MINISTERSTWO
EDUKACJI NARODOWEJ
Anna Ratyńska
Ludmiła A
opacińska
Stosowanie technik kierowania ciÄ…gnikiem rolniczym
i wykonywanie czynności kontrolno-obsługowych
833[02].Z1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
Recenzenci:
mgr in\
. Zbigniew Tyrała
mgr in\
. Gabriel Zasada
Opracowanie redakcyjne:
mgr Ludmiła A
opacińska
Konsultacja:
mgr in\
. Marian Nowotnik
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej Stosowanie technik
kierowania ciągnikiem rolniczym i wykonywanie czynności kontrolno-obsługowych
833[02].Z1.03, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu operator maszyn
leśnych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Obsługa ciągnika rolniczego 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 15
4.1.3. Ćwiczenia 15
4.1.4. Sprawdzian postępów 18
4.2. Poruszanie siÄ™ ciÄ…gnikiem rolniczym na drodze publicznej 19
4.2.1. Materiał nauczania 18
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 26
4.2.3. Ćwiczenia 26
4.2.4. Sprawdzian postępów 30
4.3. Zagro\
enia na drodze 31
4.3.1. Materiał nauczania 31
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 35
4.3.3. Ćwiczenia 36
4.3.4. Sprawdzian postępów 37
5. Sprawdzian osiągnięć 38
6. Literatura 42
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o technikach kierowania
ciągnikiem rolniczym i wykonywaniu czynności kontrolno-obsługowych.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć ju\
ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia zało\
onych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\
opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
 literaturÄ™.
833[02].Z1
Mechanizacja prac leśnych
833[02].Z1.01
Określanie budowy i zasad działania
mechanizmów maszyn
i urządzeń
833[02].Z1.02
Stosowanie przepisów ruchu
drogowego
833[02].Z1.04 833[02].Z1.05 833[02].Z1.06
833[02].Z1.03
Obsługiwanie U\
ytkowanie pilarki U\
ytkowanie maszyn
Stosowanie technik
pojazdów spalinowej i urządzeń
kierowania
samochodowych i wykonywanie stosowanych
ciÄ…gnikiem
czynności kontrolno- w produkcji leśnej
rolniczym i
obsługowych
wykonywanie
czynności
kontrolno-
obsługowych
Schemat układu jednostek modułowych w module
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- rozpoznawać kolory,
- stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,
- znać przepisy ustawy  Prawo o ruchu drogowym ,
- korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
- u\
ytkować komputer na poziomie podstawowym,
- współpracować w grupie.
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 określić zakres czynności wykonywanych przed przystąpieniem do jazdy ciągnikiem,
- wyjaśnić zasady wykonywania obsługi codziennej ciągnika rolniczego,
- wyjaśnić zasady wykonywania obsługi okresowej ciągnika rolniczego,
- zinterpretować przepisy dotyczące włączania się pojazdu do ruchu,
- wyjaśnić zasady obowiązujące w przypadku zmiany kierunku jazdy lub pasa ruchu,
- scharakteryzować manewry: wymijania, omijania, cofania, wyprzedzania ciągnikiem oraz
ciÄ…gnikiem z przyczepÄ…,
- określić pierwszeństwo przejazdu w ró\
nych sytuacjach drogowych,
- określić zasady przewozu ładunków oraz osób ciągnikiem rolniczym,
- wyjaśnić zasady agregowania maszyn i przyczepy z ciągnikiem rolniczym,
- zinterpretować przepisy dotyczące porządku i bezpieczeństwa ruchu na drogach,
- wyjaśnić zasady zatrzymywania i postoju ciągnika rolniczego,
- wyjaśnić zasady u\
ywania świateł zewnętrznych,
- przewidzieć zagro\
enia na drodze,
- określić wpływ alkoholu i środków odurzających na sprawność kierującego pojazdem,
- dokonać analizy głównych przyczyn wypadków drogowych,
- określić zasady postępowania podczas wypadku drogowego,
- scharakteryzować zasady udzielania pierwszej pomocy: reanimacji, tamowania krwotoków,
zabezpieczania urazów kości.
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Obsługa ciągnika rolniczego
4.1.1. Materiał nauczania
Samodzielne kierowanie ciÄ…gnikiem rolniczym wymaga posiadania odpowiednich
kwalifikacji i doświadczenia. Przy wykonywaniu takich czynności istnieje bowiem du\
e
zagro\
enie najechania na przeszkody, wywrócenia się pojazdu, a tak\
e wyrządzenia szkód
osobom trzecim. Równie du\
e ryzyko wypadków, urazów rąk i nóg, przygniecenia czy
przejechania związane jest z czynnością sprzęgania i rozprzęgania przyczep, wozów i maszyn
z ciągnikami rolniczymi oraz pomocą przy tych czynnościach.
Kodeks drogowy nie dopuszcza wydawania prawa jazdy, a tym samym na kierowanie
ciÄ…gnikami rolniczymi, osobom poni\
ej 18 roku \
ycia. CiÄ…gnik rolniczy (traktor) jest to
pojazd u\
ywany do przemieszczania pojazdów i urządzeń nie posiadających własnego napędu
(np. przyczepy), do napędu maszyn i urządzeń nie posiadających własnego silnika, za
pośrednictwem wałka odbioru mocy, koła zapasowego lub złączy hydrauliki zewnętrznej.
Mówiąc o obsłudze ciągnika rolniczego niezbędne jest zdefiniowanie pojęcia
motogodziny. MotogodzinÄ… jest jednostka miary czasu pracy maszyny, obliczanej jako
ró\
nica między czasem jej zakończenia a rozpoczęcia, odpowiadająca godzinie 
uwielokrotnionej podstawowej jednostce czasu układu SI.
Przykład:
Dla wykonania określonej pracy remontowej drogi u\
yto następujących maszyn:
 młota pneumatycznego pracującego w godzinach 7:00 9:00
9:00h  7:00h = 2 h 2 motogodziny
 koparko-spycharki pracujÄ…cej w godzinach 8:00 12:15
12:15h  8:00h = 4h 15min 4,25 motogodziny
 walca drogowego pracujÄ…cego w godzinach 16:00 16:30
16:30h  16:00h = 30min 0,5 motogodziny
2 motogodziny + 4,25 motogodziny + 0,5 motogodziny = 6,75 motogodziny
Ogólny czas pracy maszyn wykorzystanych w pracach drogowych wynosi 6,75 motogodziny.
W ciągnikach rolniczych i innych maszynach napędzanych silnikami spalinowymi
o zmiennych obrotach motogodzina to czas pracy urzÄ…dzenia przy znamionowych obrotach:
M = nt /: nz
gdzie:
M  motogodziny,
n  obroty maszyny w jednostce czasu, zazwyczaj na minutÄ™,
nz  obroty znamionowe w jednostce czasu,
t  czas w godzinach.
Maszyny wyposa\
one w silniki spalinowe i inne np. ciÄ…gniki rolnicze, kombajny majÄ…
wbudowane liczniki motogodzin pracy. Wskazania ich decydujÄ… o przeglÄ…dach i remontach.
Liczniki motogodzin są odpowiednikami liczników kilometrów w samochodach.
Przed rozpoczęciem jazdy kierujący ciągnikiem rolniczym powinien przeprowadzić
szereg czynności, tak aby jazda ciągnikiem była bezpieczna zarówno dla niego jak i innych
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
6
uczestników ruchu. Podstawowym zadaniem obsługi technicznej jest utrzymanie pojazdu
w stanie sprawności technicznej. Podczas u\
ytkowania pojazdu  w wyniku naturalnych
procesów zu\
ycia oraz oddziaływania czynników otoczenia  następuje zmiana stanu
technicznego poszczególnych zespołów i elementów, która mo\
e doprowadzić do ich
uszkodzenia lub zakłócenia pracy, powodując nieplanowany przestój pojazdu. Zmiana stanu
technicznego niektórych układów mo\
e być przyczyną wypadków. Dbałość o właściwy stan
techniczny pojazdu oraz przestrzeganie zalecanych terminów dokonywania przeglądów
technicznych przyczyniajÄ… siÄ™ do obni\
enia kosztów eksploatacji pojazdu.
Obsługa codzienna ciągnika rolniczego polega przede wszystkim na uzupełnieniu
materiałów eksploatacyjnych oraz sprawdzeniu działania układów ściśle związanych
z bezpieczeństwem pracy, W obsłudze ciągnika stosuje się następujące rodzaje przeglądów:
 sprawdzić poziom oleju w misce olejowej,
 sprawdzić pracę silnika i wskazania przyrządów na tablicy rozdzielczej,
 sprawdzić ilość paliwa w zbiorniku,
 sprawdzić poziom oleju i poziom zanieczyszczeń w pojemniku multicyklonu, a w razie
potrzeby oczyścić pojemnik i uzupełnić poziom oleju,
 sprawdzić poziom cieczy chłodzącej w chłodnicy lub zbiorniku wyrównawczym,
 sprawdzić działanie układu kierowniczego,
 sprawdzić poziom płynu hamulcowego i działanie hamulców,
 sprawdzić działanie odbiorników prądu,
 sprawdzić ciśnienie w ogumieniu.
Rys. 1. CiÄ…gnik rolniczy [16]
Obsługa okresowa ciągnika rolniczego obejmuje:
 wymianę olejów i filtrów,
 sprawdzenie i wymianę podzespołów układu hamulcowego,
 diagnostykę układu pneumatycznego (regenerację lub wymianę zaworów ciśnieniowych),
 sprawdzenie i naprawÄ™ instalacji elektrycznej,
 nacinanie, wymianÄ™ ogumienia na nowe,
 sprawdzenie i naprawę zawieszenia osi i kabin ciągników,
 naprawÄ™ turbosprÄ™\
arek, sprÄ™\
arek powietrza, itd.,
 naprawę skrzyni biegów.
Wymiana oleju w ciÄ…gniku rolniczym
Wymiana oleju pozwala na prawie całkowitą wymianę oleju zu\
ytego na olej nowy. W tym
celu nale\
y odkręcić przewód powrotu oleju z chłodnicy olejowej w kierunku skrzyni biegów
i zamontować specjalną przystawkę z kranikiem umo\
liwiającym regulację ilości
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
7
wypływającego oleju. Do wlewu oleju nale\
y zamontować specjalne urządzenie, które
równie\
posiada kranik umo\
liwiający dozowanie takiej ilości oleju jaka wypływa
z przewodu powrotu oleju z chłodnicy olejowej. Napełnić urządzenie odpowiednim dla
danego typu olejem, ustawić w określonym poło\
eniu oba kraniki i uruchomić silnik.
Następnie powoli załączyć wszystkie poło\
enia dz
wigni zmiany biegów. Czynność tą nale\
y
powtarzać do momentu wypływu z przewodu chłodnicy czystego oleju. Następnie wyłączyć
silnik, podłączyć ponownie przewód powrotny z chłodnicy olejowej do skrzyni biegów
i odłączyć urządzenie napełniające. Uruchomić ponownie silnik i przeprowadzić kontrolę
poziomu oleju. W razie konieczności skorygować stan do stanu właściwego. Praktycznie przy
dynamicznej wymianie oleju połączonej z płukaniem skrzyni, konwertora i chłodnicy ilość
u\
ytego oleju powinna równać się ilości pełnego stanu przewidzianego dla danego typu
skrzyni.
CiÄ…gnik rolniczy pracuje zwykle w warunkach du\
ego zanieczyszczenia. Dlatego olej
w silniku szybko ulega zabrudzeniu. Zadaniem filtrów olejowych jest oczyszczanie oleju
z pyłu dostającego się do silnika z zasysanym powietrzem, z zanieczyszczeń mechanicznych
powstających na skutek tarcia mechanizmów oraz z osadów wytwarzanych w wyniku
spalania się oleju na gładzi cylindrowej. Filtr siatkowy znajdujący się w misce olejowej,
wstępnie oczyszcza olej i chroni pompę przed du\
ymi zanieczyszczeniami mechanicznymi.
Następne filtry, występujące w układzie smarowania, odznaczają się znacznie większą
dokładnością oddzielania zanieczyszczeń. Filtry dokładnego oczyszczania wymienia się
podczas ka\
dej wymiany oleju w silniku. Wymiana filtra jest w większości przypadków
czynnością bardzo prostą. Wystarczy odkręcić dwie opaski ściskające przewody, wyjąć stary
filtr i zało\
yć nowy. Niekiedy problemem mo\
e być brak miejsca lub skorodowane
połączenia. Dość często zdarza się, \
e filtr połączony jest z sztywnym przewodem
paliwowym nakrętką i wówczas, jeśli był dawno nieodkręcany, mogą pojawić się problemy
z odkręceniem. Aby nie zniszczyć nakrętki, trzeba dysponować specjalnym kluczem, takim
jakiego u\
ywa się do przewodów hamulcowych. Natomiast gdy filtr jest w zbiorniku, to
odradza siÄ™ samodzielnÄ… wymianÄ™, gdy\
do tego celu potrzebne są specjalne klucze, których
nie opłaca się kupować tylko dla jednej wymiany. Po wymianie filtra w silnikach
benzynowych z elektrycznÄ… pompÄ… paliwa (a taka jest we wszystkich silnikach z wtryskiem)
nale\
y kilka razy przekręcić kluczyk w pozycję zapłon, ale bez uruchamiania silnika, aby
pompa napełniła cały układ paliwem pod odpowiednim ciśnieniem.
W niektórych silnikach do dokładnego oczyszczania oleju stosuje się filtry odśrodkowe.
Ich działanie polega na wykorzystaniu ró\
nicy ciÄ™\
aru oleju i zanieczyszczeń.
Zanieczyszczony olej jest podawany do wirującego cylindra. Pod wpływem działania sił
odśrodkowych, zanieczyszczenia osadzają się na ściankach wirnika, a oczyszczony olej
wpływa do miski olejowej.
Równie prostymi w budowie i działaniu są filtry magnetyczne wychwytujące z oleju
drobne zanieczyszczenia ze stali. Filtry magnetyczne występują w postaci magnesów
mocowanych najczęściej w korkach spustowych oleju w silniku i skrzyni przekładniowej.
Ciągnik rolniczy musi być odpowiednio oznaczony. Przed rozpoczęciem jazdy nale\
y
umieścić czerwoną tablicę odblaskową w kształcie trójkąta:
 z tyłu ciągnika rolniczego, je\
eli nie ciÄ…gnie przyczepy,
 z tyłu przyczepy ciągniętej przez ciągnik rolniczy,
 prostopadle i symetrycznie do osi podłu\
nej pojazdu lub po jego lewej stronie oraz
prostopadle do powierzchni jezdni.
Przed uruchomieniem silnika w ciÄ…gniku rolniczym nale\
y dz
wignię wału odbioru mocy
ustawić w poło\
eniu neutralnym. Nie nale\
y włączać pierwszego biegu, ani nie ustawiać
dz
wigni reduktora na niski zakres prędkości. Sterowanie ciągnikiem odbywa się za pomocą
zwrotnicowego układu kierowniczego jednej lub obydwu osi, a w najcię\
szych maszynach za
pomocą przegubowego układu kierowniczego. Przegubowy układ kierowniczy umo\
liwia
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
8
zachodzenie tylnych kół przy skręcie pod maszynę. W efekcie maszyna jest bardzo zwrotna
i ma minimalny promień skrętu przy pełnym skręcie.
Zimą mogą zaistnieć problemy z włączeniem silnika. Przyczyną utrudniającą rozruch
zimnego silnika mo\
e być: wadliwe paliwo, rozładowany akumulator, wadliwe działanie
świec \
arowych, bÄ…dz
zapowietrzony układ paliwowy. Dlatego zaleca się korzystać ze
sprawdzonego z
ródła pobierania paliwa. W przypadku zapowietrzenia układu paliwowego
nale\
y usunąć powietrze z pompy wtryskowej bądz
filtru paliwa.
W celu odpowietrzenia układu zasilania nale\
y poluzować śruby odpowietrzające,
znajdujące się na pompie wtryskowej i filtrach, i tak długo pompować paliwo ręczną pompą,
a\
przestaną wydobywać się z filtrów, pompy i przewodów banieczki powietrza. Układ
zasilania jest najbardziej precyzyjnym mechanizmem silnika i dlatego wszystkie czynności
związane z naprawą układu zasilania mo\
e wykonywać tylko wyspecjalizowany zakład
naprawczy.
Po uruchomieniu silnika nale\
y przestrzegać równie\
wielu zasad zwiÄ…zanych z samym
prowadzeniem ciÄ…gnika rolniczego:
 podczas jazdy ciągnikiem zaleca się unikać częściowego wciskania pedału sprzęgła,
 nie nale\
y wybierać biegu, aby silnik pracował na mocy maksymalnej, ani przełączać
reduktora bez rozłączania napędu,
 podczas jazdy całkowite wciśnięcie pedału dwustopniowego sprzęgła umo\
liwia
odłączenie wału odbioru mocy jak równie\
odłączenie skrzyni biegów od silnika.
Silnik wytwarza energię mechaniczną, która z jego wału poprzez mechanizmy napędowe
jest przenoszona do mechanizmów jezdnych ciągnika. Zadaniem mechanizmów napędowych
jest więc przenoszenie napędu. Poniewa\
moment obrotowy wału korbowego silnika, a tak\
e
prędkość obrotowa tego wału mają inne wartości, ni\
te jakie sÄ… potrzebne w zespole
jezdnym, więc do zadań zespołu przenoszenia napędu nale\
y równie\
ich zmiana. Zadaniem
mechanizmów jezdnych jest umo\
liwienie ciÄ…gnikowi poruszania siÄ™, z jednoczesnym
wytwarzaniem nadmiaru siły napędowej, aby ciągnik dysponował odpowiednio du\
ą siłą
pociÄ…gowÄ….
Czyszczenie wszelkich elementów ciągnika mo\
e się odbywać tylko przy wyłączonym
silniku z zachowaniem szczególnej ostro\
ności ze strony osoby czyszczącej pojazd.
CiÄ…gnikiem rolniczym mo\
na poruszać się po ró\
nych powierzchniach, nie tylko tych
całkowicie gładkich. Podczas jazdy w trudnym terenie znaczną poprawę własności
trakcyjnych ciÄ…gnika rolniczego mo\
na uzyskać przez włączenie wzmacniacza momentu oraz
blokadę mechanizmu ró\
nicowego. Wzmacniacz momentu jest rodzajem reduktora w postaci
zębatej przekładni. Wbudowany w układ napędowy ciągnika rolniczego pozwala na
przełączanie biegu bez włączania sprzęgła i odejmowania gazu. Mechanizm ró\
nicowy jest
natomiast odmianą przekładni do napędzania osi, z których jedna oś stanowi przedłu\
enie
drugiej, z ró\
nymi prędkościami obrotowymi. Blokady mechanizmu ró\
nicowego powodujÄ…,
\
e po ich zablokowaniu pojazd zachowuje się, jakby miał sztywną oś. Blokada stosowana jest
głównie jako ułatwienie przy ruszaniu z podło\
a, na którym ugrzęzł lub zawisł ciągnik.
Włączenie blokady spowoduje przekazanie równej mocy na ka\
de ze zblokowanych kół.
W ciągniku blokadę mechanizmu ró\
nicowego zaleca się włączyć albo podczas prac w polu
lub w początkowej fazie poślizgu jednego z kół.
Ponadto w czasie kierowania ciÄ…gnikiem po stoku nale\
y: unikać zawracania w kierunku
spadku oraz unikać jazdy w poprzek pochyłości. Przed rozpoczęciem prac osoba prowadząca
ciągnik rolniczy powinna ustawić fotel w ciągniku tak, aby mieć łatwy i bezpieczny dostęp do
elementów sterowniczych. Istotną rzeczą jest równie\
odpowiednie ustawienie luster przed
rozpoczęciem jazdy tak, aby inne pojazdy lub osoby na drodze były dla kierującego
ciÄ…gnikiem widoczne. Silnik mo\
e być uruchomiony tylko w momencie, gdy odpowiednia
osoba zasiada na fotelu kierowcy.
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
9
Mechanizm hamowania słu\
y do zmniejszenia prędkości jazdy i zatrzymania pojazdu.
Hamulce słu\
Ä… te\
do unieruchomienia pojazdu podczas postoju. W ciÄ…gnikach rolniczych
hamulce stosuje się tylko na kołach tylnych i są to hamulce cierne. W zale\
ności od
konstrukcji elementów ciernych rozró\
nia się hamulce: taśmowe, szczękowe i tarczowe.
W zale\
ności od sposobu przenoszenia sił z pedału hamulca na element cierny rozró\
nia siÄ™
hamulce: mechaniczne, hydrauliczne, pneumatyczne.
Hamulce szczękowe i hamulce tarczowe są najczęściej stosowane w ciągnikach
rolniczych. Hamulec szczękowy jest stosowany w lekkich ciągnikach. Hamulce tarczowe są
stosowane w ciÄ…gnikach ciÄ™\
szych. W hamulcach tarczowych elementami hamujÄ…cymi sÄ…
tarcze cierne zamocowane na półosiach. Wy\
ej wymienione typy hamulców mo\
na
uruchamiać równie\
przez przesunięcie dz
wigni hamulca ręcznego. Hamulec ręczy ma
mo\
liwość trwałego blokowania hamulców i spełnia funkcję hamulca postojowego. Działanie
hamulców głównych sprawdza się na równej, suchej i twardej powierzchni, a hamulca
ręcznego na pochyłości.
Mając do czynienia z ciągnikiem rolniczym warto wiedzieć, \
e składa się on z silnika,
mechanizmów przenoszących napęd, mechanizmów jezdnych oraz z układów
umo\
liwiających sterowanie (tzn. z układu hamowania i kierowania) i zapewniających
odpowiednie warunki pracy.
W czasie eksploatacji ciÄ…gnika rolniczego niedopuszczalne jest:
 zaczepianie lin, łańcuchów lub haków holowniczych do miejsc konstrukcyjnie nie
przewidzianych do tego celu,
 wskakiwanie na sprzęt lub zeskakiwanie z niego w czasie jego ruchu,
 sprawdzanie poziomu cieczy chłodzącej w układzie chłodzenia lub otwieranie korka
wlewu oleju przy rozgrzanym silniku,
 rozłączanie napędu lub zatrzymanie pracy silnika podczas jazdy ze stoków,
 pozostawianie uruchomionego sprzętu bez dozoru,
 uruchamianie sprzętu w pomieszczeniach zamkniętych, nie wyposa\
onych w system
odprowadzania spalin na zewnÄ…trz,
 u\
ywanie sprzętu w pomieszczeniach, w których zachodzi niebezpieczeństwo wybuchu
pyłu, par etyliny lub palnego gazu.
CiÄ…gnik rolniczy z przyczepÄ…
Podstawowym kryterium podziału przyczep rolniczych jest liczba osi kół. Rozró\
nia siÄ™
przyczepy dwuosiowe i jednoosiowe.
Przyczepy dwuosiowe mają obrotnicowy mechanizm skrętu i są resorowane. Resory
w przyczepie rolniczej umo\
liwiajÄ… niskie umieszczenie skrzyni Å‚adunkowej. Utrudnia to
załadunek i wyładunek, a tym samym zwiększa pracochłonność tych czynności.
Rys. 2. Przyczepa dwuosiowa [17]
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
10
Przyczepa jednoosiowa z jednej strony jest podparta osiÄ…, a z drugiej  zaczepem.
W takiej przyczepie dociÄ…\
enie kół napędzanych częścią cię\
aru przyczepy poprawia warunki
współpracy kół z podło\
em, zmniejsza poślizg kół napędzanych, zmniejsza zu\
ycie paliwa
oraz zwiększa przejezdność agregatu w trudnych warunkach.
Rys. 3. Przyczepa jednoosiowa [17]
Przyczepy rolnicze sÄ… wyposa\
one w urządzenia do samoczynnego rozładunku skrzyni.
W wielu przyczepach stosuje siÄ™ hydrauliczne wychylanie skrzyni, co powoduje zsuwanie
się z niej ładunku. W przyczepach jednoosiowych stosuje się wywrót jednostronny  do
tyłu. W przyczepach dwuosiowych mo\
e być stosowany trójstronny wywrót skrzyni.
Skrzynia jest wówczas połączona z ramą przyczepy w czterech miejscach (po bokach
skrzyni). Są to połączenia rozłączne, zabezpieczone zatyczkami. Aby dokonać wywrotu
skrzyni ładunkowej na lewą stronę, trzeba odbezpieczyć połączenia po stronie przeciwnej.
Gdy zaistnieje potrzeba wywrotu skrzyni do tyłu, odbezpiecza się przednie połączenia
z obydwu stron skrzyni. Po dokonaniu rozładunku i opuszczeniu skrzyni nale\
y ponownie
zabezpieczyć połączenia zatyczkami, w przeciwnym razie mo\
e nastąpić uszkodzenie
przyczepy.
A
ączenie układu hydraulicznego przyczepy z układem hydraulicznym ciągnika wymaga
sprawdzenia, czy olej w przyczepie jest taki sam, jak w ciągniku. W układach ciągnika
i przyczepy musi te\
być wystarczająca ilość oleju, w przeciwnym razie nie nastąpi pełne
podniesienie skrzyni ładunkowej. Podczas rozłączania układów hydraulicznych przyczepy
i ciÄ…gnika nale\
y dbać o zachowanie czystości łączonych elementów. Gniazdo hydraulicznego
szybkozłącza powinno być zakryte nakręcaną osłoną. Wtyk szybkozłącza przyczepy musi
być umieszczony w specjalnym gniez
dzie. Przystępując do łączenia układów hydraulicznych
nale\
y oczyścić wtyk i gniazdo czystą szmatą, aby usunąć drobne zanieczyszczenia.
Oprócz hydraulicznego urządzenia wywrotu stosuje się urządzenia rozładunkowe
w postaci przenośników podłogowych, które składają się z napędzanych łańcuchów
połączonych poprzeczkami. A
ańcuchy są napędzane za pomocą wału napędowego,
połączonego z wałkiem odbioru mocy ciągnika.
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
11
Rys. 4. Przenośnik podłogowy [18]
W przyczepach rolniczych stosuje siÄ™ hamulce sterowane sprÄ™\
onym powietrzem, czyli
hamulce pneumatyczne. Pneumatyczna instalacja sterowania hamulcami przyczepy powinna
być połączona z pneumatyczną instalacją sterowania hamulcami ciągnika. Z tyłu ciągnika jest
umieszczone szybkozłącze pneumatyczne, z którym łączy się przewód ciśnieniowy instalacji
pneumatycznej przyczepy. Aby ułatwić połączenie lub rozłączenie złącza pneumatycznego,
kierowca ciągnika powinien nacisnąć pedał hamulca. Spowoduje to spadek ciśnienia
powietrza w złączu do wartości równej ciśnieniu atmosferycznemu.. Przyczepa jest gotowa do
eksploatacji praktycznie natychmiast po połączeniu szybkozłącza. Czas, jaki upływa od
chwili połączenia szybkozłącza pneumatycznego do chwili ruszenia z miejsca, wynoszący
kilka minut, wystarcza do napełnienia zbiornika przyczepy sprę\
onym powietrzem, a tym
samym istnieje mo\
liwość zadziałania hamulców.
Kierowca ciągnika jest zobowiązany do sprawdzenia prawidłowości działania instalacji
pneumatycznej i hamulców przyczepy. Wszelkie nieszczelności instalacji nale\
y natychmiast
usuwać, poniewa\
są one przyczyną blokowania kół przyczepy. Przepływem powietrza
w instalacji przyczepy steruje zawór pneumatyczny. Gdy w zaworze tym zamarznie
wykroplona z powietrza woda, przestaje on działać. Dlatego w sezonie zimowym instalację
powietrznÄ… nale\
y odwadniać spuszczając wodę ze zbiornika sprę\
onego powietrza za
pomocą zaworu umieszczonego w dolnej jego części.
Kontrola ciÄ…gnika rolniczego
Ciągnik rolniczy musi być poddawany ciągłej kontroli. Kontrola ciągnika rolniczego jest
istotna, bowiem terminowe dokonywanie przeglądów pozwala na:
 utrzymanie odpowiedniej mocy i sprawności silnika,
 utrzymanie właściwego zu\
ycia paliwa i minimalnego zanieczyszczenia środowiska.
Wa\
na jest ekonomiczna jazda ciÄ…gnikiem rolniczym. Ekonomiczna jazda ciÄ…gnikiem to:
 jazda na mo\
liwie najwy\
szym biegu bez przeciÄ…\
ania silnika,
 unikanie gwałtownych przyspieszeń i hamowań.
Nale\
y sprawdzać regularnie jego ogumienie: zu\
ycia bie\
nika opon oraz powierzchni
bocznej opon. Nale\
y sprawdzać równie\
głębokość bie\
nika. Opony maja wskaz
niki
kontrolne, które informują o zu\
yciu. Przy małej głębokości rzez
by bie\
nika zwiększa się
ryzyko poślizgu na mokrej powierzchni.
CiÄ…gnik rolniczy mo\
e zostać zakwalifikowany jako nadmiernie ucią\
liwy dla
środowiska, je\
eli zawartość spalin jest nieprawidłowa oraz ciągnik powoduje nadmierny
hałas i z ciągnika wyciekają ró\
ne płyny.
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
12
PoruszajÄ…c siÄ™ ciÄ…gnikiem rolniczym po drodze wa\
ne jest przeprowadzanie czynności
związanych z kontrolą elementów oświetlenia ciągnika.
Do przeprowadzenia kontroli elementów oświetlenia ciągnika nie są potrzebne \
adne
przyrządy czy urządzenia. Wystarczy tylko wiedza diagnosty, a składają się na nią
następujące czynności:
1) sprawdzenie stanu reflektorów i \
arówek
2) sprawdzenie działania światła stop. Światło stop powinno świecić wyraz
nie mocniej od
pozostałych świateł pozycyjnych. Jego włączenie powinno następować przy
10 milimetrowym skoku pedału hamulca.
3) sprawdzenie działania świateł kierunkowskazów. Światła kierunkowskazów winny
świecić wystarczająco intensywnie. Wa\
ny jest czas zadziałania, który nie powinien
przekraczać 1 sek. Nale\
y zwrócić tak\
e uwagę na częstotliwość błysków. Musi być ona
równomierna i wynosić 90 plus minus 30 cykli na minutę.
4) sprawdzenie działania świateł pozycyjnych. Sprawdza się po prostu czy światła te
działają zwracając uwagę na intensywność świecenia. Oprócz tego wa\
ny jest stan
kloszy. Nie mogą być one zabrudzone ani od wewnątrz ani z zewnątrz. Niedopuszczalne
są równie\
pęknięcia umo\
liwiające dostawanie się wody do środka lub powodujące
załamanie światła.
5) sprawdzenie stanu połączeń. Nieprawidłowe (skorodowane) połączenie przewodu
masowego reflektora z masÄ… pojazdu przyczynia siÄ™ do niepo\
ądanego spadku napięcia.
Skutkuje to bowiem zmniejszeniem skuteczności świetlnej. Spadek napięcia najłatwiej
sprawdzić mierząc woltomierzem ró\
nicę napięcia miedzy masą reflektora a masą
pojazdu.
6) sprawdzenie działania lampek kontrolnych i pozostałych świateł (awaryjne,
przeciwmgłowe, cofania). Lampki kontrolne umieszczone wewnątrz pojazdu najczęściej
przy liczniku, powinny informować kierowcę o włączeniu odpowiednich świateł przy
pomocy sygnału świetlnego lub dz
więkowego.
Obsługując ciągnik rolniczy nie wolno:
- odchodzić od uruchomionego ciągnika,
- pozostawiać ciągnika nie zabezpieczonego przed mo\
liwością uruchomienia go przez
małe dzieci,
- pozwalać, by dziecko pomagało przy sprzęganiu ciągnika z przyczepą lub maszyną
rolniczÄ….
Nale\
y zadbać o to, aby wszystkie u\
ywane wały przegubowo-teleskopowe (wałki
przekazu mocy) zabezpieczone były kompletnymi, nieuszkodzonymi osłonami.
Aby uniknąć nieszczęśliwych zdarzeń podczas pracy z maszynami rolniczymi nale\
y:
- utrzymywać maszyny w dobrym stanie technicznym,
- dbać o odpowiednie zabezpieczenie wszelkich ruchomych części maszyn (z wyjątkiem
ruchomych części roboczych, których nie mo\
na osłonić) osłonami stanowiącymi
fabryczne wyposa\
enie maszyn,
- niezwłocznie ponownie zamontować osłony zdjęte na czas naprawy lub konserwacji po
zakończeniu czynności obsługowych,
- w trakcie koszenia traw lub zbó\
, prasowania siana lub słomy, orania  zawsze mieć
w zasięgu wzroku dzieci, które mogą ewentualnie towarzyszyć przy pracy,
- nie pozwalać, aby osoby postronne przebywały w odległości mniejszej ni\
50 metrów od
ciÄ…gnika (dotyczy u\
ywania między innymi kosiarek rotacyjnych, rozdrabniaczy łęcin).
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki śywnościowej z dnia 12 stycznia 1998
roku W sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze ciągników, maszyn, narzędzi
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
13
i urządzeń technicznych stosowanych w rolnictwie określa warunki bezpieczeństwa i higieny
pracy przy obsłudze ciągników rolniczych:
 przy obsłudze sprzętu rolniczego nale\
y przestrzegać zasad określonych przez
producentów w instrukcjach obsługi,
 sprzęt rolniczy pochodzący z importu powinien być wyposa\
ony w instrukcję obsługi
w języku polskim,
 obsługa samojezdnych lub stacjonarnych maszyn rolniczych i melioracyjnych powinna
być wykonywana przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje i stosowne
przeszkolenie wymagane przy obsłudze takich maszyn,
 sprzęt rolniczy powinien być wyposa\
ony w:
a) osłony zespołów i części ruchomych mogących stwarzać zagro\
enie dla osób
obsługujących ten sprzęt,
b) narzędzia niezbędne do bezpiecznej jego obsługi.
Kontrola stanu technicznego, regulowanie i wykonywanie doraz
nych napraw i prac
konserwacyjnych oraz czyszczenie części lub zespołów roboczych sprzętu rolniczego
dopuszczalne są po uprzednim unieruchomieniu silnika i wyłączeniu wszystkich napędzanych
zespołów tego sprzętu. Dopuszczalne jest regulowanie napędzanych hydraulicznie zespołów
roboczych podczas ich pracy, je\
eli instrukcja obsługi to przewiduje.
Podczas ka\
dej przerwy w pracy sprzętu rolniczego napęd powinien być wyłączony.
Niedopuszczalne jest:
- demontowanie podpory zapobiegającej przechylaniu się do przodu lub do tyłu sprzętu
jednoosiowego, je\
eli nie jest to konieczne dla realizacji funkcji u\
ytkowych maszyny,
lub podpieranie sprzętu rolniczego na prowizorycznych podstawkach,
- wykonywanie napraw pod uniesionymi i nie zabezpieczonymi przed samoczynnym
opadnięciem maszynami rolniczymi lub ich zespołami,
- pozostawianie sprzętu rolniczego na stokach lub innych pochyłościach terenu bez
zabezpieczenia go przed samoczynnym stoczeniem siÄ™.
Osoby obsługujące maszyny przyczepiane, zawieszane lub półzawieszane do ciągnika
powinny zajmować miejsce na pomostach technologicznych.
Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa podczas pracy z ciągnikiem rolniczym:
 ciÄ…gnikiem mo\
e kierować wyłącznie osoba posiadająca prawo jazdy na ciągnik,
 uruchomienie i kierowanie ciągnikiem rolniczym dopuszczalne jest wyłącznie ze
stanowiska kierowcy,
 w czasie pracy ciągnika nikt oprócz jego kierowcy nie mo\
e znajdować się na ciągniku
(chyba, \
e kabina jest dwuosobowa),
 przed ruszeniem z miejsca nale\
y upewnić się \
e w sÄ…siedztwie ciÄ…gnika nie przebywajÄ…
osoby postronne, a szczególnie dzieci,
 w czasie jazdy pedały hamulców powinny być połączone zapadką, aby tylne koła
hamowały jednocześnie,
 przy zje\
d\
aniu z pochyłości włączyć nale\
y bieg i sprzęgło,
 w czasie postoju i przerw w pracy wyłącz ciągnik, włącz hamulec ręczny, przyczepy.
Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa podczas u\
ytkowania ciÄ…gnika rolniczego z przyczepÄ….
 Å‚adunki sypkie jak zbo\
e, nawozy mineralne luzem mogą być przewo\
one w szczelnych
przyczepach, zabezpieczonych plandekami lub płachtami, uniemo\
liwiajÄ…cymi
rozsypywanie siÄ™ Å‚adunku po drodze,
 ładunki przestrzenne  jak słoma czy siano  powinny być układane i przewo\
one na
przyczepie tak, by nie utrudniały kierowania pojazdem, nie ograniczały widoczności, nie
zasłaniały świateł i tablic rejestracyjnych,
 dopuszczalna jest mo\
liwość przewozu ludzi na przyczepach, je\
eli będą oni zatrudnieni
przy załadunku lub są dowo\
eni do pracy np. w polu, jeśli:
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
14
a) liczba osób na przyczepie nie przekracza 5,
b) osobom stojÄ…cym na przyczepie zapewni siÄ™ uchwyty do trzymania,
c) przewo\
one osoby nie mogą znajdować się między przewo\
onym Å‚adunkiem,
a przedniÄ… burtÄ… przyczepy,
d) prędkość ciągnika nie mo\
e przekraczać 20 km/h.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakich aktach prawnych uregulowane są zasady obsługi ciągnika rolniczego
i przyczepy?
2. Jakie czynności nale\
y wykonać przed przystąpieniem do jazdy ciągnikiem rolniczym?
3. Na czym polega obsługa ciągnika rolniczego?
4. Jakich zasad bezpieczeństwa nale\
y przestrzegać podczas pracy z ciągnikiem rolniczym?
5. Jakich zasad bezpieczeństwa nale\
y przestrzegać podczas pracy z ciągnika z przyczepą?
4.1.3 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj wymiany zanieczyszczonego filtru paliwa w układzie zasilania ciągnika
rolniczego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sprawdzić czy ciągnik rolniczy jest wyłączony,
2) odkręcić opaski ściskające przewody,
3) wyjąć zanieczyszczony filtr paliwa,
4) zało\
yć nowy filtr paliwa,
5) przekręcić kluczyk w pozycję  zapłon ,
6) zanotować wyniki,
7) przeanalizować otrzymane wyniki.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 ciÄ…gnik rolniczy,
 filtr paliwa,
 przybory do pisania,
 arkusz do ćwiczenia.
Ćwiczenie 2
Przeprowadz
odpowietrzenie układu zasilania ciągnika rolniczego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sprawdzić czy ciągnik rolniczy jest wyłączony,
2) poluzować śruby odpowietrzające,
3) pompować paliwo ręczną pompą,
4) zanotować wyniki,
5) przeanalizować otrzymane wyniki.
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
15
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- ciÄ…gnik rolniczy,
- ręczna pompa,
- przybory do pisania,
- arkusz do ćwiczenia.
Ćwiczenie 3
Przeprowadz
czynności niezbędne do przygotowania ciągnika rolniczego do jazdy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sprawdzić ciśnienie powietrza w zbiorniku oraz ogumieniu,
2) sprawdzić sprawność sygnalizacji ciągnika,
3) sprawdzić układ hamulcowy i kierowniczy ciągnika,
4) sprawdzić oznakowanie ciągnika rolniczego,
5) zanotować wyniki,
6) przeanalizować otrzymane wyniki.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 ciÄ…gnik rolniczy,
 manometr,
 przybory do pisania,
 arkusz do ćwiczenia,
 Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Określ czynności związane z wymianą oleju w skrzyni przekładniowej ciągnika
rolniczego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) podejść do ciągnika rolniczego,
2) wymienić olej w ciągniku rolniczym,
3) zanotować wyniki,
4) przeanalizować otrzymane wyniki,
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- ciÄ…gnik rolniczy,
- olej,
- zestaw narzędziowy,
- przybory do pisania,
- arkusz do ćwiczenia,
- Poradnik dla ucznia.
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
16
Ćwiczenie 5
Przeprowadz
czynności obsługowe związane z kontrolą elementów oświetlenia ciągnika
rolniczego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) podejść do ciągnika rolniczego,
2) skontrolować oświetlenie ciągnika rolniczego,
3) zanotować wyniki,
4) przeanalizować otrzymane wyniki.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- ciÄ…gnik rolniczy,
- przybory do pisania,
- arkusz do ćwiczenia,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 6
Dopasuj pojęcia dotyczące elementów sterowania mechanizmami pojazdu w ciągniku
rolniczym do poni\
szych definicji.
1. Przegubowy układ kierowniczy.
2. Wał napędowy.
3. Wzmacniacz momentu.
4. Blokada mechanizmu ró\
nicowego.
5. Mechanizm ró\
nicowy.
a) rodzaj reduktora w postaci zębatej przekładni, wbudowany w układ napędowy ciągnika
rolniczego. Pozwala na przełączanie biegu bez włączania sprzęgła i odejmowania gazu,
b) umo\
liwia zachodzenie tylnych kół przy skręcie pod maszynę. W efekcie maszyna jest
bardzo zwrotna i ma minimalny promień skrętu przy pełnym skręcie,
c) odmiana przekładni do napędzania osi, z których jedna oś stanowi przedłu\
enie drugiej,
z ró\
nymi prędkościami obrotowymi,
d) przyrzÄ…d ten nale\
y zabezpieczyć łańcuszkiem, aby zapobiec obracaniu się osłony,
e) przyrzÄ…d ten powoduje, \
e po zablokowaniu pojazd zachowuje się, jakby miał sztywną
oś. Moc jest przekazywana na to koło, które ma najmniejsze opory toczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozró\
niać elementy sterowania mechanizmami ciągnika rolniczego,
2) określić nazwy przyrządów,
3) wypełnić arkusz do ćwiczeń.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- przybory do pisania,
- arkusz do ćwiczenia,
- Poradnik dla ucznia.
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
17
Ćwiczenie 7
Określ czynności kierowcy podczas rozpoczynania i zakończenia jazdy ciągnikiem
rolniczym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wymienić czynności kierującego ciągnikiem rolniczym przed rozpoczęciem jazdy,
2) wymienić czynności kierującego ciągnikiem rolniczym po zakończeniu jazdy,
3) wypełnić arkusz do ćwiczeń.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- przybory do pisania,
- arkusz do ćwiczenia,
- Poradnik dla ucznia.
4.1.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wskazać akty prawne, w których uregulowane są zasady obsługi
ciÄ…gnika rolniczego i przyczepy? 1
1

2) określić zakres czynności, które muszą być wykonane przed
przystÄ…pieniem ciÄ…gnika rolniczego do jazdy? 1
1

3) wyjaśnić zasady wykonywania codziennej obsługi ciągnika
rolniczego? 1
1

4) scharakteryzować zasady bezpieczeństwa podczas pracy z ciągnikiem
rolniczym? 1
1

5) scharakteryzować zasady bezpieczeństwa podczas pracy z ciągnikiem
rolniczym z przyczepÄ…? 1
1

__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
18
4.2. Poruszanie siÄ™ ciÄ…gnikiem rolniczym na drodze publicznej
4.2.1. Materiał nauczania
Poruszając się ciągnikiem rolniczym na drodze publicznej, kierujący musi opanować
wiele manewrów, tak aby jazda była bezpieczna zarówno dla niego jak i innych uczestników
ruchu. Do najczęściej wykonywanych manewrów nale\
ą: włączanie się do ruchu, zmiana
kierunku jazdy lub pasa ruchu, wymijanie, omijanie, cofanie, wyprzedzanie, przecinanie siÄ™
kierunków ruchu.
WÅ‚Ä…czanie siÄ™ do ruchu
Włączanie się ciągnika rolniczego (z przyczepą lub bez) do ruchu następuje przy
rozpoczynaniu jazdy po postoju lub zatrzymaniu się nie wynikającym z warunków lub
przepisów ruchu drogowego oraz przy wje\
d\
aniu:
 na drogę z nieruchomości, z obiektu przydro\
nego lub dojazdu do takiego obiektu,
z drogi nie będącej drogą publiczną oraz ze strefy zamieszkania,
 na drogÄ™ z pola lub na drogÄ™ twardÄ… z drogi gruntowej,
 na jezdnię z pobocza, z chodnika lub z pasa ruchu dla pojazdów powolnych.
Kierujący pojazdem, włączając się do ruchu, jest obowiązany zachować szczególną
ostro\
ność oraz ustąpić pierwszeństwa innemu pojazdowi lub uczestnikowi ruchu.
Zmiana kierunku jazdy lub pasa ruchu
KierujÄ…cy pojazdem mo\
e zmienić kierunek jazdy lub zajmowany pas ruchu tylko
z zachowaniem szczególnej ostro\
ności. Jest on obowiązany zbli\
yć się:
 do prawej krawędzi jezdni  je\
eli zamierza skręcić w prawo,
 do środka jezdni lub na jezdni o ruchu jednokierunkowym do lewej jej krawędzi  je\
eli
zamierza skręcić w lewo.
Zmieniając zajmowany pas ruchu kierujący pojazdem jest obowiązany ustąpić
pierwszeństwa pojazdowi jadącemu po pasie ruchu, na który zamierza wjechać oraz
pojazdowi wje\
d\
ającemu na ten pas z prawej strony. Wcześniej musi wyraz
nie sygnalizować
zamiar zmiany kierunku jazdy lub pasa ruchu oraz zaprzestać sygnalizowania niezwłocznie
po wykonaniu manewru.
Kierującemu ciągnikiem rolniczym zabrania się zawracania: w tunelu, na moście,
wiadukcie lub drodze jednokierunkowej oraz w warunkach, w których mogłoby to zagrozić
bezpieczeństwu ruchu na drodze lub ruch ten utrudnić.
Wymijanie, cofanie, omijanie
KierujÄ…cy pojazdem jest obowiÄ…zany:
 przy wymijaniu zachować bezpieczny odstęp od wymijanego pojazdu lub uczestnika
ruchu, a w razie potrzeby zjechać na prawo i zmniejszyć prędkość lub zatrzymać się,
 przy omijaniu zachować bezpieczny odstęp od omijanego pojazdu, uczestnika ruchu lub
przeszkody, a w razie potrzeby zmniejszyć prędkość. Omijanie pojazdu sygnalizującego
zamiar skręcenia w lewo mo\
e odbywać się tylko z jego prawej strony,
 przy cofaniu ustąpić pierwszeństwa innemu pojazdowi lub uczestnikowi ruchu
i zachować szczególną ostro\
ność, a w szczególności: sprawdzić, czy wykonywany
manewr nie spowoduje zagro\
enia bezpieczeństwa ruchu lub jego utrudnienia oraz
upewnić się, czy za pojazdem nie znajduje się przeszkoda. W razie trudności
w osobistym upewnieniu się kierujący jest obowiązany zapewnić sobie pomoc innej
osoby.
Zabrania się cofania ciągnikiem rolniczym w tunelu, na moście i wiadukcie.
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
19
Wyprzedzanie
Kierujący pojazdem jest obowiązany przed wyprzedzaniem upewnić się w szczególności,
czy:
 ma odpowiednią widoczność i dostateczne miejsce do wyprzedzania bez utrudnienia
komukolwiek ruchu,
 kierujÄ…cy, jadÄ…cy za nim, nie rozpoczÄ…Å‚ wyprzedzania,
 kierujący, jadący przed nim na tym samym pasie ruchu, nie zasygnalizował zamiaru
wyprzedzania innego pojazdu, zmiany kierunku jazdy lub zmiany pasa ruchu.
Kierujący pojazdem jest obowiązany przy wyprzedzaniu zachować szczególną
ostro\
ność, a zwłaszcza bezpieczny odstęp od wyprzedzanego pojazdu lub uczestnika ruchu.
W razie wyprzedzania pojazdu jednośladowego lub kolumny pieszych odstęp ten nie mo\
e
być mniejszy ni\
1 m. Jest on obowiÄ…zany przy wyprzedzaniu przeje\
d\
ać z lewej strony
wyprzedzanego pojazdu, jednak\
e:
- pojazd szynowy mo\
e być wyprzedzany tylko z prawej strony, chyba \
e poło\
enie torów
uniemo\
liwia takie wyprzedzanie lub wyprzedzanie odbywa siÄ™ na jezdni
jednokierunkowej,
- wyprzedzanie pojazdu lub uczestnika ruchu, który sygnalizuje zamiar skręcenia w lewo,
mo\
e odbywać się tylko z jego prawej strony,
- dopuszcza siÄ™ wyprzedzanie z prawej strony na odcinku drogi z wyznaczonymi pasami
ruchu na jezdni jednokierunkowej, na jezdni dwukierunkowej, je\
eli co najmniej dwa
pasy ruchu na obszarze zabudowanym lub trzy pasy ruchu poza obszarem zabudowanym
przeznaczone sÄ… do jazdy w tym samym kierunku.
Kierujący pojazdem jest obowiązany zjechać jak najbardziej na prawo i  w razie
potrzeby  zatrzymać się w celu ułatwienia wyprzedzania.
Zabrania siÄ™ wyprzedzania pojazdu silnikowego jadÄ…cego po jezdni:
- przy doje\
d\
aniu do wierzchołka wzniesienia,
- na zakręcie oznaczonym znakami ostrzegawczymi,
- na skrzy\
owaniu, z wyjÄ…tkiem skrzy\
owania o ruchu okrÄ™\
nym lub na którym ruch jest
kierowany.
Zabrania się równie\
wyprzedzania pojazdu uprzywilejowanego na obszarze zabudowanym.
Przecinanie się kierunków ruchu
KierujÄ…cy pojazdem, zbli\
ajÄ…c siÄ™ do skrzy\
owania, jest obowiązany zachować
szczególną ostro\
ność i ustąpić pierwszeństwa pojazdowi nadje\
d\
ajÄ…cemu z prawej strony,
a je\
eli skręca w lewo  tak\
e jadącemu z kierunku przeciwnego na wprost lub skręcającemu
w prawo.
KierujÄ…cemu pojazdem zabrania siÄ™:
 wje\
d\
ania na skrzy\
owanie, je\
eli na skrzy\
owaniu lub za nim nie ma miejsca do
kontynuowania jazdy,
 rozdzielania kolumny pieszych.
Zbli\
ając się do przejścia dla pieszych nale\
y zachować szczególną ostro\
ność i ustąpić
pierwszeństwa pieszemu znajdującemu się na przejściu. Je\
eli kierujący skręca w drogę
poprzeczną, jest obowiązany ustąpić pierwszeństwa pieszemu przechodzącemu na
skrzy\
owaniu przez jezdnię drogi, na którą wje\
d\
a.
CiÄ…gnikiem rolniczym nie wolno:
 wyprzedzać pojazdu na przejściu dla pieszych i bezpośrednio przed nim, z wyjątkiem
przejścia, na którym ruch jest kierowany,
 omijać pojazdu, który jechał w tym samym kierunku, lecz zatrzymał się w celu ustąpienia
pierwszeństwa pieszemu,
 jechać wzdłu\
po chodniku lub przejściu dla pieszych.
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
20
KierujÄ…cy pojazdem, przeje\
d\
ajÄ…c przez chodnik lub drogÄ™ dla pieszych, jest
obowiązany jechać powoli i ustąpić pierwszeństwa pieszemu. W razie przechodzenia przez
jezdnię osoby niepełnosprawnej, u\
ywajÄ…cej specjalnego znaku, lub osoby o widocznej
ograniczonej sprawności ruchowej, kierujący pojazdem jest obowiązany zatrzymać pojazd w
celu umo\
liwienia jej przejścia.
Zbli\
ajÄ…c siÄ™ do przejazdu kolejowego oraz przeje\
d\
ajÄ…c przez przejazd kierujÄ…cy
ciągnikiem rolniczym obowiązany jest zachować szczególną ostro\
ność. Przed wjechaniem
na tory musi upewnić się, czy nie zbli\
a się pojazd szynowy, oraz przedsięwziąć odpowiednie
środki ostro\
ności, zwłaszcza je\
eli wskutek mgły lub z innych powodów przejrzystość
powietrza jest zmniejszona.
Kierujący ciągnikiem rolniczym jest obowiązany prowadzić pojazd z taką prędkością,
aby mógł go zatrzymać w bezpiecznym miejscu, gdy nadje\
d\
a pojazd szynowy lub gdy
urządzenie zabezpieczające albo dawany sygnał zabrania wjazdu na przejazd.
KierujÄ…cemu pojazdem zabrania siÄ™:
 obje\
d\
ania opuszczonych zapór lub półzapór oraz wje\
d\
ania na przejazd, je\
eli
opuszczanie ich zostało rozpoczęte lub podnoszenie nie zostało zakończone,
 wje\
d\
ania na przejazd, je\
eli po drugiej stronie przejazdu nie ma miejsca do
kontynuowania jazdy,
 wyprzedzania pojazdu na przejez
dzie kolejowym i bezpośrednio przed nim,
 omijania pojazdu oczekujÄ…cego na otwarcie ruchu przez przejazd, je\
eli wymagałoby to
wjechania na część jezdni przeznaczoną dla przeciwnego kierunku ruchu.
W razie unieruchomienia pojazdu na przejez
dzie kolejowym, kierujÄ…cy pojazdem jest
obowiązany niezwłocznie usunąć go z przejazdu, a je\
eli nie jest to mo\
liwe, ostrzec
kierującego pojazdem szynowym o niebezpieczeństwie. Kierujący pojazdem, który nie mo\
e
rozwinąć prędkości większej ni\
6 km/h, przed wjazdem na przejazd kolejowy jest
obowiązany upewnić się, czy w czasie potrzebnym na przejechanie przez ten przejazd nie
nadjedzie pojazd szynowy lub uzgodnić czas tego przejazdu z dró\
nikiem kolejowym.
Przewo\
enie osób i ładunków ciągnikiem rolniczym
Ciągniki rolnicze z przyczepą są przystosowane do przewozu ładunków oraz osób.
U\
ytkowanie przyczep do ciągników rolniczych  bezpośrednio załadowywanych materiałem
objętościowym przez maszynę zbierającą  eliminuje konieczność układania materiału, a więc
wyklucza konieczność przebywania ludzi na przyczepie. W ka\
dym przypadku transportu
materiałów wysoko załadowywanych (słoma, siano) niezbędnym wyposa\
eniem przyczep
powinna być drabina o długości odpowiedniej do wysokości przewidywanego ładunku, tak
aby człowiek mógł bezpiecznie załadować ładunek.
Przewo\
enie osób na wysoko załadowanych przyczepach jest niedopuszczalne, gdy\
takie
postępowanie grozi wypadkiem podczas przeje\
d\
ania pod wiaduktami oraz pod konarami
przydro\
nych drzew.
Dopuszczalny jest przewóz ludzi na przyczepach, je\
eli będą oni zatrudnieni przy
załadunku lub są dowo\
eni do pracy np. w polu, ale muszą być spełnione następujące
warunki:
 liczba osób na przyczepie nie przekracza 5,
 osobom stojÄ…cym na przyczepie zapewni siÄ™ uchwyty do trzymania,
 przewo\
one osoby nie mogą znajdować się między przewo\
onym Å‚adunkiem, a przedniÄ…
burtÄ… przyczepy,
 prędkość ciągnika nie mo\
e przekraczać 20 km/h.
Przyczepy u\
ywane regularnie do przewozu pracowników lub osób trzecich
W takich przyczepach nale\
y zapewnić przewo\
onym osobom siedzenia z oparciami
przymocowanymi do podłogi przyczepy. Wszyscy pasa\
erowie, w tym dzieci, powinni
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
21
siedzieć ze stopami opartymi na podłodze, najlepiej zwróceni twarzami do kierunku jazdy lub
na zewnątrz przyczepy. Jeśli jednak tak nie jest (to znaczy pasa\
erowie siedzą zwróceni
twarzami do środka przyczepy), to za oparcie dla pleców mogą słu\
yć im burty brzegowe
przyczepy (w tym tylna i przednia). Przepisy polskie wymagają, by jako siedzenia słu\
yły
ławki przymocowane do podwozia w sposób uniemo\
liwiajÄ…cy niezamierzone zmiany ich
poło\
enia, o długości co najmniej 40 cm na jedną osobę i szerokości (głębokości) nie
mniejszej ni\
30 cm. Odstęp między dwiema sąsiednimi ławkami ustawionymi jedna za drugą
nie powinien być mniejszy ni\
65 cm, a ustawionymi naprzeciw  90 cm, wliczajÄ…c w to
szerokość jednej ławki. Oparcie musi mieć wysokość, na jaką sięgają barki przeciętnego,
siedzÄ…cego mÄ™\
czyzny  60 cm nad powierzchnię siedzenia. Dla dzieci wysokość oparć
będzie ró\
na (w zale\
ności od wieku). Krawędzie przyczepy powinny być zabezpieczone, aby
zapobiec wypadnięciu pasa\
erów. Burty przednie, tylne, boczne oraz poręcze muszą być
zamontowane bezpiecznie na swoim miejscu. Wszystkie burty i poręcze muszą być
wystarczająco mocne, aby wytrzymały cię\
ar osoby dorosłej, nie ulegając przy tym
zniszczeniu lub odkształceniu (poręcze zabezpieczające powinny wytrzymać nacisk
w poziomie o sile co najmniej 1000 kg). W przypadku opierania siÄ™ siedzÄ…cych pasa\
erów
o poręcze bądz
burty boczne przyczepy, muszą one wytrzymać cię\
ar całkowitej liczby osób,
które mogłyby się o nie opierać. Solidne burty przednie, tylne i boczne powinny sięgać na
wysokość co najmniej 92 cm. Jeśli brzegi zabezpieczone są poręczą, jej wysokość musi
wynosić nie mniej ni\
92 cm, lecz nie więcej ni\
107 cm. Na wysokości między 46 cm
a 53,5 cm potrzebna jest poręcz środkowa. Na wystających krawędziach przyczepy musi być
zamontowana listwa przypodłogowa o wysokości co najmniej 7,5 cm. Wszystkie ruchome
fragmenty burty bocznej lub poręczy, otwierane w celu umo\
liwienia wejścia i wyjścia,
powinny dawać taki sam poziom zabezpieczenia, pozostając zamknięte w czasie jazdy.
W przypadku przewozu małych dzieci (np. dzieci w wieku przedszkolnym, jadących
z dorywczymi robotnikami lub dzieci ze szkolnej wycieczki), burty boczne powinny być
wypełnione np. przyspawaną siatką lub innym podobnym materiałem. Pasa\
erowie muszÄ…
mieć zapewnione bezpieczne wejście na przyczepę i zejście z niej. Mo\
e to być zamontowana
na stałe drabinka lub schodki, których najni\
szy szczebel lub stopień jest nie wy\
ej ni\
55 cm
nad poziomem ziemi. Na wysokości między 92cm a 107cm nad podłogą przyczepy musi być
bezpieczny uchwyt, pomocny dla osób wchodzących i schodzących. Wejście na przyczepę
powinno się znajdować za jej kołami. W przypadku u\
ywania drabiny przenośnej, musi ona
być wystarczająco sztywna, mocna i zabezpieczana po ustawieniu (drabina słu\
Ä…ca pasa\
erom
do wchodzenia na przyczepę powinna być na niej przewo\
ona).
Na przyczepie nie wolno przewozić nic innego poza pasa\
erami, ich narzędziami
i rzeczami osobistymi (tzn. nie mo\
e być na niej \
adnych towarów, sprzętu lub innych
ładunków). Przyczepy u\
ywane regularnie do przewozu osób powinny mieć wyraz
ne
oznakowanie dotyczÄ…ce dopuszczalnej liczby pasa\
erów.
Przyczepy u\
ywane okazjonalnie do przewozu pracowników
Pasa\
erowie muszą mieć mo\
liwość siedzenia podczas jazdy (na gotowych siedzeniach,
przymocowanych do podłogi). Muszą istnieć burty boczne, przednia i tylna, zabezpieczające
ludzi przed wypadnięciem z przyczepy. Powinny one mieć wysokość co najmniej 47 cm
licząc od poziomu, na którym siedzą pasa\
erowie. Nikt nie powinien stać na przyczepie
w czasie jazdy, jeśli jej burty nie są wystarczająco wysokie, aby dawały dostateczne
zabezpieczenie pasa\
erom (jak to jest np. w przyczepach do przewozu ziarna, gdzie burty
sięgają do wysokości klatki piersiowej osoby stojącej i mają bezpieczne uchwyty). śadna
z przewo\
onych osób nie mo\
e jechać siedząc na górnej krawędzi burt bocznych, tylnej czy
przedniej lub z nogami spuszczonymi poza krawędzie przyczepy. Nie wolno przewozić osób
na przyczepach załadowanych całkowicie lub częściowo, jeśli ładunek mógłby przemieszczać
się i spowodować uraz: bezpośrednio (np. przygniatając pasa\
era) lub pośrednio (np.
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
22
powodujÄ…c jego upadek). Je\
eli jednak ludzie sÄ… przewo\
eni na Å‚adunku znajdujÄ…cym siÄ™ na
przyczepie, powinno się to odbywać jedynie na siedząco, zaś burty brzegowe powinny sięgać
na wysokość co najmniej 47 cm nad poziomem ładunku. Trzeba zapewnić wejście na
przyczepę. Mogą to być stopnie lub drabina, zamocowane na stałe, lub przenośna drabina,
zabezpieczana po ustawieniu. W przypadku nowych przyczep wymóg ten jest spełniony, jeśli
sÄ… one fabrycznie wyposa\
one w udogodnienia do wchodzenia na nie.
A
Ä…czenie ciÄ…gnika rolniczego z przyczepÄ…
Jak ju\
wiadomo, ciÄ…gnik rolniczy mo\
e być wykorzystywany do pracy samodzielnie lub
z przyczepą. W przypadku konieczności skorzystania z przyczepy, musi ona zostać połączona
z ciÄ…gnikiem.
Aby prawidłowo przeprowadzić czynność sprzęgania ciągnika rolniczego z przyczepą,
nale\
y:
 podjechać ciągnikiem rolniczym przed przyczepę,
 cofnąć ciągnikiem w kierunku przyczepy w sposób umo\
liwiajÄ…cy dokonanie
sprzęgnięcia,
 wyregulować wysokość zaczepu przyczepy (w przypadku gdy konstrukcja przyczepy to
umo\
liwia),
 dokonać połączenia zaczepu przyczepy z zaczepem ciągnika rolniczego oraz
zabezpieczyć zespół przed rozłączeniem (nało\
yć zaczep przyczepy na hak holowniczy
ciÄ…gnika rolniczego),
 podłączyć do ciągnika rolniczego przewody elektryczne przyczepy (przewód elektryczny
nie mo\
e dotykać drogi i nie mo\
e ulec zerwaniu lub rozłączeniu w czasie),
 podłączyć przewody hamulcowe,
 sprawdzić działanie świateł przyczepy,
 podnieść podpory zaczepu przyczepy i zabezpieczyć ją przed uszkodzeniem w trakcie
jazdy lub zwolnienia blokady wysokości zaczepu przyczepy (je\
eli zaczep przyczepy jest
wyposa\
ony w podporÄ™),
 zwolnić hamulec postojowy przyczepy,
 sprawdzić i ewentualnie ustawić korektor siły hamowania (je\
eli istnieje).
Zasady jazdy z przyczepÄ…
A
adunek umieszczony na przyczepie nie mo\
e powodować przekroczenia dopuszczalnej
masy całkowitej lub dopuszczalnej ładowności pojazdu. A
adunek umieszcza siÄ™ w taki
sposób, aby:
 nie powodował przekroczenia dopuszczalnych nacisków osi pojazdu na drogę,
 nie naruszał stateczności pojazdu,
 nie utrudniał kierowania pojazdem,
 nie ograniczał widoczności drogi lub nie zasłaniał świateł, urządzeń sygnalizacyjnych,
tablic rejestracyjnych lub innych tablic albo znaków, w które pojazd jest wyposa\
ony.
A
adunek umieszczony na przyczepie powinien być zabezpieczony przed zmianą
poło\
enia lub wywoływaniem nadmiernego hałasu. Urządzenia słu\
Ä…ce do mocowania
ładunku powinny być zabezpieczone przed rozluz
nieniem siÄ™, swobodnym zwisaniem lub
spadnięciem podczas jazdy.
A
adunek sypki mo\
e być umieszczony tylko w szczelnej skrzyni ładunkowej,
zabezpieczonej dodatkowo odpowiednimi zasłonami uniemo\
liwiajÄ…cymi wysypywanie siÄ™
Å‚adunku na drogÄ™. A
adunek wystający poza płaszczyzny obrysu pojazdu mo\
e być na nim
umieszczony tylko przy zachowaniu następujących warunków:
 ładunek wystający poza boczne płaszczyzny obrysu pojazdu mo\
e być umieszczony
tylko w taki sposób, aby całkowita szerokość pojazdu z ładunkiem nie przekraczała
2,55 m, a przy szerokości pojazdu 2,55 m nie przekraczała 3 m, jednak pod warunkiem
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
23
umieszczenia ładunku tak, aby z jednej strony nie wystawał na odległość większą ni\

23 cm,
 Å‚adunek nie mo\
e wystawać z tyłu pojazdu na odległość większą ni\
2 m od tylnej
płaszczyzny obrysu pojazdu lub zespołu pojazdów,
 Å‚adunek nie mo\
e wystawać z przodu pojazdu na odległość większą ni\
0,5 m od
przedniej płaszczyzny obrysu i większą ni\
1,5 m od siedzenia dla kierujÄ…cego.
Przy przewozie drewna długiego dopuszcza się wystawanie ładunku z tyłu za przyczepę
na odległość nie większą ni\
5 m. A
adunek wystający poza przednią lub boczne płaszczyzny
obrysu pojazdu powinien być oznaczony. Dotyczy to równie\
Å‚adunku wystajÄ…cego poza tylnÄ…
płaszczyznę obrysu pojazdu na odległość większą ni\
0,5 m.
Oznakowanie ładunku musi być następujące:
 ładunek wystający z przodu pojazdu oznacza się chorągiewką barwy pomarańczowej lub
dwoma białymi i dwoma czerwonymi pasami, tak aby były widoczne z boków i z przodu
pojazdu, a w okresie niedostatecznej widoczności białym światłem umieszczonym na
najbardziej wystającej do przodu części ładunku,
 ładunek wystający z boku pojazdu oznacza się chorągiewką barwy pomarańczowej
o wymiarach co najmniej 50 x 50 cm, umieszczoną przy najbardziej wystającej krawędzi
ładunku, a ponadto w okresie niedostatecznej widoczności białym światłem
odblaskowym skierowanym do przodu oraz czerwonym światłem odblaskowym
skierowanym do tyłu. Światła te nie powinny znajdować się w odległości większej ni\

40cm od najbardziej wystającej krawędzi ładunku. Je\
eli długość wystającego z boku
ładunku, mierzona wzdłu\
pojazdu, przekracza 3m, to chorągiewkę i światła umieszcza
się odpowiednio przy przedniej i tylnej części ładunku,
 ładunek wystający z tyłu pojazdu oznacza się białymi i czerwonymi pasami
umieszczonymi bezpośrednio na ładunku lub na tarczy na jego tylnej płaszczyz
nie albo
na zawieszonej na końcu ładunku bryle geometrycznej (np. sto\
ku, ostrosłupie).
Widoczna od tyłu łączna powierzchnia pasów powinna wynosić co najmniej 1000 cm2,
przy czym nie mo\
e być mniej ni\
po dwa pasy ka\
dej barwy. W okresie niedostatecznej
widoczności na najbardziej wystającej do tyłu krawędzi ładunku umieszcza się czerwone
światło i czerwone światło odblaskowe. Przy przewozie drewna długiego zamiast
oznakowania białymi i czerwonymi pasami dopuszcza się oznakowanie końca ładunku
chorągiewką lub tarczą barwy pomarańczowej.
Zatrzymanie i postój pojazdu
KierujÄ…c ciÄ…gnikiem rolniczym nale\
y przestrzegać zasad obowiązujących przy
zatrzymaniu i postoju pojazdu. Zatrzymanie i postój pojazdu są dozwolone tylko w miejscu
i w warunkach, w których jest on z dostatecznej odległości widoczny dla innych kierujących
i nie powoduje zagro\
enia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub jego utrudnienia.
Kierujący pojazdem, zatrzymując ciągnik rolniczy na jezdni, jest obowiązany ustawić go jak
najbli\
ej jej krawędzi oraz równolegle do niej. W czasie postoju na drodze poza obszarem
zabudowanym pojazd powinien znajdować się, je\
eli to tylko mo\
liwe, poza jezdniÄ….
Kierujący pojazdem jest obowiązany stosować sposób zatrzymania lub postoju wskazany
znakami drogowymi oraz jest obowiązany w czasie postoju zabezpieczyć pojazd przed
mo\
liwością jego uruchomienia przez osobę niepowołaną oraz zachować inne środki
ostro\
ności niezbędne do uniknięcia wypadku.
Zabrania siÄ™ zatrzymania ciÄ…gnika rolniczego:
 na przejez
dzie kolejowym, na przejez
dzie tramwajowym, na skrzy\
owaniu oraz
w odległości mniejszej ni\
10 m od przejazdu lub skrzy\
owania,
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
24
 na przejściu dla pieszych, na przejez
dzie dla rowerzystów oraz w odległości mniejszej ni\

10m przed tym przejściem lub przejazdem. Na drodze dwukierunkowej o dwóch pasach
ruchu zakaz ten obowiÄ…zuje tak\
e za tym przejściem lub przejazdem,
 w tunelu, na moście lub na wiadukcie,
 na jezdni wzdłu\
linii ciągłej oraz w pobli\
u jej punktów krańcowych, je\
eli zmusiłoby to
innych kierujących pojazdami wielośladowymi do naje\
d\
ania na tÄ™ liniÄ™,
 na jezdni obok linii przerywanej wyznaczającej krawędz
jezdni oraz na jezdni i na
poboczu obok linii ciągłej wyznaczającej krawędz
jezdni,
 w odległości mniejszej ni\
10 m od przedniej strony znaku lub sygnału drogowego, je\
eli
zostałyby one zasłonięte przez pojazd,
 na jezdni przy jej lewej krawędzi, z wyjątkiem zatrzymania lub postoju pojazdu na
obszarze zabudowanym na drodze jednokierunkowej lub na jezdni dwukierunkowej
o małym ruchu,
 na pasie między jezdniami,
 w odległości mniejszej ni\
15 m od słupka lub tablicy oznaczającej przystanek, a na
przystanku z zatoką  na całej jej długości,
 w odległości mniejszej ni\
15 m od punktów krańcowych wysepki, je\
eli jezdnia
z prawej jej strony ma tylko jeden pas ruchu,
 na drodze dla rowerów.
Zabrania siÄ™ postoju ciÄ…gnika rolniczego:
 w miejscu utrudniającym wjazd lub wyjazd, w szczególności do i z bramy, gara\
u,
parkingu lub wnęki postojowej,
 w miejscu utrudniającym dostęp do innego prawidłowo zaparkowanego pojazdu lub
wyjazd tego pojazdu,
 przed i za przejazdem kolejowym, po obu stronach drogi, na odcinku od przejazdu
kolejowego do słupka wskaz
nikowego z jednÄ… kreskÄ…,
 w strefie zamieszkania w innym miejscu ni\
wyznaczone w tym celu.
Światła w ciągniku rolniczym
Rys. 5. Układ świateł w ciągniku rolniczym na  desce rozdzielczej [16]
1. Lampka kontrolna tylnego światła przeciwmgielnego.
2. Lampka kontrolna kierunkowskazów ciągnika.
3. Lampka kontrolna kierunkowskazów przyczepy.
4. Lampka kontrolna kierunkowskazów przyczepy.
5. Lampka kontrolna świateł awaryjnych.
6. Ciśnieniomierz powietrza.
7. Przełącznik oświetlenia ciągnika. Montowany jest tylko w ciągnikach wyposa\
onych
w zamek układu kierowniczego z elektro-magnetycznym blokowaniem.
8. Zaślepka.
9. Zespół lampek kontrolnych.
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
25
10. Przełącznik reflektora roboczego i tylnego światła przeciwmgielnego.
11. Przełącznik kierunkowskazów, świateł i sygnału dz
więkowego (światła mijania
i drogowe, kierunkowskazy, sygnał świetlny i dz
więkowy).
12. Włącznik świateł awaryjnych.
13. Przełącznik świateł mijania w masce ciągnika na światła na dachu kabiny.
14. Wskaz
nik prędkości obrotowej silnika z licznikiem motogodzin.
15. Lampka kontrolna sprzęgła WOM.
16. Lampka kontrolna minimalnego ciśnienia powietrza. Lampka zapala się przy usterce
układu hamulców pneumatycznych lub przy spadku ciśnienia poni\
ej 380 kPa.
17. Lampka kontrolna świateł kabiny, Sygnalizuje włączenie reflektorów na dachu kabiny.
18. Paliwomierz. Przy zapaleniu się lampki kontrolnej w zbiorniku znajduje się jeszcze około
1/6 a\
1/10 pojemności.
19. Termometr cieczy chłodzącej.
20. Stacyjka z kluczykiem lub stacyjka z zamkiem układu kierowniczego
z elektromagnetycznym blokowaniem
21. Przycisk rozrusznika (montowany jest ze stacyjką bez zamka układu kierowniczego).
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie zasady obowiązują podczas włączania się pojazdu do ruchu?
2. Jakie zasady obowiÄ…zujÄ… podczas zmiany kierunku jazdy lub pasa ruchu?
3. Na czym polegajÄ… manewry: wyprzedzania, wymijania, omijania i cofania ciÄ…gnikiem
rolniczym?
4. Jakie zasady obowiÄ…zujÄ… podczas Å‚Ä…czenia ciÄ…gnika rolniczego z przyczepÄ…?
5. Jakie zasady obowiÄ…zujÄ… w czasie przewo\
enia osób ciągnikiem rolniczym?
6. Jakie zasady obowiÄ…zujÄ… w czasie przewo\
enia osób ciągnikiem rolniczym z przyczepą?
7. Jakie rodzaje świateł występują w ciągniku rolniczym?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeczytaj poni\
sze stwierdzenia, a następnie, je\
eli uwa\
asz, \
e zdanie jest prawdziwe 
wpisz w kratkÄ™ literÄ™ P zaÅ›, je\
eli uwa\
asz, \
e zdanie jest fałszywe, wpisz literą F.
1) przy włączaniu się do ruchu kierujący pojazdem obowiązany jest ustąpić
pierwszeństwa innemu uczestnikowi ruchu.
2) zmieniajÄ…c kierunek ruchu kierujÄ…cy ciÄ…gnikiem rolniczym obowiÄ…zany jest
zbli\
yć się do prawej krawędzi jezdni.
3) dozwolone jest cofanie ciągnikiem rolniczym na moście.
4) ludzie mogą być przewo\
eni w ka\
dej przyczepie.
5) Å‚Ä…czenie ciÄ…gnika rolniczego z przyczepÄ… mo\
e nastąpić przy włączonym silniku.
6) kierujÄ…cy ciÄ…gnikiem rolniczym jest obowiÄ…zany u\
ywać świateł mijania przez
cały rok.
7) kierujÄ…cy ciÄ…gnikiem rolniczym mo\
e postawić ciągnik w strefie zamieszkania
w dowolnym miejscu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) odszukać w poradniku dla ucznia opisy określonych manewrów wykonywanych przez
kierujÄ…cego ciÄ…gnikiem rolniczym,
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
26
3) zanotować wyniki,
4) przeanalizować otrzymane wyniki,
5) zaprezentować otrzymane wyniki na forum grupy i przeprowadzić dyskusję dotyczącą
wiarygodności otrzymanych wyników.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- przybory do pisania,
- arkusz do ćwiczenia,
- przepisy o ruchu drogowym,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przeprowadz
symulacje manewrów ciągnika rolniczego na drodze: włączenia się do
ruchu, zmiany kierunku jazdy, zmiany pasa ruchu, wymijania, cofania, omijania,
wyprzedzania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z filmem dydaktycznym lub planszami poglądowymi ilustrującymi
wykonywanie manewrów na drodze,
2) skorzystać z programu komputerowego, który pozwoli na symulację manewrów na
drodze,
3) dokonać symulacji poszczególnych manewrów,
4) przeanalizować otrzymane wyniki,
5) zaprezentować otrzymane wyniki.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- program komputerowy pozwalający na symulację zdarzeń na drodze,
- plansze poglÄ…dowe,
- przepisy o ruchu drogowym,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
PatrzÄ…c na poni\
sze sytuacje, odpowiedz na pytania:
Rys. 1. do ćwiczenia 3 [10]
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
27
1. W powy\
szej sytuacji pojazd 1:
a) przeje\
d\
a ostatni.
b) ustępuje przejazdu pojazdowi 2.
c) mo\
e jechać po ustąpieniu pierwszeństwa pojazdowi 3.
Rys. 2. do ćwiczenia 3 [10]
2. W powy\
szej sytuacji pojazd 1:
a) przeje\
d\
a jako ostatni.
b) ma pierwszeństwo przed pojazdem 3.
c) ma pierwszeństwo przed pojazdem 2.
Rys. 3. do ćwiczenia 3 [10]
3. W powy\
szej sytuacji pojazd 1:
a) ustępuje pierwszeństwa pojazdowi 4.
b) przeje\
d\
a przed pojazdem 2.
c) przeje\
d\
a przed pojazdem 3.
Rys. 4. do ćwiczenia 3 [10]
4. W powy\
szej sytuacji pojazd 1:
a) ma pierwszeństwo przed pojazdem 2.
b) ma pierwszeństwo przed pojazdem 3.
c) przeje\
d\
a ostatni.
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
28
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać odpowiednie manewry w ustawie  Prawo o ruchu drogowym ",
2) wybrać właściwą odpowiedz
,
3) przeanalizować otrzymane wyniki,
4) zaprezentować otrzymane wyniki.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- przybory do pisania,
- arkusz do ćwiczenia,
- plansze poglÄ…dowe,
- przepisy o ruchu drogowym,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Odpowiedz na przykładowe pytania rozwiązując test egzaminacyjny na prawo jazdy.
Pamiętaj, \
e nie zawsze tylko jedna odpowiedz
jest prawidłowa.
1. Przed rozpoczęciem dłu\
szej jazdy zaleca się sprawdzić poziom:
a) oleju w silniku.
b) płynu w układzie hamulcowym.
c) płynu w układzie chłodzenia i zbiornika spryskiwacza szyb.
2. Ekonomiczna jazda samochodem to:
a) unikanie gwałtownych przyspieszeń i hamowań.
b) utrzymywanie za wszelka cenę stałej prędkości przy wjez
dzie pod górę.
c) jazda na mo\
liwie najwy\
szym biegu bez przeciÄ…\
ania silnika.
3. W poni\
szej sytuacji kierujÄ…cy pojazdem 1:
a) ma pierwszeństwo przed pojazdem 2.
b) ustępuje pierwszeństwa pojazdowi 2.
c) ustępuje pierwszeństwa pojazdowi 2 i 3.
Rys. 1. do ćwiczenia 4 [10]
4. W poni\
szej sytuacji kierujÄ…cy pojazdem 1:
Rys. 2. do ćwiczenia 4 [10]
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
29
a) przeje\
d\
a ostatni.
b) ma pierwszeństwo przed pojazdem 3.
c) ma pierwszeństwo przed pojazdem 2.
5. W warunkach niedostatecznej widoczności światła zewnętrzne pojazdu mogą zostać
wyłączone podczas postoju:
a) poza jezdniÄ… i poboczem.
b) w miejscu oświetlonym w stopniu zapewniającym widoczność pojazdu.
c) w miejscu nieoświetlonym na poboczu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) skorzystać z programu komputerowego do poprawnego wykonania ćwiczenia,
2) zanotować wyniki,
3) dokonać analizy i interpretacji uzyskanych wyników,
4) zaprezentować otrzymane wyniki.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- program komputerowy do rozwiązywania testów egzaminacyjnych na prawo jazdy,
- plansze poglÄ…dowe,
- akty prawne z zakresu ruchu drogowego,
- arkusz do ćwiczenia,
- Poradnik dla ucznia.
4.2.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zinterpretować przepisy dotyczące włączania się pojazdu do ruchu? 1
1

1) określić zasady obowiązujące podczas zmiany kierunku jazdy lub pasa
ruchu? 1
1

2) dokonać manewrów: wyprzedzenia, wymijania, omijania, cofania ciągnikiem
rolniczym? 1
1

2) połączyć ciągnik rolniczy z przyczepą? 1
1

3) określić zasady obowiązujące w czasie przewo\
enia osób ciągnikiem
rolniczym? 1
1

4) określić zasady obowiązujące w czasie przewo\
enia osób ciągnikiem
rolniczym z przyczepÄ…? 1
1

6) wskazać sytuacje, kiedy nale\
y u\
ywać świateł zewnętrznych przy
kierowaniu ciÄ…gnikiem rolniczym? 1
1

__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
30
4.3. Zagro\
enia na drodze
4.3.1. Materiał nauczania
Zarówno kierujący pojazdem jak i inni uczestnicy ruchu są nara\
eni za ró\
norodne
zagro\
enia mogące pojawić się na drodze.
Kierujący pojazdem pod wpływem alkoholu
Ka\
da ilość spo\
ytego alkoholu powoduje zmiany w organizmie człowieka. Alkohol jest
szczególnie groz
ny dla kierującego pojazdem. Prowadzenie pojazdu wymaga świetnej
koordynacji wzrokowo-ruchowej, poniewa\
90% informacji docierajÄ…cych do kierowcy to
informacje wzrokowe, natomiast spo\
yty alkohol szybko je zaburza. Picie alkoholu przez
kierowcÄ™ uniemo\
liwia bezpiecznÄ… jazdÄ™ pojazdem.
Wypity alkohol przez kierujÄ…cego pojazdem (niezale\
nie w jakiej ilości):
 pogarsza koordynację ruchów  trudności w wykonywaniu dwóch i więcej czynności
jednocześnie,
 zmniejsza szybkość reakcji  wydłu\
a siÄ™ czas reakcji (np. hamowania) w przypadku
dostrze\
enia niebezpieczeństwa,
 ogranicza pole widzenia  zawÄ™\
a normalne pole widzenia  od kÄ…ta 180° do bardzo
wÄ…skiego, przez co mo\
na nie zauwa\
yć pojazdu nadje\
d\
ajÄ…cego z bocznej drogi,
 powoduje błędną ocenę odległości i szybkości  samochód, pas jezdni lub drzewo mogą
wydawać się du\
o dalej ni\
są w rzeczywistości,
 powoduje pogorszenie wzroku  problem z dostrze\
eniem szczegółów, świateł, znaków,
pieszych i innych przeszkód.
W prawodawstwie polskim dopuszczalna ilość alkoholu we krwi wynosi 0,2 promila.
Kierujący pojazdem pod wpływem środków odurzających
Prowadzenie pojazdu pod wpływem środka odurzającego stanowi przestępstwo określone
w przepisie art. 178a ż 1 i 2 KK. Karalne jest tak\
e wykonywanie w tym stanie wszelkich
czynności związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu pojazdów. Stan odurzenia jest
te\
okolicznością zaostrzającą karalność sprawcy wypadku komunikacyjnego. We wszystkich
sytuacjach  wpływ środka odurzającego jest traktowany analogicznie jak  stan
nietrzez
wości . Prowadzenie pojazdu w stanie odurzenia narkotycznego karalne jest
w większości krajów europejskich. Do środków odurzających zalicza się: narkotyki, niektóre
leki ró\
nego rodzaju kleje, farby, które po wprowadzeniu do organizmu mogą wywołać
zaburzenia świadomości. Dlatego kierujący pojazdem powinien zawsze pamiętać o regule
 ograniczonego zaufania . Oznacza ona, \
e kierujÄ…cy pojazdem nie powinien bezkrytycznie
wierzyć, i\
inny uczestnik ruchu zawsze zachowa siÄ™ zgodnie z obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami
i nie wykona nieprzewidzianego manewru gro\
Ä…cego kolizjÄ… lub zmuszajÄ…cego do wykonania
manewru mogącego zakończyć się wypadkiem. Przykładami takich manewrów są:
niespodziewane zmiany pasa ruchu, gwałtowne zatrzymanie się (bez sygnalizowania tego
zamiaru), wyprzedzanie lub wymijanie bez wymaganego odstępu od wymijanego lub
wyprzedzanego pojazdu lub nawet nieudzielenie pierwszeństwa przejazdu na skrzy\
owaniach
dróg, gdzie kierujący pojazdami silnikowymi lekcewa\
Ä… pojazdy rowerowe.
Wskutek prowadzenia pojazdu pod wpływem alkoholu lub środków odurzających
kierujÄ…cy pojazdem mo\
e spowodować wypadek.
Zabezpieczenie miejsca wypadku
Zabezpieczenie miejsca wypadku ma na celu ochronę zarówno poszkodowanego, ratownika,
jak i osób trzecich (gapiów, innych uczestników ruchu drogowego, itp.). Procedury
zabezpieczania miejsca wypadku sÄ… zale\
ne od sytuacji. Standardowo w wypadkach
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
31
komunikacyjnych zatrzymuje siÄ™ ruch na danym odcinku drogi. W tym celu na drodze,
w odpowiednio oddalonym miejscu ustawia się trójkąt ostrzegawczy. Odległość ustawienia
trójkąta od miejsca zdarzenia zale\
y od rodzaju drogi, warunków atmosferycznych, rzez
by
terenu, itd. Trójkąt ostrzegawczy w razie konieczności mo\
e być zastąpiony np. samochodem,
który  o ile jest dobrze widoczny  mo\
e spełniać podobną funkcję.
W wyniku wypadku drogowego osoby mogą zostać poszkodowane lub cię\
ko ranne.
Nale\
y wiedzieć, jak pomóc takim osobom.
Procedura udzielania pierwszej pomocy
Powszechnie wiadomo, \
e bardzo niewiele osób potrafi udzielać pierwszej pomocy.
Jednak, gdy zaistnieje ju\
taka sytuacja, najpierw ostro\
nie nale\
y zbadać ofiarę. Podchodząc
do poszkodowanego, nale\
y ocenić jego miejsce pod kątem bezpieczeństwa dla siebie
i chorego (główna zasada to:  bezpieczeństwo ratownika jest zawsze najwa\
niejsze ).
Równie\
ze względu na bezpieczeństwo le\
Ä…cej ofiary nale\
y podchodzić od strony głowy.
RozpoczynajÄ…c udzielanie pierwszej pomocy, nale\
y spróbować nawiązać kontakt
z poszkodowanym. Najlepiej zapytać, co się stało. Nale\
y sprawdzić, czy poszkodowany
reaguje na bodz
ce zewnętrzne. Następnie trzeba sprawdzić czy język, wydzieliny lub jakieś
obce ciało nie blokuje dróg oddechowych ofiary. Jeśli drogi oddechowe nie są dro\
ne, trzeba
je oczyścić. Delikatnie wtedy odchylić głowę poszkodowanego do tyłu, gdy\
ten ruch często
przywraca normalny oddech. Jeśli ranny nie oddycha trzeba koniecznie przystąpić do
sztucznego oddychania. Je\
eli u poszkodowanego nie wyczuwa się tętna trzeba zastosować
reanimację. W tym przypadku trzeba równie\
natychmiast wezwać pogotowie. W tym czasie
druga osoba musi bez zwłoki rozpocząć ratowanie ofiary. Jeśli tylko jedna osoba udziela
pierwszej pomocy, najlepiej jeśli wezwie pogotowie po wykonaniu pierwszych 4 serii
reanimacji.
W niektórych przypadkach mo\
na bezpiecznie zmieniać poło\
enie ciała rannego. Gdy
jednak ofiara ma powa\
ne obra\
enia szyi lub pleców, nie wolno jej ruszać  chyba \
e
ratujemy jÄ… przed po\
arem, wybuchem itp. Koniecznie nale\
y sprawdzić, czy ofiara nie ma
uszkodzonego kręgosłupa, bowiem u ofiar wypadków samochodowych takie uszkodzenie
trzeba zawsze podejrzewać. Jeśli poszkodowany wymiotował  a jest pewność, \
e nie
uszkodził kręgosłupa  nale\
y uło\
yć go na boku w pozycji bocznej ustalonej, by się nie
udusił, okryć kocami lub płaszczami, by nie tracił ciepła. W \
adnym wypadku nie wolno
zdzierać ubrania z poparzonych miejsc, chyba \
e wciÄ…\
siÄ™ tli. Je\
eli poszkodowany jest
przytomny, przez cały czas nale\
y uspokajać ofiarę i samemu zachowywać spokój. To
pozwoli rannemu opanować strach, dzięki czemu nie wpadnie w panikę.
Poza powy\
szymi procedurami, warto równie\
pamiętać, aby:
 nie podawać płynów osobie nieprzytomnej lub półprzytomnej, jak te\
osobie skar\
Ä…cej
się na ból brzucha (mo\
e mieć obra\
enia narządów wewnętrznych),
 nie próbować jej cucić, poklepując bądz
potrzÄ…sajÄ…c niÄ…, poniewa\
osoba taka po dojściu
do siebie w pierwszym odruchu mo\
e spróbować oddać cios,
 wśród rzeczy ofiary poszukać informacji o jej problemach zdrowotnych  alergiach lub
chorobach wymagających specjalnego postępowania  ewentualnie bransoletki lub
wisiorka, które by o tym informowały,
 nie zabierać ze sobą dokumentów poszkodowanego. Nale\
y je przekazać lub lepiej
wskazać, gdzie le\
Ä…, osobie upowa\
nionej (rodzina, policja).
Reanimacja osoby poszkodowanej
Sygnałem do rozpoczęcia reanimacji jest brak normalnego oddechu, kaszlu czy ruchu.
Podczas reanimacji chorego nale\
y poło\
yć na plecach, na twardym, nieelastycznym
podło\
u (w przypadku kobiet w zaawansowanej ciÄ…\
y podło\
yć klin pod prawy bok, gdy\

płód uciska \
yłę główną dolną, utrudniając powrót krwi \
ylnej do serca ratowanej). Nale\
y
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
32
odgiąć głowę do tyłu i, w przypadku niemowlaka i dziecka, 5-krotnym wdmuchnięciu
powietrza do płuc i 30 ucisków lub od razu 30 ucisków w przypadku dorosłych
poszkodowanych. Na określonym miejscu (dwa palce powy\
ej dolnego końca mostka)
poło\
yć dłoń, przy czym palce powinny być odgięte ku górze, by nie dotykać klatki
piersiowej. Drugą dłoń poło\
yć na grzbiet dolnej ręki. Ramiona muszą znajdować się
w pozycji prostopadłej do klatki piersiowej. Przy wyprostowanych łokciach, na zasadzie
dz
wigni, nale\
y nacisnąć na mostek wgłębiając go na odpowiednią głębokość w kierunku
kręgosłupa z częstotliwością około 100 razy na minutę. Siła uciskania powinna wynikać
z przeniesienia masy ciała ratującego, a nie z pracy jego mięśni. W ten sposób oszczędza się
siły przy długotrwałej akcji reanimacyjnej i zapewnia wywieranie prostopadłego nacisku.
Działania reanimacyjne wykonuje się do momentu powrotu widocznych oznak \
ycia,
albo do przyjazdu słu\
b ratunkowych.
W przypadku dziecka masa\
serca nale\
y wykonywać jedną ręką, a u niemowlaka  dwoma
palcami.
Tabela. 1 Postępowanie w zale\
ności od wieku poszkodowanego
Reanimacja krÄ…\
eniowo- niemowlę do 1 miesiąca dziecko do okresu osoba dorosła
oddechowa \
ycia pokwitania
Rozpoczęcie działań 5 wdechów, a następnie 5 wdechów, a następnie 30 30 ucisków
ratujących 30 ucisków ucisków
Miejsce ucisku jeden palec poni\
ej linii jeden palec powy\
ej dołu dwa palce powy\
ej dołu
sutkowej mostka mostka
Głębokość ucisku
(zazwyczaj 1/3 1,5cm 2,5cm 2,5cm 3,5cm 4cm 5cm
głębokości mostka)
Częstotliwość ucisku 100 na minutę 100 na minutę 100 na minutę
mostka (nie ilość)
Proporcje: wdech  2 :30 *) 2 : 30 *) 2 : 30
ucisk
*) w przypadku wykonywania zabiegów reanimacyjnych przez 2 i więcej ratowników, wtedy stosuje się
proporcje 2 : 15.
Wynoszenie osób rannych z pojazdu
W celu wyjęcia poszkodowanego z pojazdu nale\
y:
 stanąć z tyłu poszkodowanego,
 wło\
yć ręce pod jego pachy,
 jedną ręką przytrzymać brodę poszkodowanego,
 lekko naciągnąć wzdłu\
osi ciała (nie na boki),
 poło\
yć jego głowę między swoim barkiem a głową, przez cały czas utrzymując ją w tej
ustabilizowanej pozycji,
 drugą ręką chwycić za przedramię,
Stopy, szczególnie u kierowcy, mogą być zaklinowane przez pedały hamulca i sprzęgła.
W takim przypadku w pierwszej kolejności delikatnie odblokowujemy nogi, lekko zginając je
w kolanach. Po wydobyciu z pojazdu nale\
y kontynuować stabilizację głowy i szyi,
równocześnie udra\
niajÄ…c drogi oddechowe.
Unieruchamianie złamanych kończyn
W wyniku wypadku drogowego osoba poszkodowana mo\
e doznać złamania kończyn.
Unieruchamiania złamanych kończyn mo\
na dokonywać na kilka sposobów:
1. Unieruchamianie o własne ciało.
Jeśli nie ma  pod ręką \
adnego specjalistycznego sprzętu (np. szyny), czy nawet chusty
trójkątnej, najłatwiej kończynę unieruchomić o naturalny szkielet, jakim jest ciało człowieka.
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
33
W przypadku złamania ręki temblak mo\
na zrobić z bluzy poszkodowanego, pamiętając
jednak, \
e dodatkowo rękę trzeba przymocować do ciała za pomocą banda\
y. Jeśli złamaniu
uległa kończyna dolna, mo\
na ją unieruchomić przy pomocy banda\
y,  dowiÄ…zujÄ…c jÄ… do
zdrowej nogi w trzech miejscach, na wysokości ud, pod kolanami i przy kostkach. Przy takim
rozwiÄ…zaniu nale\
y pamiętać o tym, aby pomiędzy nogami znajdował się koc lub bluza, która
będzie zapobiegała ruszaniu się kończyny.
2. Unieruchamianie przez obło\
enie odpowiednimi przedmiotami.
Złamania w kończynie dolnej, tj. kości uda, goleni (podudzia) i kostek unieruchamia się
wykorzystując przedmoty, które łatwo dopasowują się do ciała, a jednocześnie usztywniają
np. zwinięte koce, części garderoby, poduszki czy worki z piaskiem. W takiej sytuacji
poszkodowanego nie mo\
na transportować, ani ruszać.
Rys. 6. Unieruchomienie złamanej kończyny [13]
3. Unieruchamianie przy pomocy chusty trójkątnej.
Chusta trójkątna nale\
y do wyposa\
enia apteczki. Stosując chustę trójkątną mo\
na
unieruchomić miejsce złamania w zakresie obręczy kończyny górnej, ramienia i ręki.
Do unieruchomienia tych złamań u\
ywa się temblaka, na który powinny się składać trzy
chusty trójkątne. Jedna z nich jest rozpostarta, dwie mają formę opasek. Rękę zgina się w
łokciu pod kątem 90 stopni, uzyskując w ten sposób unieruchomienie zasadniczego
umięśnienia kończyny. Rozpostartą chustę narzuca się na bark po chorej stronie, tak aby
wierzchołek był skierowany w stronę łokcia. Jeden z rogów chusty przeprowadza się dokoła
karku dochodząc nim do barku zdrowej strony. Drugim rogiem obejmuje się od dołu
przedramiÄ™ i prowadzi siÄ™ dalej do barku zdrowej strony. Obydwa rogi zwiÄ…zuje siÄ™ razem na
zdrowym barku. Pod węzeł wprowadza się podkładkę z miękkiej tkaniny. Wierzchołek chusty
przekręca się i podwija pod łokieć lub fałduje umocowując go agrafką. W ten sposób tworzy
się mała kieszeń. W celu zapobiegania ruchom poprzecznym u\
ywa siÄ™ obu opasek ze
sfałdowanych chust. Pierwszą z nich obejmuje się ciasno ramię powy\
ej Å‚okcia i prowadzi
dalej równolegle do przedramienia. Drugi koniec opaski przechodzi w poprzek pleców
w kierunku przeciwległego boku. Tutaj wią\
e się dwa końce opaski. Drugą opaskę
przeprowadza siÄ™ nieco wy\
ej, równolegle do pierwszej i podobnie związuje się pod zdrową
pachÄ….
Rys. 7. Unieruchomienie kończyny z wykorzystaniem chusty trójkątnej [14]
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
34
4. Unieruchamianie przy pomocy szyn i łupków.
W przypadku złamania nogi często wykorzystuje się szyny lub łupki. Zastąpić je mogą
zwykłe kije, deski, układane wzdłu\
złamanej kończyny i owinięte banda\
em.
Unieruchamianie kręgosłupa u osób poszkodowanych
Uszkodzenia kręgosłupa zdarzają się najczęściej w wypadkach drogowych, przy
upadkach z wysokości, czy skokach do wody. Uszkodzenie kręgosłupa szyjnego nale\
y
podejrzewać u ka\
dego chorego nieprzytomnego, u ofiar wypadków oraz rannych w głowę.
W przypadku uszkodzenia niestabilnego, a więc dopuszczającego do przemieszczeń kręgów,
istnieje zawsze groz
ba ucisku na rdzeń kręgowy. Jeśli jest to mo\
liwe, poszkodowanego nie
powinno się przenosić. Pomocy powinni udzielać ratownicy.
Objawy ucisku zale\
Ä… od poziomu uszkodzenia:
 część szyjna  pora\
enie wszystkich kończyn, mięśni tułowia skóra traci czucie, zanika
zdolność wydzielania potu, chory nie mo\
e oddawać moczu i bezwiednie oddaje kał.
Z powodu pora\
enia przepony i mięśni między\
ebrowych mo\
e dojść do niewydolności
oddechowej,
 cześć piersiowa  pora\
enie kończyn dolnych, pęcherza i odbytu, skóra tak\
e traci czucie,
 część lędz
wiowa  wiotkie pora\
enie kończyn dolnych, pęcherza i odbytu.
Naczelną zasadą postępowania przy urazach kręgosłupa jest utrzymanie tułowia i głowy
rannego w pozycji pomiędzy nadmiernym zgięciem, a wyprostem.
Przy transportowaniu poszkodowanego z miejsca wypadku nale\
y:
- przenosić go w pozycji le\
ącej: ciągnąć za ręce albo nogi, co pozwala na odpowiednie
zachowanie linii ciała,
 poło\
yć poszkodowanego na twardym podło\
u (drzwi, deski, nosze) na których pozostaje
do momentu zdiagnozowania. Nie wolno zbędnie przekładać osoby poszkodowanej,
 zało\
yć poszkodowanemu kołnierz ortopedyczny  nowe apteczki pierwszej pomocy
(samochodowe) zawierają kołnierz ortopedyczny. Je\
eli nie ma kołnierza, to nale\
y
prowizorycznie zrobić go z odzie\
y,
 chory le\
ący na noszach musi być do nich przywiązany, a głowa musi być ustabilizowana
po obu stronach, aby nie dochodziło do nadmiernego jej odgięcia.
Je\
eli chory jest przytomny  uspokoić go, wytłumaczyć, \
e ka\
dy gwałtowny ruch jest
dla niego niebezpieczny.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie mo\
esz wymienić zagro\
enia na drodze?
2. Jaki wpływ wywiera alkohol na kierującego pojazdem?
3. Na czym polega zasada ograniczonego zaufania na drodze?
4. Jakie znasz sposoby unieruchamiania złamanych kończyn?
5. W jaki sposób przeprowadza się reanimację dorosłego człowieka?
6. W jaki sposób postępować z urazem kręgosłupa?
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
35
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Udziel pierwszej pomocy osobie nieprzytomnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) sprawdzić, jakie objawy wykazuje nieprzytomny,
3) w razie konieczności zastosować sztuczne oddychanie,
4) w razie konieczności przeprowadzić reanimację,
5) odpowiednio zareagować po odzyskaniu przytomności przez poszkodowanego,
6) przeanalizować zaistniałą sytuację.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fantom,
- przepisy prawne z zakresu udzielania pierwszej pomocy,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
WynieÅ› osobÄ™ rannÄ… z pojazdu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) poprosić kolegę, aby zasymulował poszkodowanego znajdującego się w pojez
dzie,
2) wykonać czynności niezbędne przy wynoszeniu poszkodowanego z pojazdu,
3) dokonać analizy i interpretacji uzyskanych wyników,
4) zaprezentować otrzymane wyniki.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- pojazd,
- osoba do symulowania poszkodowanego,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Unieruchom złamaną kończynę.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zgromadzić materiały do poprawnego wykonania ćwiczenia,
3) unieruchomić kończynę za pomocą kija lub chusty,
4) dokonać analizy i interpretacji uzyskanych wyników.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fantom lub osoba symulujÄ…ca poszkodowanego,
- kije,
- chusty,
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
36
- akty prawne z zakresu udzielania pierwszej pomocy,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Dokonaj unieruchamianie osoby z uszkodzeniem kręgosłupa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zgromadzić materiały do poprawnego wykonania ćwiczenia,
3) unieruchomić uszkodzony kręgosłup,
4) dokonać analizy i interpretacji uzyskanych wyników.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fantom lub osoba symulujÄ…ca poszkodowanego,
- deska,
- kołnierz ortopedyczny,
- akty prawne z zakresu udzielania pierwszej pomocy,
- Poradnik dla ucznia.
4.3.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić rodzaje zagro\
eń na drodze? 1
1

2) określić wpływ alkoholu na kierującego pojazdem? 1
1

3) scharakteryzować zasadę ograniczonego zaufania? 1
1

4) udzielić pierwszej pomocy osobie ze złamaną kończyną? 1
1

5) udzielić pierwszej pomocy osobie z uszkodzeniem kręgosłupa? 1
1

__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
37
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz kartę odpowiedzi własnym imieniem i nazwiskiem.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań.
4. Test pisemny zawiera 20 zadań z zakresu stosowania technik kierowania ciągnikiem
rolniczym i wykonywania czynności kontrolno-obsługowych.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Wska\
tylko jednÄ…
prawidłową odpowiedz
. W przypadku pomyłki, zaznacz właściwą odpowiedz
kółkiem,
a obok odpowiedzi czytelnie siÄ™ podpisz.
6. RozwiÄ…zuj test samodzielnie, poniewa\
tylko wtedy sprawdzisz czy opanowałeś ,ateriał
nauczania.
7. Kiedy jakieś pytanie będzie dla Ciebie zbyt trudne, rozwiązuj pozostałe zadania, a do
jego rozwiązania powróć póz
niej.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. PrzyczynÄ… utrudniajÄ…cÄ… rozruch zimnego silnika mo\
e być
a) zbyt mały akumulator.
b) wymieniony olej.
c) układ paliwowy.
d) świe\
e paliwo.
2. Przed rozpoczęciem dłu\
szej jazdy nale\
y sprawdzić
a) ciśnienie powietrza w ogumieniu.
b) działanie świateł zewnętrznych.
c) działanie układu hamulcowego i kierowniczego.
d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe.
3. Przed rozpoczęciem jazdy kierujący ciągnikiem z przyczepą
a) powinien sprawdzić ciśnienie powietrza w zbiorniku  na termometrze.
b) powinien sprawdzić, czy nie świeci się lampka kontrolna spadku ciśnienia
w instalacji.
c) powinien umyć pojazd.
d) nie musi sprawdzać stanu pojazdu.
4. Kontrola ogumienia ciÄ…gnika rolniczego polega na sprawdzeniu
a) zu\
ycia bie\
nika opon.
b) powierzchni przedniej opon.
c) grubości opon.
d) wytrzymałości opon.
5. CiÄ…gnik rolniczy zostanie zakwalifikowany jako nadmiernie uciÄ…\
liwy dla środowiska,
je\
eli
a) zawartość spalin jest w normie.
b) powoduje nadmierny hałas i z ciągnika wyciekają ró\
ne płyny.
c) jest zbyt stary.
d) jest za ciÄ™\
ki.
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
38
6. Przed rozpoczęciem jazdy nale\
y umieścić trójkątną tablicę
a) z tyłu ciągnika rolniczego, je\
eli ciÄ…gnie przyczepÄ™.
b) z przodu przyczepy ciągniętej przez ciągnik rolniczy.
c) prostopadle i symetrycznie do osi podłu\
nej pojazdu lub po jego lewej stronie oraz
prostopadle do powierzchni jezdni.
d) równolegle i symetrycznie do osi podłu\
nej pojazdu lub po jego lewej stronie oraz
prostopadle do powierzchni jezdni.
7. Terminowe dokonywanie przeglądów technicznych ciągnika pozwala na
a) utrzymanie odpowiedniej wartości ciągnika.
b) utrzymanie właściwego zu\
ycia paliwa i minimalnego zanieczyszczenia środowiska.
c) jazdÄ™ na mo\
liwie najwy\
szym biegu, jednak z obciÄ…\
eniami silnika.
d) sprawniejszego uruchamiania wzmacniacza momentu.
8. Do obsługi codziennej ciągnika rolniczego nie nale\
y
a) sprawdzenie ilości paliwa w zbiorniku.
b) sprawdzenie dokręcenia nakrętek kół tylnych.
c) sprawdzenie ciśnienia w ogumieniu.
d) sprawdzenie działania układu kierowniczego.
9. Obrotnicowy mechanizm skrętu występuje w przyczepach
a) trzyosiowych.
b) jednoosiowych.
c) czteroosiowych.
d) dwuosiowych.
10. Je\
eli konieczne jest unieruchomienie złamanej kończyny, to nale\
y unieruchomić
a) miejsce złamania i najbli\
sze stawy.
b) jedynie samo miejsce złamania.
c) wyłącznie najbli\
szy złamaniu staw.
d) tylko całą złamaną kończynę.
11. Je\
eli ofiara wypadku ma tętno, lecz nie oddycha, to nale\
y
a) nie dotykać ofiary, wezwać pomoc.
b) natychmiast rozpocząć masa\
serca i sztuczne oddychanie.
c) udro\
nić drogi oddechowe, a gdy to nie da efektu, rozpocząć sztuczne oddychanie
metodÄ… usta-usta.
d) udzielić pierwszej pomocy, ale tylko wtedy, gdy wiemy jak to zrobić.
12. Zakaz wyprzedzania bezpośrednio przed przejściem dla pieszych dotyczy wyprzedzania
a) wszystkich pojazdów.
b) tylko pojazdów wielośladowych.
c) tylko pojazdów silnikowych.
d) tylko pojazdów jednośladowych.
13. Pojazd, który ma zamiar skręcić w lewo mo\
na wyprzedzać
a) tylko z prawej strony.
b) tylko z lewej strony.
c) z tej strony, która jest wolna.
d) nie wolno wyprzedzać takiego pojazdu.
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
39
14. Zabrania siÄ™ zawracania
a) na moście.
b) na rondzie.
c) w tunelu.
d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe.
15. Widząc policjanta w ciągu dnia, który daje ci sygnał do zatrzymania powinieneś
a) nie zatrzymywać się, je\
eli nie popełniłeś \
adnego wykroczenia.
b) nie zatrzymywać się, je\
eli nie masz przy sobie dowodu rejestracyjnego pojazdu.
c) zawsze zatrzymać się stosownie do jego poleceń.
d) zatrzymać się tylko wtedy, gdy popełniłeś wykroczenie.
16. Przy zje\
d\
aniu ciągnikiem z pochyłości nale\
y
a) wyłączyć bieg.
b) wyłączyć sprzęgło.
c) włączyć bieg i sprzęgło.
d) włączyć tylko bieg.
17. Dopuszcza siÄ™ mo\
liwość przewozu osób na przyczepach je\
eli
a) liczba osób na przyczepie nie przekracza 7.
b) osobom stojÄ…cym na przyczepie zapewni siÄ™ uchwyty do trzymania i nie stojÄ… one
między burtą, a ładunkiem.
c) prędkość silnika nie przekracza 30 km/h.
d) przewo\
one osoby znajdują się między przewo\
onym Å‚adunkiem, a przedniÄ… burtÄ…
przyczepy.
18. ZmieniajÄ…c pas ruchu kierujÄ…cy pojazdem jest obowiÄ…zany
a) ustąpić pierwszeństwa pojazdowi znajdującemu się na prawym pasie ruchu.
b) ustąpić pierwszeństwa pojazdowi jadącemu po pasie ruchu, na który zamierza
wjechać.
c) sygnalizować zamiar zmiany kierunku równie\
kilka chwil po dokonaniu manewru.
d) zbli\
yć się do prawej krawędzi jezdni.
19. Zabrania siÄ™ zatrzymywania ciÄ…gnika rolniczego
a) w pobli\
u przejazdu kolejowego.
b) w odległości nie mniejszej ni\
15m od przedniej strony znaku lub sygnału
drogowego, je\
eli zostałyby one zasłonięte przez pojazd.
c) w pobli\
u przejścia dla pieszych.
d) \
adna odpowiedz
nie jest prawidłowa.
20. Przed zbli\
eniem siÄ™ do przejazdu kolejowego kierujÄ…cy pojazdem jest obowiÄ…zany
a) zachować szczególną ostro\
ność.
b) przed wjechaniem na tory upewnić się, czy nie zbli\
a siÄ™ pojazd szynowy.
c) jechać z taką prędkością, aby kierujący mógł zatrzymać pojazd w bezpiecznym
miejscu, gdy nadje\
d\
a pojazd szynowy.
d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe.
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
40
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Stosowanie technik kierowania ciÄ…gnikiem rolniczym i wykonywanie
czynności kontrolno-obsługowych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedzi Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
41
6. LITERATURA
1. Buliński J., Miszczak M.: Podstawy mechanizacji rolnictwa. Wydawnictwa Szkolne
i Pedagogiczne. Warszawa 1996.
2. FÄ…fara R., Zaremba W.: U\
ytkowanie ciągników i maszyn rolniczych. Państwowe
Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1999.
3. Klimek E.: Je\
d\
Ä™ z przyczepÄ…. Wydawnictwa Komunikacji i A
ączności. Warszawa
1992.
4. Kotowski W.: Zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym. C.H. BECK 2005.
5. Kuczewski J.: CiÄ…gniki rolnicze. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa 1977
6. Skrobacki A.: Pojazdy rolnicze. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa 1996.
7. Ustawa  Prawo o ruchu drogowym z dnia 20 czerwca 1997 roku.
8. http://www.agrofoto.pl
9. http://www.ursusy.ovh.org
10. http://www.autocentrum.pl
11. http://www.czk.pl/pomoc/index
12. http://www.motofakty.pl/artykul/wypadki_drogowe_pierwsza_pomoc.html
13. http://www.ratownictwo.win.pl/
14. http://www.iskra65.republika.pl/wiedza/samarytanka2.htm
15. http://www.pip.gov.pl/html/pl/doc/03070003.pdf
16. http://www.word.wroc.pl/zetor.asp
17. http://www.surga.republika.pl/przyczepy
18. http://www.pol-mot.pnet.pl/polski/t607/index.html
19. www.motofakty.pl
__________________________________________________________________________________________
"Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
42