WSPINACZKA SKALNA
Waldemar Mucha
WSPINACZKA SKALNA
Wyposażenie wspinacza
1. Obuwie
Praca nóg stanowi podstawowy element techniki wspinania, w każdych górach i skałach.
Ogromnie ważne jest więc stosowanie odpowiedniego obuwia. Kiedyś, przed laty, wspinano
się w solidnych, ciężkich, podkutych butach. Pół wieku temu producenci opracowali
specjalny rodzaj gumy, zapewniającej dobre tarcie i przy tym nie ścierającej się za szybko.
Podeszwy z takiej gumy, z odpowiednio ukształtowanym protektorem, nosiły nazwę vibram.
W wibramowe podeszwy wyposażone są także współczesne buty wysokogórskie 
skórzane lub plastikowe, z ciepłymi bucikami wewnętrznymi.
Wspinaczka na bardzo trudnych ścianach skalnych, o niewyraz
nej rzez
bie, gdzie często
przy braku stopni trzeba pracować nogami na tarcie wykorzystując wybrzuszenia skały,
wymaga zupełnie innego obuwia. But musi być miękki, o cienkiej podeszwie, pozwalającej
 czuć skałę. Początkowo w użyciu były skórzane tzw. kleterki. Póz
niej lekkie buty
wspinaczkowe podklejano przyczepną, choć szybko ścieralną mikrogumą. Udoskonalenia
poszły w kierunku optymalizacji wyprofilowania kształtu buta oraz doboru podeszwy z lepkiej
gumy typu friction dla różnych typów skał. Aktualnie produkowane są rozmaite rodzaje
takich butów  jedne są lepsze na ściany granitowe, inne na wapienne. Niektóre z nich
szczególnie dobrze pracują na stopniach typu  krawądki , inne (bardziej miękkie) lepiej
spisują się we wspinaniu  na tarcie . Różna może być też wysokość cholewek. Buciki
przeznaczone na skałki są płytkie, a te, w których wspinamy się w górach mogą mieć
cholewki powyżej kostek.
2. Odzież
Ubranie wspinaczkowe powinno przede wszystkim: nie krępować ruchów, nie zaczepiać się
o występy skalne, być wystarczająco ciepłe i przynajmniej częściowo chronić przed
deszczem i wiatrem. Najlepiej, gdy wewnętrzna warstwa odzieży ma zdolność do
odprowadzania potu na zewnątrz, co stwarza poczucie suchości, nawet gdy suchą nie jest.
Wybierając się na wspinaczkę w górach należy zabezpieczyć się przed gwałtowną zmianą
pogody i zabrać ze sobą jakąś bluzę polarową albo wełniany sweter oraz kurtkę z materiału
typu goretex  wiatro i deszczoszczelnego (przynajmniej do pewnego stopnia). Warto też
zabrać ze sobą czapkę i rękawiczki  nawet latem.
3. Plecak
Na podejściu pod drogę wspinaczkową niesiemy w plecaku cały sprzęt, jaki będzie
potrzebny do wspinania. Podczas działań wspinaczkowych w plecaku niesiemy te elementy
sprzętu i wyposażenia, które chwilowo nie są wykorzystywane. Także jedzenie, napoje,
latarkę elektryczną, mapy i przewodniki wspinaczkowe czy też aparat fotograficzny
najwygodniej jest transportować w plecaku. Im trudniejsza droga, tym bardziej plecak
powinien być wygodny i możliwie ściśle przylegać do pleców. Nie powinien być zbyt duży i
lepiej, żeby nie miał odstających części (na przykład dużych bocznych kieszeni), które
miałyby skłonność do zahaczania się.
4. Kask
Strona 1 z 1
WSPINACZKA SKALNA
W górskiej wspinaczce kask jest niezbędnym elementem wyposażenia. Zabezpiecza głowę
przed spadającymi (nader często) kamieniami a także przed skutkami uderzenia o skałę w
wyniku odpadnięcia. Konstrukcja kasku niewiele się zmienia w czasie ale istnieje pewien
postęp w jakości materiału, z jakiego się go wykonuje. Obecnie najpowszechniej stosuje się
kaski z włókna szklanego i plastiku. Oczywiście żaden kask nie daje absolutnej gwarancji
bezpieczeństwa, ale dobry kask powinien mieć atest UIAA (Union Internationale des
Associations d Alpinisme czyli Międzynarodowa Federacja Towarzystw Alpinistycznych) i nie
powinien być zbyt ciężki. Dobrze, gdy ma otwory wentylacyjne i jakieś mocowanie na latarkę
elektryczną. Każdy kask musi być zapinany pod brodą, by nie zleciał z głowy przy
gwałtownym ruchu lub upadku.
5. Lina
Niegdyś liny plecione były z włókien naturalnych np. z konopi czy sizalu. Nie zapewniały
jednak dużego bezpieczeństwa ze względu na niewystarczającą zdolność pochłaniania
energii przy odpadnięciu wspinacza. Rewolucja materiałowa dokonała się tuż po drugiej
wojnie światowej, kiedy to do użycia weszły liny nylonowe  rozciągliwe a jednocześnie
bardzo odporne na zerwanie. Oczywiście nadal trwa ciągły postęp w konstrukcji lin i jakości
materiału, z jakiego są wytwarzane.
Współczesna lina wspinaczkowa składa się z rdzenia i koszulki, czyli oplotu zewnętrznego.
Rdzeń zbudowany z wiązek luz
no skręconych włókien przenosi główną część siły upadku i
rozciąga się pod obciążeniem. Zasadniczym zadaniem koszulki, odpowiednio splecionej z
cieniutkich włókien, jest ochrona rdzenia przed uszkodzeniami. Ale i ona jest w stanie
wytrzymać znaczne obciążenia.
Zdolność pochłaniania energii bierze się z rozciągnięcia się liny, gdy zadziała na nią duża
siła. Dlatego bardzo istotny jest dobór odpowiednich parametrów materiału oraz sposób
splecenia i skręcenia pojedynczych włókien. Konstruktorzy idą tu na pewien kompromis
wynikający z badań testowych, aby ewentualny lot nie był zbyt długi przy wystarczającej
amortyzacji. Większe rozciągnięcie liny oznacza zasadniczo zadziałanie odpowiednio
mniejszej siły na spadającego wspinacza i cały układ asekuracyjny. Z drugiej jednak strony
dłuższy lot zwiększa ryzyko uderzenia o ziemię, półkę skalną czy też wszelkie wystające
elementy rzez
by terenu. Siła, która zadziała na linę podczas amortyzowania odpadnięcia
wspinacza, nazywana jest siłą graniczną. Nie powinna być ona większa niż 1200 kG, gdyż
spowodowałoby to zbyt poważne uszkodzenie ciała, by móc tę sytuację przeżyć.
Współcześnie używane liny wspinaczkowe mają średnicę około 11 mm, jeśli są używane
pojedynczo. Jeśli mają być używane podwójnie, jako tzw. liny połówkowe, to zwykle mają
średnicę ok. 9 mm i oznaczone są  1/2 na swej końcówce. Liny dynamiczne, o
rozciągliwości około 8 - 10 %, a tylko na takich wolno się wspinać, sprzedawane są
zazwyczaj w odcinkach od 40 do 55 metrów. Dobre liny charakteryzują się siłą zrywającą
nie mniejszą niż 2300 kG dla tych, które używane są pojedynczo i 1500 kG dla używanych
podwójnie. Trzeba mieć na uwadze, że wytrzymałość liny zmniejsza się pod wpływem
węzłów (niektóre z nich mogą osłabić linę nawet o połowę) oraz przegięcia na kancie, np. na
karabinku. Także zamoczenie lub zamarznięcie liny znacznie ją osłabia. Parametry
wytrzymałościowe lin ustalane są przez UIAA i należy nabywać wyłącznie takie, które te
normy spełniają. Testy dotyczą przede wszystkim ilości rwań (symulujących odpadnięcia
wspinacza) przed zerwaniem liny oraz jej rozciągliwości.
Lina z czasem niszczeje z powodów mechanicznych np. zmechacenie oplotu, osłabienie
włókien pod wpływem odpadnięć, uszkodzenie oplotu przez ziarenka piasku, przecięcia na
koszulce od tarcia o ostre krawędzie a także nadtopienie włókien oplotu zewnętrznego z
powodu tarcia o siebie jej odcinków, co może się zdarzyć przy opuszczaniu na dół
wspinacza lub przy jego odpadnięciu. Należy chronić linę przed niszczącym działaniem
promieni ultrafioletowych, przed chemikaliami i przed wilgocią. Nie używaną linę
zwija się w kręgi a końcówkę zabezpiecza przed niepożądanym rozwinięciem podczas
transportu.
6. Uprząż
Strona 2 z 2
WSPINACZKA SKALNA
Lina asekuracyjna musi być przymocowana do wspinającego się w odpowiedni, czyli
bezpieczny i wygodny sposób. Kiedyś wiązano linę w pasie i dziś też tak się robi, ale tylko w
sytuacjach awaryjnych. W takim przypadku stosuje się węzeł skrajny tatrzański, który
koniecznie powinien być zabezpieczony. Lepiej jest w takiej sytuacji z końcówki liny zrobić
prowizoryczne szelki, zabezpieczające przed wypadnięciem. Samą linę wiąże się wówczas
na klatce piersiowej, uzyskując w ten sposób prymitywny pas piersiowy. Takie mocowanie
asekuracji to już naprawdę ostateczność, gdyż w razie odpadnięcia następuje miejscowe
ściskanie ciała, co bardzo szybko zakłóca krążenie krwi. Po dość krótkim czasie takiego
wiszenia (nawet poniżej pół godziny) można już stracić przytomność. Znacznie lepiej jest w
awaryjnej sytuacji sporządzić z liny lub pętli prowizoryczny wsporek biodrowy i tak połączyć
go z mocowaniem piersiowym, by głównie na nim spoczywał ciężar ciała. Ale żeby w ogóle
uniknąć kłopotów po odpadnięciu i jednocześnie mieć zapewnioną względną wygodę
podczas wspinania, należy stosować specjalną uprząż uszytą z szerokiej taśmy o dużej
wytrzymałości na zerwanie, najlepiej z atestem UIAA. W użyciu są dwa podstawowe rodzaje
uprzęży wspinaczkowych: biodrowa i pełna. Uprząż biodrowa składa się z szerokiego pasa i
dwóch pętli na uda (też z taśmy), odpowiednio połączonych z pasem. Uprząż pełna oprócz
części biodrowej posiada także pas piersiowy. Oba te elementy mogą być złączone na stałe
bądz
też funkcjonować oddzielnie i w razie potrzeby zostać połączone liną. Uprząż pełna
zapobiega obróceniu ciała głową w dół oraz rozkłada siłę szarpnięcia na większą
powierzchnię ciała ale z kolei bardziej krępuje ruchy niż sama tylko uprząż biodrowa. Do
uprzęży powinny być doszyte mocowania na przyczepianie sprzętu używanego podczas
wspinaczki.
7. Karabinki
Karabinki stanowią podstawowe wyposażenie asekurującego się wspinacza. Za ich
pośrednictwem wpinamy się do punktów asekuracyjnych, mocujemy sprzęt do uprzęży i
spinamy różne jego elementy ze sobą. Karabinki wykonuje się ze stali, tytanu lub
(najczęściej) stopu aluminium. Mogą być zwykłe lub zakręcane, co zabezpiecza zamek
przed niepożądanym otwarciem. Istnieje ogromna ilość modeli różniących się kształtem,
ciężarem, parametrami wytrzymałościowymi i sposobem zabezpieczania zamka.
Najpopularniejsze kształty to: owalne, trapezowate, D-kształtne, gruszkowate (jako tzw.
HMS szczególnie nadające się do asekuracji), z wygiętym zamkiem ułatwiającym wpinanie
do punktów przelotowych i inne. Najwyższą wytrzymałość mają karabinki wzdłuż swej osi
podłużnej i tak należy je wpinać. Dobry karabinek powinien przenosić w tej osi obciążenie
takie jak siła zrywająca liny, czyli dobrze powyżej 2000 kG. Najsłabszą częścią karabinka
jest zamek, zwykle będący w stanie wziąć na siebie nie więcej niż 600 kG. Z tego powodu
właśnie zamek powinien mieć szczególnie dopracowaną konstrukcję. Względy
bezpieczeństwa przemawiają za tym, żeby kupować wyłącznie takie karabinki, które mają
atest UIAA.
8. Pętle
Pętle umożliwiają asekurację z nadających się do tego fragmentów rzez
by skalnej, takich
jak: ucha skalne, zaklinowane kamienie, koluchy i zęby skalne, odpęknięte płyty itp. Pętle
dają także prowadzącemu możliwość wykorzystania takich szczegółów terenowych jak np.
drzewo czy kosówka. Idealnie też nadają się do przedłużania innych ubezpieczeń np.
kostek czy haków.
Pętla to po prostu odcinek liny albo taśmy nylonowej (najlepiej rurowej), ze związanymi lub
zszytymi końcami. Do wiązania końców taśmy używa się wyłącznie tzw. węzła taśmowego.
Z liny wolno jest utworzyć pętlę z użyciem węzła podwójnego zderzakowego (najlepiej) lub
ósemki równoległej.
Szczególnym rodzajem pętli są tzw. ekspresy. Przeważnie z taśmy, krótkie, od 10 do 30 cm,
najczęściej zszyte w środku, na obydwu końcach wyposażone są w karabinki. Ułatwiają
wpięcie liny do punktów przelotowych w bardzo trudnym terenie, kiedy trzeba to zrobić
Strona 3 z 3
WSPINACZKA SKALNA
szybko jedną ręką. Poza tym są dobre do przedłużania zbyt krótkich pętli (na przykład od
kostek) i do wpinania bezpośrednio do haków oraz metalowych cięgieł małych kostek.
9. Kostki
Kostki to specjalnego kształtu kawałki metalu (najczęściej stop aluminium), z pętlą z liny lub
taśmy rurowej albo z cięgłem z linki stalowej do wpięcia karabinka. Kostki małych rozmiarów
mają zwykle kształt klina, natomiast duże mają najczęściej w przekroju sześciobok
niesymetryczny. Zadaniem wspinacza jest zaklinować kostkę w szczelinie tak, by mogła
utrzymać siłę ewentualnego upadku i przy tym nie wysunęła się ze szczeliny.
Istnieje ogromna rozmaitość kostek o różnych nazwach handlowych, z których jedne
pracują w płaszczyz
nie przyłożenia siły, inne zaś mimośrodowo. Podstawowe kostki to:
hexentric (tzw. heks)  do większych szczelin, stopper i rock (in. kiełek)  do małych
szczelin, camlock (kamlok) wkładany zwłaszcza do szczelin poziomych. Stosuje się
numerację rozmiarów, oznaczając kostki w widocznym miejscu cyframi arabskimi od 1 do 11
(największy heks).
Specjalnym rodzajem kostek są tzw. friendy złożone z czterech niezależnie rozwieranych
krzywek osadzonych na wspólnej osi, od której odchodzi sztywny lub giętki trzon. Żeby
złożyć krzywki w celu osadzenia frienda w szczelinie (także poziomej), trzeba kciukiem i
dwoma palcami pociągnąć w dół za cięgło. Po puszczeniu cięgła krzywki próbują się
rozewrzeć, blokując się tym samym w szczelinie. Wytwarzane są różne odmiany friendów o
różnych rozmiarach.
10. Haki
Haki to metalowe kliny z otworami do wpięcia karabinka, wbijane młotkiem w szczeliny
skalne. Sporządza się je zarówno z miękkiej stali jak i z twardych stopów chromo-wanado-
molibdenowych. Zarówno kształty jak i rozmiary haków są najrozmaitsze, by móc
zastosować właściwy rodzaj do napotkanej szczeliny. Dobrze osadzony hak stanowi bardzo
pewną asekurację, szczególnie w twardej skale granitowej. Na ogół jednak nie wolno ich
używać w skałkach (nie tylko w Polsce), ponieważ powodują rozszerzanie i tym samym
niszczenie szczelin. Podstawowe rodzaje haków to: rynny, v-ki (to od przekroju haka),
płytówki, łyżki, knify, listki, bongi i inne. Są też bardzo małe haki w kształcie dziobka lub
jedynki, stosowane wyłącznie w technice wspinania z użyciem sztucznych ułatwień. Ich
zadaniem jest tylko utrzymać obciążającego je statycznie wspinacza.
11. Przyrządy asekuracyjne
Aktualnie najpowszechniej stosowanymi przyrządami asekuracyjnymi są płytki Stichta i
pochodne od nich  np. kubki asekuracyjne. Płytki zrobione ze stopu aluminium mogą mieć
różne kształty ale najczęściej są okrągłe, z dwoma otworami do wprowadzania dwóch żył
liny podwójnej. Jeśli mamy linę pojedynczą, to wsuwamy ją tylko do jednego z otworów.
Wsuwa się bardzo krótki odcinek liny, który  już po drugiej stronie płytki  trzeba wpiąć do
zakręcanego (koniecznie!) karabinka przy uprzęży asekurującego. Płytka może być
zaopatrzona w sprężynę zapobiegającą blokowaniu się liny (bardzo użyteczne
udoskonalenie) oraz w cienką pętelkę, którą asekurujący przypina do tego samego
karabinka, co zabezpiecza przed zbyt dalekim przesunięciem się płytki na linie.
Przyrządem nadal stosowanym do asekuracji jest ósemka Fischera, ale wraz z
rozpowszechnieniem się płytek asekuracyjnych jej znaczenie maleje. Kiedyś ósemka
Fischera była chętnie wykorzystywana do zjazdu na linie, ale w płytce Stichta też da się
zjechać.
Produkowane są także bardziej skomplikowane przyrządy służące asekuracji, na przykład
gri-gri. Atutem tego urządzenia jest to, że lina jest mechanicznie blokowana i nawet
wypuszczenie liny z rąk przez asekurującego nie musi być groz
ne dla wspinającego się. W
gri-gri można też zjeżdżać. Minusem, oprócz niezbyt prostej budowy, jest wielkość i waga 
przynajmniej w porównaniu z płytką Stichta.
Strona 4 z 4
WSPINACZKA SKALNA
12. Wyposażenie pomocnicze
Opisane powyżej elementy wyposażenia wspinacza są w zasadzie niezbędne podczas
każdej wspinaczki w górach. Wspinacze używają jednak także cały szereg dodatkowych
 bajerów , z których niektóre mogą być wręcz niezbędne na wyjątkowo trudnych drogach.
Należy do nich proszek magnezjowy, noszony w specjalnym woreczku, w którym macza się
palce, co zapewnia im znacznie lepszą przyczepność na maleńkich chwytach. Wspinaczka
techniką sztucznych ułatwień wymaga stosowania tzw. ławeczek podciągowych. Są to dwie
krótkie, trzy lub czteroszczeblowe drabinki podwieszane do osadzonej kostki czy też haka.
W terenie zbyt trudnym do wspinania klasycznego, stając w ławeczkach wspinacz może
wyszukać i przygotować kolejny punkt asekuracyjny. A
aweczki mogą być zrobione z taśmy
nylonowej lub z aluminiowych szczebelków połączonych cienką linką. Wczepia się je do
punktów asekuracyjnych (lub pomocniczych, jeśli są za słabe do asekuracji) za pomocą
karabinków lub metalowych haczyków tzw. fifi.
Wspinanie się na nowych drogach, prowadzących płytami pozbawionymi szczelin czy rys
może wymagać zastosowania spitów do asekuracji. Są to nieduże kotwy  tuleje z klinem
wbijane w skałę za pomocą młotka i tzw. spitownicy. Do wbitego już spita wkręca się śrubkę
przytrzymującą plakietkę z otworem do wpięcia karabinka od ekspresu. Decydując się na
wspinanie tam, gdzie mogą być poważne problemy z punktami asekuracyjnymi, warto więc
zabrać spity, kołeczki rozporowe, plakietki ze śrubkami, klucz do śrubek, spitownicę i
młotek, który i tak jest przecież potrzebny do wbijania i wybijania haków.
Bardzo przydatnym uzupełnieniem ekwipunku wspinających się na dużych, trudnych
ścianach może być komplet przyrządów zaciskowych. Są to urządzenia, których konstrukcja
umożliwia przesuwanie po sztywno zamocowanej linie do góry. Pod obciążeniem zaciskają
się na linie, zabezpieczając przed obsunięciem korzystającego z nich wspinacza.
Najczęściej używa się zacisków typu jumar albo petzlowskiej pary: poign�e i croll.
Wybierając się na każdą wspinaczkę powinno się zabierać długą, cienką pętlę, która w razie
potrzeby przymocowana do liny węzłem samozaciskowym pomoże wyjść z opresji.
Najbardziej prawdopodobne, że taka potrzeba zaistnieje po ewentualnym odpadnięciu i
zawiśnięciu wspinacza, gdy asekurujący nie może nic pomóc  bo na przykład zaklinowała
się lina albo pechowiec wisi w trudnym terenie poniżej asekurującego.
Używając kostek warto zaopatrzyć się w przyrząd do ich wyciągania, gdy zbyt mocno się
zatrą w szczelinie. Jest to długa, wąska i cienka płytka metalowa, haczykowato zakończona.
Technika wspinania
1. Uwagi ogólne
Prawidłowa technika wspinania jest niezbędnym środkiem do pokonywania trudnych
formacji skalnych. Wprawdzie na drogach ekstremalnych oraz w wielowyciągowych
wspinaczkach wysokogórskich ogromne znaczenie ma też siła i wytrzymałość, to jednak
właśnie technika decyduje o efektywności wspinacza. O tym mianowicie, czy szybko czy też
powoli posuwa się do góry, czy wkrótce czy po dłuższym czasie zacznie tracić siły a także
jak duży będzie ten ubytek sił.
Na technikę wspinania składa się wiele elementów. Jest to nie tylko umiejętność
prawidłowego wykorzystania konkretnych stopni dla stóp i chwytów dla dłoni ale też sztuka
wyboru tych a nie innych fragmentów rzez
by skalnej oraz zmysł przyjmowania właściwej
pozycji i wyważenia ciała podczas wspinania i chwilowego odpoczynku.
Dobrą technikę wspinania można sobie wypracować tylko poprzez intensywne ćwiczenia
praktyczne. Trzeba się po prostu dużo wspinać w urozmaiconym terenie, zwiększając z
Strona 5 z 5
WSPINACZKA SKALNA
czasem trudności pokonywanych dróg. Musimy przede wszystkim nauczyć się odpowiednio
patrzeć na teren przed sobą  tak, by rozpoznać przypuszczalne trudności, ale też
wyśledzić możliwości ich pokonania. Można wręcz powiedzieć, że najpierw wspinamy się
głową i oczami a dopiero po chwili rękami i nogami.
Ponieważ każdy z nas ma o wiele silniejsze mięśnie nóg niż rąk, należy dążyć do
maksymalnego wykorzystania pracy nóg, oszczędzając - ile tylko się da - pozostałe mięśnie.
Jeśli nie ma akurat w danym miejscu możliwych do wykorzystania stopni, trzeba i tak zmusić
stopy do pracy, stawiając je nawet na niezbyt ewidentnych wybrzuszeniach gładkiej skały
(tzw. wspinanie na tarcie). Obciążając taki punkt podparcia pod odpowiednim kątem jest
możliwe, by przytrzymując się rękami stanąć na tej nodze i sięgnąć w ten sposób do wyżej
położonych chwytów.
We wspinaczce obowiązuje zasada trzech punktów podparcia, w myśl której do następnego
chwytu lub stopnia sięga się dopiero wtedy, gdy w sposób względnie pewny
wykorzystywane są pozostałe trzy punkty podparcia. Wspinanie zgodne z tą regułą jest więc
sekwencją osiągania i obciążania kolejnych chwytów i stopni pojedynczo, nie na raz.
2. Wspinanie na płytach skalnych
Płyta to względnie płaski i jednolity kawał skały o dużym nachyleniu. Wspinanie w takiej
formacji jest uzależnione od rodzaju skały (granit, wapień, piaskowiec) oraz od jej
urzez
bienia. Skały krystaliczne są na ogół bardziej spękane i zapewniają lepsze tarcie. Z
kolei wapień oferuje często charakterystyczne wymycia i dziurki, możliwe do wykorzystania
jako stopnie i chwyty. Z uwagi na skąpą rzez
bę wspinaczka w płytach wymaga
wyszukiwania nawet bardzo nieewidentnych punktów podparcia oraz częstej pracy nóg na
tarcie. Podstawowe znaczenie ma umiejętność odpowiedniego balansowania ciałem w celu
zachowania równowagi w warunkach bardzo słabego podparcia. Bardzo precyzyjne musi
być stawianie nóg bokiem na wąziutkich krawędziach lub czubkiem buta w płytkich
wgłębieniach. Ręce nie powinny być unoszone zbyt wysoko. Gdy zupełnie brak jest
chwytów, zadaniem rąk jest odpychać ciało od płyty, aby zapewnić umiejscowienie środka
ciężkości dokładnie w pionie ponad podparciem stóp.
3. Wspinanie w rysach
Rysy czyli pęknięcia są bardzo typowym elementem rzez
by wszystkich rodzajów skał a już
szczególnie skał granitowych. W wielu miejscach są jedynymi potencjalnymi chwytami i
stopniami, zatem niezwykle cenna jest umiejętność prawidłowego ich wykorzystania. Rysa
pozioma  o ile nie jest zbyt wąska  łatwo może stać się normalnym chwytem lub stopniem.
Trudniej przychodzi wykorzystanie do wspinania rys pionowych. Ale i na to są sposoby.
Taką rysę można potraktować jako chwyt boczny, pracujący odciągowo. Ręka trzymająca
zazwyczaj powinna być wyprostowana (mniej męczą się jej mięśnie) a całe ciało warto jest
wtedy wyważyć w przeciwną stronę. Analogicznie dla nogi  może to być stopień boczny, do
odpychania w drugą stronę.
Odpowiednio szeroka rysa stwarza możliwość jej wykorzystania poprzez tzw. klinowanie:
palców, dłoni, przedramienia, ramienia, stopy, kolana a nawet całej nogi. Wszystko zależy
od bieżącej potrzeby, no i szerokości oraz kształtu szczeliny. Najwęższe rysy (do 3 cm) dają
jedynie szansę zaklinowania palców i ew. kciuka. Nieco szersze (do kilkunastu cm)
stwarzają już ogromne możliwości. Da się w nich klinować dłoń nie tylko płasko ułożoną, ale
też w postaci pięści. Zmieścić się w nich może przedramię a także stopa (w razie czego
lekko skręcona w bok, by była węższa) a przynajmniej czubek buta. Trzeba potem
szczególnie uważać przy wyciąganiu stopy, aby jej nie uszkodzić  ale o tym należało
pomyśleć już w momencie stawania w szczelinie. W rysach jeszcze szerszych, czyli tzw.
przeszerokich lub przerysach ustawiamy się bokiem i klinujemy w miarę możliwości całą
nogę np. napierając przeciwlegle piętą i kolanem. Rękę klinujemy pomagając sobie
zgięciem jej w łokciu i rozpieraniem o przeciwległe ścianki przerysy. Czasem w szerokich
rysach są wewnętrzne chwyty i stopieńki  warto je wymacać i wykorzystać. Pokonywanie
Strona 6 z 6
WSPINACZKA SKALNA
pionowych rys metodą klinowania to męczący i bolesny rodzaj wspinaczki. Cóż, kiedy w
niektórych miejscach jedyny możliwy.
4. Wspinaczka w kominach
Od razu ustalmy, że chodzi tu o kominy skalne, czyli tak szerokie szczeliny pionowo
rozwinięte, że mieści się w nich całe ciało wspinacza. Oczywiście szerokość kominów
może być różna, ale zawsze powinna istnieć możliwość dosięgnięcia przeciwległych ścian.
W szerokim kominie jest szansa na wspinaczkę konwencjonalną, z wykorzystaniem stopni i
chwytów na jednej ze ścian, bądz
na obydwu. Jeśli wspinacz jednocześnie korzysta z obu
ścian komina stojąc rozkrokiem na stopniach przeciwległych ścian (a jak brakuje stopnia to
na tarcie), to jest to tzw. rozpieraczka. Jeżeli z kolei ustawiamy stopy lub kolana na jednej
ściance komina a na przeciwległej opieramy plecy np. z powodu jej słabego urzez
bienia, to
znaczy że weszliśmy w zapieraczkę. Ręce korzystają z chwytów lub pracują na wypieranie
ciała do góry. Trzeba zdawać sobie sprawę, że prawidłowa zapieraczka jest wbrew pozorom
jedną z najmniej męczących i najbezpieczniejszych technik wspinaczkowych. Gdy mamy do
czynienia z ciasnym kominem to najczęściej nie warto wciskać się weń bardzo głęboko.
Zwykle bowiem jego krawędzie są na tyle urzez
bione, że można je wykorzystać jako stopnie
i chwyty jednej strony ciała, podczas gdy druga pracuje na zapieranie.
5. Technika kontrowania
Oczywistym sposobem kontrowania jest rozpieraczka i zapieraczka. Mamy tutaj bowiem do
czynienia z dwoma równoczesnymi, przeciwnie skierowanymi siłami na przeciwległe ściany
komina. Kontrowaniem jest też wykorzystywanie chwytów odciągowych. Podczas gdy dłoń
trzyma za boczny chwyt, ciało wsparte na jednej stopie jest wychylone w przeciwną stronę,
by umożliwić sięgnięcie drugą nogą do następnego stopnia i dz
wignięcie się na nim do góry.
Rzecz jasna lepiej, żeby druga ręka też coś robiła w tym kierunku. Również korzystanie z
podchwytu, czyli chwytu skierowanego w dół (najczęściej jest to dolna, ostra krawędz

wybrzuszenia skały lub odpęknięta od dołu płyta) jest rodzajem kontrowania. Żeby była
jasność: wyprostowana ręka napiera na podchwyt od dołu podczas gdy trzymająca go dłoń
jest skierowana stroną wewnętrzną do góry. Równocześnie praca nóg na stopniach lub na
tarcie wypycha ciało do góry. Wznoszenie ciała jest wszakże ograniczone długością
wyprężonej ręki i w ten sposób dochodzi do chwilowej równowagi sił. Tę chwilę trzeba
wykorzystać na znalezienie wyżej położonego chwytu dla drugiej ręki.
Najbardziej typowym rodzajem kontrowania jest technika D�lfera (dawny wspinacz, który na
to wpadł), wykorzystywana do pokonywania rys pionowych biegnących w dnie zacięcia,
szczelin o przesuniętych krawędziach, dwóch równoległych rys a także odstrzelonych płyt
lub bloków skalnych. Polega ona na naprzemiennym chwytaniu odciągowym za pionową
krawędz
coraz to wyżej - to jedną, to drugą dłonią, przy jednoczesnym odpychaniu od
przeciwległej ścianki stopami ustawianymi na zmianę coraz wyżej. Oczywiście zasada
trzech punktów podparcia musi być tutaj szczególnie skrupulatnie przestrzegana. Technika
ta jest bardzo męcząca, nie daje też szans na odpoczynek. Trzeba to więc robić szybko i
zdecydowanie.
6. Wspinanie w terenie przewieszonym
Pokonywanie formacji przewieszonych takich jak przewieszki, okapy, dachy a także
przewieszone rysy i kominy jest wyjątkowo trudne i wyczerpujące fizycznie. Tutaj
szczególnie sprawdza się zasada, że opłaca się maksymalnie wysoko podchodzić na
nogach klinując stopy albo stawiając je na nawet najmniejszych stopniach, żeby choć trochę
ulżyć rękom, które przede wszystkim utrzymują ciężar ciała. Należy przy tym starać się
utrzymywać środek ciężkości ciała jak najbliżej skały. Niestety, nie ma patentu na efektywne
wspinanie w przewieszonym terenie. W zależności od napotkanych szczegółów terenu
Strona 7 z 7
WSPINACZKA SKALNA
trzeba starać się wykorzystać całą swoją wiedzę o wspinaniu  czy to odciągając się, czy
kontrując np. techniką D�lfera, czy też klinując naprzemiennie dłonie lub stopy. Bardzo
dobrze, jeśli uda się zahaczyć stopę, zwłaszcza w momencie przewinięcia się przez kant
przewieszki. Tak czy owak jesteśmy skazani na dynamiczne podciąganie się z użyciem
głównie rąk, co bardzo szybko odbiera siły. Wspinanie się na samych rękach w okapie to
już zupełna ostateczność.
7. Trawersowanie i wspinaczka w dół
Nie zawsze droga wspinaczkowa wiedzie wprost do góry. Bywają odcinki, że trzeba iść w
bok albo nawet trochę się obniżyć. Wspinaczka w poziomie nosi nazwę trawersowanie.
Sama technika trawersowania i wspinania w dół nie różni się zasadniczo od wspinaczki do
góry, są wszakże pewne niuanse, z których warto zdawać sobie sprawę. Ponieważ nie
dz
wigamy ciała wbrew grawitacji do góry, mniej męczą się ręce; można je więc układać na
mniejszych i mniej wygodnych chwytach niż normalnie. Przekładając ręce i nogi na
trawersie opłaca się czasem je krzyżować. Rzadsze są wówczas ruchy przesuwające ciało
w bok. Korzystając z dobrych chwytów można stopami dynamicznie przeskakiwać do
następnych stopni, co skraca czas męczenia się rąk i w ogóle przyśpiesza wspinaczkę.
Schodząc w dół znacznie trudniej jest wypatrzyć kolejne chwyty a już szczególnie trudno
jest zauważyć właściwe stopnie. Niweczy to zysk, jaki daje nam oszczędzanie sił na mniej
intensywnym dz
wiganiu ciała. Trudniejsze są tutaj ruchy na równowagę oraz właściwe
obciążanie stóp na tarcie. Także konieczność ciągłego patrzenia w dół, w kierunku
ekspozycji może nieco usztywnić ruchy.
8. Odpoczywanie podczas wspinania
Mówienie o odpoczywaniu podczas wspinania brzmi z pozoru jak absurd, a jednak
absurdem nie jest. Prawie na każdej drodze wspinaczkowej są miejsca (czasem z rzadka),
w których może odpocząć jeśli już nie całe ciało (który to zmęczony wspinacz nie marzy o
napotkaniu wygodnej półki), to przynajmniej określona grupa mięśni. Najkorzystniej byłoby,
gdyby takie odpoczynkowe miejsce trafiło się tuż przed spiętrzeniem trudności. Gdy
dysponujemy dwoma wygodnymi stopniami, to możemy pozwolić nieco odpocząć rękom 
jeśli nie na raz, to przynajmniej na zmianę. Gdy jest okazja stanąć wreszcie całą stopą na
stopniu, to odpoczną naprężone przeważnie mięśnie łydek. Pewne zaklinowanie nogi w
szczelinie da możliwość rozluz
nienia mięśni drugiej nogi, a może i rąk. Stosunkowo wiele
miejsc pozwalających na taki częściowy odpoczynek oferuje rozpieraczka a już przede
wszystkim zapieraczka. Zwłaszcza ręce i barki mają wtedy okazję częściej odpocząć. Nie
bez znaczenia jest poprawienie w takich momentach stanu psychicznego, który po przejściu
dłuższego ciągu trudności może być już mocno nadwerężony.
9. Technika sztucznych ułatwień
Gdy napotkane trudności techniczne przekraczają nasze możliwości pokonania ich w
klasyczny sposób, stajemy przed wyborem: wycofać się, czy też próbować wspinaczki z
wykorzystaniem sztucznych ułatwień. Wybór tej drugiej koncepcji nie musi od razu oznaczać
konieczności posiadania przy sobie specjalistycznego sprzętu. Czasem wystarczy stanąć na
haku, postawić stopę w pętli albo też przytrzymać się punktu asekuracyjnego, by drugą ręką
móc już sięgnąć do dobrego chwytu. Niekiedy start ze stanowiska jest na tyle trudny, że
udaje się to dopiero przy pomocy partnera. Najczęściej polega to na zwyczajnym stanięciu
na ramionach asekurującego, skąd już da się sięgnąć do dobrego stopnia lub chwytu.
Sytuacja powyższa ma nawet swoją nazwę: żywa drabina.
Bywa jednak, że zbyt duże trudności to nie jest tylko jedno miejsce, ale cały ich ciąg. Jak
sobie wtedy radzić? Jeśli taki odcinek nie przekracza kilku metrów, to stojąc w pętli lub na
haku można próbować założyć wyżej następny punkt asekuracyjny i potraktować go znów
jako sztuczny chwyt i stopień. Na
dłuższym odcinku wielokrotne powielanie tej prostej techniki kosztuje jednak za wiele sił,
Strona 8 z 8
WSPINACZKA SKALNA
szczególnie w terenie przewieszonym. Na taką okoliczność trzeba mieć ze sobą parę
ławeczek podciągowych, w szczebelkach których można siedzieć albo stać, zależnie od
potrzeby. Rzecz jasna, żeby obciążyć takie drabinki, trzeba je wpierw powiesić na
osadzonym haku, kostce, spicie lub też na zaczepionej o coś pętli. Stojąc na środkowych
albo górnych szczeblach instalujemy kolejny punkt asekuracyjny i wpinamy do niego linę.
Zwalniamy teraz jedną ławeczkę i wieszamy ją na tym nowym przelocie, najlepiej na
osobnym karabinku. Po wejściu nogą do najniższego szczebla odciążamy dolną drabinkę i
wieszamy obok tej pierwszej. W niej umieszczamy swą drugą nogę i przechodzimy na
wyższe szczebelki, skąd możemy już sięgnąć do jakiejś wyżej położonej szczeliny. Gdy
ocenimy, że przelot jest za słaby, by utrzymać nawet krótki lot, sprawdzamy, czy
przynajmniej utrzyma nasz ciężar statycznie. Robimy to wtedy, gdy na poprzednim punkcie
wisi jeszcze jedna ławeczka, by w razie niepomyślnego testu móc szybko na nią wrócić.
Jeżeli próba wypadnie pozytywnie, przewieszamy wyżej tę dolną ławeczkę, ale do tak
słabego punktu nie warto wpinać liny asekuracyjnej. Co któryś przelot musi być jednak
mocny, żeby nie narażać się na zbyt długi upadek. Gdy stajemy w środkowych albo górnych
szczeblach, warto jest wpiąć do punktu lonżę od uprzęży, która bardzo pomaga w
utrzymaniu pionowej postawy podczas instalowania kolejnego przelotu. Trzeba tylko
uważać, żeby w ten sposób nie wyciągnąć niechcący słabiutkiego haka czy kości. Używana
w tym celu lonża może mieć kilka oczek  do wyboru w zależności od bieżącej potrzeby.
Siedząc w ławeczkach, z wpiętą do przelotu lonżą wielooczkową, da się z powodzeniem
odpoczywać co jakiś czas. A jest to nieuniknione, gdyż technika sztucznych ułatwień, bo tak
nazywa się opisany powyżej ciąg działań, jest bardzo wyczerpująca fizycznie.
Na przewieszonych lub bardzo słabo urzez
bionych drogach, za pomocą techniki
podciągowej albo inaczej techniki hakowej (używa się też takich nazw) mogą być
pokonywane nawet całe wyciągi. W takich przypadkach stanowiska asekuracyjne bywają
również wiszące i asekurować trzeba tkwiąc w ławeczkach podciągowych. Ale nawet takie
stanowisko musi spełniać wszystkie wymogi bezpieczeństwa, o jakich była wcześniej i
będzie póz
niej mowa.
Drugi w zespole przemieszcza się również w ławeczkach, w podobny sposób jak ten
pierwszy. Likwiduje kolejne punkty przelotowe będąc już ulokowanym w punkcie
następnym, w dolnych szczeblach swoich drabinek. Jeżeli trudności drogi są szczególne lub
jest dużo sprzętu do transportowania, to drugi wspinacz może wychodzić na sztywno
zamocowanej linie, z użyciem przyrządów zaciskowych. Idealnie jest używać wtedy lin
połówkowych  na jednej żyle zawodnik wchodzi, a drugą żyłą jest asekurowany z górnego
stanowiska. Zresztą w ogóle korzystniej jest stosować linę połówkową we wspinaniu
techniką sztucznych ułatwień, daje to bowiem możliwość dodatkowej pomocy ze strony
asekurującego.
Asekuracja
1. Wspinanie a asekuracja
Działania i środki przeciwdziałające groz
nym dla życia i zdrowia skutkom odpadnięć
wspinających się noszą ogólną nazwę asekuracja. Istnieje sprzężenie zwrotne pomiędzy
poziomem wspinania a postępem w rozwoju sprzętu i technik asekuracji. Mierzenie się z
coraz większymi trudnościami wspinaczkowymi
radykalnie zwiększa ryzyko odpadnięć. Dlatego koniecznym staje się stosowanie
odpowiednio udoskonalonych metod asekurowania w oparciu o coraz nowocześniejsze
środki techniczne. Z drugiej zaś strony postęp w dziedzinie asekuracji pozwala na
atakowanie w warunkach względnego bezpieczeństwa coraz trudniejszych dróg, co
umożliwia doskonalenie techniki wspinania.
Strona 9 z 9
WSPINACZKA SKALNA
2. Układ asekuracyjny
Zakładając, że wspina się zespół dwuosobowy, w skład pełnego układu asekuracyjnego
wchodzą następujące elementy składowe: dolne stanowisko asekuracyjne, asekurujący (in.
asekurant) ze swoim własnym zabezpieczeniem i sposobem asekurowania, lina łącząca
obydwu wspinaczy przymocowana do uprzęży asekuracyjnych za pomocą odpowiednich
węzłów, punkty asekuracyjne na odcinku pomiędzy asekurującym a asekurowanym (tzw.
przeloty) a także asekurowany i jego górne stanowisko asekuracyjne, jakie sam założy dla
ubezpieczania drugiego z partnerów.
Kolejność działań asekurującego się zespołu wspinaczkowego wynika już z powyższego
układu asekuracyjnego. U podnórza zaplanowanej drogi wspinacze zakładają stanowisko
asekuracyjne i jeden z nich  nazwijmy go B  będzie asekurował tego, który będzie szedł
do góry jako pierwszy (oznaczmy go A). Wspinający zakłada punkty asekuracyjne
(przelotowe), które mają za zadanie minimalizować potencjalny upadek prowadzącego,
wpinając do nich linę. Jeśli zaplanowana trasa jest dłuższa niż lina (w górach jest tak z
reguły, w skałkach niekoniecznie), to wspinacz A w jakimś nadającym się do tego miejscu
zakłada stanowisko asekuracyjne. Będzie ono służyć do ubezpieczania wspinacza B, który
po zlikwidowaniu niepotrzebnego już stanowiska dolnego zaczyna się wspinać
(asekurowany od góry przez A), zdejmując kolejne przelotowe punkty asekuracyjne. Po
dojściu do stanowiska (które od tego momentu staje się dolnym), wspinacz B ponownie
przejmuje rolę asekuranta bądz
idzie w górę, coraz to wyżej nad stanowisko, wyposażając
teren w punkty asekuracyjne, by na koniec, ograniczony długością liny, założyć własne
stanowisko górne. Taki schemat działania trwa aż do zakończenia wspinaczki lub do
napotkania terenu, który jest na tyle łatwy i bezpieczny, że nie wymaga ubezpieczeń.
Odcinek pomiędzy kolejnymi stanowiskami asekuracyjnymi nazywamy wyciągiem a
wspinaczka, podczas której wystąpiła potrzeba założenia kilku stanowisk nosi nazwę
wielowyciągowej.
Kolejne fazy wspinania zespołu dwuosobowego ze zmianą prowadzenia na
stanowisku.
3. Stanowisko asekuracyjne
Strona 10 z 10
WSPINACZKA SKALNA
Stanowisko asekuracyjne to odpowiednio przygotowane miejsce, z którego można
bezpiecznie asekurować liną wspinającego się partnera. Owo odpowiednie przygotowanie
polega przede wszystkim na wyposażeniu w punkty asekuracyjne tak mocne i pewne, by
móc przyjąć i utrzymać gwałtowne szarpnięcie spowodowane upadkiem prowadzącego.
Siła, która wówczas przez chwilę zadziała na stanowisko, może nawet przekroczyć 1000
kG. Ponieważ ocena pojedynczego punktu asekuracyjnego może być zawodna, musi on
być zdublowany innym, równie pewnym punktem. Jeśli nie jesteśmy ich całkiem pewni, to
musimy dołożyć kolejny dobry punkt.
Stanowisko powinno móc przyjąć obciążenie z dowolnej strony ale musi być ustawione tak,
aby ubezpieczać przede wszystkim najbardziej prawdopodobny kierunek spodziewanego
szarpnięcia.
Najważniejszym elementem stanowiska asekuracyjnego jest zawsze człowiek, który tam
przebywa i asekuruje. Aby mógł to robić skutecznie musi być sam zabezpieczony przed
upadkiem i poderwaniem do góry. Przymocowuje się więc do punktów asekuracyjnych i to
jest jego autoasekuracja. Zrobić to może za pośrednictwem pętli wpiętych do punktów
stanowiskowych i do swojej uprzęży, ale może też wykorzystać do tego linę, na której wiąże
węzeł (np. ósemkę lub wyblinkę) w pewnej, zwykle rzędu 0,5 m odległości od uprzęży i
wpina go do wszystkich punktów karabinkiem, koniecznie zakręconym. Przypomnijmy, że
lina cały czas w sposób pewny jest przymocowana na swych końcach do obydwu
partnerów.
Korzystną jest sytuacja, gdy wszystkie na raz punkty będą pracować przy gwałtownym
obciążeniu, gdyż każdy z nich zostanie poddany tylko części całej siły upadku
asekurowanego. Inaczej mówiąc siła rozłoży się pomiędzy wszystkie punkty zamocowania
stanowiska. Zmniejszy to znacząco ryzyko wyrwania słabszych spośród nich. Można to
osiągnąć albo poprzez odpowiednie wyregulowanie długości przedłużek z pętli od każdego
punktu, albo przez skonstruowanie stanowiska samonastawnego. Charakteryzuje się ono
tym, że karabinek, do którego wpięty jest asekurujący przesuwa się wzdłuż pętli łączącej
wszystkie punkty stanowiskowe w taki sposób, że cały czas napięty jest każdy z nich,
niezależnie od kierunku zadziałania siły. Specyficzny sposób połączenia karabinka z pętlą,
dzięki któremu tak się dzieje, pokazany jest na rysunku.
Stanowisko samonastawne  rozkład sił w zależności od kąta, pod jakim wpięty
jest do pętli karabinek.
Odnośnie punktów asekuracyjnych na stanowisku: trzeba bezwzględnie przestrzegać
zasady, żeby były one rzeczywiście niezależne. Nie mogą to być np. dwa haki, dwie kostki
Strona 11 z 11
WSPINACZKA SKALNA
czy kostka i hak osadzone w tej samej szczelinie, bo tak naprawdę jest to nadal jeden
punkt.
Kąt między poszczególnymi pętlami od punktów stanowiskowych nie powinien przekraczać
90� a już bardzo korzystnie dla rozkładu sił jest wtedy, gdy wynosi 60�.
Jak już wspomniano, karabinek łączący punkty na stanowisku musi być zakręcony,
podobnie jak ten, do którego jest wpięty asekurujący (może to być ten sam karabinek). Nie
dysponując karabinkiem zakręcanym radzimy sobie w ten sposób, że wpinamy równolegle
dwa zwykłe karabinki ale z odwrotnie ułożonymi zamkami.
Odpadnięcie prowadzącego spowoduje szarpnięcie do góry stanowiska asekuracyjnego z
dużą siłą. Przewidując takie zdarzenie asekurant powinien mieć swoje własne
zabezpieczenie przymocowane od dołu.
Wybierając miejsce na stanowisko należy brać pod uwagę ewentualne zagrożenie
spadającymi kamieniami. Nie wszystkie miejsca na drodze są bowiem jednakowo na nie
narażone.
4. Sposoby asekurowania
Stosowane są różne rodzaje asekuracji. Jest asekuracja sztywna i lotna, jest dolna i górna,
jest statyczna i dynamiczna, jest wreszcie asekuracja z ciała oraz za pośrednictwem
specjalnych przyrządów.
4.1. Asekuracja sztywna i lotna
Asekuracja sztywna jest dokonywana ze stanowiska asekuracyjnego  jest to więc
klasyczny model asekuracji. Asekuracja lotna jest asekuracją w ruchu. Obydwaj partnerzy
związani liną wspinają się równocześnie w pewnej, zwykle co najmniej 10 metrowej
odległości od siebie, przy czym każdy z nich niesie linę zwiniętą od swojej strony. Jest to
asekuracja stosowana najczęściej na lodowcach, wobec niebezpieczeństwa wpadnięcia do
szczeliny lodowej. Niekiedy stosuje się ją również we wspinaczce skalnej, zwłaszcza w
nietrudnym terenie na ostrzu grani. Idący jako pierwszy przekłada wówczas linę przez
nadające się do tego fragmenty rzez
by skalnej, takie jak odpęknięte bloki, zęby skalne czy
też mijane turniczki. Robi to tak, aby po odpadnięciu (które przecież może się przytrafić w
każdym terenie) zawisnąć na linie zaczepionej o tego rodzaju element. Drugi wspinacz w
takiej sytuacji natychmiast zatrzymuje się i przyjmuje pozycję asekuracyjną. Tarcie liny o
skałę jest na tyle duże, że powinien wyasekurować spadającego partnera. W skrajnym
przypadku, gdy lina nie jest jeszcze przełożona przez skałę, powinność nakazuje
błyskawicznie skoczyć na przeciwną stronę grani, by własnym ciężarem zrównoważyć
ciężar partnera. Ale taka ostateczność zasadniczo nie powinna się wydarzyć. Jeśli bowiem
teren się do tego niezbyt nadaje, to nie należy stosować asekuracji lotnej, tylko sztywną. I to
nawet wtedy, gdy wspinaczka jest łatwa i ryzyko odpadnięcia niewielkie. Asekuracja lotna
jest szalenie niebezpieczna i jeśli już się ją stosuje, to tylko z jednego powodu  żeby
zaoszczędzić cenny czas, który może mieć ogromne znaczenie w długiej wspinaczce
górskiej.
4.2. Asekuracja dolna i górna
Z asekuracją dolną i górną zetknęliśmy się już w tym rozdziale, gdy opisany został cały
układ asekuracyjny zespołu. Wtedy, gdy pierwszy na linie wspinał się do góry powyżej
stanowiska, z którego był asekurowany, mieliśmy do czynienia z asekuracją dolną. Gdy
natomiast ten, który przed chwilą się wspinał, teraz asekuruje z góry, ze swojego (górnego)
stanowiska partnera, który od dołu do niego dochodzi, to jest to asekuracja górna.
Specyficzną odmianą asekuracji górnej jest tzw. wędka, stosowana podczas wspinania
treningowego na niezbyt wysokich skałach. Wspinający porusza się wprawdzie ponad
asekurantem ale ubezpieczony jest liną idącą od niego do góry. Lina przełożona jest przez
karabinek (koniecznie zakręcony !) przyczepiony do układu uprzednio przygotowanych
Strona 12 z 12
WSPINACZKA SKALNA
punktów asekuracyjnych, od którego podąża w dół, do asekurującego, wygodnie
usytuowanego na ziemi.
4.3. Asekuracja poprzez ciało
Asekuracja z ciała to historycznie rzecz biorąc pierwszy sposób ubezpieczania liną.
Stosowany był wtedy, gdy nie wymyślono jeszcze żadnych przyrządów asekuracyjnych, ale
w pewnych sytuacjach poprzez ciało asekuruje się do dziś dnia. Bezpośrednio z ciała
można asekurować na dwa sposoby: z bioder i z barku. Przy asekuracji z bioder ważne jest,
żeby lina poprowadzona wokół pasa asekuranta przechodziła powyżej pętli, za pomocą
której jest on przymocowany do stanowiska. Zapobiega to zsunięciu się w dół gwałtownie
szarpniętej liny. Pod żadnym pozorem nie wolno puścić liny ręką blokującą (na rysunku jest
to ręka prawa). Luz wydaje ręka prowadząca (na rysunku  lewa), przesuwana wzdłuż liny w
miarę potrzeby. Aby wyłapać odpadnięcie należy rękę blokującą zgiąć w łokciu i przybliżyć
do ciała. Lina wówczas przylega do ciała asekurującego na dłuższym odcinku i tarcie jest
większe.
Z barku wolno asekurować jedynie na stanowisku górnym a więc gdy asekurowany znajduje
się poniżej asekurującego. W swej części blokującej lina, zamiast opasywać biodra,
przechodzi z tyłu przez plecy do góry aż na bark i stąd w dół, gdzie jest trzymana ręką
blokującą. Asekurujący musi stać pewnie, żeby nie groziło zsunięcie liny z barku.
Asekuracja z ciała. Asekuracja z płytki Stichta 
podawanie i blokowanie liny.
Niewątpliwym plusem asekuracji z ciała jest, że nie wymaga ona żadnych przyrządów. Tym
niemniej trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że metoda ta nadaje się do wyłapywania tylko
niewielkich odpadnięć; dla długich lotów nie jest wystarczająco bezpieczna. Wypuszczenie
liny z ręki blokującej, np. z powodu oparzenia nie chronionej rękawiczką skóry dłoni przez
przesuwającą się szybko linę, oznacza w praktyce błyskawiczne rozwinięcie całej liny, co
może okazać się tragiczne w skutkach. Niezbędnym wyposażeniem asekurującego poprzez
ciało muszą więc być rękawiczki.
Strona 13 z 13
WSPINACZKA SKALNA
4.4. Asekuracja za pośrednictwem przyrządu
Nowsze i bezpieczniejsze sposoby asekurowania wymagają użycia odpowiedniego
przyrządu, a już co najmniej zakręcanego karabinka. Lina nie oplata ciała asekuranta, tylko
przechodzi przez przyrząd w taki sposób, że wyłapanie upadku wspinacza jest ułatwione
dzięki przegięciom liny i jej dużemu tarciu o przyrząd. Najprostszym takim sposobem jest
ubezpieczanie z użyciem węzła Baumgartnera (nazwisko wspinacza, który go wymyślił).
Półwyblinkę  bo tak nazywa się inaczej ten węzeł  zakłada się na zakręcanym karabinku,
najlepiej o gruszkowatym kształcie typu HMS (żeby się lina nie blokowała). Karabinek
zamocowany jest do uprzęży lub bezpośrednio do stanowiska. Półwyblinka daje się łatwo
przesuwać w karabinku, łatwo też można ją przestawić z wybierania do wydawania luzu i
odwrotnie, oczywiście bez rozwiązywania. Wygodna do stosowania jest szczególnie na
górnym stanowisku, wpięta bezpośrednio do punktów asekuracyjnych.
Bardzo zalecane jest ubezpieczanie za pomocą płytki Stichta (też nazwisko wynalazcy).
Płytka nie skręca liny, jest mała, lekka i bardzo prosta w obsłudze. Można tu używać
zarówno lin pojedynczych, jak i podwójnych (podobnie jak w przypadku węzła
Baumgartnera). W sytuacji zagrożenia upadkiem asekurowanego, ręka blokująca powinna
natychmiast ruchem w dół spowodować przegięcie liny na krawędzi płytki i tym samym jej
zablokowanie.
Nadal popularnym przyrządem asekuracyjnym jest, od wielu lat już używana, ósemka
Fischera (on ją wymyślił), znana też pod nazwą ósemka Cloga (jeden z producentów) lub po
prostu ósemka. Nie jest to jednak aż tak dobry do asekuracji przyrząd jak płytka, ponieważ
skręca linę (co jest szczególnie nieprzyjemne w przypadku lin podwójnych), gorzej hamuje
od płytki, jest relatywnie duży i ciężki. W zamian bardzo łatwo i wygodnie jest weń wpiąć
linę, jest też dobry do ewentualnego zjazdu na linie.
Półwyblinka na karabinku HMS.
4.4. Asekuracja statyczna i dynamiczna
Podział asekuracji na statyczną i dynamiczną jest związany ze sposobem blokowania liny
po odpadnięciu asekurowanego wspinacza. Natychmiastowe, całkowite zablokowanie liny w
przyrządzie asekuracyjnym to asekuracja statyczna. Zablokowanie niecałkowite,
pozwalające na chwilowy przesuw liny przed całkowitym zastopowaniem to z kolei
asekuracja dynamiczna. Pierwszy rodzaj ubezpieczania jest wprawdzie pewniejszy, ale
powoduje bardzo niekorzystne, nagłe szarpnięcie wyasekurowanego wspinacza. Drugi
sposób dopuszcza wprawdzie nieco dłuższy lot, ale jest on za to miękko wyhamowany.
Statyczne asekurowanie jest konieczne tam, gdzie przedłużony lot mógłby zagrażać
upadkiem na ziemię lub skałę albo obijaniem lecącego o jakieś skalne występy.
Dynamiczne wyłapywanie lotów, jako znacznie trudniejsze, wymaga dużego doświadczenia
i wyczucia od asekurującego. Poza tym w zasadzie nadaje się do tego tylko płytka Stichta,
Strona 14 z 14
WSPINACZKA SKALNA
bo tylko ona zapewnia wystarczająco duże hamowanie, by móc zapanować nad liną i
zablokować ją w przyrządzie z pewnym opóz
nieniem. Asekuracja dynamiczna jest
niezbędna w sytuacji, gdy z jakichś powodów stanowisko jest bardzo słabe, np. założone
awaryjnie w terenie nie najbardziej się do tego nadającym.
5. Współczynnik odpadnięcia
Wbrew pozorom, o sile szarpnięcia, jakiej poddany zostaje odpadający od skały wspinacz w
momencie zatrzymania się na linie, decyduje nie długość lotu, ale tzw. współczynnik
odpadnięcia. Jego wartość stanowi stosunek długości lotu do długości pracującej liny.
Teoretycznie maksymalną wartością takiego ilorazu może być 2 - gdy długość lotu wynosi
dwukrotność przewyższenia wspinacza nad stanowiskiem w momencie odpadnięcia. Tak
naprawdę jednak, o ile asekurujący wybierze podczas odpadania partnera trochę liny, tak
liczony współczynnik może wynieść trochę więcej niż 2. Generalnie  im większa jest
wartość tego współczynnika, tym groz
niejsze jest odpadnięcie dla narządów wewnętrznych i
układu kostnego delikwenta (powyżej wartości 1 każde odpadnięcie uważane jest za
ciężkie).
Współczynnik odpadnięcia (WO) równy 2 może zdarzyć się tylko w sytuacji, gdy między
asekurującym a asekurowanym nie było żadnego punktu asekuracyjnego (lub był, ale
wypadł na wskutek szarpnięcia). Przykładowo  jeśli wspinacz odpadł będąc 3 m powyżej
asekuranta a nie zdążył założyć żadnego przelotu (asekuracyjnego punktu przelotowego),
to spadnie te 3 metry do poziomu stanowiska oraz następne trzy poniżej, bo na tyle pozwala
- także trzymetrowy - odcinek wybranej przez niego liny (chyba, że zatrzyma się po drodze
na jakiejś półce). Zauważmy, że pomimo niezbyt długiego lotu WO = 6m /3m = 2 i na
wspinacza zadziała ogromna siła rzędu 1 T (przy asekuracji statycznej), bliska sile
granicznej liny.
Sytuacja zmieni się radykalnie, jeśli prowadzący przed odpadnięciem wprawdzie także
wspiął się 3 metry, ale zawisł na linie przełożonej przez punkt asekuracyjny, który po drodze
założył będąc np. 2 m ponad stanowiskiem. Współczynnik odpadnięcia będzie teraz mieć
wartość: WO = 2m / 3m = 0,67, gdyż lot był dwumetrowy (jeden metr do przelotu i następny
metr poniżej) a prowadzący wybrał podczas wspinaczki ponad stanowiskiem 3 m liny. Taka
wartość współczynnika gwarantuje względną łatwość wyhamowania lotu, ponieważ siła
udaru jest wtedy kilkakrotnie mniejsza od tej z poprzedniego przykładu. Część energii
upadku przejmuje lina, część punkt asekuracyjny (np. kostka mocniej zatrze się w
szczelinie, pętla się wydłuży a węzeł zaciągnie), część wreszcie zamortyzuje stanowisko:
punkty, pętle, węzły, no i sam asekurujący ze swoim sposobem asekuracji. Wobec
stosunkowo niewielkiego WO, siła jaka po tym wszystkim zadziała na wiszącego na linie,
będzie zupełnie dla niego niegroz
na. Wniosek sam się narzuca  prowadzący musi jak
najszybciej, nawet w łatwym terenie, założyć dobry punkt asekuracyjny tuż ponad
stanowiskiem, z którego jest asekurowany. Jeżeli rzez
ba skały jest tutaj zbyt uboga, to
należy wykorzystać do tego celu najwyższy punkt stanowiskowy.
Bezpieczeństwo wspinaczki wzrasta niepomiernie, gdy na początku wyciągu przeloty
zakładane są gęsto, podczas gdy wyżej mogą być już coraz rzadsze. Bez prześledzenia
całego procesu odpadnięcia konstatacja powyższa może wydawać się absurdalna, a jednak
jest to prawda! Przy prawidłowym zakładaniu punktów przelotowych, im wyżej ponad
stanowiskiem zaistnieje odpadnięcie, tym jest mniej niebezpieczne, na co wskazuje mała
wartość WO. Powiedzmy zatem, że wspinacz odpadł 30 m nad stanowiskiem a 10 m
powyżej ostatniego punktu asekuracyjnego. W tej, z pozoru niezwykle groz
nej sytuacji, przy
bardzo długim locie równym 20 metrów, WO = 20m / 30m = 0,67. Nie jest to więc wcale
więcej niż krótki upadek, ale tuż nad stanowiskiem z poprzedniego przykładu. Po
zamortyzowaniu przez cały układ asekuracyjny, nie powinno być to silne a więc
niebezpieczne dla ciała szarpnięcie.
Sytuację może też znacząco poprawić stosowanie asekuracji dynamicznej (tam, gdzie
można). Wydłużenie lotu w takim przypadku jest z nawiązką rekompensowane przez 
ważniejsze dla ciała  miękkie tego lotu wyhamowanie.
Strona 15 z 15
WSPINACZKA SKALNA
6. Punkty asekuracyjne
Punkty asekuracyjne, do których wspinacz wpina karabinkiem linę wędrując coraz to wyżej,
zapewniają mu  lepsze czy gorsze, ale jednak jakieś zabezpieczenie przed długim i
niebezpiecznym lotem. Wybór i sposób zastosowania tych punktów, zwanych również
punktami przelotowymi albo po prostu przelotami, decyduje o jakości całego układu
asekuracyjnego.
W zależności od przyjętego kryterium, punkty asekuracyjne można podzielić na: naturalne i
sztuczne oraz na kierunkowe i bezkierunkowe. Naturalne to rozmaite bloki, koluchy i ucha
skalne, odpęknięte płyty, zaklinowane kamienie a także drzewa i kosówka. Wykorzystanie
takich elementów terenu wymaga umiejętnego powieszenia na nich pętli z liny lub taśmy i
za pośrednictwem karabinka połączenia tych pętli z liną na odcinku pomiędzy wspinającym
się a asekurującym. Punkty sztuczne to wszelkiego rodzaju narzędzia wyprodukowane dla
celów asekuracji przez człowieka. Mogą to być haki, kostki, friendy, kołki, nity, spity i innego
rodzaju kotwy osadzane w skale. Poznaliśmy je już wcześniej przy okazji prezentacji
wyposażenia wspinacza skalnego.
Niektóre punkty asekuracyjne są w stanie wytrzymać tylko takie obciążenie, które jest
przyłożone w odpowiednim kierunku. Są to tzw. punkty kierunkowe. Takie z kolei, które
mogą pracować we wszystkich kierunkach nazywamy punktami asekuracyjnymi
bezkierunkowymi. Punkty kierunkowe to przede wszystkim haki i kostki, ponieważ
kierunkowość wyznacza tu szczelina, w jakiej są osadzone. Koluchy czy też zęby skalne są
też punktami kierunkowymi, bo przy niekorzystnym rozłożeniu sił pętla na nie założona
może się zsunąć. Mocno zaklinowany kamień, ucho skalne, ring czy też spit to punkty
bezkierunkowe.
Zakładając przelot kierunkowy trzeba przewidzieć kierunek szarpnięcia przy ewentualnym
odpadnięciu od skały. Niekiedy warto stosować układy dwóch lub nawet trzech haków czy
też kostek osadzonych w różnych szczelinach i połączonych pętlą na sztywno tak, że
nawzajem kontrują obciążenia przyłożone z jednej lub drugiej strony.
Fundamentalną zasadą jest, by wpinać linę do punktu asekuracyjnego zawsze za
pośrednictwem karabinka a nie np. przekładać pętlę bezpośrednio przez linę i wtedy ją
związać. Karabinek musi być tak wpięty, żeby był zabezpieczony przed wypięciem w wyniku
uderzenia o skałę. Do elementów metalowych o ostrych krawędziach (haki, plakietki)
musimy wpiąć najpierw karabinek, do niego ew. pętlę przedłużającą i dopiero teraz
karabinek do liny. Kostki z metalowymi cięgłami traktujemy podobnie  karabinek,
przedłużka i znów karabinek do liny.
Wpinając pętlę do liny należy zważać na to, żeby kąt na pętli po obu stronach karabinka nie
przekraczał 90� ze względu na rozkład sił w tym miejscu. A już bezwzględnie nie wolno
przekraczać w takiej sytuacji 120�. W praktyce starajmy się tak wieszać pętlę, żeby ów kąt
nie miał więcej jak 60�.
Haki wbijamy młotkiem do szczelin w skałach, zarówno poziomych, jak i pionowych. Regułą
jest, że dopasowujemy odpowiedni hak do wybranej szczeliny a nie odwrotnie. Podobnie
jest z kostkami i friendami  najpierw rozglądamy się za odpowiednią szczeliną, do której
dobieramy konkretny rozmiar i kształt kości.
Strona 16 z 16
WSPINACZKA SKALNA
Hak typu łyżka wbity w poziomą szczelinę. Kostki: stopper i hexentric
osadzone w szczelinach.
Wbijając hak należy uważnie wsłuchiwać się w wydawany przezeń dz
więk. Powinien on
charakteryzować się wysokim i w miarę wbijania coraz to wyższym tonem. Głuche brzmienie
oznacza na ogół, że skała w tym miejscu nie jest lita i grozi odpęknięciem. Przy osadzaniu
spita albo innej kotwy jest podobnie  niskie dz
więki ostrzegają, że skała jest niepewna.
Lepiej zrezygnować z tego miejsca i wybrać inne.
Haki najlepiej pracują wbite całkiem, aż po ucho z otworem, do którego wpina się karabinek.
Jeśli hak nie jest wbity zbyt głęboko, bo np. szczelina jest za płytka, a nie ma możliwości
wbić innego, zalecane jest nie korzystać w ogóle z jego ucha, tylko zamocować
bezpośrednio na haku pętlę (w takim przypadku najlepiej z taśmy), tuż przy skale. Trzeba to
tylko zrobić tak, żeby pętla nie zsunęła się z haka, wręcz by się na nim zacisnęła w razie
odpadnięcia. Wyblinka (in. strzemiączko) sprawdza się tutaj znakomicie. Działanie to ma na
celu zmniejszenie dz
wigni zginającej i wyrywającej hak wobec dużej siły, jakiej jest on
poddany przy odpadnięciu wspinacza. Haki są wybijane młotkiem przez drugiego lub
trzeciego w zespole wspinaczkowym.
Gdy szczelina jest za obszerna, spróbujmy wbić dwa lub trzy haki na raz, w pęczku.
Podobnie można zrobić z kostkami w zbyt szerokiej szczelinie, ale trzeba je odpowiednio
dopasować co do rozmiaru i kształtu. Najczęściej łatwiej jest hak wbić, niż go potem wybić.
Wybija się tak, żeby hak odchylał się w osi szczeliny, bity młotkiem, to w jedną, to w drugą
stronę, do oporu. Stopniowo wysuwa się on wtedy ze szczeliny. Ponieważ haki z miękkiej
stali dopasowują się do kształtu szczeliny podczas wbijania, walka o odzyskanie haka bywa
niekiedy długa i męcząca. Jeżeli ocenimy, że pochłania to za wiele energii i czasu, musimy
się zdecydować na pozostawienie haka w tym miejscu. Trzeba go jednak na powrót mocno
dobić, aby nie stwarzać zagrożenia dla kogoś innego. Skoro jedni pozostawiają haki na
drodze wspinaczkowej, to inni je tam znajdują. Gdy ocenimy, że znaleziony w szczelinie hak
wygląda na wbity solidnie i nie jest przerdzewiały, możemy z niego skorzystać. Takich
haków się już raczej nie wybija.
Osadzając kostki należy wybierać szczeliny wystarczająco głębokie, zasadniczo w miarę
pionowe (chyba, że dysponujemy nietypowymi przyrządami, takimi jak kamloki, trikamy czy
friendy), o ściankach równoległych lub zbliżających się do siebie na dole. Dbać trzeba o to,
Strona 17 z 17
WSPINACZKA SKALNA
żeby kość przylegała do skały jak największą powierzchnią swoich ścianek. Wyciąganie
zatartych po obciążeniu kostek może być niełatwe. Pomocny bywa tu specjalny przyrząd do
wyciągania kostek w kształcie długiej, cienkiej i wąskiej płytki, haczykowato zakończonej.
Friend w szczelinie. Sposób
wiązania wyblinki.
Wspinając się, należy w miarę możliwości nie dopuszczać do sytuacji, w której lina
pomiędzy prowadzącym a asekurującym nie idzie w pionie lecz zygzakowato, podlegając
zwiększonemu tarciu na przelotach. Przeciwdziałając takiemu przesztywnieniu całego
układu asekuracyjnego, trzeba przedłużać przeloty dodatkowymi pętlami lub ekspresami.
Wprawdzie wydłuża to potencjalny lot, ale zapewnia prowadzącemu niezbędną swobodę
ruchów.
Jak gęsto zakładać przeloty pozostaje do indywidualnej oceny lidera na danym wyciągu.
Wiemy już, że pierwszy przelot powinien być tuż za stanowiskiem a następne winny
zapewniać wspinaczowi jaki taki komfort psychiczny. Zwykle warto się zabezpieczyć tuż
przed zwiększonymi trudnościami drogi, przed trawersem i tuż za nim. Inne punkty
asekuracyjne według uznania, ale raczej nie rzadziej niż co około 5 metrów. Ostatni punkt
zakładamy w miejscu wybranym na stanowisko asekuracyjne. Tym samym podczas
manipulacji związanych z zakładaniem stanowiska będziemy mieli dobrą asekurację.
7. Informacje i komendy
Strona 18 z 18
WSPINACZKA SKALNA
Podstawę bezpieczeństwa podczas wspinania stanowi, oprócz właściwej asekuracji,
odpowiednia komunikacja pomiędzy partnerami. Asekurujący powinien wiedzieć, co w danej
chwili robi prowadzący, a ten z kolei, w sytuacjach niejednoznacznych, powinien mieć
pewność, że jest faktycznie asekurowany.
Każdy zespół wspinaczkowy może mieć własny system informacyjny, ale istnieją
standardowe komendy i informacje zrozumiałe dla każdego wspinacza. Rozpoczęcie
wspinaczki musi być zatem poprzedzone np. takim dialogiem:
- MOG
IŚĆ ?
- MOŻESZ.
- ID
.
- IDy
.
Jeśli wspinacze nie widzą się nawzajem, to ten, który się akurat wspina, powinien
informować asekurującego np. że właśnie zakłada punkt asekuracyjny lub że teraz akurat
stoi i odpoczywa. Jest to bardzo ważne chociażby dlatego, żeby asekurant nie wydawał
niepotrzebnie luzu na linie. Może to brzmieć na przykład tak:
- ZAKA
ADAM PRZELOT.
Po założeniu punktu asekuracyjnego powinna pójść informacja:
- MAM PRZELOT albo:
- MAM PUNKT.
Ponowne ruszenie wspinającego do góry powinno być poprzedzone komunikatem:
- ID
DALEJ.
Prośba o asekurowanie na sztywno może być wyrażona w formie:
- DAJ BLOK lub:
- BLOK.
Asekurujący powinien potwierdzić swoje działanie:
- MASZ BLOK albo:
- DAJ
BLOK.
Prośba o większy luz na linie może być wyrażona następująco:
- DAJ LUZ lub:
- LUZ.
Z kolei polecenie wybrania zbyt dużego luzu na linie to np.:
- WYBIERAJ lub:
- ŚCI
GAJ.
Ostrzeżenie przed odpadnięciem za chwilę to:
- UWAGA LEC
albo:
- LEC
.
Jeśli prowadzący spyta, ile wolnej liny zostało na stanowisku, to zazwyczaj zrobi to w formie:
- ILE LINY ? albo w skrócie:
- ILE ?
Asekurujący, widząc że kończy się już lina, powinien (nawet nie pytany) ostrzec o tym
prowadzącego, informując według swojej oceny, przykładowo:
- PI
Ć METRÓW.
Jest to ważna wskazówka dla prowadzącego, że czas już zakładać stanowisko, którą to
czynność poprzedzi komunikatem:
- ZAKA
ADAM STANOWISKO.
Po przygotowaniu górnego stanowiska i wpięciu się do niego komunikuje:
- MAM STANOWISKO lub:
- MAM AUTO (chodzi o autoasekurację), oraz ewentualnie:
- NIE ASEKURUJ.
Asekurujący na dole, słysząc to czuje się zwolniony z obowiązku asekurowania, ale
powinien jeszcze uprzedzić:
- NIE ASEKURUJ
.
Po zaistnieniu tego faktu może jeszcze krzyknąć do partnera:
- WYBIERAJ albo:
- MOŻESZ WYBIERAĆ (luz, jaki został na linie), chyba że słyszy z górnego
stanowiska:
Strona 19 z 19
WSPINACZKA SKALNA
- ŚCI
GAM LIN
lub:
- WYBIERAM.
Po zlikwidowaniu całego luzu na linie może pójść z dołu informacja w rodzaju:
- KONIEC LINY albo:
- KONIEC.
Aby dotychczas asekurujący mógł zlikwidować stanowisko, ten na górze musi zacząć go
asekurować (chyba, że stanowisko dolne znajdowało się u podnórza góry lub skały, na
ziemi), informując jednocześnie:
- ASEKURUJ
albo:
- MASZ ASEKURACJ
lub wręcz:
- MOŻESZ IŚĆ.
Ten na dole oznajmia:
- LIKWIDUJ
STANOWISKO.
Po zlikwidowaniu stanowiska dolny wspinacz prosi ewentualnie o wybranie luzu na linie, jaki
się w wyniku tego działania mógł pojawić, poczym pyta, czy może się już wspinać. Po
usłyszeniu pozytywnej odpowiedzi może wreszcie ruszyć do góry.
Powyżej przedstawiono tylko niektóre z możliwych komend i informacji pomiędzy partnerami
na linie  te mianowicie, które są najczęściej stosowane. Wszelkie niestandardowe
zawołania powinny być wcześniej uzgodnione pomiędzy wspinaczami. Gorzej, gdy
partnerzy się nawzajem nie słyszą, np. z powodu wichury. Przewidując taką możliwość
powinni oni wcześniej uzgodnić kilka podstawowych informacji przekazywanych poprzez
pociąganie za linę odpowiednią ilość razy. Na przykład jedno szarpnięcie oznaczać ma
wybieranie liny, dwa szarpnięcia to polecenie wydania luzu, trzy pociągnięcia to prośba o
asekurację sztywną (daj blok), cztery  mam stanowisko itp.
Zjeżdżanie i podchodzenie na linie
1. Zjazd na linie
Jeśli zdarzy się, że z jakiegoś powodu musimy przerwać wspinaczkę na dużej, trudnej
ścianie, to nie ma innego wyjścia  trzeba zjechać na linie. Może to być nawet seria zjazdów
między stanowiskami. Niekiedy zjazdy na linie są najlepszą metodą powrotu na dół, po
udanym wspięciu się na szczyt lub turnię o wyjątkowo ostrym kształcie. Czasem też bywa,
że wspinając się na grani napotykamy gwałtowne uskoki, pionowe lub przewieszone, które
trzeba pokonać właśnie poprzez zjazd na linie. Zjeżdżanie jest uważane
powszechnie za technikę niebezpieczną. Przez dłuższy czas bowiem uzależniamy się
całkowicie od sprzętu i  ewentualnie  od jakości skały, na której założone jest stanowisko
zjazdowe. Właśnie wybór miejsca zjazdu i prawidłowe założenie stanowiska zjazdowego ma
kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa samego zjeżdżania na linie.
Po ustaleniu przebiegu zjazdu musimy znalez
ć nadające się do tego i na tyle pewne
elementy naturalnej rzez
by terenu, by spokojnie powierzyć im swoje życie. Mogą to być
bloki, zęby i ucha skalne, zaklinowane kamienie, drzewa, ale też np. na tyle ostry
wierzchołek skały, żeby dało się na nim założyć długą pętlę. Jeśli brak jest takich punktów,
to musimy poświęcić haki lub kostki, czy też wbić w skałę spita, o ile oczywiście
dysponujemy odpowiednim wyposażeniem. W każdym razie punkty, z których będziemy
zjeżdżać wyposażamy w pętlę, przez którą przekładamy linę. Końcówki liny wiążemy ze
sobą lub zaopatrujemy w osobne węzełki (by na nich się zatrzymać, jeśli za daleko
pojedziemy) i zrzucamy je na dół. Pozostaje już tylko wpiąć się do liny i zjeżdżać. Trzeba
mieć przy tym świadomość, że maksymalna długość zjazdu będzie dwa razy krótsza od
długości liny. W tym momencie uwidacznia się wyższość lin bliz
niaczych lub podwójnych,
zwłaszcza gdy droga zjazdu wiedzie przez formacje przewieszone lub kruche. Dwie liny
należy wiązać ze sobą do zjazdu za pomocą węzła podwójnego zderzakowego. Jeśli nie, to
można użyć pojedynczy zderzak albo ósemkę równoległą, ale te węzły trzeba koniecznie
Strona 20 z 20
WSPINACZKA SKALNA
zabezpieczyć. Zanim zjazdu dokona ostatni w zespole, jego poprzednicy muszą sprawdzić,
czy lina łatwo da się ściągnąć. Jeżeli zachodzi taka potrzeba to zakładają też kolejne
stanowisko zjazdowe. Samego zjazdu można dokonać w kluczu D�lfera, w przyrządzie
asekuracyjnym (ósemka, płytka Stichta, gri-gri) lub w karabinku, za pomocą węzła
Baumgartnera. Ważne, by nie zjeżdżać za szybko (grozi wtedy nadtopienie koszulki liny) i
unikać gwałtownych szarpnięć, zwłaszcza gdy stanowisko nie jest za mocne, lub też pętla
albo lina założona jest z punktu, z którego mogłaby się w niektórych położeniach zsunąć. W
każdym przypadku należy się asekurować np. węzłem Prusika a karabinki związane ze
zjazdem i asekuracją powinny być zakręcone. Odzyskuje się linę ciągnąc ją za jeden
koniec, a jeśli są to liny połączone to trzeba ciągnąć od strony węzła. Przed rozpoczęciem
tej operacji nie wolno zapomnieć o rozwiązaniu węzła na końcu liny, gdyż ten nader chętnie
klinuje się w każdej możliwej szczelinie.
Na koniec  co zrobić, gdy z jakichś powodów zdarzy nam się stracić kontrolę nad zjazdem i
zawisnąć na zaciśniętym węz
le asekuracyjnym? Jeżeli zjazdu dokonywaliśmy na którymś z
przyrządów asekuracyjnych lub w karabinku to najpierw blokujemy przyrząd np.
zabezpieczonym węzłem flagowym. Aby teraz poluz
nić trzymający nas węzeł
samozaciskowy musimy go przede wszystkim odciążyć. W tym celu należy zawiązać
następny węzeł zaciskowy pętlą na tyle długą, żeby w niej stanąć (awaryjną pętlę zawsze
trzeba mieć ze sobą). Odciążony w ten sposób prusik da się teraz poluzować i opuścić tuż
nad przyrząd zjazdowy. Dobrze dobrane długości użytych pętli dają szansę na dosięgnięcie
węzła mocującego awaryjną pętlę nożną po obniżeniu ciała aż do zawiśnięcia w przyrządzie
i wyciągnięciu z pętli stopy. Węzeł ten trzeba teraz odwiązać od liny, aby móc ją potem
ściągnąć. Po odblokowaniu przyrządu lub karabinka można wreszcie kontynuować zjazd.
Jeszcze bardziej nieprzyjemne jest zawiśnięcie na prusiku lub innym węz
le zaciskowym
podczas zjazdu w kluczu. Także w tym przypadku zaczynamy działania ratownicze od
założenia awaryjnej pętli na linę i stanięcia w niej. Oplatamy teraz ciało liną zgodnie z
zasadą D�lfera a następnie obciążamy tak założony klucz. Obluzowanie zaciśniętego węzła
jest w tej sytuacji znacznie bardziej niedogodne niż poprzednio, gdyż trzeba przez cały czas
pilnować, żeby klucz zjazdowy nie ześliznął się z ciała. Praktyka wskazuje, że najlepiej jest
podczas operacji poluzowania prusika i opuszczenia go niżej mieć linę przewieszoną przez
łokieć. Jedną ręką (druga trzyma linę) musimy teraz poluzować węzeł pętli pomocniczej i
zdjąć pętlę z liny (jeśli poluzujemy węzeł tak bardzo, że sam będzie się zsuwał wzdłuż
naprężonej liny to tę ostatnią czynność możemy sobie darować). Dopiero teraz, trzymając
jedną dłoń zaciśniętą na linie tuż nad odblokowanym węzłem asekuracyjnym a drugą dłonią
kontrolując przesuw liny, możemy zacząć kontynuowanie zjazdu.
Opisana sytuacja awaryjna oprócz dyskomfortu fizycznego i psychicznego niesie ze sobą
ogromne zagrożenie zdrowia i życia. Nieszczęśnik, który się w niej znalazł wisząc na linie
walczy z opornymi węzłami, zbyt długimi lub zbyt krótkimi pętlami, z liną która albo się
zsuwa z ciała albo mocno go ściska utrudniając krążenie krwi. Presja upływającego czasu
jest tu ogromna  zbyt długie wiszenie nie tylko odbiera siły ale może wręcz doprowadzić do
utraty przytomności na wskutek niedokrwienia mózgu. Pamiętajmy więc - zjeżdżamy
niezwykle uważnie (zwłaszcza w kluczu), ręka blokująca nie może puścić liny pod żadnym
pozorem a długość pętli asekuracyjnej musi być bardzo starannie dobrana.
2. Podchodzenie na linie
Umiejętność wychodzenia na linie, która jest podstawą wyszkolenia każdego grotołaza,
może także przydać się podczas wspinaczki. Gdy zespół trzyosobowy atakuje dużą i trudną
ścianę, to bywa, że ten trzeci, chociażby dla oszczędności czasu, podchodzi na
zamocowanej na sztywno linie, podczas gdy pierwsza dwójka wspina się wyżej.
Wychodzący na przyrządach zaciskowych lub węzłach Prusika transportuje zwykle plecaki z
nieużywanym akurat wyposażeniem, sprzętem biwakowym, żywnością itp. Jeśli zdarzy się,
że trudności drogi przerastają możliwości słabszego zawodnika w zespole lub pochłonęłyby
Strona 21 z 21
WSPINACZKA SKALNA
za wiele czasu i energii, to może on podejść na linie do górnego stanowiska. Dziać się tak
może z powodu zapadających ciemności lub załamania pogody, kiedy każda chwila może
być decydująca. Oczywiście lina do wychodzenia musi być powieszona z co najmniej dwóch
pewnych punktów i to tak, żeby w miarę możności uniknąć tarcia o ostre krawędzie skały.
Wychodzenie na linie nieraz okazuje się niezbędne, żeby wydostać się z sytuacji awaryjnej.
Taką sytuacją może być np. zawiśnięcie na zaklinowanej gdzieś linie po odpadnięciu od
skały w terenie przewieszonym. Jak najszybciej trzeba wówczas zawiązać węzeł
samozaciskowy na linie, na której wisimy. Pętla musi być na tyle długa, żeby można było
stanąć w niej nogą dla przywrócenia normalnego krążenia krwi. Teraz trzeba przywiązać do
liny prusikiem drugą pętlę, już krótszą i przymocować ją solidnie do uprzęży. Przesuwając to
jeden, to drugi węzeł (odciążony na ten moment) do góry, przemieszczamy swoje ciało
coraz to wyżej  do łatwiejszego terenu, punktu asekuracyjnego albo stanowiska.
Przyrządy zaciskowe znamy już dobrze z technik jaskiniowych. Współcześnie używa się
najchętniej poignŁe i croll produkcji francuskiej firmy Petzl lub im podobne urządzenia
wytwarzane przez firmy konkurencyjne (np. Camp). Niektórzy wspinacze używają jumary,
nieco inne przyrządy, rzadko stosowane w jaskiniach. Do poignŁe przyczepiona jest długa
pętla na nogę, podczas gdy croll umocowany jest bezpośrednio przy uprzęży. Technika
wznoszenia się na linie jest dość prosta. Wisząc na krolu podsuwamy wysoko na linie
przyrząd nożny i w nim stajemy. W chwili prostowania się do pozycji pionowej odciążony
croll przesuwa się automatycznie na linie i zaciska na tejże, gdy się na nim zwiesimy, by z
kolei przesunąć wyżej puanietkę. Ze względów bezpieczeństwa przyrząd nożny musi być
połączony z uprzężą asekuracyjną dodatkową lonżą.
Opis drogi wspinaczkowej
1. Rzez
ba skalna terenu
Opisując drogę wspinaczkową trzeba koniecznie wyjaśnić, jakimi formacjami skalnymi ona
przebiega. Inaczej trudno byłoby ją w ogóle zidentyfikować w terenie. Wyróżniamy
następujące formacje występujące w terenie skalnym:
- płaskie
- wypukłe
- wklęsłe
- pionowe
- poziome
- przewieszone
- odstrzelone.
Formacje płaskie to wszelkie płyty, ściany i ścianki. Mogą być lite lub spękane oraz strome
lub połogie.
Formacje wypukłe to: grań, filar, żebro, grzęda, kant. Grań jest szczególną formacją, bo
wyznacza ją względnie pozioma linia przecięcia dwóch płaszczyzn odpowiadających
zboczom (ścianom). Pozostałe elementy wypukłe to formacje pionowe. Filar jest
wyznaczony przez względnie pionową linię przecięcia dwóch bardzo stromych ścian. Żebro
to po prostu mniej stromy filar a grzęda to jeszcze bardziej połogie żebro. Kant jest ostrzem
filara o bardzo ostro zarysowanej linii.
Strona 22 z 22
WSPINACZKA SKALNA
Formacjami wklęsłymi są: depresja, żleb, rynna, komin, rysa, zacięcie, załupa, nyża,
dziurka, ale także ewidentne obniżenia w grani: przełęcz, przełączka oraz siodło. Depresją
jest każde duże wklęśnięcie na skalnym zboczu. Depresją jest też każdy żleb i rynna, które
z kolei są formacjami względnie pionowymi, powstałymi na linii ścieku wody (rynna) i
spadających kamieni. Żleby osiągają często bardzo duże rozmiary  zarówno co do
wysokości, jak i szerokości. Ich dno usłane bywa rumoszem skalnym. Komin to tak szerokie,
pionowe zagłębienie w skale, że mieści się w nim całe ciało wspinacza. W Tatrach kominy
mogą mieć nawet kilkudziesięciometrową wysokość. Rysą jest takie pęknięcie w skale czy
też na tyle szeroka szczelina, by dało się tego chwytać lub wkładać tam stopy. Rysy mogą
być pionowe, poziome i ukośne. Dużą formacją względnie pionową, v-kształtną w przekroju,
jest zacięcie. Załupa to jak gdyby poziomo położone minizacięcie. Nyża to wgłębienie w
skale, do którego można zmieścić jeśli nie całe ciało, to przynajmniej jego znaczną część.
Dziurki trafiają się (i to często) głównie w skale wapiennej. Dziurka wykorzystywana jako
chwyt czasem mieści dłoń, czasem tylko końce palców.
Formacjami poziomymi są rozmaite stopnie, platformy, półki, gzymsy, listwy, balkony,
kazalnice i zachody. Wszystkie one nie muszą być dokładnie poziome, ale zasadniczo ich
przebieg jest horyzontalny. Stopień może mieć powierzchnię porównywalną z podeszwą
buta, większa jest platforma. Ta z kolei, jeśli jest mocno eksponowana, bywa nazywaną
kazalnicą, a jeśli ma kształt wydłużony nawet do kilku metrów  półką. Bardzo wąska,
kilkunastocentymetrowa półeczka to gzyms lub listwa. Formacja względnie pozioma,
przecinająca w poprzek (lub ukośnie) całą ścianę nazywa się zachód.
Formacje przewieszone to przewieszki, okapy i dachy. Z przewieszką mamy do czynienia,
gdy kąt nachylenia skały przekracza 90�. Przewieszka o ostro zarysowanych krawędziach
określana jest zazwyczaj mianem okap. Okap ze spodnią powierzchnią względnie poziomą
nazywa się dach.
Formacje odstrzelone (inaczej: odspojone lub odpęknięte) od litej skały mogą być różnych
kształtów i rozmiarów. Dla wspinacza istotne są odstrzelone płyty i bloki, bo mogą być
wykorzystywane do asekuracji. Bardzo duży blok to turniczka.
2. Stopnie trudności dróg wspinaczkowych
Różna może być trudność wspinaczek. Oczywiście to, co dla wspinacza przeciętnego jest
trudne, dla wybitnego może być całkiem łatwe. Z tego powodu już we wczesnych latach
rozwoju alpinizmu pojawiła się potrzeba jakiejś standaryzacji trudności w opisach
pokonywanych dróg. W końcu wspinacz wybierający się na drogę, której nie zna, powinien
wiedzieć, czego się na niej spodziewać i czy jej trudność nie jest aby dla niego zbyt duża.
Stara, ale do dziś używana (po wprowadzeniu pewnych uzupełnień i zmian) alpejska skala
trudności dróg wspinaczkowych, zwana też skalą UIAA, dzieli trudności i klasyfikuje je w
postaci cyfr rzymskich. Kiedyś używano cyfr od I do V, potem do VI a obecnie skala jest
otwarta od góry. Dodatkowo stosuje się też plusy i minusy, co uprecyzyjnia informację (np.
VI- jest łatwiejsze niż VI ale trudniejsze od V+). Podobnie zbudowana jest polska, tatrzańska
skala trudności, wprowadzona w latach trzydziestych ub. wieku przez W.H.Paryskiego.
Ograniczona była do stopnia szóstego (nic trudniejszego wtedy nie robiono) i podawała też
określenia słowne poszczególnych stopni. Poczynając od dołu są to: nieco trudno, dość
trudno, trudno, bardzo trudno, nadzwyczaj trudno i skrajnie trudno. Także tutaj funkcjonują
plusy i minusy, określane słownie jako dolna lub górna granica jakiegoś stopnia.
Przykładowo - nadzwyczaj trudno, górna granica oznacza V+. Aktualnie skala tatrzańska
jest otwarta od góry, ale brak jest słownych określeń dla trudności powyżej VI+. Podobnie
jak w Alpach najwyższy stosowany stopień uzależniony jest od aktualnego poziomu
wspinania i każdy jakościowy skok w umiejętnościach wymusza dobudowanie kolejnego
stopnia.
W skałach Jury Krakowsko  Częstochowskiej stosuje się głównie skalę krakowską
(W.Kurtyki), która w dolnych rejestrach, do VI+, odpowiada mniej więcej skali alpejskiej i
tatrzańskiej. Ale zamiast VII- mamy tutaj VI.1, odpowiednikiem VII jest VI.1+ itd. Na terenie
Jury można się jeszcze zetknąć z tracącą na znaczeniu skalą zawierciańską, nawiązującą w
swej konstrukcji do skali amerykańskiej. Poczynając od 5.0, co odpowiada tatrzańskiej V,
Strona 23 z 23
WSPINACZKA SKALNA
kolejne stopnie budowane są następująco: 5.1, 5.2, 5.3 itd. aż do (aktualnie, ale to się
pewnie wkrótce zmieni) 5.11, co odpowiada krakowskiej VI.4+/VI.5.
W świecie skał ważna jest skala francuska, która powyżej V+ (co odpowiada alpejskiej i
tatrzańskiej szóstce) zmienia swoje oznaczenia na: 6a, 6b ,6c ,7a ,7b ,7c ,8a ,8b i na razie
tyle.
Amerykańska skala jest dla Europejczyków ważna o tyle, że ci najlepsi często wyjeżdżają za
ocean, gdzie jest wyjątkowo dużo wysokich i trudnych skalnych ścian. Odpowiednikiem
alpejskiej VI jest tutaj 5.9 a potem idą oznaczenia: 5.10a, 5.10b, 5.10c, 5.10d, 5.11a, ... , aż
do (aktualnie) 5.13c.
Dla nas najważniejsza jest skala tatrzańska i krakowska w skałach Jury. Wzajemne relacje
różnych skal zestawionych w tabele można spotkać w różnych publikacjach i książkach
alpinistycznych (np. w podręczniku W.Sonelskiego  W skale ).
Trudności dróg pokonywanych techniką podciągową mają też swoją klasyfikację.
Wykorzystywanie punktów asekuracyjnych jako stopnie lub chwyty oraz żywa drabina
oznaczane są jako A0 (A zero). Konieczność wspinaczki z użyciem ławeczek, ale w terenie
(w zasadzie) bez przewieszenia i dobrze uszczelinionym to A1. Teren przewieszony
(oczywiście niemożliwy do przejścia klasycznego) lub z bardzo nieewidentnymi miejscami
na punkty przelotowe klasyfikuje się zwykle jako A2. Jeśli mamy do czynienia z jednym i
drugim jednocześnie (duże przewieszenie oraz bardzo słabe punkty) to jest to typowe A3.
Gdy spotkamy gdzieś w opisie symbol A4 to wiedzmy, że chodzi o wspinaczkę podciągową
skrajnie trudną i niebezpieczną, z bardzo iluzoryczną asekuracją. Niektórzy nie uznają
stopnia A4 uważając, że w terenie, który nie daje szans na zachowanie minimum
bezpieczeństwa po prostu nie wolno się wspinać.
Godzi się nadmienić, że w starych polskich przewodnikach i opisach dróg wspinaczkowych
zamiast litery A spotkamy literę H, np. H2 zamiast międzynarodowego zapisu A2. Ale to się
tyczy tylko bardzo starej literatury górskiej  ujednolicenie nastąpiło już kilkadziesiąt lat
temu.
Jeśli opis dotyczy drogi, na której brak szczelin wymusił osadzenie nitów, spitów, ringów lub
innych kotew, to wśród innych oznaczeń, charakteryzujących trudności klasyczne i/lub
hakowe (podciągowe), spotkamy zapis: e z jakąś cyfrą - np. e7. Literka e jest ustalonym
symbolem oznaczającym użycie kotew wwiercanych bezpośrednio w skałę a cyfra podaje
ich ilość, w tym przypadku 7.
Ostatnio panuje tendencja do podawania słownie, jakich to kotew możemy się spodziewać
na drodze. Zamiast opisu wyciągu: VI, A2, 5e możemy więc spotkać się z zapisem: VI, A2, 3
ringi, 2 spity. Zapis ten informuje, że wyciąg ów oprócz szóstkowych trudności klasycznych
oferuje hakowe trudności w skali A2 i że napotkamy na swej drodze trzy ringi oraz 2 spity.
3. Pełny opis drogi wspinaczkowej
Opisy dróg wspinaczkowych mogą istnieć pojedynczo, na przykład zaprezentowane jako
nowe dokonania w biuletynach alpinistycznych. Mogą też być zebrane w formie
przewodnika wspinaczkowego po jakimś rejonie skalnym. W naszym kraju standard (bardzo
wysoki) w tym zakresie wyznaczył W.H.Paryski, który w latach pięćdziesiątych ub. wieku
opublikował wielotomowy przewodnik wspinaczkowy po Tatrach Wysokich. Poszczególne
drogi opisane są w sposób słowny z dużą dokładnością. Opisy zawierają takie informacje
jak: nazwa szczytu, nazwa doliny od której wiedzie opisywana droga na szczyt, numer drogi
i jej nazwa, dominująca formacja skalna, ekspozycja drogi względem stron świata, stopień
trudności, czas niezbędny do jej pokonania (dobremu zespołowi), bardzo szczegółowy opis
słowny przebiegu drogi w terenie, nazwiska pierwszych zdobywców w sezonie letnim i
zimowym (także ewentualnych wariantów dodatkowych) oraz daty tych przejść.
Nowe opisy i przewodniki zawierają schematy ideowe przebiegu drogi, gdzie poszczególne
formacje skalne zaznaczone są za pomocą odpowiednich symboli graficznych. Ma to tę
zaletę, że wprowadza pewną jednoznaczność opisu a poza tym w lakonicznej, krótkiej
formie zawarte są wszystkie istotne informacje. Przykład takiego opisu przedstawia rysunek.
Przebieg drogi zaznaczony jest tu przerywaną linią, oznaczone jest miejsce startu,
identyfikacja sąsiedniej drogi, umiejscowione i ponumerowane są stanowiska asekuracyjne,
Strona 24 z 24
WSPINACZKA SKALNA
oznaczone stopnie trudności poszczególnych wyciągów (cyfry rzymskie), zaznaczone jest
najlepsze miejsce i kierunek ewentualnego wycofu, schematycznie oznaczono też i
nazwano wybitniejsze formacje skalne.
Schemat ideowy drogi wspinaczkowej.
Od pewnego czasu można też znalez
ć w przewodnikach wspinaczkowych fotografie ścian
lub ich fragmentów z zaznaczonym na tym tle przebiegiem drogi i miejscami stanowisk
asekuracyjnych.
LITERATURA I RYSUNKI
1. Witold H. Paryski :  Tatry Wysokie , Sport i Turystyka, Warszawa 1956.
2. Red. Maciej Popko:  Alpinizm , Sport i Turystyka , Warszawa 1974.
3. Wacław Sonelski :  W skale. Zasady alpinizmu , SOW ZSP  Alma Press , Czeladz

1990.
4. Andrzej Skłodowski, Marek Wołoszyński :  Polskie Tatry Wysokie , Wydawnictwo
 Karpaty -
Andrzej A
ączyński, Kraków 1992.
5. Allen Fyffe, Iain Peter :  Podręcznik wspinaczki , Galaktyka Sp. z o.o., A
ódz
1999.
6. Jaskinie nr 3 (16), Kraków, lipiec-wrzesień 1999.
Strona 25 z 25