MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Barbara Kapruziak
Analizowanie sposobów wytwarzania energii elektrycznej
311[08].O3.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Henryk Kucharski
dr inż. Gerard Lipiński
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
dr inż. Bożena Zając
Korekta:
mgr inż. Jarosław Sitek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[08].O3.02
 Analizowanie sposobów wytwarzania energii elektrycznej zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik elektryk.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Podstawowe pojęcia gospodarki energetycznej 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 7
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Charakterystyka systemu elektroenergetycznego 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 10
4.2.3. Ćwiczenia 11
4.2.4. Sprawdzian postępów 11
4.3. Sposoby wytwarzania energii elektrycznej 13
4.3.1. Materiał nauczania 13
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 16
4.3.3. Ćwiczenia 16
4.3.4. Sprawdzian postępów 17
4.4. Elektrownie cieplne 18
4.4.1. Materiał nauczania 18
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 22
4.4.3. Ćwiczenia 23
4.4.4. Sprawdzian postępów 23
4.5. Elektrownie wodne 25
4.5.1. Materiał nauczania 25
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 26
4.5.3. Ćwiczenia 26
4.5.4. Sprawdzian postępów 27
4.6. Niekonwencjonalne z
ródła energii elektrycznej 28
4.6.1. Materiał nauczania 28
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 31
4.6.3. Ćwiczenia 32
4.6.4. Sprawdzian postępów 33
5. Sprawdzian osiągnięć 34
6. Literatura 37
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik, który Ci przekazujemy, będzie pomocny w przyswajaniu wiedzy o sposobach
wytwarzania energii elektrycznej, a także w kształtowaniu umiejętności analizowania
przemian energetycznych zachodzÄ…cych podczas procesu wytwarzania energii elektrycznej
w różnych rodzajach elektrowni.
W Poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne określające umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś mógł bez
problemów rozpocząć pracę z poradnikiem,
- cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie opanujesz w wyniku kształcenia
w ramach tej jednostki modułowej,
- materiał nauczania, czyli wiadomości teoretyczne konieczne do opanowania treści
jednostki modułowej,
- zestaw pytań sprawdzających, czy opanowałeś już podane treści,
- ćwiczenia, zawierające polecenia, sposób wykonania oraz wyposażenie stanowiska pracy,
które pozwolą Ci ukształtować określone umiejętności praktyczne,
- sprawdziany postępów pozwalające sprawdzić Twój poziom wiedzy po wykonaniu
ćwiczeń,
- sprawdzian osiągnięć opracowany w postaci testu, który umożliwi Ci sprawdzenie
Twoich wiadomości i umiejętności opanowanych podczas realizacji programu jednostki
modułowej,
- literaturę związaną z programem jednostki modułowej umożliwiającą pogłębienie Twej
wiedzy z zakresu programu tej jednostki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Aby rozpocząć pracę z niniejszym Poradnikiem i tym samym przystąpić do realizacji
programu jednostki modułowej  Analizowanie sposobów wytwarzania energii elektrycznej
powinieneś umieć:
- komunikować się i pracować w zespole,
- dokonywać oceny swoich umiejętności,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- wyszukiwać, selekcjonować, porządkować, przetwarzać i przechowywać informacje
niezbędne do wykonywania zadań zawodowych,
- dokonywać jakościowej i ilościowej analizy zjawisk fizycznych,
- dokonywać klasyfikacji, porównań, poszukiwać analogii oraz dostrzegać związki
przyczynowo-skutkowe między wielkościami i zjawiskami,
- interpretować założenia teoretyczne i stosować je w praktyce,
- przedstawiać graficznie zależności oraz interpretować wykresy, tabele i schematy,
- analizować treść działania, dobierać metody i plan rozwiązania,
- uzasadniać działanie na podstawie określonej teorii, planować czynności, tabele
pomiarów,
- prezentować wyniki opracowań,
- rysować schematy, montować układy, wykonywać pomiary,
- interpretować wyniki doświadczeń i dokonywać uogólnień,
- samodzielnie podejmować decyzje,
- rozróżniać i charakteryzować różne surowce energetyczne,
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu elektroenergetyki,
- swobodnie posługiwać się językiem technicznym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej  Analizowanie sposobów
wytwarzania energii elektrycznej powinieneś umieć:
- zdefiniować pojęcie system elektroenergetyczny,
- rozpoznać elementy składowe systemu elektroenergetycznego,
- sklasyfikować urządzenia wchodzące w skład systemu elektroenergetycznego,
- sklasyfikować elektrownie ze względu na wykorzystywany nośnik energii,
- wyjaśnić różnice między elektrownią podstawową, podszczytową i szczytową,
- wyjaśnić przemiany energetyczne występujące w procesie wytwarzania energii
elektrycznej w różnych rodzajach elektrowni i oszacować ich sprawność,
- określić funkcje urządzeń biorących udział w procesie wytwarzania energii elektrycznej
w elektrowni,
- wyjaśnić na schemacie proces wytwarzania energii elektrycznej w elektrowni,
- objaśnić funkcjonowanie niekonwencjonalnych z
ródeł energii,
- scharakteryzować wpływ energetyki zawodowej na środowisko,
- wskazać sposoby ograniczenia ujemnego wpływu energetyki zawodowej na środowisko,
- skorzystać z literatury technicznej i technologii informacyjnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Podstawowe pojęcia gospodarki energetycznej
4.1.1. Materiał nauczania
Energetyka  jest to dział gospodarki obejmujący przetwarzanie, gromadzenie, przenoszenie
i wykorzystanie energii, a także dziedzina nauki zajmująca się tymi zagadnieniami.
Elektroenergetyka  jest to dział energetyki zajmujący się problematyką wytwarzania,
przesyłania, przetwarzania, dostarczania oraz użytkowania energii elektrycznej.
System elektroenergetyczny  jest to zbiór wszystkich współpracujących i wzajemnie
powiązanych ze sobą urządzeń, służących do wytwarzania, przetwarzania, przesyłania,
rozdzielania i odbierania energii elektrycznej (rys.1).
Elektrownia Stacja transformatorowo- Sieć
rozdzielcza przesyłowa
Stacja transformatorowo-
Odbiorca rozdzielcza
Rys. 1. Uproszczony schemat blokowy systemu elektroenergetycznego [ własne]
Podział urządzeń elektroenergetycznych ze względu na funkcję pełnioną w systemie:
1. Urządzenia wytwórcze:
 generatory.
2. Urządzenia przetwórcze:
- transformatory,
- prostowniki,
- falowniki,
- przetworniki.
3. Urządzenia przesyłowe:
- linie napowietrzne,
- linie kablowe,
- szyny.
4. UrzÄ…dzenia rozdzielcze:
- wyłączniki,
- rozłączniki,
- odłączniki,
- bezpieczniki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
5. UrzÄ…dzenia odbiorcze:
- silniki,
- urządzenia oświetleniowe,
- urzÄ…dzenia grzejne,
- inne.
6. UrzÄ…dzenia pomocnicze:
- zabezpieczajÄ…ce,
- sygnalizacyjne,
- pomiarowe,
- sterownicze.
Sieć elektroenergetyczna  jest to zespół urządzeń uczestniczących w przekazywaniu
energii elektrycznej od wytwórcy do użytkowników (służy do połączenia urządzeń
wytwórczych, czyli elektrowni z dużą liczbą odbiorców energii elektrycznej).
W skład sieci elektroenergetycznej wchodzą:
- linie przesyłowe (napowietrzne i kablowe),
- stacje transformatorowo-rozdzielcze,
- instalacje.
Klasyfikacja sieci elektroenergetycznych ze względu na wartość napięcia znamionowego:
1) sieć ultrawysokich napięć (skrót: UWN)  750 kV,
2) sieć najwyższych napięć (skrót: NN)  400 kV, 220 kV,
3) sieć wysokich napięć (skrót: WN)  110 kV,
4) sieć średnich napięć (skrót: SN)  od 1 kV do 60 kV (6; 10; 15; 30 kV; 60 kV  rzadko),
5) sieć niskich napięć (skrót: nn)  do 1 kV (230/400 V).
Klasyfikacja sieci elektroenergetycznych ze względu na przeznaczenie:
1) sieci przesyłowe  220 kV; 400 kV; 750 kV,
2) sieci rozdzielcze  do 110 kV, w tym: instalacje do 1 kV.
Sieć przesyłowa  jest to sieć elektroenergetyczna służąca do przesyłania energii elektrycznej
na większe odległości.
Sieć rozdzielcza  jest to sieć elektroenergetyczna służąca do rozdzielania i doprowadzania
energii elektrycznej do odbiorców.
Instalacja  jest to sieć rozdzielcza mieszcząca się wewnątrz pomieszczeń.
Stacja transformatorowo-rozdzielcza  jest to obiekt obejmujący zespół urządzeń służących
do transformowania energii elektrycznej na inną wartość napięcia oraz do rozdzielania
tej energii.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym zajmuje siÄ™ elektroenergetyka?
2. Co to jest system elektroenergetyczny?
3. Do czego służy sieć elektroenergetyczna?
4. Co wchodzi w skład sieci elektroenergetycznej?
5. Jak dzielą się sieci elektroenergetyczne ze względu na wartość napięcia?
6. Jak można podzielić sieci elektroenergetyczne ze względu na przeznaczenie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
7. Jakie napięcia występują w sieciach przesyłowych?
8. Przy jakich napięciach pracują sieci rozdzielcze?
9. Do czego służy sieć przesyłowa?
10. Jakie jest przeznaczenie sieci rozdzielczych?
11. Co to jest instalacja?
12. Co to jest stacja transformatorowo-rozdzielcza?
13. Do jakiej grupy urządzeń elektroenergetycznych należy generator?
14. Które urządzenia należą do grupy urządzeń przetwórczych?
15. Jakie urządzenia wchodzą w skład urządzeń rozdzielczych?
16. Jakie mogą być przykłady urządzeń odbiorczych?
17. Które urządzenia zaliczane są do grupy urządzeń pomocniczych?
18. Jaką grupę urządzeń stanowią linie napowietrzne i kablowe?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dopasuj określenia podane w postaci opisu słownego do następujących pojęć:
- elektroenergetyka,
- system elektroenergetyczny,
- sieć elektroenergetyczna,
- sieć rozdzielcza,
- instalacja.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeczytać dokładnie opis słowny określonych pojęć i połączyć go w pary z właściwymi
podmiotami tak, by powstała prawidłowa definicja danego pojęcia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- pocięte, rozłożone bezładnie karteczki, w dwóch różnych kolorach, zawierające nazwę
podmiotu (typ A  kolor kartki, na przykład niebieski) i określenie, czyli opis słowny
podmiotu (typ B  kolor kartki, na przykład czerwony).
Ćwiczenie 2
Wykonawca robót elektrycznych otrzymał do wyboru realizację trzech zleceń:
I. sieć WN,
II. sieć SN,
III. sieć nn
Postanowił wybrać propozycję nr I. Jaką sieć z punktu widzenia przeznaczenia będzie
wykonywał? Do czego służy ta sieć?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) podać, jakie są wartości liczbowe wartości napięć odpowiadających poszczególnym
sieciom  położyć na kartach zleceń I, II i III karteczki z właściwymi wartościami napięć,
2) wskazać, która z sieci o określonym przeznaczeniu może pracować przy danym napięciu,
3) dobrać kartkę z odpowiednim opisem słownym do wskazanego rodzaju sieci.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartki zawierające numery zleceń I, II i III,
- kartki zawierające wybrane wartości napięć znamionowych,
- kartki z opisem słownym zawierającym definicję poszczególnych rodzajów sieci,
- literatura.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie  system elektroenergetyczny ?

2) zdefiniować, co to jest i do czego służy sieć elektroenergetyczna?

3) podać, co wchodzi w skład sieci elektroenergetycznej?

4) dokonać podziału sieci ze względu na wartość napięcia?
5) przyporządkować wartości napięć do poszczególnych typów sieci

elektroenergetycznej?

6) dokonać podziału sieci ze względu na przeznaczenie?

7) zdefiniować pojęcie  sieć przesyłowa ?

8) zdefiniować pojęcie  sieć rozdzielcza ?

9) zdefiniować, co to jest instalacja?

10) zdefiniować pojęcie  stacja transformatorowo-rozdzielcza ?

11) podać przykłady urządzeń wytwórczych?

12) podać, które urządzenia należą do grupy urządzeń przetwórczych?

13) wymienić rodzaje urządzeń przesyłowych?

14) podać, które aparaty należą do grupy urządzeń rozdzielczych?

15) wymienić urządzenia wchodzące w skład urządzeń odbiorczych?

16) podać, jakie urządzenia należą do urządzeń pomocniczych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.2. Charakterystyka systemu elektroenergetycznego
4.2.1. Materiał nauczania
System elektroenergetyczny obejmuje zwykle obszar danego kraju i ze względów
ekonomicznych jest centralnie sterowany. W Polsce za realizację procesu ciągłej dostawy
energii elektrycznej odbiorcom odpowiedzialny jest Krajowy System Elektroenergetyczny
(KSE). Przesył energii elektrycznej wytworzonej w elektrowniach do ogromnej liczby
odbiorców jest możliwy dzięki rozległej sieci linii i stacji elektroenergetycznych.
W celu zmniejszenia strat przesyłu podwyższa się napięcie elektroenergetycznych linii
przesyłowych, które w zależności od odległości, na jakie ma być przesyłana energia, będzie wynosić:
- 220 kV, 400 kV (NN)  przy przesyłaniu energii na duże odległości,
- 110 kV (WN)  przy przesyłaniu energii na odległości rzędu kilkudziesięciu kilometrów,
- 6 ÷ 30 kV (SN)  przy przesyÅ‚aniu energii w obrÄ™bie lokalnych sieci rozdzielczych.
Najwyższe napięcie stosowane w polskim systemie elektroenergetycznym wynosi 750 kV
(na linii Rzeszów  Widełka  Chmielnicka Elektrownia Atomowa na Ukrainie), przy czym
polski odcinek ma długość 114 km.
Napięcie podwyższone dla celów przesyłu musi być następnie obniżone do poziomu,
na którym będzie możliwe zasilanie instalacji odbiorczych pracujących przy niskim napięciu
230/400 V. Wymaga to zastosowania stacji elektroenergetycznych:
- systemowych NN,
- rozdzielczych WN,
- transformatorowych zmieniajÄ…cych SN na nn.
Sieć elektroenergetyczna zapewnia liczne połączenia pomiędzy elektrowniami, stacjami
elektroenergetycznymi i odbiorcami energii elektrycznej. Im bardziej jest ona rozbudowana,
tym większa jest niezawodność pracy całego systemu elektroenergetycznego.
W Polsce właścicielem i gospodarzem sieci przesyłowej WN jest spółka akcyjna Polskie Sieci
Elektroenergetyczne (PSE).
Sieć przesyłowa w Polsce (należąca do PSE) składa się z:
- 165 linii o napięciu 220 kV o łącznej długości 7895 km,
- 65 linii o napięciu 400 kV o łącznej długości 4832 km,
- 1 linii o napięciu 750 kV o łącznej długości 114 km.
Węzły sieci przesyłowej stanowią 94 stacje energetyczne najwyższych napięć.
PSE posiada również 14 linii o napięciu 110 kV i jednocześnie pełni operatywny nadzór nad
całą siecią zamkniętą 110 kV (będącą najczęściej własnością spółek dystrybucyjnych).
Często używa się określenia, że sieć 110 kV jest  koordynowana przez PSE.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Dlaczego do przesyłu energii elektrycznej stosuje się podwyższone napięcie?
2. Jakie napięcie sieci elektroenergetycznej stosuje się przy przesyłaniu energii na bardzo
duże odległości?
3. Kiedy do przesyłu energii elektrycznej stosuje się napięcie 110 kV?
4. W jakim przypadku można przesyłać energię elektryczną za pomocą sieci SN?
5. Kto w Polsce jest właścicielem sieci przesyłowej WN?
6. Co oznacza określenie, że sieć 110 kV jest  koordynowana przez PSE?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na mapie sieci przesyłowej danego regionu zaznaczono pewne odcinki sieci, ale nie
podano wartości napięć przesyłowych. Uzupełnij te braki (na przykład dla odcinków
o następujących długościach: 650 km, 170 km, 35 km, 90 km).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zmierzyć na mapce zaznaczone odcinki będące elementami sieci przesyłowej,
2) przeliczyć te wartości na rzeczywiste odległości w terenie,
3) wybrać wartości napięć linii przesyłowych odpowiadające wyznaczonym odległościom
zgodnie z przepisami.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- mapki z zaznaczonymi odcinkami sieci przesyłowej i podaną skalą,
- linijka,
- kalkulator,
- literatura.
Ćwiczenie 2
Dokonaj analizy sytuacji Polski na tle Europy pod kÄ…tem stopnia rozbudowania
i nowoczesności sieci przesyłowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) korzystając z różnych z
ródeł informacji wyszukać dane dotyczące:
- wartości napięć linii przesyłowych,
- długości linii sieci przesyłowej dla różnych poziomów napięć,
- liczby stacji elektroenergetycznych najwyższych napięć w Polsce i krajach Europy,
2) porównać te dane i sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu,
- materiały w postaci wydruków lub notatek przygotowanych przez ucznia w domu
(jako praca domowa zadana wcześniej).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie

1) podać, dlaczego przesyłana energia musi mieć podwyższone napięcie?

2) wskazać wzajemne powiązania elementów systemu elektroenergetycznego?

3) przyporządkować wartości napięć sieci przesyłowej do jej długości?

4) podać, kiedy stosuje się sieci NN?

5) wymienić wartości najwyższych napięć?

6) podać, kiedy stosuje się sieci WN?

7) wymienić wartości napięć wysokich?

8) podać, kiedy można zastosować sieć SN?

9) wymienić wartości napięć średnich?

10) podać, kto w Polsce jest właścicielem sieci przesyłowej WN?
11) podać, jakie jest najwyższe napięcie stosowane w polskim

systemie elektroenergetycznym?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.3. Sposoby wytwarzania energii elektrycznej
4.3.1. Materiał nauczania
Surowce energetyczne
Energia elektryczna (nazywana energią wtórną) jest wytwarzana metodami
przemysłowymi w elektrowniach w wyniku przetwarzania tzw. energii pierwotnej.
Do pierwotnych z
ródeł i postaci energii zalicza się:
1. Nieodnawialne z
ródła energii:
- paliwa konwencjonalne stałe, ciekłe i gazowe (węgiel kamienny, węgiel brunatny,
ropa naftowa, gaz ziemny),
- paliwa rozszczepialne,
- energiÄ™ MHD (magnetohydrodynamicznÄ…),
- ogniwa paliwowe,
- energiÄ™ biomasy.
2. Odnawialne z
ródła energii (ich zasoby same się odnawiają i z tego powodu są praktycznie
niewyczerpalne):
- energię wód,
- energię wiatrów,
- energię słoneczną,
- energiÄ™ geotermicznÄ…,
- energię pływów morskich,
- energiÄ™ fal morskich,
- energiÄ™ cieplnÄ… oceanu.
Klasyfikacja elektrowni
I kryterium: w zależności od wykorzystanego surowca:
1. Elektrownie cieplne:
- parowe  wykorzystują węgiel kamienny, brunatny, ropę naftową, gaz ziemny,
- jÄ…drowe  wykorzystujÄ… paliwa rozszczepialne.
2. Elektrownie wodne
3. Elektrownie niekonwencjonalne:
- wiatrowe,
- słoneczne,
- geotermiczne,
- generatory MHD,
- maremotoryczne (energia fal i prądów morskich),
- maretermiczne (energia cieplna oceanów).
II kryterium: w zależności od przeznaczenia:
1. Elektrownie zawodowe  przekazujÄ… energiÄ™ do systemu elektroenergetycznego.
2. Elektrownie przemysłowe  wytwarzają energię elektryczną dla potrzeb dużych zakładów
przemysłowych.
III kryterium: w zależności od czasu pracy elektrowni:
1. Elektrownie podstawowe  pracują w sposób ciągły.
2. Elektrownie podszczytowe  pracujÄ… w okresach, gdy zapotrzebowanie na energiÄ™ jest
większe niż to, jakie są w stanie zapewnić elektrownie podstawowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
3. Elektrownie szczytowe  włączane są do pracy w systemie elektroenergetycznym tylko
w czasie trwania szczytów obciążenia.
Odmianą elektrowni jest elektrociepłownia, która wytwarza energię cieplną (co najmniej 10%
energii w postaci ciepła) w skojarzeniu z energią elektryczną.
Charakterystyka polskiej energetyki
Podstawowymi z
ródłami energii elektrycznej w Polsce są elektrownie cieplne opalane
węglem kamiennym i brunatnym.
Niewielki procent stanowiÄ… elektrownie wodne i elektrownie niekonwencjonalne.
Rys. 2. Rozmieszczenie elektrowni cieplnych
w Polsce [12]
Legenda: dane pochodzÄ… z 2004 r.
1. BOT Elektrownia Bełchatów S.A  4429 MW
2. Elektrownia Kozienice S.A.  2820 MW
3. BOT Elektrownia Turów S.A.  2088 MW
4. Elektrownia Połaniec S.A.  1800 MW
5. Elektrownia Rybnik S.A.  1775 MW
6. Elektrownia Dolna Odra S.A.  1742 MW
7. Elektrownia Jaworzno S.A.  1635 MW
8. BOT Elektrownia Opole S.A.  1479 MW
9. Elektrownia Pątnów S.A.  1200 MW
10. Elektrownia A
aziska S.A.  1155 MW
11. Elektrownia A
agisza S.A.  840 MW
12. Elektrownia Siersza S.A.  786 MW
13. Elektrownia Adamów S.A.  600 MW
14. Elektrownia Ostrołęka S.A.  600 MW
15. Elektrownia Skawina S.A.  590 MW
16. Elektrownia Konin S.A.  523 MW
17. Elektrownia Stalowa Wola S.A.  341 MW
18. Elektrownia Halemba S.A.  200 MW
19. Elektrownia Blachownia S.A.  158 MW
Wielkości charakterystyczne elektrowni:
1. moc zainstalowana  jest to suma mocy znamionowych urządzeń wytwórczych,
2. moc osiągalna  jest równa mocy zainstalowanej pomniejszonej o trwałe ubytki
(na przykład wynikające z błędów montażowych, technologicznych),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
3. moc netto  jest to moc mierzona na zaciskach generatora pomniejszona o potrzeby
własne,
4. sprawność  jest to stosunek uzyskanej energii elektrycznej do energii wytwarzanej
ze z
ródła pierwotnego.
Przemiany energetyczne w procesie wytwarzania energii elektrycznej
W elektrowniach konwencjonalnych (cieplnych) energia chemiczna paliwa (węgla, ropy
naftowej, gazu ziemnego) jest przetwarzana w energię cieplną pary. Następnie energia cieplna
przetwarzana jest w energiÄ™ mechanicznÄ…, a ta z kolei  w energiÄ™ elektrycznÄ… (rys. 3.).
Energia Energia Energia Energia
chemiczna cieplna mechaniczna elektr.
Kocioł Turbina Generator
parowy parowa
(paliwo) (para)
Rys. 3. Schemat przemian energetycznych w elektrowni parowej [ własne]
W elektrowniach jÄ…drowych energia cieplna wytwarzana jest w wyniku reakcji
rozszczepiania jÄ…der atomowych. Energia cieplna zostaje przetworzona w energiÄ™
mechaniczną, a następnie  w energię elektryczną (rys. 4.)
Energia Energia Energia Energia
nuklearna cieplna mechaniczna elektr.
Reaktor Turbina Generator
jÄ…drowy parowa
Rys. 4. Schemat przemian energetycznych w elektrowni jądrowej [własne]
W większości elektrowni w końcowym etapie przemian energetycznych w procesie
wytwarzania energii elektrycznej energia mechaniczna jest przetwarzana na energiÄ™
elektryczną. W zależności od typu elektrowni będą istniały różnice tylko we wcześniejszych
etapach przemian i rozwiÄ…zaniach technicznych.
Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że we wszystkich przypadkach przemianom
energetycznym towarzyszÄ… straty energii (energia elektryczna otrzymana na zaciskach
generatorów jest mniejsza od energii dostarczonej do układu. Skalę tych strat obrazuje nam
jedna z wymienionych wcześniej wielkości charakterystycznych elektrowni, a mianowicie
 sprawność.
W zależności od typu elektrownie mają różną sprawność, na przykład sprawność
elektrowni wykorzystujących węgiel kamienny jest rzędu 37%, węgiel brunatny  30%, ropę
naftowÄ…  40%, gaz ziemny  50%.
Obciążenie polskiego systemu elektroenergetycznego
Obciążenie systemu elektroenergetycznego, do którego przekazywana jest energia elektryczna
z elektrowni, jest zmienne w czasie w zależności od pory dnia i roku.
W ciągu roku oczywiste jest, że zapotrzebowanie mocy w miesiącach letnich jest najmniejsze
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
(ok.75% maksymalnego obciążenia szczytowego w roku), zaś w miesiącach zimowych
gwałtownie rośnie.
W ciągu doby również można wyróżnić pewne charakterystyczne okresy zapotrzebowania na
energiÄ™:
- w godzinach nocnych (od godz. 23 do godz. 7 rano) występuje tzw. dolina obciążenia,
czyli moc pobierana z systemu jest najmniejsza,
- w godzinach pracy większości zakładów przemysłowych następuje obciążenie szczytowe,
- w godzinach pracy zakładów wielozmianowych po włączeniu oświetlenia następuje
wieczorne szczytowe obciążenie.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest elektrownia?
2. Które z
ródła energii zalicza się do z
ródeł nieodnawialnych?
3. Które z
ródła energii zalicza się do z
ródeł odnawialnych?
4. Jak dzielą się elektrownie ze względu na rodzaj wykorzystanego surowca?
5. Co to sÄ… elektrownie zawodowe?
6. Co to są elektrownie przemysłowe?
7. Jakie elektrownie zalicza siÄ™ do elektrowni podstawowych?
8. Czym charakteryzujÄ… siÄ™ elektrownie podszczytowe i szczytowe?
9. Co to jest elektrociepłownia?
10. Jaki rodzaj elektrowni dominuje w Polsce?
11. Jaka jest największa w Polsce elektrownia i jakiego rzędu ma moc?
12. Jakie wielkości charakteryzują pracę elektrowni?
13. Czym się różni moc osiągalna od mocy zainstalowanej?
14. Co to jest moc netto elektrowni?
15. Jak określamy sprawność elektrowni?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj porównania różnych z
ródeł energii pierwotnej w Polsce (węgiel kamienny,
brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny, energia wodna) pod kątem zasobów, zużycia, wartości
energetycznej, sprawności.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać dane dotyczące zasobów, zużycia, wartości energetycznej (wydajności
energetycznej) i sprawności wybranych z
ródeł energii pierwotnej w Polsce, korzystając
z różnych z
ródeł informacji (rocznik statystyczny, Internet),
2) zaprojektować odpowiednią tabelę i umieścić w niej zebrane informacje,
3) porównać zgromadzone dane i sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
- roczniki statystyczne,
- wydruki zawierajÄ…ce wykresy, tabele, zestawienia statystyczne,
- czasopisma  Energetyka i  Wiadomości Elektrotechniczne .
Ćwiczenie 2
Dokonaj analizy sytuacji elektroenergetycznej Polski i krajów Unii Europejskiej
(na przestrzeni ostatnich 10 lat).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać dane dotyczące parametrów pozwalających scharakteryzować sytuację
elektroenergetyczną Polski i wybranych krajów Unii Europejskiej (należy wziąć pod
uwagę: zasoby własne paliw, wielkość rocznej produkcji energii elektrycznej, udział
poszczególnych rodzajów elektrowni w produkcji energii elektrycznej, zapotrzebowanie
na energię elektryczną, moc zainstalowaną, roczne zużycie energii elektrycznej
na 1 mieszkańca, koszty produkcji energii elektrycznej), korzystając z różnych z
ródeł
informacji,
2) otrzymane dane przedstawić w postaci wykresów,
3) porównać je i sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,
- roczniki statystyczne,
- przybory geometryczne,
- literatura.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie

1) podać, co to jest elektrownia?

2) podać, co to jest elektrociepłownia?

3) wymienić wszystkie odnawialne z
ródła energii?

4) wymienić wszystkie nieodnawialne z
ródła energii?
5) dokonać klasyfikacji elektrowni ze względu na rodzaj wykorzystanego

surowca?
6) podać, czym różni się elektrownia zawodowa od elektrowni

przemysłowej?
7) wyjaśnić różnice między elektrownią podstawową, podszczytową

i szczytowÄ…?

8) wskazać, jakiego rodzaju elektrownie dominują w Polsce?

9) podać, która elektrownia jest największa w Polsce?

10) wymienić wielkości charakterystyczne elektrowni?

11) zdefiniować pojęcie  moc zainstalowana ?

12) podać, co to jest moc osiągalna elektrowni?

13) podać, jak się określa sprawność elektrowni?
14) odnalez
ć w Internecie dane dotyczące stanu elektroenergetyki w Polsce,

w Europie i na świecie?

15) sformułować wnioski w oparciu o statystyczne dane liczbowe?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.4. Elektrownie cieplne
4.4.1. Materiał nauczania
Przebieg procesu technologicznego w elektrowni parowej
W elektrowni cieplnej w wyniku spalania paliwa organicznego lub paliwa jÄ…drowego
powstaje energia cieplna przekazywana czynnikowi roboczemu; w wyniku przemian
energetycznych powstaje w efekcie energia elektryczna. Głównym przedstawicielem
elektrowni cieplnej jest elektrownia parowa. Jako paliwo może być tu wykorzystywany:
węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf, ropa naftowa, gaz ziemny. W Polsce stosowany jest
przede wszystkim węgiel kamienny i brunatny. W elektrowni węgiel przechowywany jest
na wolnym powietrzu w tzw. składach węglowych. Do transportu węgla wykorzystuje się
kolej.
Przyjęto, że do wytworzenia 1kWh energii niezbędne jest ok. 0,45 kg węgla kamiennego
i ok. 3 razy więcej węgla brunatnego (ze względu na jego mniejszą wydajność). W związku
z powyższym, w celu ograniczenia kosztów transportu, elektrownie wykorzystujące węgiel
brunatny budowane są w najbliższym sąsiedztwie kopalni (na przykład Elektrownia
Bełchatów).
Węgiel ze składowiska jest transportowany taśmociągami do zasobników nadkotłowych,
a stamtąd poprzez młyny węglowe (by uzyskać odpowiedni granulat węgla)  do komory
paleniskowej kotła, gdzie zostaje spalony jako mieszanka paliwowo-powietrzna. Wytworzone
w wyniku spalania ciepło powoduje podgrzanie doprowadzonego również do kotła czynnika
roboczego - wody, odparowanie jej, a następnie kilkustopniowe przegrzewanie pary.
W wyniku tego procesu para wychodząca z kotła jest parą wysokoprężną o temperaturze
ok. 550º C i ciÅ›nieniu ok. 170 atm. Para ta kierowana jest do turbiny, gdzie rozpręża siÄ™
na kolejnych stopniach rozprężania zamieniając swoją energię cieplną w energię kinetyczną
(przemiana energii cieplnej na mechaniczną). Wprowadzona w ruch turbina napędza
generator synchroniczny, na zaciskach którego wytwarza się napięcie (przemiana energii
mechanicznej na energiÄ™ elektrycznÄ…).
Rys. 5. Proces wytwarzania energii
elektrycznej w elektrowni parowej [4]
1 - zwałowarka, 2 - składowisko węgla,
3 - przenośnik, 4 - zbiornik nadkotłowy,
5 - podajnik węgla, 6 - młyn węglowy,
7 - kocioł, 8 - podgrzewacz wody,
9 - walczak, 10 - ekrany parownika,
11- przegrzewacz pary, 12 - turbina,
13 - generator, 14 - rozdzielnia potrzeb
własnych,15 - pompa wody zasilającej,
16 - podgrzewacz regeneracyjny,
17 - skraplacz, 18 - chłodnia kominowa,
19 - wentylator podmuchu,
20 - podgrzewacz powietrza,
21- elektrofiltr, 22 - wentylator spalin,
23 - komin, 24 - urzÄ…dzenie
odpopielające, 25 - składowisko
popiołu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
W Polsce napięcie znamionowe na zaciskach generatorów wynosi: 6,3; 10,5; 15,75 kV.
Wartość napięcia jest ograniczona wytrzymałością izolacji.
Ze względu na ograniczoną wartość napięcia z generatora uzyskuje się bardzo duże prądy,
co z kolei wiąże się z koniecznością ograniczenia do minimum odległości generatora
od transformatora podwyższającego napięcie (do 20 m).
Po transformacji napięcia na wyższe (110 kV lub 220 kV) wytworzona moc jest
doprowadzana do przyelektrownianych rozdzielni. Z systemem elektroenergetycznym
elektrownie są powiązane za pomocą transformatorów WN.
Generatory mogą pracować w dwóch układach wytwarzania energii elektrycznej:
- blokowym,
- kolektorowym  przyłączenie do wspólnych szyn (starsze typy elektrowni).
Rys. 6. Układy wytwarzania energii elektrycznej: a) układ blokowy b) układ kolektorowy [4]
Rys.7. Chłodnie kominowe [12]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Tymczasem zużyta energetycznie w procesie przemiany rozprężona para wodna zostaje
skierowana do skraplacza, gdzie skrapla się i zostaje z powrotem przepompowana do kotła
(praca w obiegu zamkniętym).
Ciepło ze skraplacza odprowadza się za pomocą układu chłodzenia (chłodzenie kominowe).
Powstałe w wyniku spalania paliwa spaliny odprowadzane są za pomocą wentylatora spalin
do komina, a następnie do atmosfery. Przy wejściu do komina zainstalowane są filtry, czyli
urządzenia odpylające, usuwające ze spalin ziarna pyłu. Wydzielający się przy spalaniu
popiół i żużel zostaje usunięty z komory paleniskowej na składowisko popiołu.
Wpływ elektrowni parowej na środowisko
Elektrownie cieplne węglowe (parowe) w bardzo dużym stopniu zanieczyszczają środowisko,
przy czym najbardziej szkodliwe są produkty spalania: żużel, popiół lotny, a także emitowane
do atmosfery tlenki węgla, siarki i azotu. Pyły zawierają metale ciężkie (ołów, cynk, kadm)
i są bardzo szkodliwe dla żywych organizmów. Tlenki azotu i siarki oprócz tego,
że są trujące, wywołują kwaśne deszcze niszczące życie w akwenach, powodujące dewastację
olbrzymich obszarów lasów, prowadzące do korozji metalowych konstrukcji i niszczenia
budynków. Dwutlenek węgla z kolei wywołuje tzw. efekt cieplarniany, co wiąże się ściśle
ze zmianami klimatycznymi na Ziemi.
Sposoby ograniczania negatywnego wpływu elektrowni węglowych na środowisko:
1. Zastąpienie węgla ekologicznie czystym gazem ziemnym (niestety znacznie wyższe
koszty).
2. Stosowanie filtrów, czyli urządzeń odpylających i pochłaniających.
3. Stosowanie kotłów z cyrkulacyjnym paleniskiem fluidalnym.
4. Stosowanie różnych metod odsiarczania spalin (suchej, wapniakowej mokrej,
regeneracyjnej i lotnego amoniaku).
5. Odpowiednie zagospodarowanie odpadów w postaci żużla i popiołu:
- do utwardzania dróg,
- do wytwarzania materiałów budowlanych,
- do wypełniania wyrobisk kopalnianych.
Elektrownie jÄ…drowe
W elektrowniach jÄ…drowych wykorzystuje siÄ™ energiÄ™ cieplnÄ… wytworzonÄ… w wyniku
rozszczepienia jąder pierwiastków o dużej liczbie atomowej (masowej), głównie uranu 235
lub uranu 233. Paliwo wykonane jest w postaci pastylek (o średnicy 10 mm) osłoniętych
koszulkÄ… ze stopu cyrkonu i umieszczonych w prÄ™tach o dÅ‚ugoÅ›ci 2,5 ÷ 3,5 m.
Proces wyzwalania energii jest procesem kontrolowanym, zachodzÄ…cym w reaktorze
jądrowym. Aby zachodził w sposób prawidłowy, energia neutronów (wyzwolonych w wyniku
rozpadu izotopu uranu) musi być zmniejszona  rolę spowalniacza odgrywa moderator,
wykonany z materiału o małej masie atomowej, na przykład wody zwykłej, wody ciężkiej,
grafitu. Aby reakcja rozszczepienia była w pełni kontrolowana, stosuje się materiały silnie
pochłaniające neutrony w postaci kadmowych prętów regulacyjnych.
Rodzaje reaktorów jądrowych:
1) reaktor wodno-ciśnieniowy (PWR),
2) reaktor wodny wrzÄ…cy (BWR),
3) reaktor grafitowy (RBMK)  stosowany dawniej.
W reaktorze wodno-ciśnieniowym rdzeń reaktora umieszczony jest w zbiorniku
ciśnieniowym, zaś woda pełni rolę chłodziwa i moderatora. Woda stykająca się z rdzeniem
reaktora krąży w obiegu pierwotnym i w odpowiedniej wytwornicy pary ogrzewa wodę
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
obiegu wtórnego. Woda obiegu wtórnego wrze a wytworzona para nasycona napędza turbinę
i generator.
W reaktorze wodnym wrzącym występuje tylko jeden obieg wody. Woda jest podgrzewana
w reaktorze, a następnie odparowywana. Parę nasyconą (o ciśnieniu rzędu 7 MPa)
napędzającą turbinę otrzymuje się w górnej części zbiornika reaktora.
Bezpieczeństwo elektrowni jądrowych
y
ródłem zagrożenia w elektrowniach jądrowych są promieniotwórcze produkty
rozszczepienia powstające w prętach paliwowych w rdzeniu reaktora.
W przypadku, gdyby wydostały się na zewnątrz do środowiska naturalnego (na przykład
w przypadku awarii reaktora), stałyby się zagrożeniem dla zdrowia i życia.
W celu zabezpieczenia przed niekontrolowanym wydostaniem się na zewnątrz materiałów
promieniotwórczych, w elektrowniach jądrowych stworzono sześć barier bezpieczeństwa
(rys. 8.):
Rys. 8. Bariery bezpieczeństwa w elektrowni jądrowej [13]
1. Produkty rozpadu powstają we wnętrzu pastylek paliwowych wykonanych z dwutlenku
uranu.
2. Szczelnie zamknięte koszulki prętów paliwowych nie przepuszczają żadnego materiału.
3. Trzecią barierę stanowi zbiornik ciśnieniowy reaktora.
4. Pomieszczenia zawierajÄ…ce z
ródła zagrożeń są otoczone grubymi ścianami betonowymi
(grubość: 1,5 ÷ 3 m).
5. Wszystkie wymienione wyżej urządzenia otacza zbiornik zabezpieczający ze stali.
6. Ostatnia bariera to osłona betonowa o grubości co najmniej 1 m.
Powyższe bariery są gwarancją bezpieczeństwa zarówno w warunkach pracy normalnej,
jak i pracy awaryjnej reaktora.
Poza wymienionymi zabezpieczeniami stosuje się dodatkowo cały system środków
ochronnych mających aktywnie zapobiegać awarii, a w przypadku jej wystąpienia
 ograniczać jej skutki.
Do tych elementów bezpieczeństwa należą:
- układ regulacji (kontroluje moc reaktora),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
- układ prętów bezpieczeństwa (powoduje natychmiastowe wyłączenie reaktora
przy przekroczeniu dopuszczalnych parametrów pracy),
- systemy awaryjnego chłodzenia reaktora (czynny i bierny),
- układ zraszania.
Wpływ elektrowni jądrowych na środowisko
Mimo zastosowania wszelkich środków ostrożności z elektrowni jądrowych do atmosfery
i wody przedostaje się pewna ilość materiałów promieniotwórczych. Są to jednak znikome
ilości, wielokrotnie niższe niż dawka szkodliwa dla zdrowia (i wielokrotnie niższe od dawki
wchłanianej przez człowieka z naturalnych z
ródeł promieniowania, na przykład promieni
kosmicznych).
Elektrownie jądrowe odciążają środowisko naturalne  ich wpływ na otoczenie jest
zdecydowanie mniejszy niż wpływ innych elektrowni konwencjonalnych tej samej mocy.
Elektrownia jądrowa nie produkuje popiołów ani pyłów i nie emituje do atmosfery
szkodliwych gazów spalinowych, dwutlenku siarki, tlenków azotu i innych zanieczyszczeń.
Wprowadza do środowiska mniejsze ilości substancji radioaktywnych niż elektrownia
węglowa i to głównie w postaci gazów szlachetnych (krypton, ksenon). Problem stanowi
jedynie składowanie odpadów promieniotwórczych, które mogą powodować zagrożenie
dla środowiska, między innymi, z uwagi na ich trwałość i niemożność zneutralizowania.
Postępowanie z odpadami promieniotwórczymi
1. Umieszczanie zużytych elementów paliwowych w zbiornikach z wodą (na 1 rok).
2. Przewiezienie po upływie roku (w specjalnych pojemnikach) tych elementów
do centralnego składowiska przejściowego (na 10 lat).
3. Obróbka odpadów  przeróbka prętów paliwowych w celu odzyskania paliwa jądrowego
nadającego się do wykorzystania do produkcji nowych elementów paliwowych.
4. Oddzielenie odpadów radioaktywnych właściwych  poddanie ich procesowi
zeszkliwienia i umieszczenie w grubościennych beczkach ze stali nierdzewnej.
5. Złożenie zacementowanych beczek w tzw. mogilnikach, czyli w zaczopowanych otworach
wiertniczych w podziemnych pokładach solnych, na głębokości 1000 m (składowisko ostateczne).
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie podstawowe urządzenia można wyróżnić w procesie wytwarzania energii
elektrycznej i jakie sÄ… ich funkcje?
2. Jak przebiegajÄ… kolejne etapy procesu wytwarzania energii elektrycznej?
3. Jakie parametry charakteryzują parę wysokoprężną wychodzącą z kotła?
4. Jakie napięcia znamionowe występują na zaciskach generatorów w elektrowni?
5. Jakie są produkty spalania węgla i jak są usuwane?
6. Jaki jest wpływ elektrowni węglowej na środowisko?
7. Jakie są sposoby ograniczania negatywnego wpływu elektrowni węglowej na środowisko?
8. Jakie układy elektryczne występują w elektrowni parowej?
9. Jakie rodzaje reaktorów stosuje się w elektrowniach jądrowych?
10. Co to jest moderator?
11. Jaką rolę pełnią pręty regulacyjne?
12. Jakie bariery bezpieczeństwa stosuje się w elektrowniach jądrowych?
13. Jaki jest wpływ elektrowni jądrowych na środowisko?
14. Jakie są kolejne etapy postępowania z odpadami promieniotwórczymi?
15. Co to sÄ… mogilniki?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj analizy emisji zanieczyszczeń powietrza spowodowanych pracą wybranych
elektrowni węglowych w Polsce.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) sporządzić tabelkę, w której umieścisz dane liczbowe dotyczące emisji zanieczyszczeń
powietrza spowodowanych pracą wybranych elektrowni węglowych (dwutlenek siarki,
dwutlenek węgla, tlenki azotu, metan); dla porównania należy wziąć pod uwagę dane
z ostatnich kilku lat,
2) sprawdzić, czy zaszły jakieś zmiany; jeśli tak, to wskazać przyczynę,
3) sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,
- roczniki statystyczne,
- czasopisma techniczne.
Ćwiczenie 2
Dokonaj analizy wykorzystania energii jÄ…drowej do produkcji energii elektrycznej
na świecie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zebrać dane dotyczące procentowego udziału energii jądrowej w produkcji energii
elektrycznej, zainstalowanej mocy, liczby reaktorów, ewentualnych awarii reaktorów oraz
stopnia zanieczyszczenia środowiska w wybranych krajach na świecie, korzystając
z różnych z
ródeł informacji,
2) sformułować wnioski dotyczące związku stopnia zanieczyszczenia środowiska
z rozwojem energetyki jÄ…drowej w tych krajach.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,
- roczniki statystyczne,
- czasopisma techniczne,
- literatura.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) opisać funkcje głównych urządzeń biorących udział w procesie

wytwarzania energii elektrycznej w elektrowniach jÄ…drowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
2) podać kolejne etapy procesu wytwarzania energii elektrycznej

w elektrowni węglowej?

3) podać, jakie parametry ma para wysokoprężna po wyjściu z kotła?

4) podać, jakie napięcie występuje na zaciskach generatorów?

5) opisać wpływ elektrowni węglowych na środowisko?

6) podać, jaki jest mechanizm powstawania energii cieplnej?

7) podać, jak wygląda paliwo w elektrowni jądrowej?

8) podać, jaką funkcję pełni moderator?

9) podać, w jakim celu stosuje się pręty regulacyjne?

10) wymienić rodzaje reaktorów stosowanych w energetyce jądrowej?
11) wymienić wszystkie bariery bezpieczeństwa stosowane w elektrowniach

jÄ…drowych?

12) porównać wpływ elektrowni węglowych i jądrowych na środowisko?

13) wymienić kraje, w których dominuje energetyka jądrowa?
14) wskazać związek między eksploatacją elektrowni jądrowych

a zanieczyszczeniem środowiska w wybranych krajach świata?

15) podać, jak postępuje się z odpadami promieniotwórczymi?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.5. Elektrownie wodne
4.5.1. Materiał nauczania
Elektrownia wodna jest zakładem przemysłowym zamieniającym energię spadku wody
na energię elektryczną, przy czym pod uwagę bierze się w tym przypadku energię wód
śródlądowych. W elektrowniach wodnych energia potencjalna wody w górnym biegu
zamieniana jest na energię kinetyczną wody spływającej w dół, napędzając turbinę wodną.
Energia mechaniczna turbiny jest zamieniana w generatorze na energiÄ™ elektrycznÄ….
Podział elektrowni wodnych ze względu na sposób wytworzenia przepływu wody:
1) przepływowe  wykorzystują naturalne spady wód, nie posiadają zbiorników, więc nie
mają możliwości regulowania przepływu,
2) zbiornikowe  mają możliwość kumulowania energii wodnej, a więc nie są zależne
od chwilowego dopływu wody.
Podział elektrowni wodnych ze względu na rodzaj współpracy z systemem
elektroenergetycznym:
1) podstawowe  pracują w czasie doby w sposób ciągły,
2) podszczytowe  pracują z przerwami w okresach doliny nocnej lub popołudniowej,
3) szczytowe  pracujÄ… w okresach maksymalnego zapotrzebowania na energiÄ™ elektrycznÄ…,
4) szczytowo-pompowe  magazynują energię: w okresie największego zapotrzebowania
dostarczajÄ… energiÄ™ elektrycznÄ…, zaÅ› w okresie dolin  pobierajÄ… jÄ….
Działanie elektrowni szczytowo-pompowej
Elektrownia szczytowo-pompowa znajduje się pomiędzy dwoma zbiornikami wodnymi 
górnym i dolnym.
Rys. 10. Schemat elektrowni szczytowo-pompowej [4]
1  elektrownia, 2  zbiornik górny, 3  zbiornik dolny
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Jej zadaniem jest gromadzenie i magazynowanie energii w okresie jej nadwyżki i oddawanie
energii do systemu elektroenergetycznego w okresie obciążenia szczytowego.
W czasie doliny obciążenia systemu elektroenergetycznego (nocą) woda przepompowywana
jest ze zbiornika dolnego do górnego(trwa to około 6 godzin) i tam zostaje zmagazynowana
w postaci energii potencjalnej wody. W godzinach szczytowego poboru mocy woda
kierowana jest rurami ze zbiornika górnego do dolnego, gdzie napędza turbinę połączoną
z generatorem  następuje zamiana energii potencjalnej w energię kinetyczną i w efekcie 
w energiÄ™ elektrycznÄ…. W elektrowni szczytowo-pompowej stosowane sÄ… maszyny
odwracalne: pompa - turbina oraz silnik  generator.
Charakterystyka hydroenergetyki w Polsce
Największe zasoby hydroenergetyczne Polski przypadają na Wisłę (ponad 45 %), dorzecza
Wisły i Odry (ponad 43 %), na Odrę (prawie 10 %) oraz na rzeki Pomorza (niecałe 2 %).
Hydroenergetyka zapewnia oszczędność paliw i produkcję ekologicznie czystej energii,
dzięki brakowi zanieczyszczeń środowiska naturalnego. Jednocześnie zabezpiecza przed
erozją gleb i spływem najwartościowszych cząstek gleby, a zbiorniki wodne można
wykorzystać do rozwoju gospodarki rybnej, turystyki i rekreacji, a także do zapobiegania
powodziom.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie przemiany energetyczne zachodzÄ… w elektrowni wodnej?
2. Jak się dzielą elektrownie wodne z punktu widzenia sposobu wytwarzania przepływu
wody?
3. Jak można podzielić elektrownie wodne ze względu na współpracę z systemem
elektroenergetycznym?
4. Czym charakteryzujÄ… siÄ™ elektrownie szczytowo-pompowe?
5. Na czym polega cykliczność pracy elektrowni szczytowo-pompowych?
6. Co to znaczy, że w elektrowni szczytowo-pompowej stosuje się maszyny odwracalne?
7. Gdzie w Polsce występują największe zasoby hydroenergetyczne?
8. Jakie zalety ma zastosowanie energii wodnej do produkcji energii elektrycznej?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeprowadz
analizę danych dotyczących elektrowni wodnych w kraju i na świecie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zebrać dane dotyczące wykorzystania zasobów hydroenergetycznych w Polsce
i na świecie, uwzględniając procentowy udział hydroenergetyki w produkcji energii
elektrycznej, rodzaje elektrowni wodnych, moc zainstalowaną w poszczególnych
elektrowniach, korzystając z różnych z
ródeł informacji,
2) porównać uzyskane dane,
3) wskazać kraje wiodące w produkcji energii elektrycznej z energii spadku wód
i uzasadnić, jakie czynniki mają wpływ na taką właśnie sytuację.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,
- rocznik statystyczny,
- atlas geograficzny Polski i świata,
- literatura.
Ćwiczenie 2
Dokonaj wyboru najbardziej optymalnego miejsca na świecie na budowę elektrowni
wodnej. Wyboru należy dokonać mając na względzie warunki geograficzne i gospodarcze,
względy ekonomiczne i opinię organizacji ekologicznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przypomnieć sobie warunki konieczne do funkcjonowania elektrowni wodnej,
2) wybrać najdogodniejsze miejsce dla elektrowni wodnej w dowolnym punkcie kuli
ziemskiej,
3) uzasadnić swój wybór,
4) przedstawić koncepcję działania elektrowni i użyć odpowiednich argumentów w piśmie
skierowanym do organizacji ekologicznej z prośbą, by poparła ten projekt,
5) wykonać prezentację multimedialną na temat optymalnego miejsca na świecie na budowę
elektrowni wodnej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,
- atlas geograficzny świata.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) podać, jakie przemiany energetyczne zachodzą przy produkcji energii

elektrycznej w elektrowni wodnej?
2) wymienić rodzaje elektrowni wodnych zważywszy na sposób

wytwarzania przepływu wody?
3) podać, jak dzielą się elektrownie wodne ze względu na współpracę

z systemem elektroenergetycznym?

4) podać, jak działa elektrownia szczytowo-pompowa?
5) wyjaśnić zasadę odwracalności pracy maszyn w elektrowni szczytowo -

pompowej?

6) wymienić największe elektrownie wodne w Polsce?
7) podać, które kraje dominują w produkcji energii elektrycznej z energii

spadku wód?

8) uzasadnić usytuowanie elektrowni wodnych w kraju i na świecie?

9) wymienić zalety hydroenergetyki?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.6. Niekonwencjonalne z
ródła energii elektrycznej
4.6.1. Materiał nauczania
W związku ze stale rosnącym obciążeniem środowiska, wzrostem zaludnienia świata,
a tym samym zwiększającym się zapotrzebowaniem na energię elektryczną, perspektywami
poważnych niedoborów energii przy jednoczesnym zmniejszaniu się zasobów paliw
kopalnych coraz większe znaczenie przypisuje się niekonwencjonalnym z
ródłom energii,
ze szczególnym uwzględnieniem z
ródeł odnawialnych. Niezmiernie ważnym argumentem
przemawiajÄ…cym za zwrotem w kierunku niekonwencjonalnych z
ródeł energii jest brak
ujemnego wpływu na środowisko naturalne.
Energia słoneczna
Słońce jest największym i niewyczerpywalnym z
ródłem, postrzeganym jako gigantyczny
nuklearny kocioł, w którym wodór przemienia się w hel. Dzięki reakcjom termojądrowym
Słońce emituje olbrzymie ilości energii i mimo, że do Ziemi dociera tylko jej część (reszta
ulega odbiciu, rozproszeniu bÄ…dz
pochłonięciu w atmosferze ziemskiej), to wielokrotnie
przekracza ona światowe zapotrzebowanie na energię. Uzasadnione jest więc wykorzystanie
energii słonecznej do produkcji energii elektrycznej.
Istnieją dwie podstawowe metody przetwarzania energii słonecznej:
1) metoda fotowoltaiczna (helioelektryczna),
2) metoda foto - termoelektryczna (heliotermiczma).
Metoda fotowoltaiczna polega na bezpośredniej przemianie promieniowania fotonowego
(energii promieniowania słonecznego) na energię elektryczną za pomocą ogniw
fotoelektrycznych, czyli specjalnych przyrządów półprzewodnikowych wykonanych
z krzemu, arsenku galu lub siarczanu kadmu.
Ogniwa przemieniają w energię elektryczną nie tylko promieniowanie bezpośrednie, ale także
promieniowanie rozproszone (na przykład przy zachmurzonym niebie).
W praktyce budowane są kolektory w postaci baterii słonecznych stanowiących zestaw ogniw
fotowoltaicznych.
Podstawowe cechy instalacji fotowoltaicznych:
- brak paliwa (wyeliminowanie kosztów transportu i magazynowania paliwa),
- możliwość lokalizacji na suchych obszarach, z dala od rzek (brak chłodzenia),
- możliwość stosowania nawet przy zachmurzonym niebie (przekształcanie również
rozproszonego promieniowania słonecznego),
- stała wydajność (nie maleje z upływem czasu),
- duża żywotność (20÷30 lat),
- nie wymagają części zamiennych ani konserwacji.
Metoda heliotermiczna polega na przemianie promieniowania słonecznego w ciepło
doprowadzane do turbiny napędzającej generator. W metodzie tej duża liczba zwierciadeł
zwanych heliostatami skupia światło słoneczne na odbiorniku ciepła ogrzewając krążący
w nim czynnik roboczy (woda, sód, lit).
W wyniku tego procesu powstaje para napędzająca turbinę parową połączoną z generatorem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Rys. 11. Schemat elektrowni słonecznej 1  promienie słoneczne, 2  heliostaty, 3  odbiornik ciepła,
4  turbina parowa, 5  generator, 6  skraplacz, 7  pompa wodna [4]
Moce największych elektrowni słonecznych nie przekraczają 20 MW.
Energia wiatru
Elektrownie wiatrowe budowane są w miejscach ciągłego występowania wiatrów
o odpowiednio dużej prędkości (minimum 6 m/s). Są to zazwyczaj rejony nadmorskie
i podgórskie.
Podstawowe elementy elektrowni wiatrowej:
- silnik wiatrowy (posiadajÄ…cy wirnik z Å‚opatkami),
- prądnica elektryczna (bocznikowa prądu stałego lub synchroniczna napędzana przez
wirnik silnika wiatrowego),
- urzÄ…dzenie do sterowania i regulacji (tzw. ster kierunkowy).
Rodzaje silników wiatrowych
1. Silniki wolnobieżne  posiadają dużą liczbę łopatek i charakteryzują się możliwością
pracy przy słabym wietrze.
2. Silniki szybkobieżne  posiadają małą liczbę łopatek i wymagają dużych prędkości wiatru.
Moc największych elektrowni wiatrowych nie przekracza kilku MW.
W budowie elektrowni wiatrowych przodujÄ… Niemcy i Dania.
Energia elektryczna uzyskana z wiatru jest czysta ekologicznie, ale budowa elektrowni
wiatrowych wiąże się z zapotrzebowaniem na wielkie powierzchnie o małej gęstości
zaludnienia, przy jednoczesnym zeszpeceniu krajobrazu.
Ponadto do wad tych elektrowni należą:
- wysokie koszty,
- emisja hałasu (szum),
- ujemny wpływ na ptactwo (między innymi zachwianie szlaku ptaków).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Energia geotermiczna
Energia geotermiczna jest to energia cieplna zawarta w powierzchniowej warstwie skorupy
ziemskiej, której z
ródłem są przemiany radioaktywne, reakcje chemiczne i inne procesy
zachodzące we wnętrzu Ziemi.
Energia geotermalna zgromadzona jest w:
- tzw. gorących suchych skałach,
- parach wodnych i gorących wodach wypełniających porowate skały.
Erupcje pary wodnej lub gorącej wody z wnętrza Ziemi (tzw. gejzery) wykorzystuje
się do napędu turbin parowych.
Elektrownie geotermiczne nie zanieczyszczają środowiska naturalnego, charakteryzują
siÄ™ niskimi kosztami eksploatacji (przy wysokich kosztach poczÄ…tkowych
tzw. instalacyjnych). Ich stosowanie jest ograniczone do miejsc występowania zasobów
energii geotermalnej.
Moce elektrowni geotermicznych dochodzą nawet do kilku tysięcy MW (największa w USA
 2000 MW). EnergiÄ™ geotermalnÄ… na szerokÄ… skalÄ™ wykorzystuje siÄ™ przede wszystkim
w Islandii (w Polsce  między innymi na obszarze Podhala).
Energia biopaliw
Elektrownie pracujÄ…ce przy wykorzystaniu biomasy do produkcji energii elektrycznej
przynoszą wiele korzyści, gdyż między innymi pozwalają na znaczne obniżenie kosztów
produkcji energii elektrycznej, radykalne zmniejszenie zanieczyszczeń środowiska, a także
efektywne zagospodarowanie bioodpadów bez konieczności ich utylizacji.
Biopaliwa dzielÄ… siÄ™ na:
- stałe,
- płynne,
- biogaz.
Biopaliwa stałe używane do celów energetycznych to:
- drewno i odpady drzewne,
- słoma,
- ziarna zbóż, rzepaku,
- słoma specjalnych roślin energetycznych,
- osady ściekowe,
- makulatura,
- inne odpady roślinne.
Paliwa ciekłe uzyskiwane z biomasy to alkohol metylowy i etylowy dodawany do paliw
tradycyjnych.
Biogaz nadający się do celów energetycznych powstaje w wyniku fermentacji beztlenowej
biomasy:
- odpadów zwierzęcych,
- osadu ściekowego na oczyszczalniach ścieków,
- odpadów organicznych na komunalnych wysypiskach śmieci.
Głównym skÅ‚adnikiem tego gazu jest metan (40 ÷ 60 %), który wykorzystuje siÄ™ do produkcji
energii elektrycznej w turbinach oraz do produkcji energii elektrycznej i cieplnej
w jednostkach skojarzonych (elektrociepłowniach).
Technologie energetyczne wykorzystujÄ…ce biomasÄ™ obejmujÄ…:
- spalanie masy roślinnej (na przykład drewno opałowe z lasów, odpady drewna z tartaków,
zakładów meblarskich, słoma, specjalne uprawy energetyczne),
- spalanie śmieci komunalnych,
- spalanie gazu palnego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
- wytwarzanie oleju opałowego z roślin oleistych, na przykład rzepaku,
- beztlenowÄ… fermentacjÄ™ metanowÄ… odpadowej masy organicznej,
- energetyczne wykorzystanie gazu wysypiskowego,
- fermentację alkoholową trzciny cukrowej, ziemniaków.
Pod względem energetycznym 2 tony biomasy równoważne są 1 t węgla kamiennego.
Na świecie energię biomasy do celów energetycznych wykorzystuje się głównie w Kanadzie,
USA, Austrii. W Polsce biomasa wykorzystywana w przemyśle energetycznym pochodzi
głównie z rolnictwa i leśnictwa a z
ródłem biomasy jako z
ródła energii odnawialnej są: słoma
i odpady drzewne.
Energia wody morskiej
Energia pływów morskich
Wykorzystuje się tutaj ogromną energię mas wody. Zbudowanie zapory przy ujściu rzeki
wpływającej do morza pozwala na wpłynięcie wód morskich w dolinę rzeki podczas
przypływu i wypuszczenie ich poprzez turbiny wodne podczas odpływu.
Elektrownie pływowe można spotkać we Francji (największa na świecie  24 turbiny wodne),
w Kanadzie, Chinach.
WadÄ… tych elektrowni jest:
- zasalanie ujść rzek,
- erozja brzegów rzek (wskutek wahań wody),
- utrudnianie wędrówek ryb w górę rzek.
Energia fal morskich
Energię fal morskich wykorzystuje się w dwojaki sposób:
- do napędzania turbiny wodnej,
- do napędzania turbiny powietrznej.
W przypadku stosowania turbiny wodnej woda morska wpływa zwężającą się sztolnią
do zbiornika górnego (energia kinetyczna fal morskich). Gdy jest w nim wystarczająca ilość
wody, przelewa się ona przez upust (energia potencjalna spadu), napędzając turbinę wodną
sprzężoną z generatorem (energia elektryczna).
W przypadku stosowania turbiny powietrznej zbiornik zbudowany jest na platformach
na brzegu morza. Wlewające się na podstawę platformy fale wpychają powietrze do górnej
części zbiornika. Powietrze zostaje sprężone, napędza turbinę sprzężoną z generatorem.
Elektrownie wykorzystujące energię fal morskich budowane są na wybrzeżach Norwegii
i Szkocji. Ich moce osiągają wartość od kilkuset kW do kilku MW.
Energia cieplna oceanu
Wykorzystywana jest w elektrowni maretermicznej, usytuowanej na platformie pływającej.
Do przemiany energii cieplnej wykorzystuje różnicę temperatury wody na powierzchni
(ok. 30o C) i w gÅ‚Ä™bi oceanu (7oC  na gÅ‚Ä™bokoÅ›ci 300 ÷ 500m). Czynnik roboczy (amoniak,
freon lub propan) paruje w temperaturze wody powierzchniowej i skrapla się pod wpływem
wody głębinowej. Im większa różnica temperatury wody, tym większa sprawność elektrowni
(2,5 ÷ 6 %). Moc elektrowni maretermicznych jest rzÄ™du kilku, kilkudziesiÄ™ciu MW.
Budowane sÄ… one w Indonezji, Japonii i na Hawajach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest podstawowy atut niekonwencjonalnych z
ródeł energii?
2. Jakie sÄ… niekonwencjonalne z
ródła energii?
3. Jakie są podstawowe metody przetwarzania energii słonecznej?
4. Co to sÄ… ogniwa fotowoltaiczne?
5. Jakie sÄ… podstawowe cechy instalacji fotowoltaicznej?
6. Na czym polega metoda heliotermiczna?
7. Co to sÄ… heliostaty?
8. W jakich rejonach buduje siÄ™ elektrownie wiatrowe?
9. Z jakich elementów składa się elektrownia wiatrowa?
10. Jakie są rodzaje silników wiatrowych?
11. Jakie sÄ… zalety i wady elektrowni wiatrowych?
12. Co jest z
ródłem energii geotermalnej?
13. Co to sÄ… gejzery?
14. Które kraje wykorzystują energię geotermalną do produkcji energii elektrycznej?
15. Co to sÄ… biopaliwa?
16. Jakie podstawowe cechy majÄ… elektrownie wykorzystujÄ…ce energiÄ™ biomasy?
17. Jakie technologie energetyczne wykorzystujÄ… biomasÄ™?
18. Jakie rodzaje energii wody morskiej wykorzystuje siÄ™ do produkcji energii elektrycznej?
19. Na czym polega wykorzystanie energii pływów morskich?
20. W jaki sposób wykorzystuje się energię fal morskich?
21. Jakie zjawisko wykorzystuje elektrownia maretermiczna?
22. W jakich krajach wykorzystuje siÄ™ energiÄ™ wody morskiej?
23. Które elektrownie niekonwencjonalne mają największe moce?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj analizy danych wybranych elektrowni niekonwencjonalnych na świecie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zgromadzić dane dotyczące sprawności poszczególnych rodzajów elektrowni
niekonwencjonalnych, ich mocy oraz procentowego udziału energii elektrycznej
pochodzącej z tych elektrowni w systemach energetycznych wybranych krajów świata,
korzystając z różnych z
ródeł informacji,
2) zwrócić uwagę na uwarunkowania geograficzne,
3) porównać te dane, umieszczając je w zaproponowanej przez siebie tabeli i sformułować
wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,
- atlas geograficzny,
- foldery, katalogi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Ćwiczenie 2
Wymień najbardziej dogodne miejsce na terenie Polski, w którym zbudowałbyś
następujące elektrownie niekonwencjonalne:
1) słoneczną,
2) wiatrowÄ…,
3) geotermalnÄ…,
4) maretermicznÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) określić naturalne warunki geograficzne, sprzyjające budowie elektrowni, korzystając
z różnych z
ródeł informacji (zwłaszcza z atlasu geograficznego Polski) i biorąc pod
uwagę wymagania środowiskowe poszczególnych typów elektrowni
niekonwencjonalnych,
2) wskazać, które czynniki miały priorytetowe znaczenie i uzasadnić dlaczego,
3) zaznaczyć na przygotowanej mapce Polski poszczególne typy elektrowni.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- atlas geograficzny Polski,
- odbitka mapki fizycznej Polski (format A5),
- mazaki.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie

1) wymienić niekonwencjonalne z
ródła energii?

2) omówić metody przetwarzania energii słonecznej?

3) podać, czym charakteryzują się elektrownie wiatrowe?
4) podać, w jaki sposób wykorzystuje się w energetyce

energiÄ™ geotermalnÄ…?

5) omówić technologie energetyczne wykorzystujące biomasę?

6) podać, jakie są sposoby wykorzystywania energii wody morskiej?
7) wskazać, w których krajach występują poszczególne typy

elektrowni niekonwencjonalnych?

8) określić wpływ poszczególnych elektrowni na środowisko?
9) porównać elektrownie niekonwencjonalne pod względem

ich mocy i sprawności?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
TEST 1
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj dokładnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Odpowiedzi udzielaj wyłącznie na karcie odpowiedzi.
4. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
5. Test zawiera 10 pytań.
6. Do każdego pytania podane są cztery odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa.
7. Zaznacz poprawnÄ… odpowiedz
, zaczerniając właściwe pole w karcie odpowiedzi.
8. W przypadku pomyłki zaznacz błędną odpowiedz
kółkiem, a następnie zaczernij pole
z odpowiedzią prawidłową.
9. Za każde poprawne rozwiązanie zadania otrzymujesz jeden punkt.
10. Za udzielenie błędnej odpowiedzi, jej brak lub zakreślenie więcej niż jednej odpowiedzi
 otrzymujesz zero punktów.
11. Uważnie czytaj treść zadań i proponowane warianty odpowiedzi.
12. Nie odpowiadaj bez zastanowienia; jeśli któreś z pytań sprawi Ci trudność  przejdz

do następnego. Do pytań, na które nie udzieliłeś odpowiedzi, możesz wrócić póz
niej.
13. Pamiętaj, że odpowiedzi masz udzielać samodzielnie.
14. Na rozwiÄ…zanie testu masz 25 minut.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Zespół wzajemnie ze sobą powiązanych wszystkich urządzeń elektroenergetycznych to:
a) stacja elektroenergetyczna,
b) sieć elektroenergetyczna,
c) system elektroenergetyczny,
d) rozdzielnica.
2. Do urządzeń przesyłowych należą:
a) transformatory,
b) linie napowietrzne,
c) prostowniki,
d) urzÄ…dzenia sygnalizacyjne.
3. Do urządzeń rozdzielczych nie należą:
a) wyłączniki,
b) szyny,
c) odłączniki,
d) bezpieczniki.
4. Linie kablowe zalicza się do urządzeń:
a) przetwórczych,
b) pomocniczych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
c) rozdzielczych,
d) przesyłowych.
5. UrzÄ…dzeniami odbiorczymi nie sÄ…:
a) silniki,
b) urzÄ…dzenia grzejne,
c) bezpieczniki,
d) z
ródła światła.
6. Do sieci średnich napięć zalicza się:
a) sieć 110 kV,
b) sieć 30 kV,
c) sieć 400 kV,
d) sieć 400 V.
7. Sieć przesyłowa to sieć pracująca przy napięciu:
a) U e" 220 kV,
b) U d" 110 kV,
c) U < 60 kV,
d) U < 1 kV.
8. Najwyższe napięcie stosowane w polskim systemie elektroenergetycznym wynosi:
a) 400 kV,
b) 750 kV,
c) 1500 kV,
d) 1250 kV.
9. Sieć rozdzielcza pracuje przy napięciach:
a) U e" 110 kV,
b) U d" 110 kV,
c) U d" 1 kV,
d) U > 110 kV.
10. W celu ograniczenia strat przesyłu energii elektrycznej stosuje się:
a) obniżenie napięcia linii przesyłowej,
b) podwyższenie napięcia linii przesyłowej,
c) ograniczenie liczby odbiorców,
d) czasowe wyłączenia linii przesyłowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko& ..................................................................................................
Analizowanie sposobów wytwarzania energii elektrycznej
Zaznacz poprawnÄ… odpowiedz
.
Nr
zadania Odpowiedz
Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
6. LITERATURA
1. Gaszyński L.: O nowych z
ródłach energii. WSiP, Warszawa 1993
2. Jaczewski M.: 80 lat wytwarzania energii elektrycznej w Polsce. PrzeglÄ…d
Elektrotechniczny 1999, z. 6, str. 154  156
3. Jaczewski M.: Rozwój sektora energii w Polsce w drugiej połowie XX w. Energetyka
2002, z. 2, str. 73  84
4. Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urzÄ…dzenia elektryczne. WSiP, Warszawa 1999
5. Musiał E.: Instalacje i urządzenia elektroenergetyczne. WSiP, Warszawa 2001
6. Ney R.: Surowce mineralne Polski. Surowce energetyczne. Centrum PPGSMiE PAN,
Kraków 1999
7. Soliński J.: Sektor energii w Polsce. Polski Komitet WEC, Warszawa 2002
8. http://pl.wikipedia.org/wiki
9. http://www.vibx.energocontrol.pl
10. http://wiem.onet.pl
11. http://www.mojaenergia.pl
12. http://www.elektrownie.com.pl
13. http://www.atomowe.kei.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37