kapitał własny/ kapitał całkowity.
Analizie kapitału własnego i ocenie związanych z nim relacji nadaje się szczególne
znaczenie, gdy\
w gospodarce rynkowej spełnia on bardzo wa\
ne funkcje, a mianowicie:
" Zało\
ycielską ( posiadanie określonego wkładu kapitałowego stanowi podstawę
do uruchomienia przedsiębiorstwa, a zwłaszcza w spółkach akcyjnych i z
ograniczoną odpowiedzialnością);
" Finansową ( kapitał własny jest bezzwrotnym z
ródłem finansowania majątku
firmy, który uzupełnia się zwrotnym i bezpośrednio lub pośrednio
oprocentowanym kapitałem obcym);
" Gwarancyjną (kapitał własny traktuje się jako z
ródło pokrycia strat);
" Wyrównawczą (kapitał zapasowy pozwala na kompensatę bie\
ących strat i
zachowanie ciągłości dywidendy);
" Pomiarową (kapitał własny jest podstawą do podziału dywidendy);
47
" Reprezentacyjną (poziom, struktura i udział kapitału własnego w sumie
bilansowej są świadectwem stabilności finansowej firmy).
Oprócz udziału kapitałów własnych bardzo wa\
ny jest podział uwzględniający
terminowość kapitału, a więc czas jego pozostawania w obrocie. Do tego celu mogą słu\
yć
wskaz
niki:
Wukd = kapitał długoterminowy (własny i obcy)/ kapitał całkowity;
Wukk =kapitał krótkoterminowy/ kapitał całkowity.
Du\
a rola kapitału obcego długoterminowego w finansowaniu działalności
przedsiębiorstwa stwarza potrzebę analizowania trzech grup kapitału obcego:
" Długoterminowego kapitału obcego- zobowiązania płatne w terminie dłu\
szym
ni\
4 lata;
" Średnioterminowego kapitału obcego- zobowiązania płatne w okresie od 1 do 4
lat;
" Krótkoterminowego kapitału obcego- zobowiązania płatne w terminie krótszym
ni\
1 rok.
Zestawienie odpowiednich rodzajów kapitałów pozwala obliczyć następujące
wskaz
niki:
Kapitał długoterminowy (własny i obcy)/ kapitał całkowity;
Kapitał średnioterminowy/ kapitał całkowity;
Kapitał krótkoterminowy/ kapitał całkowity.
Do pomiaru i analizy stopnia samofinansowania słu\
y wskaz
nik samofinansowania,
który ma postać:
Rezerwy kapitałowe/ kapitał akcyjny lub udziałowy.
Analiza zgodności (pewności i wiarygodności) kredytowej polega na ocenie:
" Stopnia zadłu\
enia i wynikającego z niego zadłu\
enia;
" Wiarygodności kredytowej, czyli mo\
liwości obsługi długu- pokrywania rat
kapitałowych i odsetek z własnych przychodów.
W ocenie stopnia zadłu\
enia i mo\
liwości jego spłaty mo\
na się opierać na
przychodach w postaci strumienia gotówki (Cash flow) oraz tzw. zadłu\
enia efektywnego,
które mo\
na obliczyć następująco:
48
Zadłu\
enie efektywne= zobowiązania ogółem (długoterminowe i krótkoterminowe) 
monetarne środki obrotowe (środki pienię\
ne oraz papiery wartościowe likwidowane w ciągu
jednego roku)
Zdolność (pewność kredytowa) ustala się według wzoru:
Wzk =((Cash flow) wynik finansowy + amortyzacja)/zadłu\
enie efektywne.
Z oceną zdolności kredytowej łączy się ściśle badanie wiarygodności kredytowej, którą
mo\
na obliczyć według wzoru:
Wwk = ((Cash flow) wynik finansowy +amortyzacja)/ raty kapitałowe+ odsetki.
Jak dokonuje się oceny stopnia zadłu\
enia i w jakim
celu?
Co obejmuje analiza samofinansowania?
Jak i w jakim celu dokonuje się zbadania wiarygodności
oraz pewności kredytowej?
ZADANIA DLA SAMODZIELNEGO ROZWI
ZANIA
Dokonać oceny sytuacji finansowej przykładowego przedsiębiorstwa  x na bazie
analizy pasywów. Dane do obliczenia zawarte są w przedstawionym poni\
ej bilansie:
49
TEMAT 7
WARIANTY I ZASADY USTALANIA WYNIKU FINANSOWEGO
Cele: zapoznanie słuchaczy z pojęciem, istota oraz rodzajami wyniku finansowego
jednostki gospodarczej
Plan:
1. Wyniki cząstkowe i wynik całkowity przedsiębiorstwa.
2. Wariant porównawczy wyniku finansowego przedsiębiorstwa.
3. Wariant kalkulacyjny wyniku finansowego.
50
1. Na potrzeby zarządzania, zgodnie z Ustawa o rachunkowości, obliczane są w
przedsiębiorstwie cząstkowe wyniki finansowe. Ustawa określa, \
e obliczany jest wynik na
działalności operacyjnej, finansowej i nadzwyczajnej. Proces obliczania wyniku finansowego
przedsiębiorstwa przedstawiono na schemacie 5.1.
Schemat 5.1. Wyniki czastkowe i wynik całkowity przedsiębiorstwa
W jakim celu obliczany jest wynik finansowy i jakie
etapy obejmuje proces jego obliczania?
2. Ustawa o rachunkowości dopuszcza mo\
liwość ustalania wyniku w wariancie
porównawczym. W wariancie porównawczym obliczania wyniku finansowego koszty
grupowane są zgodnie z ich rodzajem, a mianowicie:
" Amortyzacja posiadanych aktywów trwałych;
" Zu\
ycie materiałów i energii;
" Usługi obcych;
" Podatki i opłaty;
" Wynagrodzenia pracowników;
" Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia;
" Pozostałe koszty rodzajowe.
51
Obliczenie wyniku finansowego jest głównie potrzebne ze względu na konieczność
dostarczania sprawozdania finansowego z wyniku działalności przedsiębiorstwa odbiorcom
zewnętrznym. Formuła obliczania wyniku finansowego w tym wariancie jest następująca:
WFB = P - K ą RR , gdzie:
WFB - wynik finansowy brutto (zysk lub strata brutto);
P - przychody z działalności produkcyjnej, usługowej i handlowej;
K - koszty całkowite przedsiębiorstwa;
RR - ró\
nica remanentów (remanent na końcu roku obrachunkowego minus remanent na
początku roku) musi być uwzględniana w przedsiębiorstwach ewidencjonujących obrót
magazynowy jedynie ilościowo.
Wynik finansowy brutto zgodnie ze schematem 5.1. podlega obcią\
eniu podatkiem
dochodowym. Wynik finansowy netto obliczyć mo\
na następująco:
WFN = WFB - PD , gdzie:
WFB - wynik finansowy brutto;
WFN - wynik finansowy netto;
PD - podatek dochodowy.
Wynik finansowy netto, zgodnie z obowiązującymi przepisami na podstawie decyzji
przedsiębiorców podlega podziałowi na część przeznaczona na akumulację, czyli
powiększenie majątku przedsiębiorstwa i na część pobrana przez właścicieli w formie
dywidendy lub wypłacona właścicielom:
WFN = Akumulacja = dywidenda (pobrał właściciel).
Tak więc, obliczony w tym wariancie wynik finansowy w nie du\
ym stopniu mo\
e
pomóc w podejmowaniu decyzji operacyjnych w przedsiębiorstwie.
1. Jak oblicza się wynik finansowy w wariancie
2. porównawczym?
3. Jak oblicza się wynik finansowy netto i w jakim celu?
3.Obowiązująca w Polsce Ustawa o rachunkowości dopuszcza dodatkowe obliczanie
wyniku finansowego w wariancie kalkulacyjnym. W wariancie tym koszty grupowane są
zgodnie z ich funkcją, jako poszczególnych elementów ponoszonych kosztów. Mo\
na
wyodrębnić następujące grupy kosztów:
" Koszty wytworzonych i sprzedanych produktów;
" Wartość sprzedanych materiałów i towarów;
" Koszty sprzeda\
y;
" Koszty ogólnego zarządu.
Dla celów zarządzania istnieje jednak potrzeba podziału kosztów całkowitych na:
" Koszty stałe (są to koszty dotyczące utrzymania majątku przedsiębiorstwa z
zachowaniem nie pogarszającej się wartości aktywów przedsiębiorstwa);
52
" Koszty zmienne (są związane z wytwarzanymi produktami, usługami itp.;
poziom ponoszonych kosztów zmiennych świadczy o intensywności
prowadzonej działalności produkcyjnej, usługowej lub handlowej).
Podział kosztów całkowitych nie uwzględnia w pełni teoretycznych podstaw ich
podziału. Koszty te są dzielone z punktu widzenia rachunkowości. A nie zawsze koszt stały
jest punktu widzenia teorii rachunkowości kosztem stałym. Na przykład koszty ogrzewania
pomieszczeń biurowych z punktu widzenia teorii kosztów nale\
ałoby zaliczyć do kosztów
stałych, natomiast uwzględniając podział kosztów na potrzeby rachunkowości, powinno się
do kosztów stałych zaliczyć koszt ogrzewania pomieszczeń do temperatury 3-5 C. Koszty
poniesione na dodatkowe ogrzewanie powinny być zaliczone do kosztów zmiennych.
W ramach księgowości zarządczej mo\
liwa jest następująca formuła obliczenia wyniku
finansowego brutto:
WFB =
"MB - KS , gdzie:
WFB - wynik finansowy brutto;
MB - mar\
a brutto;
KS - koszty stałe.
Mar\
ę brutto stosuje się w rachunkowości, jako wartość wytwarzanej produkcji
towarowej lub usług pomniejszoną o koszty zmienne. Suma mar\
brutto pozwala na ocenę
efektywności produkcji w przedsiębiorstwie. Przez odjęcie od sumy mar\
y brutto wszystkich
wytwarzanych produktów i usług kosztów stałych przedsiębiorstwa uzyskujemy wynik
finansowy jego działalności. Omówiony wynik finansowy jest stosowany w rachunkowości
stosując kalkulacyjny układ kosztów. Mo\
na ograniczyć się do obliczenia mar\
y brutto dla
całego przedsiębiorstwa lub jedynie dla określonych zakładów, działów i innych jednostek
organizacyjnych przedsiębiorstwa. Je\
eli suma kosztów stałych jest równa sumie mar\
y
brutto, to mówimy o progu rentowności. Ka\
da dodatkowa wartość przychodu po odjęciu
kosztów stałych stanowi zysk przedsiębiorstwa.
Na czym polega istota wariantu kalkulacyjnego wyniku
finansowego?
Co zalicza się do kosztów całkowitych i jakim celu się
ich oblicza?
Co to są koszty zmienne?
Co to jest mar\
a brutto i w jakim celu jest obliczana?
PRZYKA
AD
Zasady ustalania wyniku finansowego w układzie porównawczym.
Na koniec okresu obrachunkowego przychody i koszty przedstawiały się następująco:
" koszty według rodzajów: 158 000
" przychody ze sprzeda\
y produktów: 192 000;
" wartość sprzedanych materiałów: 23 000;
" przychody ze sprzeda\
y materiałów: 29 000;
53
" wartość sprzedanych towarów: 68 000;
" przychody ze sprzeda\
y towarów: 82 000;
" pozostałe przychody operacyjne: 55 000;
" pozostałe koszty operacyjne: 45 000;
" przychody finansowe: 11 000;
" koszty finansowe: 22 000;
" zyski nadzwyczajne: 25 000;
" straty nadzwyczajne: 19 000;
" podatek dochodowy: 12 000.
Przeksięgowano powy\
sze kategorie przychodów i kosztów na konto 860  Wynik
finansowy i dokonano jego obliczenia.
Wykonanie zadania.
W poni\
szej tabeli zadekretowano przykładowe zdarzenia gospodarcze.
Ustalanie wyniku finansowego w układzie rodzajowym
Zaksięgowano zadekretowane zdarzenia na kontach teowych:
54
Na powy\
szych kontach z zespołu 4 i 7 zaksięgowano przychody i koszty oraz
obliczono wynik finansowy.
55
ZADANIE DLA SAMODZIELNEGO ROZWI
ZANIA
Na koniec okresu obrachunkowego następująco przedstawiały się stany
poszczególnych kategorii wchodzących w skład wyniku finansowego:
" koszty zarządu 48 000;
" koszty działalności podstawowej 110 000;
" przychody ze sprzeda\
y produktów 192 000;
" wartości sprzedanych materiałów 23 000;
" przychody ze sprzeda\
y materiałów 29 000;
" wartości sprzedanych towarów 68 000;
" przychody ze sprzeda\
y towarów 82 000;
" pozostałe przychody operacyjne 55 000;
" pozostałe koszty operacyjne 45 000;
" przychody finansowe 11 000;
" koszty finansowe 22 000;
" zyski nadzwyczajne 25 000;
" straty nadzwyczajne 19 000;
" podatek dochodowy 12 000.
Dokonać przeksięgowania powy\
szych kategorii na konto 860  Wynik finansowy oraz
obliczyć wynik finansowy.
56
R II
FINANSE PRZEDSIEBIORSTW
TEMAT 8
FINANSE A DZIAA
ALNOŚĆ FINANSOWA PRZEDSIEBIORSTW
Cele: zapoznanie słuchaczy z pojęciem oraz istotą finansów; kształtowanie umiejętności
podejmowania decyzji finansowych
Plan:
1. Pojęcie finansów i zakres zarządzania finansami.
2. Uwarunkowania działalności finansowej przedsiębiorstw.
3. Dane niezbędne do podejmowania decyzji finansowych.
4. Rachunek ekonomiczny.
1. Finanse przedsiębiorstw mo\
na określić jako powiązania ekonomiczne, w ramach
których dokonywane jest zgromadzenie i wydatkowanie zasobów pienię\
nych. Ogólnie
mo\
na stwierdzić, \
e znaczenie finansów jak w mikroskali, tak i na poziomie państwa jest
identyczne. Zmienia się jedynie zakres występowania stosunków ekonomicznych. Finanse
dotyczą przedsiębiorstwa lub całej gospodarki narodowej.
W przedsiębiorstwach konieczne jest właściwe zarządzanie finansami, do którego
zaliczamy wybór metod i form gromadzenia oraz wydatkowania środków pienię\
nych.
podstawową działalnością jest działalność bie\
ąca (operacyjna), której zadaniem jest
efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów przedsiębiorstwa. Istotna jest równie\

działalność długoterminowa, której zadaniem jest modernizacja oraz rozbudowa aktywów
trwałych. Ka\
dy z wymienionych rodzajów działalności przedsiębiorstwa wymaga
wyodrębnienia środków przeznaczonych na objęty tym rodzajem zakres działalności.
Zarządzanie finansami polega na stałym podejmowaniu decyzji z zakresu finansowania
działalności przedsiębiorstwa zarówno operacyjnej, jak i perspektywicznej. podstawowym
zadaniem bie\
ącego zarządzania finansami przedsiębiorstwa, jak równie\
finansami osób
fizycznych jest zapewnienie płynności finansowej. Płynność finansową mo\
na określić jako
zdolność do regulowania na bie\
ąco zobowiązań, natomiast nadpłynność finansowa  jest
to wynik posiadania nadmiaru środków finansowych w stosunku do zobowiązań.
przedsiębiorstwo mo\
e znajdować się równie\
w sytuacji niedoboru środków finansowych.
Środki finansowe (nale\
ności) uzyskane ze sprzeda\
y wytworzonych w
przedsiębiorstwie produktów umo\
liwiają terminowe płacenie zobowiązań. W przypadku
nieterminowego regulowania nale\
ności przedsiębiorstwo musi korzystać z kredytu.
Optymalne wykorzystywanie posiadanego potencjału produkcyjnego przedsiębiorstwa
jest zadaniem bie\
ącej działalności operacyjnej. Wyró\
niamy działalność operacyjną:
" podstawową (polega na pełnym i racjonalnym wykorzystaniu posiadanego
potencjału produkcyjnego lub usługowego z punktu widzenia finansów
przedsiębiorstwa);
57
" pozostałą (przychody uzyskiwane są ze sprzeda\
y rzeczowych aktywów
trwałych, dotacji, dopłat, subwencji oraz innych wpływów operacyjnych).
Gdy przedsiębiorstwo ma nadwy\
kę środków finansowych ponad własne potrzeby,
wówczas uzyskuje przychody z działalności finansowej, którymi są korzyści z zakupionych
papierów wartościowych lub tez udziałów finansowych wniesionych do innych firm..
Gdy przedsiębiorstwo jest zmuszone do korzystania z obcych środków finansowych w
celu zachowania płynności finansowej, nara\
one jest na ponoszenie kosztów tej działalności.
Na wynik na działalności gospodarczej składają się łącznie wyniki na działalności
operacyjnej i finansowej, które mogą być skorygowane o zyski lub straty nadzwyczajne.
Tak obliczony wynik finansowy nazywany zyskiem brutto lub stratą. Po odliczeniu od
zysku brutto podatku dochodowego otrzymujemy zysk netto. Zysk ten zgodnie z decyzja
właścicieli mo\
e być podzielony na:
" dywidendę (przeznaczona jest na potrzeby konsumpcyjne właściciela lub
właścicieli firmy);
" akumulację (słu\
y do powiększenia kapitałów własnych przedsiębiorstwa).
Zysk netto powiększony o wartość amortyzacji nazywany jest nadwy\
ką finansową.
Nadwy\
ka finansowa powinna być przeznaczona na modernizacje lub budowę aktywów
trwałych.
Inwestycje kapitałowe polegają na zakupie długoterminowych papierów
wartościowych, akcji lub obligacji, mogą równie\
dotyczyć zakupu dewiz lub umieszczenia
wolnych środków pienię\
nych na terminowych rachunkach bankowych, jak tez lokat poza
bankowych.
Co to jest płynność finansowa i w rezultacie czego mo\
e
pojawić się
nadpłynność finansowa?
2. Przy podejmowaniu decyzji dotyczących profilu, jak i poziomu prowadzonej
produkcji lub jej rozszerzania, konieczne jest uwzględnienie ograniczeń (uwarunkowań)
zewnętrznych i wewnętrznych.
Ograniczenia wewnętrzne dotyczą konkretnego rozpatrywanego przedsiębiorstwa i
musza uwzględniać wyposa\
enie jednostki gospodarczej w aktywa trwałe i obrotowe, zasoby
siły roboczej oraz kwalifikacje pracowników.
Ograniczenia zewnętrzne są niezale\
ne od przedsiębiorstwa. Do uwarunkowań tych,
np. związanych z dość częstą zmiana przepisów prawa gospodarczego, zarządca zmuszony
jest dostosowywać się na bie\
ąco, dotyczą m. in.: koniunktury gospodarczej, inflacji, polityki
fiskalnej i monetarnej państwa.
Koniunktura gospodarcza jest bardzo wa\
nym czynnikiem decydującym o rozwoju
przedsiębiorstwa i jej znaczenie w rozwoju polskich przedsiębiorstw ciągle wzrasta. Mo\
na
mieć do czynienia z koniunkturą lub dekoniunkturą gospodarczą.
58
Koniunktura powoduje spadek siły nabywczej pieniądza oraz wzrost ogólnego poziomu
cen. Wysoki poziom inflacji wpływa na wiele istotnych problemów finansowych
przedsiębiorstwa. Zasadniczym problemem wynikającym z inflacji, szczególnie istotnym dla
podmiotów gospodarczych jest nominalny poziom odsetek od zaciągniętych kredytów i
po\
yczek.
Polityka fiskalna i monetarna państwa wywiera decydujący wpływ na sytuację
finansową podmiotu gospodarczego, przede wszystkim za pośrednictwem systemu
podatkowego.
Niemniej du\
e znaczenie ma dla wielu przedsiębiorstw orientacja w zało\
eniach
polityki bud\
etowej państwa w zakresie zrównowa\
enia dochodów i wydatków.
Ograniczenia zewnętrzne funkcjonowania podmiotów gospodarczych przedstawia
poni\
szy schemat:
Uwarunkowania zewnętrzne funkcjonowania podmiotów gospodarczych
y
ródło: Opracowanie na podstawie A. Bernacki: Rachunkowość i finanse podmiotów
gospodarczych., PJWSTK., Warszawa 2004.
Interwencjonizm państwowy jest kolejnym ograniczeniem zewnętrznym i jego celem
jest preferowanie określonego działu gospodarki narodowej, bran\
y czy tez kierunków
produkcji wymagających szybszego rozwoju. Mo\
e polegać na ulgach podatkowych,
preferencyjnych kredytach.
Jakie mogą być ograniczenia zewnętrzne
funkcjonowania pomiotów gospodarczych?
Na czym polega ró\
nica pomiędzy koniunktura a
dekoniunktura gospodarczą?
59
3. Do podejmowania decyzji finansowych w przedsiębiorstwie konieczne są następujące
dane liczbowe:
" rachunkowości z lat ubiegłych ( są wykorzystywane w przypadku
kontynuowania tego samego lub podobnego asortymentu produkcji lub
świadczonych usług; wymagają skorygowania o zmianę cen);
" statystyki z lat ubiegłych (są szczególnie wa\
ne wówczas, gdy istnieje
mo\
liwość ich porównywania z danymi innych podmiotów, uzyskujących dobre
wyniki produkcyjne i finansowe);
" opracowanych katalogów norm i normatywów.
W ostatnich latach wprowadzono w Polsce rachunkowość zarządcza, praktyczne
wykorzystywanie której jest jednak relatywnie niewielkie, szczególnie w przedsiębiorstwach i
gospodarstwach rolniczych.
Jakie dane liczbowe konieczne są do podejmowania
decyzji finansowych w przedsiębiorstwie?
4. Pod pojęciem rachunku ekonomicznego rozumiemy całokształt opracowanych
rachunków pozwalających na uzyskanie rozwiązania najkorzystniejszego z punktu widzenia
relacji przyjętego celu gospodarczego. Ujmuje on nakłady (koszty) oraz wartość uzyskanej i
przewidzianej do sprzeda\
y produkcji lub świadczonych usług. Analiza przygotowanych
wariantów rachunku ekonomicznego pozwala na dokonanie wyboru rozwiązania najlepszego
z mo\
liwych lub rozwiązania optymalnego. przy opracowaniu rozwiązania optymalnego
konieczne jest określenie kryterium celu oraz uwzględnienie ograniczeń dotyczących
przygotowywanych wariantów rozwiązań.
Cele działalności przedsiębiorstwa powinny być jednoznacznie określone. Zakres
przyjętych zadań, jak i wybór kryterium celu jest bardzo wa\
ny. Rachunek ekonomiczny
powinien wyprzedzać podjęcie określonej decyzji dotyczącej działalności produkcyjnej lub
usługowej. Pozwala on równie\
na stwierdzenie zale\
ności między kosztami i przychodami, a
w konsekwencji na określenie efektu ekonomicznego wprowadzenia konkretnego produktu
lub usług lub tez efektu ekonomicznego działalności przedsiębiorstwa. Istotne jest
uwzględnienie w rachunku adekwatnych do istniejących warunków ekonomicznych kosztów,
jak i wartości uzyskanych wyników produkcyjnych oraz uwarunkowań zewnętrznych. Poza
wykorzystaniem rachunku ekonomicznego bardzo istotne jest wykorzystanie warunków
pozaekonomicznych konkretnego przedsięwzięcia: np. zainteresowania konsumentów, ich
gusty i preferencje.
Co to jest rachunek ekonomiczny i w jakim celu się go
sporządza?
60
TEMAT 9
ANALIZA RENTOWNOŚCI FIRMY
Cele: zapoznanie słuchaczy z istotą oraz pojęciem analizy finansowej; kształtowanie
praktycznych umiejętności w zakresie dokonania oceny rentowności oraz oceny płynności
finansowej jednostki gospodarczej.
Plan:
1. Analiza ekonomiczna.
2. Ocena rentowności przedsiębiorstwa.
3. Ocena płynności finansowej. Wskaz
niki obrotowości.
1. W warunkach rynkowych konieczne jest przeprowadzanie analizy ekonomicznej
prowadzonej działalności gospodarczej. Wyró\
niamy :
" analizę finansową (obejmuje wstępną analizę bilansu majątkowego oraz
rachunku zysków i strat; zadaniem analizy wyniku finansowego jest określenie
czynników wpływających na kształtowanie się rynku oraz analiza sprawozdań o
przepływach finansowych);
" analizę techniczno- ekonomiczną (dotyczy analizy poziomu uzyskiwanej
produkcji, wyposa\
enia technicznego, technologii wytwarzania, zaopatrzenia
materiałowego i asortymentu prowadzonej produkcji; dotyczy równie\

zatrudnienia, płac, wydajności pracy itp.).
Przeprowadzana analiza działalności przedsiębiorstwa, a szczególnie jej praktyczna
przydatność zale\
y od określenia czynników wpływających na kondycje podmiotu
gospodarczego. Analiza ekonomiczna ujmowana jest w trzech wariantach czasowych:
" analizy retrospektywnej ( obejmuje ocenie wyników uzyskiwanych w
przeszłości; w gospodarce rynkowej znaczenie wyników tej analizy jest bardzo
istotne, gdy\
stanowią one weryfikację słuszności decyzji podjętych w
przeszłości);
" analizy bie\
ącej ( ma za zadanie ocenę przebiegu realizacji podjętych decyzji,
uchwycenie negatywnych zdarzeń w celu dokonania koniecznych korekt tych
decyzji);
" analizy prospektywnej (ma za zadanie ocenę przygotowywanych rozwiązań
przed podjęciem ostatecznych decyzji).
Wszystkie trzy rodzaje dotyczą analizy techniczno- ekonomicznej, która wykorzystuje
głównie wskaz
niki i mierniki naturalne. Przy podejmowaniu decyzji na podstawie tych
mierników nale\
y pamiętać o inflacji.
61
Bardzo przydatne są następujące rodzaje analizy:
" funkcjonalna (przeprowadzana jest przez komórki organizacyjne
przedsiębiorstwa; zadaniem ich jest uzyskanie odpowiedzi, jak funkcjonują
jednostki; obiektywnej oceny przeprowadzonych przez jednostki analiz
funkcjonalnych powinno dokonać kierownictwo zakładu);
" kompleksowa (jest analizą całościową dotyczącą określonej komórki, działu,
całego przedsiębiorstwa);
" decyzyjna (polega na przeprowadzaniu analiz wycinkowych związanych z
podejmowaniem konkretnych decyzji).
Przy wykorzystywaniu istniejących i teoretycznie opracowanych metod i zakresów
analizy nale\
y zawsze zwracać uwagę na jej cel i przydatność w konkretnych warunkach
funkcjonowania przedsiębiorstwa.
Co obejmuje analiza finansowa?
Co obejmuje analiza techniczno- ekonomiczna?
2. Rentowność lub zyskowność wią\
e się z osiągnięciem dodatniego wyniku
finansowego. Odwrotnością rentowności jest deficytowość, odnotowywana w razie
wystąpienia straty jako ujemnego wyniku finansowego. Zarówno jak rentowność, tak i
deficytowość mogą być określane w wielkościach bezwzględnych lub względnych
(relatywnych).
W wielkościach bezwzględnych wynik finansowy przedsiębiorstwa jako zysk lub strata
z jego działalności jest sumą algebraiczną wyników zwyczajnych i wyników nadzwyczajnych
z działań celowo podejmowanych przez przedsiębiorstwo.
Wyniki zwyczajne pochodzą z celowo podejmowanych przez przedsiębiorstwo operacji
gospodarczych (produkcyjnych, handlowych, finansowych); są one ró\
nicą między
przychodami ze sprzeda\
y a kosztem uzyskania przychodów i noszą nazwę wyniku na
działalności gospodarczej.
Wyniki nadzwyczajne powstają natomiast na skutek zdarzeń, których wystąpienia lub
rozmiarów nie mo\
na było przewidywać. Ich przyczyną są najczęściej ró\
ne zakłócenia w
działalności gospodarczej, powstające w wyniku oddziaływania czynników zewnętrznych lub
wewnętrznych.
Zysk na działalności gospodarczej jako wynik zwyczajny powiększony o zyski
nadzwyczajne i pomniejszony o straty nadzwyczajne, podobnie jak odwrotnie traktowana
strata na działalności gospodarczej tworzy w rezultacie zysk lub stratę brutto.
Zysk lub stratę brutto koryguje się o obowiązkowe zmniejszenia zysku z tytułu
opłacalnego podatku dochodowego i innych obowiązkowych odpisów zysku. Zysk tak
obliczony określa się jako zysk netto i stanowi podsumowujący rezultat z działalności
przedsiębiorstwa. Odwrotnością zysku netto mo\
e być strata netto.
Elementy i tok obliczania zysku netto przedstawiono na schemacie 6.1.
Podejmując się analizy wyniku finansowego mo\
na przyjąć indukcyjny lub dedukcyjny
tok jego rozpatrywania.
W ujęciu dedukcyjnym punktem wyjścia mo\
e być wynik finansowy netto (zysk lub
strata netto), który będzie podlegać ró\
nokierunkowemu rozliczaniu w celu określenia jego
elementów składowych i przyczyn. W odwrotnym ujęciu  indukcyjnym- punktem wyjścia są
62
jego wielkości z
ródłowe  przychody ze sprzeda\
y i koszty ich uzyskania, ostateczna syntezą-
zysk netto i jego podział.
Jeśli się uwzględni, \
e głównymi składnikami wyniku finansowego jest zysk na
sprzeda\
y produktów, to przydatna jest jego pogłębiona analiza przyczynowa. W toku tej
analizy wa\
ne jest ustalenie liczbowe wpływu podstawowych czynników na zaistniałe
odchylenie wyniku ze sprzeda\
y. Czynnikami tej analizy są:
" Wielkość sprzeda\
y;
" Ceny sprzeda\
y;
" Jednostkowe koszty własne.
Schemat 9.2. Elementy i tok obliczania zysku netto
W wielkościach względnych wynik finansowy stanowi relację jego kwoty bezwzględnej
do obrotu, czyli przychodów ze sprzeda\
y lub kosztów ich uzyskania. Relacja wyniku
finansowego do innych podstaw obliczeniowych jest nazywana ogólnie wskaz
nikiem lub
miernikiem rentowności. Wskaz
niki te są syntetycznym wyrazem efektywności działalności
gospodarczej przedsiębiorstwa i mogą być wykorzystane do ró\
nokierunkowej analizy
porównawczej i przyczynowej.
Podejmując się analizy wyniku finansowego mo\
na przyjąć dedukcyjny lub indukcyjny
tok jego rozpatrywania. W ujęciu dedukcyjnym punktem wyjścia mo\
e być wynik finansowy
netto (zysk lub strata netto), który będzie podlegać ró\
nokierunkowemu rozliczaniu w celu
określenia jego elementów składowych i przyczyn.
W odwrotnym ujęciu- indukcyjnym- punktem wyjścia są jego wielkości z
ródłowe-
przychody ze sprzeda\
y i koszty ich uzyskania.
63
Wpływ wskazanych uprzednio czynników na zysk na sprzeda\
y mo\
e być obliczony
przy zastosowaniu jednej z metod analizy przyczynowej- metody izolacji. Obliczenie
odchyleń cząstkowych mo\
na przedstawić następująco:
O = Zs1 - Zs0 = (
"q1p1- "q1k1) - ("q0 p0 - "q0ko)
Wpływ ilości sprzeda\
y (q):
Oq = (
"q1p0 - "q1ko) - ("q0 p0 - "q0ko)
Wpływ cen sprzeda\
y (p):
Op = (
"q1p1- "q1k0) - ("q1p0 - "q1k0) = "q1p1- "q1p0
Wpływ jednostkowych kosztów własnych (k);
Ok = (
"q1p1- "q1k1) - ("q1p1- "q1k0) = "q1k0 - "q1k1
W ten sposób odchylenie ogólne zysku na sprzeda\
y jest suma algebraiczna
wymienionych odchyleń cząstkowych, co mo\
na wyrazić następująco:
ą Ozs = ąOq ą Op ą Ok
Podstawą oblicz zmian w strukturze asortymentowej jest wynik finansowy roku
ubiegłego, korygowany o wskaz
nik zmian wielkości sprzeda\
y (m). Wskaz
nik ten mo\
na
obliczyć następująco:
q1k0
m = ;
q0k0
W związku z tym podział odchylenia Oq na odchylenie wynikające ze zmian ogólnej
wielkości sprzeda\
y produktów (Oq1) oraz ze zmian struktury asortymentowej sprzeda\
y
(Oq2 ) przedstawia się następująco:
Oq1 = (q0 p0 - q0k0 )m - (q0 p0 - q0k0 ) ;
Oq2 = (q1q0 - q1k0 ) - (q0 p0 - q0k0 )m .
W ogólnej analizie wyników nadzwyczajnych trzeba zwrócić uwagę na ich dynamikę i
strukturę oraz kształtowanie się w relacji do całości wyników finansowych, przychodów ze
sprzeda\
y i kosztów ich uzyskania.
Pozostały po uwzględnieniu wyników nadzwyczajnych zysk lub strata brutto stanowi
przedmiot ostatecznego rozliczenia między bud\
etem, wspólnikami lub pracownikami oraz
potrzebami przedsiębiorstwa.
Odrębna pozycją rozliczeniową wyniku finansowego są przychody z tytułu operacji
finansowych oraz koszty operacji finansowych.
Do typowych przychodów operacji finansowych mo\
na zaliczyć:
1. sprzeda\
w cenie sprzeda\
y udziałów, akcji, obligacji;
2. przychody z dzier\
awy majątku trwałego oraz otrzymanie raty leasingowe w
warunkach leasingu operacyjnego;
3. odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych;
4. dodatnie ró\
nice kursowe;
5. odsetki otrzymane od udzielonych po\
yczek i obcych obligacji;
6. przychody z tytułu udziałów w obcych podmiotach gospodarczych.
64
Do typowych kosztów operacji finansowych zalicza się:
1. sprzeda\
w cenie nabycia papierów wartościowych;
2. płacone odsetki od kredytów obrotowych, inwestycyjnych w okresie ich spłaty;
3. tracone dyskonto przy przekazaniu weksli własnych na spłatę zobowiązań;
4. ujemne ró\
nice kursowe;
5. odsetki płacone od własnych obligacji;
6. zarachowanie odsetek od kredytu leasingowego, obcią\
ających bie\
ący okres
sprawozdawczy.
Przydatność wskaz
ników analizy efektywności finansowej zale\
y od celu i zakresu
przeprowadzonej analizy. W literaturze przyjmowane SA trzy grupy wskaz
ników do oceny
sytuacji finansowej przedsiębiorstwa:
" wskaz
nik rentowności sprzeda\
y (WRS , nazywany jest równie\
wskaz
nikiem
zyskowności sprzeda\
y netto; oblicza się następująco:
WRS = zysk netto/ sprzeda\
netto x 100);
" wskaz
nik rentowności zyskowności aktywów ( ROA ; mówi oo efektywności
wykorzystania posiadanego majaku oraz wielkości zysku netto przypadającej na
wartość zaanga\
owanych w przedsiębiorstwach aktywów i oblicza się według
wzoru: ROA = zysk netto/ aktywa ogółem x 100 );
" wskaz
nik stopy zwrotu inwestycji ( ROI ; pozwala na ocenę rentowności kapitału
zainwestowanego w inwestycję i oblicza się według wzoru: ROI =zysk netto/
przeciętny stan zainwestowanego kapitału x 100);
" wskaz
nik rentowności kapitałów własnych ( ROE ; pozwala na dokonanie oceny
ich wykorzystania w przedsiębiorstwie; do oceny rentowności kapitałów słu\
y
wzór: WRKW = zysk netto/ kapitały własne x 100; wysoka wartość wskaz
nika
rentowności kapitałów własnych prowadzi do uzyskiwania wy\
szych dywidend
oraz większych mo\
liwości rozwoju przedsiębiorstwa);
Dz
wignia finansowa związana jest ze strukturą zaanga\
owanych kapitałów podmiotu
gospodarczego; chodzi tu o to , w jakim stosunku działalność firmy finansowana jest
kapitałem własnym lub/ i kapitałem obcym; jest to zmiana wartości zysku, który uzyskuje się
w wyniku zaanga\
owania kapitałów obcych. Wa\
ne jest, aby osiągnięta rentowność aktywów
była wy\
sza od płaconych odsetek i innych zobowiązań z tego tytułu. Skorygowanie zysku
netto o odsetki od zaciągniętych kredytów oraz o podatek dochodowy przypadający na te
odsetki przeprowadzamy na podstawie poni\
szego wzoru:
SRA =((zysk netto +odsetki- podatek)/ aktywa ogółem) x 100;
gdzie SRA - skorygowana rentowność aktywów.
W wyniku skorygowania rentowności aktywów wpływ dz
wigni finansowej ( DF )
mo\
na określić jako efektywność wykorzystania obcych kapitałów w celu poprawy
rentowności kapitałów własnych przedsiębiorstwa:
DF = WRKW - SRA , gdzie:
DF - dz
wignia finansowa;
WRKW - wskaz
nik rentowności kapitałów własnych;
SRA - skorygowana rentowność aktywów.
Wykorzystanie kapitałów obcych jest ekonomicznie uzasadnione, jeśli dz
wignia
finansowa jest większa i dodatnia. Jeśli dz
wignia finansowa jest mniejsza od zera, świadczy
65
to o tym, \
e skorzystanie z kapitałów obcych wpłynęło na zmniejszenie wyniku finansowego
przedsiębiorstwa. Głównym celem właściwego dopasowania kapitałów własnych i obcych
będzie uzyskanie takich korzyści, które zadowolą właścicieli inwestujących w dana firmę.
Przy podejmowaniu decyzji o inwestowaniu istotne jest uwzględnienie ewentualnego ryzyka.
Co nazywane jest rentownością lub zyskownością
przedsiębiorstwa?
Co jest odwrotnością rentowności?
Co to są wyniki na działalności gospodarczej?
Co tworzy zysk i stratę netto?
Co tworzy zysk i stratę brutto?
Co nazywane jest wskaz
nikiem rentowności i w
jakim celu się go oblicza?
Co zalicza się do przychodów?
Co zalicza się do kosztów?
Co nazywane jest dz
wignią finansową?
3. Wskaz
nik bie\
ącej płynności przedstawia relacje, jakie zachodzą pomiędzy
aktywami obrotowymi a zobowiązaniami bie\
ącymi przedsiębiorstwa:
WBP = aktywa obrotowe/ zobowiązania bie\
ące,
gdzie: WBP - wskaz
nik bie\
ącej płynności .
Przyjmuje się, \
e wartość wskaz
nika bie\
ącej płynności powinna kształtować się na
poziomie 1,5-2. Oznacza to, \
e bezpieczny poziom zobowiązań bie\
ących powinien być
niemal dwukrotnie ni\
szy ni\
wartość aktywów obrotowych.
Wskaz
nik szybkiej płynności informuje o pokryciu zobowiązań bie\
ących środkami
pienię\
nymi i najbardziej płynnymi składnikami aktywów obrotowych:
WSP = (majątek obrotowy  zapasy)/ zobowiązania bie\
ące.
Po\
ądana wielkość wskaz
nika szybkiej płynności powinna równać się 1, poziom taki
mo\
na uznać za satysfakcjonujący i świadczący, ze przedsiębiorstwo jest w stanie sprostać
bie\
ącym zobowiązaniom.
Wskaz
nik gotówkowej płynności informuje, jaki jest stosunek środków pienię\
nych,
czyli najbardziej płynnych aktywów obrotowych do zobowiązań bie\
ących:
WPG = środki pienię\
ne/ zobowiązania bie\
ące.
Normalna wielkość wskaz
nika płynności gotówkowej powinna wynosić około 0,2.
Poziom zasobów gotówkowych w przedsiębiorstwie powinien być ograniczany do minimum.
Wskaz
niki obrotu zapasami i obrotu nale\
nościami czasami są nazywane wskaz
nikami
obrotowości i mogą być wyra\
one w  razach lub dniach. Im wy\
sza jest wartość wskaz
nika,
tym intensywniej jest wykorzystywany dany zasób.
Wskaz
nik obrotu zapasami określa ile razy w ciągu roku następuje obrót zapasami
przedsiębiorstwa i oblicza się według wzoru:
WOZ = sprzeda\
netto/ średni stan zapasów.
Średni stan zapasów ustalany jest przez dodanie stanu zapasów na początek roku do
stanu zapasów na koniec roku i podzieleniu tej sumy przez dwa.
Wskaz
nik obrotu zapasami w dniach pozwala określić średni okres zamro\
enia
zapasów i oblicza się według wzoru:
WOZD = (średni stan zapasów/ sprzeda\
netto) x 360.
66
Obliczony wskaz
nik jest odwrotnością wskaz
nika obrotu zapasami i informuje o
długości okresu, w którym zapasy pozostają w magazynie, a więc o intensywności obrotu
zapasami przedsiębiorstwa.
Wskaz
nik obrotu nale\
nościami określa ile razy w ciągu roku następuje obrót
nale\
nościami przedsiębiorstwa i oblicza się według wzoru:
WON = sprzeda\
netto/ średni stan nale\
ności.
Obliczony wskaz
nik informuje o intensywności obrotu nale\
nościami; średni stan
nale\
ności ustalany przez dodanie stanu nale\
ności na początek roku do stanu nale\
ności na
koniec roku i podzieleniu tej sumy przez dwa.
Wskaz
nik obrotu nale\
nościami w dniach pozwala określić średnią długość okresu
odzyskiwania nale\
ności (tzw. inkasa) i oblicza się następująco:
WOND = (średni stan nale\
ności / sprzeda\
netto)x 360.
Im wielkość wskaz
nika jest ni\
sza, tym jest to korzystniejsze dla przedsiębiorstwa,
poniewa\
okres inkasa nale\
ności jest wtedy krótszy i przedsiębiorstwo mo\
e odzyskane
środki przeznaczyć na inne przedsięwzięcia.
W jakim celu dokonuje się oceny płynności finansowej
przedsiębiorstwa
i za pomocą jakich wskaz
ników?
ZADANIA DO SAMODZIELNEGO ROZWI
ZANIA
1. Przedsiębiorstwo osiągnęło przychody ze sprzeda\
y roku 2005 w wysokości 130 000
zł, a przeciętny stan zapasów wynosi 27 800 zł. W roku 2006 przychody ze sprzeda\
y
wyniosły 160 000 zł, a przeciętny stan zapasów osiągnął wartość 33 100 zł. Dokonać oceny
majątku obrotowego w oparciu o wskaz
niki obrotu zapasami.
2. Wykorzystując dane z poprzedniego zadania obliczyć wskaz
niki obrotu zapasami w
dniach.
3. Na bazie danych z poprzedniego zadania obliczyć wskaz
niki obrotu nale\
nościami.
Dane uzupełniające:
stan nale\
ności w roku 2005 wyniósł 22 300 zł;
w roku 2006- 26 730 zł.
4. Obliczyć wskaz
niki obrotu nale\
nościami w dniach wykorzystując dane z
poprzedniego zadania.
67
TEMAT 10
ZARZ
DZANIE FINANSAMI PRZEDSI
BIORSTWA
Cele: zapoznanie słuchaczy z istotą planowania finansów; kształtowanie praktycznych
umiejętności w zakresie zarządzania aktywami, dokonania oceny projektów inwestycyjnych
Plan
1. Planowanie finansów przedsiębiorstwa.
2. Zarządzanie aktywami obrotowymi
3. Zarządzanie aktywami trwałymi.
4. Projekty inwestycyjne i ich ocena.
1. Planowanie zasobów finansowych przedsiębiorstwa jest jednym z istotnych
czynników racjonalizacji funkcjonowania przedsiębiorstwa i obejmuje następujące
zagadnienia:
" planowanie poziomu i struktury zapotrzebowania na środki finansowe,
niezbędne do realizacji przyjętych zadań;
" określenie najkorzystniejszych z
ródeł pozyskiwania kapitałów.
Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa polega na przeznaczaniu uzyskiwanych
przychodów na konieczne i planowane wydatki. Wią\
e się to z cyklem przepływu środków
obrotowych w przedsiębiorstwie (schemat 10.1)
Schemat 10.1. Przepływ środków finansowych, ruch okrę\
ny kapitału
y
ródło: Opracowano na podstawie Leszczyński Z., Skowronek- Mielczarek A. (2000).
68
Racjonalne planowanie finansowe oraz jego kontrola jest jednym z podstawowych
warunków rozwoju i wzrostu wartości firmy. Strategia powstała w sztuce wojennej jako
sztuka prowadzenia operacji i kampanii wojennych. Termin ten obecnie mo\
e dotyczyć
równie\
prowadzenia operacji gospodarczych, w tym i planowania finansowego.
Jakie etapy i zagadnienia obejmuje planowanie środków
finansowych?
2. Podstawowym zadaniem zarządzania aktywami obrotowymi jest zachowanie
płynności finansowej przez podmiot gospodarczy i wymaga zwrócenia uwagi na następujące
problemy:
" kształtowanie wielkości i struktury aktywów obrotowych w celu utrzymania
płynności finansowej podmiotu gospodarczego;
" pozyskiwanie kapitałów niezbędnych do sfinansowania składników aktywów
obrotowych.
Sprawne zarządzanie kapitałem obrotowym stało się obecnie w Polsce wa\
niejsze
ani\
eli kiedykolwiek przedtem i przyczyniło się do tego:
" powstanie i systematyczny wzrost konkurencji na rynku krajowym;
" wchodzenie przedsiębiorstw na rynko zagraniczne z ograniczaniem osłony
celnej przedsiębiorstw;
" wysoki koszt korzystania z kapitałów obcych.
Strategię kształtowania wielkości i struktury aktywów obrotowych mo\
na realizować
przyjmując jedna z ni\
ej wymienionych strategii lub ich kombinację:
" Konserwatywną ( charakteryzuje się utrzymywaniem relatywnie wysokich
stanów tych aktywów; strategia ta, z jednej strony, wpływa na wzrost sprzeda\
y,
spadek ryzyka, ale z drugiej, zmusza do korzystania z kredytów, zmniejszenia
stopnia zyskowności przedsiębiorstwa, zagazowania kapitału własnego oraz
wzrostu wielkości kosztu zaciągniętego kredytu);
" agresywną ( jest przeciwieństwem strategii konserwatywnej; jej cecha jest
minimalizowanie zapasów materiałowych i stany środków pienię\
nych;
prowadzi do wzrostu ryzyka, spadku produkcji i sprzeda\
y, a konsekwencji
ograniczenia do minimum udzielania kredytów kupieckich);
" umiarkowaną (jest strategia pośrednią; pozwala na minimalizuję ryzyka oaz na
ponoszenie  racjonalnych kosztów korzystania z aktywów obrotowych).
Zastosowanie konkretnej strategii w zarządzaniu aktywami obrotowymi zale\
y od
wielu czynników, szczególnie od koniunktury gospodarczej w kraju. Wpływa ono znacząco
na kształtowanie się poda\
y i popytu w danym okresie. Ponadto rodzaj strategii kształtowania
wielkości i struktury aktywów obrotowych zale\
y od profilu prowadzonej produkcji.
Co jest podstawa zarządzania finansami przedsiębiorstwa?
Wymień strategie kształtowania wielkości i struktury aktywów
obrotowych.
69
3. W Ustawie o rachunkowości rzeczowe aktywa trwałe, poza środkami trwałymi ju\

u\
ytkowanymi, obejmują środki trwałe w budowie. Przez środki trwałe w budowie rozumie
się aktywa trwałe w okresie ich budowy, monta\
u lub ulepszenia istniejącego ju\
środka
trwałego.
Do inwestycji natomiast zaliczane są aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści
ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów w formie odsetek,
dywidend (udziału w zyskach) lub innych po\
ytków. Do po\
ytków tych zaliczane SA równie\

po\
ytki z transakcji handlowych oraz te aktywa finansowe, nieruchomości oraz wartości
niematerialne i prawne, które nie są u\
ytkowane przez jednostkę, zostały one jednak nabyte w
celu osiągnięcia takich korzyści.
Inwestycje SA definiowane niezwykle wąsko. Zaliczane do inwestycji mogą być
aktywa trwałe, nabyte w celu osiągnięcia korzyści z najmu, dzier\
awy lub wzrostu ich
rynkowej wartości.
Strategia budowy środków trwałych i inwestowania długoterminowego obejmuje
analizę, planowanie i realizację przedsięwzięć dotyczących budowy środków trwałych i
inwestycji długoterminowych. Podstawowym warunkiem wyboru rodzaju strategii
inwestowania jest szczegółowa analiza zało\
eń ka\
dego z mo\
liwych do przyjęcia projektów
inwestycyjnych.
Podstawowym warunkiem wyboru rodzaju strategii inwestowania jest szczegółowa
analiza zało\
eń ka\
dego z mo\
liwych do przyjęcia projektów inwestycyjnych oraz
stwierdzenie czy projektowana inwestycja finansowa mo\
e być realizowana tylko ze środków
własnych, czy tez konieczne będzie skorzystanie z kapitału obcego i jakie będą tego koszty.
Koszt ten powinien odpowiadać minimalnej stopie zyskowności oczekiwanej przez
właścicieli kapitału.
Co to są środki trwałe w budowie?
Co zaliczanie jest do inwestycji?
Co obejmuje strategia budowy środków trwałych i
inwestowania długoterminowego?
4. Zaktualizowana wartość netto, nazywana w skrócie NPV, jest jedna z
dyskontowych metod oceny efektywności projektów inwestycyjnych i pozwala na określenie
rzeczywistej wartości nakładów i efektów związanych z danym przedsięwzięciem. Do
obliczenia NPV mo\
na wykorzystać wzór:
NPV = CF1 /(1+ r) + CF2 /(1+ r) + ... + CFt /(1+ r) - N ,
czyli: NPV = (i = 1 /(1+ r)t - N ,
"t)CFt
gdzie:
CFt - przepływy pienię\
ne netto (wpływy minus wydatki),
r - stopa procentowa (oczekiwana stopa wzrostu kapitału);
t - liczba okresów;
N - nakłady inwestycyjne.
Dodatnia wartość NPV oznacza, \
e dane przedsięwzięcie inwestycyjne lub rozwojowe
jest opłacalne. Oznacza to, \
e dzisiejsza wartość przyszłych przychodów jest wy\
sza ni\

ponoszone nakłady i wydatki związane eksploatacją.
Wewnętrzną stopa zwrotu jest kolejna metodą ekonomicznej oceny efektywności
projektów inwestycyjnych, nazywana skrócie IRR. Wyznaczenie IRR polega na ustaleniu
takiej stopy dyskontowej, przy której zaktualizowana wartość netto (NPV) wyniesie zero,
czyli:
70
NPV = (i = 1 /(1+ r)t - N = 0 ,
"t)CFt
czyli: (i = 1 = CFt /(1+ r)t = N ,
"t0
gdzie:
r - stopa dyskontowa stanowi poszukiwana wartość IRR;
CFt - przepływy pienię\
ne netto (wpływy minus wydatki);
t - liczba okresów;
N - nakłady inwestycyjne.
Wyznaczenie wewnętrznej stopy zwrotu jest mo\
liwe równie\
graficznie (schemat 10.2)
Schemat 10.2. Graficzne wyznaczenie wewnętrznej stopy zwrotu (IRR)
Decyzja o przyjęciu do realizacji danego projektu jest pozytywna, je\
eli IRR jest
większe od przyjętego przez nas parametru granicznego, którym mogą być oprocentowanie
kredytu, oczekiwana stopa zwrotu kapitału itp.
Co to jest zaktualizowana wartość netto?
Co jest nazywane wewnętrzna stopą zwrotu?
71
TEMAT 11
RYNEK FINANSOWY I JEGO FUNKCJONOWANIE
Cele: zapoznanie słuchaczy z pojęciem, istotą i rodzajami rynku finansowego.
Plan
1. Klasyfikacja rynku finansowego.
2. Rynek pienię\
ny.
3. Rynek kapitałowy.
1. Rynek finansowy jest to rodzaj rynku, na którym dokonywane są transakcje kupna i
sprzeda\
y kapitału krótko- i długoterminowego. Podstawowym celem rynku finansowego jest
przemieszczenie kapitałów posiadanych przez przedsiębiorstwa i przekazane ich podmiotom
zgłaszającym zapotrzebowanie na nie..
Instrumenty finansowe są to narzędzia techniczno- organizacyjne wykorzystywane do
gromadzenia i wydatkowania zasobów pienię\
nych. Działanie i konstrukcja instrumentów
finansowych określa się przez cele polityki finansowej państwa.
Rynek finansowy w Polsce jest bardzo rozbudowany. Wyró\
nia się następujące
segmenty rynku finansowego:
" rynek depozytowy (ma za zadanie gromadzenie, czyli deponowanie, środków
pienię\
nych gospodarstw domowych i przedsiębiorstw);
" rynek kredytowy (jest ściśle związany i zale\
ny od rynku depozytowego; jego
głównym zadaniem jest przygotowywanie transakcji finansowych);
" rynek kapitałowy (jest to rynek długoterminowy i przeznaczony do tworzenia i
przepływów długoterminowych kapitałów zainwestowanych w działalność
gospodarczą);
" rynek pienię\
ny (przeznaczony do deponowania lub kredytowania środków
finansowych na okres do jednego roku; istotą rynku pienię\
nego jest bardzo
wysoka płynność oraz termin wykupu przez upływem roku);
" rynki walutowe i rynki instrumentów pochodnych;
" rynek papierów wartościowych (jest głównym segmentem rynku finansowego;
jest rynkiem, gdzie dokonuje się operacji związanych z przenoszeniem prawa
własności papierów wartościowych, ich kupna lub sprzeda\
y na podstawie
uzgodnionych cen; ceny ustalane są na podstawie prawa poda\
y i popytu)
Na schemacie 10.1 przedstawiono ogólną klasyfikację rynku finansowego.
Co nazywane jest rynkiem finansowym?
Jak klasyfikowany jest rynek finansowy?
Wymień poszczególne segmenty rynku finansowego i
dokonaj ich charakterystyki.
72
Schemat 10.1. Klasyfikacja rynku finansowego
2.Rynek pienię\
ny funkcjonuje głównie w ramach międzybankowego rynku
depozytowego. Jest on istotnym segmentem rynku finansowego. Rynek lokat
międzybankowych oddziałuje na resztę rynku pienię\
nego. Ustalanie stopy referencyjnej
kredytów i depozytów odbywa się na podstawie obliczonej średniej arytmetycznej notowań
najwa\
niejszych banków na rynku międzybankowych. Na rynku depozytów
międzybankowych przyjęto standardowe okresy zawierania transakcji, a mianowicie:
" lokaty jednodniowe;
" lokaty 7- dniowe;
" lokaty 14- dniowe;
" lokaty 1-misięczne;
" lokaty 3-misięczne;
" inne lokaty do jednego roku.
Podstawa obliczenia jest roczna stopa procentowa WIBID- jest to oprocentowanie,
jakie banki skłonne są zapłacić za środki przyjęte w depozyt, natomiast roczna stopa
procentowa WIBOR określa wysokość oprocentowania kredytów w zale\
ności od okresu, na
jaki są udzielane.
W ramach rynku pienię\
nego w Polsce mo\
liwy jest zakup weksli skarbowych- są to
krótkookresowe, nie gwarantowane weksle skarbu państwa, określane bonami skarbowymi.
Ponadto SA one papierami wartościowymi, które są najczęściej oferowany przez bank
centralny w operacjach otwartego rynku. są one równie\
chętnie kupowane przez banki
dysponujące nadwy\
ką wolnych środków finansowych.
Reasumując nale\
y stwierdzić, \
e rynek pienię\
ny słu\
y finansowaniu głównie bie\
ącej
działalności podmiotów gospodarczych.
73
Stopa procentowa na rynku pienię\
nym stanowi rynkową cenę pieniądza, przy czym dla
po\
yczkodawcy rynkowa cena pieniądza jest wartością, za którą jest on skłonny zrezygnować
z dysponowania swoimi pieniędzmi, natomiast, dla po\
yczkobiorcy jest to cena, która jest on
skłonny zapłacić za korzystanie z obcych pieniędzy przez określony czas.
Kształtowanie się pieniądza na rynku pienię\
nym zale\
y od wielu czynników. Czynniki
te mo\
na podzielić na dwie główne grupy:
" czynniki wpływające na ogólny poziom oraz na strukturę stóp procentowych na
rynku pienię\
nym (zalicza się do niej wysokość bazowych stóp banku
centralnego, popyt i poda\
na płynne środki finansowe na rynku pienię\
nym
oraz poziom rentowności weksli skarbowych);
" czynniki określające poziom stóp procentowych związane z rodzajem biorcy
pieniędzy (poziom stóp procentowych określa bank centralny przez ustalanie
poziomu oprocentowania kredytów refinansowanych oraz przez interwencje
otwartego rynku; z drugie strony poziom stóp procentowych określany jest na
podstawie aukcji weksli skarbowych Ministerstwa Finansów- w tym przypadku
określa się stopę dyskontową, przyjmując za podstawę popyt na bony skarbowe
oraz koszty pozyskiwania środków dla bud\
etu).
Do czynników decydujących w sposób zasadniczy o sytuacji na rynku pienię\
nym
zaliczyć mo\
na:
" występująca sytuacja gospodarcza (inaczej funkcjonuje rynek przy koniunkturze, a
inaczej przy dekoniunkturze gospodarczej);
" polityka bud\
etowa państwa;
" zmiany aktywów zagranicznych netto;
" bie\
ące zmiany zapotrzebowania banków komercyjnych na gotówkę;
" polityka monetarna banku centralnego.
Metody matematyczne są stosowane na rynku pienię\
nym do określania wysokości
oprocentowania zakupu lub sprzeda\
y depozytów międzybankowych.
Kalkulacji oprocentowania transakcji warunkowego zakupu zwanej repo dokonuje się
na podstawie wartości papierów wartościowych, które są przedmiotem zastawu, oraz wartości
odkupu tych papierów.
Na rynku pienię\
nym są jeszcze instrumenty finansowe nazywane certyfikatami
depozytowymi. Klasycznymi certyfikatami depozytowymi są certyfikaty o stałym
oprocentowaniu- są to certyfikaty z kuponem płatnym w ustalonym terminie płatności; w tym
przypadku wartość certyfikatu depozytowego w dniu zapadalności jest wy\
sza od jego
wartości nominalnej.
Jakie okresy zawierania transakcji przyjęto na rynku
depozytów międzybankowych?
Jakie czynniki decydują o sytuacji na rynku pienię\
nym?
74
3. Rynek kapitałowy jest to segment rynku finansowego przeznaczony do realizacji
transakcji o terminie dłu\
szym ni\
1 rok. Rynek kapitałowy jest rynkiem obrotu kapitałami
średnio- i długoterminowymi. Jako podstawowe segmenty rynku kapitałowego mo\
na
wymienić:
" rynek papierów wartościowych;
" hipoteczny;
" skryptów dłu\
nych;
" walutowy;
" kontraktów terminowych.
Giełda papierów wartościowych jest miejscem spotkania inwestorów w celu
zawierania transakcji kupna- sprzeda\
y papierów wartościowych. W roku 2001 na GPW
notowanych było 231 spółek giełdowych, natomiast w roku 2003 było 202 spółki giełdowe..
Zmniejszając się w ostatnich latach liczba spółek jest odzwierciedleniem sytuacji
gospodarczej w kraju.
Kontrakty terminowe są nową formą funkcjonowania rynku kapitałowego w Polsce.
Jako instrument bazowy dla kontraktów terminowych przyjęto indeks giełdowy WIG-20.
Kupujący lub sprzedający kontrakty terminowe musi wpłacić depozyt zabezpieczający.
kontrakty terminowe wcześniej ju\
wprowadzone były na giełdach w Pradze i w Pary\
u.
Pod koniec roku 2001 wprowadzono na GPW w Warszawie jednostki indeksowe na
WIG-20. Pojawiły się one po raz pierwszy na rynku amerykańskim na początku lat
dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Zyskały one wówczas przychylność inwestorów.
Omawiane jednostki indeksowe dopuszczają nabywanie przez inwestora całego portfela
indeksu, ale nie zmuszają do nabywania akcji wchodzących w skład konkretnego indeksu.
Wartość lub cena jednej jednostki indeksowej wyra\
ona jest w PLN i równa się 1/10
indeksu WIG 20. Koszt zakupu jednostki indeksowej utrzymywany jest na poziomie cen
akcji. Zakup ten jest dostępny dla ka\
dego inwestora.
Kolejnymi instrumentami notowanymi na giełdzie są warranty opcyjnie. Aktualnie w
obrocie giełdowym rejestrowane są warranty na indeksy NIF i WIG20. Notowane są równie\

warranty akcji typu europejskiego. Warranty te są emitowane przez banki i inne instytucje
finansowe.. Typ europejski oznacza, \
e mogą one być realizowane w dni z góry określonym
przez emitenta.
Rynek papierów wartościowych jest podstawowym segmentem rynku kapitałowego i
umo\
liwia on zainwestowanie środków finansowych przez zakup akcji lub obligacji.
Akcje są rodzajem papierów wartościowych, dokumentami stwierdzającymi udział
inwestora w spółce akcyjnej, która jest własnością akcjonariuszy. Ka\
da akcja charakteryzuje
się:
" wartością nominalną, o znaczeniu tylko księgowym;
" wartością rzeczywistą;
" prawem do uczestnictwa w spółce akcyjnej;
" prawem głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy;
" prawem do udziału w podziale rocznego zysku;
" prawem poboru akcji nowych emisji;
" prawem do udziału w podziale majątku spółki w przypadku jej likwidacji.
75
Obligacje są papierami wartościowymi umo\
liwiającymi jednostce wypuszczającej
obligacje zaciągnięcie po\
yczki od nabywcy obligacji. Obligacje są papierem dłu\
nym
emitenta . Obligacje mo\
e emitować:
" Skarb Państwa;
" podmioty gospodarcze;
" gminy posiadające osobowość prawną;
" organizacje społeczne i fundacje prowadzące działalność gospodarczą.
Rynek pierwotny papierów wartościowych jest rynkiem nowych emisji i dostarcza
funduszy na finansowanie inwestycji kapitałowych przedsiębiorstwa. Transakcje
przeprowadzane na rynku wtórnym dokonywane są pomiędzy inwestorami, będącymi
posiadaczami wyemitowanych papierów wartościowych. Na tym rynku sprzedawane są akcje
uprzednio zakupione przez inwestorów na rynku pierwotnym.
Rynek hipoteczny odgrywa istotną rolę w przygotowaniu transakcji kapitałowych i
jego zadaniem jest pozyskiwanie środków inwestycyjnych na realizację planowanych
inwestycji przez osoby fizyczne i prawne.
Rynek skryptów dłu\
nych realizowany jest w ramach obrotu międzybankowego i jego
zadaniem jest dostarczanie środków finansowych potwierdzonych skryptem dłu\
nym. Skrypt
dłu\
ny jest pisemnym zobowiązaniem.
Rynek walutowy jest to forma rynku, na którym zawierane są transakcje kupna-
sprzeda\
y przeprowadzane pomiędzy wyspecjalizowanymi instytucjami finansowymi. Rynek
walutowy mo\
e funkcjonować jako:
" bie\
ący rynek walutowy;
" terminowy rynek walutowy;
" rynek walutowy regulowany;
" rynek walutowy wolny.
Rynek wierzytelności pienię\
nych został zinstytucjonalizowany w pierwszej połowie
dekady lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, co zostało spowodowane trudna sytuacja na
rynku kredytów bankowych oraz podobna sytuacją finansową przedsiębiorstw.
Rynek ubezpieczeniowy w Polsce jest mało rozwinięty. Korzystając z doświadczeń
międzynarodowych nale\
y spodziewać się wzajemnego przeniknięcia się banków i
ubezpieczycieli w ramach dynamicznie rozwijającego się rynku ubezpieczeniowego jako
gałęzi rynku finansowego.
Rynek pozagiełdowy jest wa\
nym segmentem rynku kapitałowego i zakres jego
funkcjonowania jest regulowany w Polsce przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd.
Został zorganizowany w dniu 16 stycznia 2001 roku. Jego uruchomienie nastąpiło na
podstawie znowelizowanej Ustawy, Pt.  Prawo o publicznym obrocie papierami
wartościowymi . W Wyniku zmian wyodrębniono rynek urzędowy oraz rynek pozagiełdowy.
Transakcje na rynku pozagiełdowym prowadzone są między instytucjami finansowymi,
głównie pomiędzy bankami i domami maklerskimi. Funkcjonowanie rynku pozagiełdowego
ma na celu pomoc w zgromadzeniu kapitału w drodze publicznej oferty. Transakcje na rynku
pozagiełdowym zawierane są wyłącznie przez domy maklerskie. Przedmiotem tych akcji
mogą być jedynie papiery wartościowe dopuszczone do publicznego obrotu i zło\
one w
Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych. Uczestniczące w tych transakcjach domy
maklerskie działają we własnym imieniu i na własny rachunek.
W przeszłości ograniczenia rozwoju międzynarodowego rynku finansowego było
spowodowane brakiem pełnej wymienialności polskiego pieniądza. Mo\
na jednak stwierdzić,
76
\
e w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych wpływ finansów międzynarodowych zwiększał
się i potwierdzeniem tego jest wzrost udziału kapitału zagranicznego w kraju. W warunkach
integracji z Unią Europejską niezbędne jest tworzenie się międzynarodowych rynków
finansowych z udziałem Polski .
Co to jest rynek kapitałowy?
Jakie są podstawowe segmenty rynku kapitałowego?
77