plik


ÿþ MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Jolanta Górska Wykonywanie oznaczeD kontrolno-pomiarowych w procesach wyprawy skór 744[03].O1.04 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy Radom 2006  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego Recenzenci: dr in|. Marian Grabkowski in|. StanisBaw Pietryka Opracowanie redakcyjne: in|. Jolanta Górska Konsultacja: mgr in|. ZdzisBaw Feldo Korekta: Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduBowej 744[03].O1.04  Wykonywanie oznaczeD kontrolno  pomiarowych w procesach wyprawy skór zawartego w moduBowym programie nauczania dla zawodu garbarz skór 744[03]. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy, Radom 2006  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 1 SPIS TREZCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstpne 5 3. Cele ksztaBcenia 6 4. MateriaB nauczania 7 4.1. Pomiary kontrolne stosowane w wyprawie skór 7 4.1.1. MateriaB nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzajce 21 4.1.3. wiczenia 22 4.1.4. Sprawdzian postpów 24 4.2. Kontrola midzyoperacyjna w procesach wyprawy skór 25 4.2.1. MateriaB nauczania 25 4.2.2. Pytania sprawdzajce 31 4.2.3. wiczenia 31 4.2.4. Sprawdzian postpów 33 5. Sprawdzian osigni 34 6. Literatura 40  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 2 1. WPROWADZENIE Poradnik, bdzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wykonywaniu w procesach wyprawy skór oznaczeD kontrolno  pomiarowych. Poradnik ten zawiera: 1. Wymagania wstpne, czyli wykaz niezbdnych umiejtno[ci, które powiniene[ mie opanowane, aby przystpi do realizacji tej jednostki moduBowej. 2. Cele ksztaBcenia tej jednostki moduBowej. 3. MateriaB nauczania (rozdziaB 4) umo|liwi Ci samodzielne przygotowanie si do prawidBowego wykonania wiczeD. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazan literatur oraz inne zródBa informacji. Obejmuje on równie| wiczenia, które zawieraj:  wykaz materiaBów, narzdzi i sprztu potrzebnych do realizacji wiczenia,  pytania sprawdzajce wiedz potrzebn do wykonania wiczenia,  sprawdzian teoretyczny,  sprawdzian umiejtno[ci praktycznych. 4. PrzykBad zadania/wiczenia oraz zestaw pytaD sprawdzajcych Twoje opanowanie wiedzy i umiejtno[ci z zakresu caBej jednostki. Zaliczenie tego wiczenia jest dowodem osignicia umiejtno[ci praktycznych okre[lonych w tej jednostce moduBowej. Wykonujc sprawdzian postpów powiniene[ odpowiada na pytanie tak lub nie, co oznacza, |e opanowaBe[ materiaB albo nie. Je|eli masz trudno[ci ze zrozumieniem tematu lub wiczenia, popro[ nauczyciela lub instruktora o wyja[nienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz dan czynno[. Po przerobieniu materiaBu przystp do sprawdzianu z zakresu jednostki moduBowej. Jednostka moduBowa: Wykonywanie oznaczeD kontrolno  pomiarowych w procesach wyprawy skór, której tre[ci teraz poznasz jest cz[ci moduBu  Podstawy wyprawy skór zawierajcego podstawy zawodu garbarz skór. BezpieczeDstwo i higiena pracy W czasie pobytu w pracowni, laboratorium lub hali produkcyjnej musisz przestrzega regulaminów, przepisów bezpieczeDstwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpo|arowych, wynikajcych z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 3 ModuB 744[03].O1 Podstawy wyprawy skór 744[03].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeDstwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo|arowej oraz ochrony [rodowiska 744[03].O1.02 PosBugiwanie si techniczn i technologiczn terminologi garbarsk 744[03].O1.03 PosBugiwanie si dokumentacj technologiczn i techniczn w organizowaniu i prowadzeniu procesów wyprawy skór 744[03].O1.04 Wykonywanie oznaczeD kontrolno-pomiarowych w procesach wyprawy skór Schemat ukBadu jednostek moduBowych  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 4 2. WYMAGANIA WSTPNE Przystpujc do realizacji programu jednostki moduBowej  Wykonywanie oznaczeD kontrolno-pomiarowych w procesach wyprawy skór powiniene[ umie:  wykorzystywa podstawowe prawa chemii, fizyki i mechaniki w procesach wyprawy skór,  posBugiwa si techniczn i technologiczn terminologi garbarsk,  posBugiwa si dokumentacj technologiczn i techniczn stosowan w procesach garbarskich,  zorganizowa stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,  korzysta z ró|nych zródeB informacji,  przestrzega przepisów bezpieczeDstwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo|arowej oraz ochrony [rodowiska.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 5 3. CELE KSZTAACENIA W wyniku realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie:  zdefiniowa oraz wyja[ni znaczenie poj: kontrola midzyoperacyjna, badanie organoleptyczne, oznaczenie laboratoryjne,  posBu|y si podstawowymi przyrzdami pomiarowymi do kontroli roztworów i zestawów roboczych oraz [rodowiska procesów produkcyjnych,  posBu|y si przyrzdami i urzdzeniami do pomiaru ci|aru, powierzchni, grubo[ci skór i materiaBów pomocniczych,  wykona podstawowe oznaczenia kontrolno-analityczne przy pomocy odczynników i wskazników chemicznych,  zastosowa podstawowe metody pomiaru technologicznych parametrów wyprawy skór,  pobra próbki skór surowych, póBfabrykatów i skór gotowych oraz roztworów i zestawów roboczych do badaD i analiz laboratoryjnych,  oceni jako[ surowców, póBfabrykatów i skór gotowych na podstawie atestów laboratoryjnych,  zaproponowa przebieg procesów technologicznych na podstawie wyników oznaczeD kontrolno-pomiarowych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 6 4. MATERIAA NAUCZANIA 4.1. Pomiary kontrolne stosowane w wyprawie skór 4.1.1. MateriaB nauczania W procesie wyprawy skór wykonuje si badania dotyczce surowców, materiaBów pomocniczych, roztworów roboczych, póBfabrykatów i wyrobów gotowych. Badania te mo|na przeprowadza metod organoleptyczn lub laboratoryjnie. Analiza laboratoryjna skBada si z analizy chemicznej i badaD fizykomechanicznych. Analizie chemicznej poddaje si: surowce, materiaBy pomocnicze, póBfabrykaty i roztwory technologiczne w ró|nych stadiach produkcji oraz wyroby gotowe. Badaniom fizykomechanicznym poddaje si surowiec, póBfabrykat i wyrób gotowy. Metoda organoleptyczna lub inaczej sensoryczna jest to metoda oceny za pomoc narzdów zmysBów, tj. wzroku, smaku, wchu, dotyku. Pozwala ona najszybciej oceni jako[ badanego materiaBu. W wyprawie skór metody organoleptyczne stosowane s do oceny jako[ci surowca, póBfabrykatu i wyrobu gotowego oraz okre[lenia przebiegu procesów wyprawy. Do podstawowych pomiarów stosowanych w procesie wyprawy nale|:  pomiar ci|aru wBa[ciwego cieczy,  pomiar temperatury,  pomiar wilgotno[ci powietrza,  pomiar pH,  oznaczanie wagi,  pomiar grubo[ci skóry,  pomiar lepko[ci cieczy. Pomiar ci|aru wBa[ciwego cieczy Pomiar ci|aru wBa[ciwego cieczy (gsto[ci cieczy) stosuje si w garbarni jako oznaczenie przybli|onego st|enia roztworów roboczych. Pomiar ten stosowany jest podczas sporzdzania roztworów roboczych jak te| podczas kontrolowania ich skBadu w czasie prowadzenia operacji technologicznych. W praktyce garbarskiej pomiaru tego dokonuje si prawie wyBcznie za pomoc areometru (rys 1). Rys.1. Areometr [ http://winiarz.strona.pl/files/products/a38skl.jpg ] Areometr jest to szklany, pionowy pBywak, skBadajcy si z cz[ci rozszerzonej, obci|onej rtci lub oBowiem oraz z tzw. szyjk, na któr naniesiona jest skala. Areometr majcy staB mas zanurza si w cieczy w zale|no[ci od jej gsto[ci. PodziaBka wyskalowana jest w jednostkach gsto[ci (g/cm3) lub w procentach st|enia danej substancji  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 7 (alkoholomierz, sacharymetr, solomierz itp.). W garbarstwie stosuje si równie| areometry wyskalowane w stopniach Baumé (°Bé). Pomiar przeprowadza si w cylindrze dostatecznie szerokim, aby areometr nie dotykaB [cianek (rys. 2). Do cylindra wlewa si badan ciecz o temperaturze w jakiej wyskalowany byB areometr. Nastpnie zanurza si w niej suchy i czysty areometr. Zanurza nale|y powoli, trzymajc szyjk a| do swobodnego zanurzenia pod wpBywem wBasnej masy. Po zanurzeniu si areometru i ustabilizowaniu si jego poBo|enia dokonuje si odczytu warto[ci na skali. Rys. 2. Wykonanie pomiaru gsto[ci areometrem [http://www.dami.pl/~chemia/liceum/liceum2/reakcje3.htm ] Zale|no[ci gsto[ci w g/cm3 od st|enia niektórych roztworów stosowanych w garbarstwie przedstawiaj tabele 1,2, 3. Tabela 1. Zale|no[ midzy gsto[ci i st|eniem kwasu siarkowego (H2SO4) 20°C [6, s.227] Gsto[ Gsto[ ° Bé [%] [g/dm3] ° Bé [%] [g/dm3] g/cm3 g/cm3 1 2 3 4 5 6 7 8 0,7 1,0051 1 10,05 41,8 1,4049 51 716,5 1,7 1,0118 2 20,24 42,5 1,4148 52 735,7 2,6 1,0184 3 30,55 43,2 1,4248 53 755,1 3,5 1,0250 4 41,00 1,4148 1,4350 54 774,9 4,5 1,0317 5 51,59 1,4248 1,4453 55 794,9 5,4 1,0385 6 62,31 45,4 1,4557 56 815,2 6,3 1,0453 7 73,17 46,1 1,4662 57 835,7 7,2 1,0522 8 84,18 46,8 1,4768 58 856,5 8,1 1,0591 9 95,32 47,5 1,4875 59 877,6 9,0 1,0661 10 106,6 48,2 1,4983 60 899,0 9,9 1,0731 11 118,0 48,9 1,5091 61 920,6 10,8 1,0802 12 129,6 49,6 1,5200 62 942,4 11,7 1,0874 13 141,4 50,3 1,5310 63 964,5 12,5 1,0947 14 513,3 51,0 1,5421 64 986,9 13,4 1,1020 15 165,3 51,7 1,5533 65 1010 14,3 1,1094 16 177,5 52,3 1,5646 66 1033 15,2 1,1168 17 189,9 53,0 1,5760 67 1056  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 8 cd. tabeli 1. 1 2 3 4 5 6 7 8 16,0 1,1243 18 202,4 53,7 1,5874 68 1079 16,9 1,1318 19 215,0 54,3 1,5989 69 1103 17,7 1,1394 20 227,9 55,0 1,6105 70 1127 18,6 1,1471 21 240,9 55,6 1,6221 71 1152 19,4 1,1548 22 254,1 56,3 1,6338 72 1176 20,3 1,1626 23 267,4 56,9 1,6456 73 1201 21,1 1,1704 24 280,9 57,5 1,6574 74 1226 21,9 1,1783 25 294,6 58,1 1,6692 75 1252 22,8 1,1862 26 308,4 58,7 1,6810 76 1278 23,6 1,1942 27 322,4 59,3 1,6927 77 1303 24,4 1,2023 28 336,6 59,9 1,7043 78 1329 25,2 1,2104 29 351,0 60,5 1,7158 79 1355 26,0 1,2185 30 365,6 61,1 1,7272 80 1382 26,8 1,2267 31 380,3 61,6 1,7383 81 1408 27,6 1,2349 32 396,2 62,1 1,7491 82 1434 28,4 1,2432 33 410,3 62,6 1,7594 83 1460 29,1 1,2515 34 425,5 63,0 1,7693 84 1486 29,9 1,2599 35 441,0 63,5 1,7786 85 1512 30,7 1,2684 36 456,6 63,9 1,7872 86 1537 31,4 1,2769 37 472,5 64,2 1,7951 87 1562 32,2 1,2855 38 488,5 64,5 1,8022 88 1586 33,0 1,2941 39 504,7 64,8 1,8087 89 1610 33,7 1,3025 40 521,1 65,1 1,8144 90 1633 34,5 1,3116 41 537,8 65,3 1,8195 91 1656 35,2 1,3205 42 554,6 65,5 1,8240 92 1678 35,9 1,3294 43 571,6 65,7 1,8279 93 1700 36,7 1,3384 44 588,9 65,8 1,8312 94 1721 37,4 1,3476 45 606,4 65,9 1,8377 95 1742 38.1 1,3569 46 624,2 66,0 1,8355 96 1762 38,9 1.3663 47 642,2 66,0 1,8364 97 1781 39,6 1,3758 48 660,4 66,0 1,8361 98 1799 40,3 1,3854 49 678,8 65,9 1,8342 99 1816 41,1 1,3951 50 697,6 65,8 1,8305 100 1831 Tabela 2. Gsto[ i st|enie kwasu solnego (HCl) 20°C [6, s.229] Gsto[ Gsto[ Gsto[ ° Bé [%] ° Bé [%] ° Bé [%] g/cm3 g/cm3 g/cm3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1,00 1,0069 1,40 16,0 1,1240 24,57 20,0 1,1600 31,45 2,00 1,0140 2,82 16,1 1,1248 24,73 20,1 1,1609 31,64 3,00 1,0211 4,25 16,2 1,1256 24,90 20,2 1,1619 31,82 4,00 1,0284 5,69 16,3 1,1265 25,06 20,3 1,1628 32,01 5,00 1,0357 7,15 16,4 1,1274 25,23 20,4 1,1637 32,19 5,25 1,0394 7,52 16,5 1,1283 25,39 20,5 1,1647 32,38 5,50 1,0413 7,89 16,6 1,1292 25,56 20,6 1,1656 32,56 5,75 1,0432 8,26 16,7 1,1301 25.72 20,7 1,1666 32,75 6,00 1,0450 8,64 16,8 1,1310 25,89 20,8 1,1675 32,03 6,25 1,0469 9,02 16,9 1,1319 26,05 20,9 1,1684 33,12 6,50 1,0488 9,40 17,1 1,1328 26,22 21,0 1,1694 33,31 6,75 1,0507 9,78 17,2 1,1336 26,39 21,1 1,1703 33,50 7,00 1,0526 10,17 17,3 1,1345 26,56 21,2 1,1713 33,69 7,25 1,0545 10,55 17,4 1,1354 26,73 21,3 1,1722 33,88 7,50 1,0564 10,94 17,5 1,1363 26,90 21,4 1,1732 34,07 7,75 1,0584 11,32 17,6 1,1372 27,07 21,5 1,1741 34,26  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 9 cd. tabeli 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 8,00 1,0603 11,71 17,7 1,1381 27,24 21,6 1,1751 34,45 8,25 1,0623 12,09 17,8 1,1390 27,41 21,7 1,1760 34,64 8,50 1,0642 12,48 17,9 1,1399 27,58 21,8 1,1770 34,83 8,75 1,0662 12,87 18,0 1,1408 27,75 21,9 1,1779 35,02 9,00 1,0681 13,26 18,1 1,1417 27,92 22,0 1,1789 35,21 9,25 1,0701 13,65 18,2 1,1426 28,09 22,1 1,1798 35,40 9,50 1,0721 14,04 18,3 1,1435 28,26 22,2 1,1808 35,59 9,75 1,0741 14,43 18,4 1,1444 28,44 22,3 1,1817 35,78 10,0 1,0761 14,83 18,5 1,1453 28,61 22,4 1,1827 35,97 10,25 1,0781 15,22 18,6 1,1462 28,78 22,5 1,1836 36,16 10,50 1,0801 15,62 18,7 1,1471 28,95 22,6 1,1846 36,35 10,75 1,0821 16,01 18,8 1,1480 29,13 22,7 1,1856 36,54 11,00 1,0841 16,41 18,9 1,1489 29,30 22,8 1,1866 36,73 11,24 1,0861 16,81 23,6 1,1498 29,48 22,9 1,1875 36,93 11,50 1,0881 17,21 23,7 1,1944 38,49 23,0 1,1885 37,14 11,75 1,0902 17,61 23,8 1,1953 38,72 23,1 1,1895 37,36 12,00 1,0922 18,01 23,9 1,1963 38,95 23,2 1,1904 37,58 12,25 1,0922 18,41 24,0 1,1973 39,18 23,3 1,1914 37,80 12,50 1,0943 18,82 24,1 1,1983 39,41 23,4 1,1924 38,03 12,75 1,0964 19,22 24,2 1,1903 39,64 23,5 1,1934 38,26 13,00 1,0985 19,63 24,3 1,2003 39,86 24,4 1,2023 40,32 13,25 1,1006 20,04 24,4 1,2013 40,09 24,5 1,2033 40,55 13,50 1,1027 20,45 19,0 1,1508 29,65 24,6 1,2043 40.78 13,75 1,1048 20,86 19,1 1,1517 29,83 24,7 1,2053 41,01 14,00 1,1069 21,27 19,2 1,1526 30,00 24,8 1,2063 41,24 14,25 1,1090 21,68 19,3 1,1535 30,18 24,9 1,2073 41,48 14,50 1,1111 22,00 19,4 1,1544 30,35 25,0 1,2083 41,72 14,75 1,1132 22,50 19,5 1,1554 30,53 25,1 1,2093 41,99 15,00 1,1154 22,92 19,6 1,1563 30,71 25,2 1,2103 42,30 15,25 1,1176 23,33 19,7 1,1572 30,90 25,3 1,2114 42,64 15,50 1,1197 23,75 19,8 1,1581 31,08 25,4 1,2124 43,01 15,75 1,1219 24,16 19.9 1,1590 31,27 25,5 1,2134 43,40 Tabela 3. Gsto[ i st|enie chlorku sodowego (NaCl) 20°C [6, s.232] Gsto[ ° Bé [%] [g/dm3] g/cm3 0,8 1,0053 1 10,05 1,8 1,0125 2 20,25 3,8 1,0268 4 41,07 5,8 1,0413 6 62,48 7,7 1,0559 8 84,47 9,6 1,0707 10 107,1 11,5 1,0857 12 130,3 13,3 1,1009 14 154,1 15,1 1,1162 16 178,6 16,9 1,1319 18 203,7 18,7 1,1478 20 229,6 20,4 1,1640 22 256,1 22,2 1,1804 24 283,3 23,9 1,1972 26 311,3  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 10 Pomiar temperatury Podczas prowadzenia procesu wyprawy wielokrotnie zachodzi konieczno[ pomiaru temperatury powietrza oraz roztworów roboczych. Temperatur mierzy si za pomoc termometrów (rys. 3 i 4) ze skal Celsjusza. Rurki termometrów wypeBnione s rtci lub zabarwionym alkoholem. Pomiar opiera si na zasadzie prostej proporcjonalno[ci pomidzy wydBu|eniem sBupka cieczy termometrycznej a badan temperatur. Rys. 3. Termometry laboratoryjne [ http://www.introl.pl/katalog/termometry/laboratoryjne.html ] Rys. 4. Termometry przemysBowe [ http://www.kwt.pl/files/rys1.jpg ] W ostatnich latach rozpowszechniBy si ró|nego rodzaju termometry bimetaliczne (rys.5) i elektroniczne (rys. 6), Rys. 5. Termometr bimetaliczny [ http://www.sprem.com.pl/tb100s.htm ]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 11 Rys. 6. Termometry elektroniczne [ http://www.label.com.pl/po/home_ter.html ] Pomiar wilgotno[ci powietrza Pomiar wilgotno[ci powietrza przeprowadza si przy u|yciu higrometru wBosowego (rys. 7a) lub psychrometru (rys. 7b). Elementem mierzcym (reagujcym na zmiany wilgotno[ci wzgldnej) w higrometrze wBosowym jest odtBuszczony wBos ludzki (dokBadniej pczek wBosów). WBos, gdy wilgotno[ wzgldna ro[nie, absorbuje par wodn z powietrza i zmienia swoj grubo[ i dBugo[; przy wzro[cie wilgotno[ci wzgldnej wBos si wydBu|a, przy zmniejszaniu si wilgotno[ci wzgldnej - kurczy. Je[li pczek wBosów zamocowa z jednej strony do nieruchomego zacisku, drug, swobodn stron pczka wBosów zamocowa do bloczka umocowanego na osi, który w napiciu utrzymywany jest przez delikatn spr|ynk, to w takt zmian dBugo[ci wBosów bloczek bdzie si skrcaB raz w jedn, raz w drug stron, stosownie do zmian wilgotno[ci. Po przymocowaniu do bloczka delikatnej, do[ dBugiej wskazówki, bdzie ona wykonywaBa ruchy, zgodnie z ktem skrcenia bloczka. Je[li pod wskazówk znajdowa si bdzie skala, cechowana w % wilgotno[ci wzgldnej, otrzyma si przyrzd pozwalajcy na Batwy pomiar wilgotno[ci wzgldnej. W praktyce spotyka si caBy szereg higrometrów wBosowych, ró|nicych si rozwizaniami konstrukcyjnymi, obudowami, ksztaBtami, dodatkowymi funkcjami. Bardzo czsto higrometry wBosowe wyposa|one s dodatkowo w termometr (najcz[ciej termometr spirytusowy o dokBadno[ci odczytu 1 lub 0,5°C). a b Rys. 7. Przyrzdy do pomiaru wilgotno[ci powietrza a) higrometr wBosowy z wbudowanym termometrem [ http://ocean.wsm.gdynia.pl/student/meteo1/wilg_2.html b) psychrometr [ http://ocean.wsm.gdynia.pl/student/meteo1/august.jpg ]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 12 Psychrometr skBada si z dwóch termometrów umocowanych obok siebie. Zbiornik z rtci jednego z termometrów (tzw. mokrego) owinity jest wielokrotnie gaz, której koniec zanurzony jest w naczynku z wod. Drugi termometr jest suchy. Woda z mokrej gazy paruje i odbiera ciepBo od rtci, przez co wskazania termometru mokrego s ni|sze ni| termometru suchego. Im wilgotno[ wzgldna otaczajcego powietrza jest mniejsza, tym wskazania mokrego termometru s ni|sze. Odczytujc ró|nic wskazaD obydwu termometrów i korzystajc z tablicy psychrometrycznej (tab.4), znajdujemy wilgotno[ wzgldn otaczajcego powietrza. Tabela 4. Tabela do pomiaru wilgotno[ci wzgldnej [1, s. 49] Ró|nica wskazaD obu Wskazania suchego termometru w °C termometrów 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 0 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 1 81 84 85 86 87 88 89 90 90 91 91 92 92 2 63 68 70 73 75 76 78 79 81 82 83 83 84 3 46 52 56 60 63 60 68 70 71 73 74 76 77 4 28 36 42 47 51 54 57 60 62 64 66 68 69 5 12 21 28 35 40 44 48 51 54 56 58 61 62 6 15 23 28 34 38 42 45 48 51 54 56 7 10 18 24 29 33 37 41 44 47 49 8 suche powietrze 7 14 20 25 30 34 37 40 43 9 4 11 17 22 26 30 34 37 10 9 15 20 24 28 31 Obecnie do pomiaru wilgotno[ci powietrza mog by stosowane psychrometry elektroniczne (rys. 8). a b c Rys. 8. Psychrometr a) rczny [http://somet.pl/dzial1/1.2/Humidity%2005_html_m45df77eb.png ] b) stacjonarny [http://somet.pl/dzial1/1.2/Humidity%2005_html_m1d1167b9.png ] c) termohigrometr [http://www.label.com.pl/po/home_th.dt.html ]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 13 Pomiar pH Ilo[ciowe okre[lenie odczynu roztworu w formie st|enia jonów H+ lub OH- nie jest wygodne ze wzgldu na rzd wielko[ci spotykanych liczb. Dlatego stosuje si do okre[lania odczynu umownych  stopni kwasowo[ci zwanych pH roztworu (rys. 9). pH 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 odczyn roztworu silnie kwa[ny sBabo kwa[ny obojtny sBabo zasadowy silnie zasadowy Rys. 9. Skala pH Pomiary pH maj szczególne znaczenie dla kontroli przebiegu procesów technologicznych w czasie wyprawy skór. Pomiar odczynu roztworu mo|na przeprowadzi stosujc:  pH-metry  ró|nego rodzaju urzdzenia, których dziaBanie polega na pomiarze siBy elektromotorycznej ogniwa, z którego jedna elektroda jest zanurzona w roztworze o znanym pH, za[ druga w roztworze badanym. Uzyskane dane przeksztaBcane s na odpowiednie warto[ci pH (rys.10). a b Rys. 10. Pehametr a)laboratoryjny[ http://www.pol-eko.com.pl/foto/HI-ph013.jpg ] b) przeno[ny [ http://www.pol-eko.com.pl/foto/HI-ph006.jpg ]  indykatory czyli wskazniki odczynu takie jak fenoloftaleina, bBkit bromofenolowy, zieleD bromokrezolowa i inne. Zasada oznaczania pH przy pomocy wskazników polega na wykorzystaniu zmiany jego barwy w zale|no[ci od odczynu roztworu (tabela 5).  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 14 Tabela 5. Zmiany barwy podstawowych wskazników przy okre[lonych warto[ciach pH [3, s.33] Rodzaj wskaznika Zmiana zabarwienia Zakres pH BBkit bromotymolowy |óBte - zielone 6,0 - 7,0 bBkitne - niebieskie 7,5 - 7,6 CzerwieD metylowa jaskrawoczerwone - czerwone 4,2 - 4,8 sBaboczerwone - |óBte 5,0 - 6,2 CzerwieD .fenolowa sBabo|óBte - ró|owe 6,8 - 7,5 czerwone - jaskrawoczerwone 7,8 - 8,4 i wy|ej BBkit tymolowy |óBte - |óBtobBkitne 8,0 - 8,5 bBkitne - granatowe 8,8 - 9,6 Fenoloftaleina bezbarwne - sBaboró|owe 8,3 - 8,7 ró|owe - czerwonomalinowe 9,0 - 10 i wy|ej ZieleD bromokrezolowa |óBte - purpurowoczerwone 3,8 - 5,4  papierki wskaznikowe (rys.11)  paski bibuBy nasczone roztworami wskazników. Rozró|niamy papierki wskaznikowe uniwersalne o badanym zakresie pH 1- 13 i papierki wskaznikowe o w|szym zakresie pH. Rys.11. Papierki wskaznikowe [ http://www.conbest.pl/DSL_Katalog/pg0122im.jpg ] Papierki wskaznikowe zaopatrzone s w barwn skal, której kolory odpowiadaj odpowiedniej warto[ci pH. Papierek zanurzony w badanym roztworze przyjmuje okre[lon barw w zale|no[ci od odczynu roztworu. Porównujc zabarwienie papierka z barwn skal, odczytujemy przybli|one warto[ci pH roztworu. W przypadku badania roztworów barwnych wskazane jest stosowanie papierków z naniesion na nie skal barwn. Wa|enie W procesie wyprawy skór wikszo[ [rodków dozuje si wyliczajc ich ilo[ w stosunku do masy skór w danej operacji technologicznej. Dlatego te| wa|enie jest bardzo wa|n czynno[ci w prowadzeniu produkcji. Do przeprowadzenia wa|enia stosuje si ró|nego rodzaju wagi w zale|no[ci od zakresu i dokBadno[ci wa|enia.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 15 Do przeprowadzenia wa|enia w procesach wyprawy skór mog by stosowane wagi techniczne (rys. 12) i przemysBowe (rys. 13). a b Rys.12. Wagi a) szalkowa [ http://www.exalt.pl/wagi/mechaniczne/szalkowa/szalkowa3.jpg ] b) techniczna [ http://www.sas.net.pl/images/products/54.jpg ] a b c ]Rys.13 Wagi przemysBowe elektroniczne a) [ http://www.exalt.pl/axis/b15d/index.htm ] b) [ http://www.exalt.pl/axis/b15m/index.htm ] c) waga pomostowa [ http://www.sas.net.pl/images/products/157.jpg ] Pomiar grubo[ci skóry Pomiaru grubo[ci skóry dokonuje si przy u|yciu grubo[ciomierza (rys.14). Powinien to by grubo[ciomierz z obci|eniem staBym o dokBadno[ci 0,01mm lub mikrometryczny spr|ynowy o dokBadno[ci 0,1mm. Grubo[ciomierz powinien by wyposa|ony w czujniki pBaskie o powierzchni 10mm. Przy u|yciu grubo[ciomierza spr|ynowego odczytu dokonuje si natychmiast po zetkniciu si pBaszczyzn czujników ze skór. Przy grubo[ciomierzach z obci|eniem staBym wskazane jest dokonanie odczytu po ok. 5 sekundach.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 16 Rys.14.Grubo[ciomierz spr|ynowy: 1  dzwignia, 2  stopka czujnika ruchoma, 3  stopka czujnika staB, 4  licznik [ http://www.narzedziowy.pl/timages//2005-11-14_15-58-51-7387_(300x225).png ] GBboko[ zasigu przyrzdu siga nawet 200cm co umo|liwia pomiar grubo[ci skóry w dowolnym miejscu. Pomiar powierzchni skóry Pomiar powierzchni skóry mo|na przeprowadzi stosujc przyrzdy zwane planimetrami. W praktyce garbarskiej stosowane s proste urzdzania mechaniczne (rys. 15) lub elektroniczne dziaBajce przy u|yciu fotokomórek maszyny do pomiaru powierzchni (rys. 16). Rys.15.Planimetr [http://whistleralley.com/planimeter/plan1.jpg ] Pomiar powierzchni planimetrem wykonujemy w ten sposób, |e ustawiamy biegun nieruchomo na zewntrz mierzonej skóry, tak aby kóBko w czasie objazdu nie natrafiaBo na |adne przeszkody, po czym przy pomocy ramienia wodzcego oprowadzamy wodzikiem mierzon skór wzdBu| konturu. KóBko caBkujce toczy si, a wszystkie jego ruchy s rejestrowane przez mechanizm liczcy. Mierzona powierzchnia jest proporcjonalna do ilo[ci obrotów kóBka, które odczytujemy z tarczy i bbna mechanizmu liczcego.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 17 Rys.16.Urzadzenie elektroniczne do pomiaru powierzchni skór [http://img.alibaba.com/photo/11536641/Automatic_Leather_Measuring_Machine_As_om_16000_3000.jpg ] Pomiar lepko[ci Do oznaczania lepko[ci stosuje si jedn z najszybszych metod u|ywajc kubka wypBywowego typu Ford (rys.17). Urzdzenie to stosuje si do cieczy, których czas wypBywu wynosi 15  250 s. Zasada oznaczania polega na zmierzeniu czasu wypBywu cieczy przez otwór wypBywowy kubka o [rednicy najcz[ciej 4mm. a b Rys.17. Ró|ne rodzaje Kubka Forda a) stalowy [ http://www.przemaluj.pl/_images/xs.jpg ] b) ceramiczny z wymiennymi dyszami [ http://www.klimatest.com/katalog/pokaz/Pomiar%20lepko&%23347%3Bci/Thwing-Albert%20Europe ]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 18 Podstawowe odczynniki Podczas kontroli midzyoperacyjnej w procesie wyprawy skór stosuje si:  kwas siarkowy(VI) H2SO4 jest bezbarwn, bezwonn, silnie higroskopijn, |rc, oleist ciecz o gsto[ci 1,838 g/cm3, wrze w temperaturze 296°C. Miesza si z wod w ka|dym stosunku, roztwór wodny zawierajcy 98,3% kwasu siarkowego to tzw. kwas siarkowy st|ony. Jest jednym z najwa|niejszych produktów stosowanych w przemy[le chemicznym i innych (jest najtaDszym mocnym kwasem), miesza si z wod we wszystkich stosunkach. St|ony kwas siarkowy jest silnie higroskopijny (dlatego jest stosowany jako [rodek suszcy i odcigajcy wod), powoduje zwglanie substancji organicznych zawierajcych tlen i wodór. St|ony kwas siarkowy dziaBa utleniajco, zwBaszcza w podwy|szonej temperaturze, rozpuszcza metale póBszlachetne np. Cu, Ag. Kwas siarkowy jest bardzo mocnym kwasem. Obecnie jest otrzymywany metod kontaktow polegajc na utlenianiu SO2 do SO3 tlenem z powietrza w temp. 500°C, w obecno[ci katalizatorów. Uzyskany SO3 jest pochBaniany w roztworze kwasu siarkowego, w wyniku czego otrzymuje si st|ony kwas siarkowy (98- procentowy) lub tzw. dymicy kwas siarkowy, czyli oleum. Stosowany jest do: wyrobu nawozów sztucznych, do oczyszczania powierzchni metali, produkcji papieru, rafinacji tBuszczów i olejów, do wyrobu wBókien sztucznych i materiaBów wybuchowych, otrzymywania innych chemikaliów, jako elektrolit w akumulatorach, w garbarstwie, dro|d|ownictwie, gorzelnictwie, farbiarstwie, itp. Posta handlowa: kwas siarkowy techniczny 76-78%, gsto[ 1,7g/cm3, kwas siarkowy techniczny st|ony 94-96%, gsto[ 1,84g/cm3, kwas siarkowy czysty st|ony 95,6-98,8%, gsto[ 1,84g/cm3, kwas siarkowy akumulatorowy ok. 30% H2SO4. Jest to ciecz nie palna ale w ogniu wydzielaj si |rce i toksyczne gazy. Kwas siarkowy(VI) 98% i jego pary dziaBaj |rco na |yw tkank. Kwas rozcieDczony i jego pary dziaBa dra|nico na skór, oczy i drogi oddechowe. Ma dziaBanie bakteriobójcze. Dawka trujca wprowadzona do organizmu czBowieka wynosi 2 - 3 g, dawka [miertelna wynosi 4 - 8 g. Jest niebezpieczny dla [rodowiska naturalnego. W bezpo[redniej styczno[ci zabija wszelkie formy |ycia. Zwgla substancje organiczne (odciganie wody).  bezwodnik kwasu octowego (CH3CO)2O, W temperaturze pokojowej jest to bezbarwna ciecz o ostrym zapachu octu, gsto[ 1,08 g/cm3 (20°C). Miesza si bez ograniczeD z alkoholem etylowym i wod w temperaturze pokojowej Jest to ciecz Batwo palna. Pary tworz z powietrzem mieszaniny wybuchowe. Pary s ci|sze od powietrza i gromadz si przy powierzchni i w dolnych partiach pomieszczeD. Bezwodnik kwasu octowego i jego pary dziaBaj |rco na |yw tkank. Bezwodnik octowy i jego pary dziaBaj dra|nico na skór, oczy i drogi oddechowe. Ma dziaBanie bakteriobójcze.  1% roztwór kwasu mrówkowego HCOOH, (kwas metanowy) najprostszy kwas organiczny Jest to ciecz obdarzona bardzo ostrym zapachem, podobnym do zapachu chlorowodoru. Doskonale miesza si z wod. Ma wBa[ciwo[ci |rce. Jest najmocniejszym kwasem w[ród kwasów organicznych cho znacznie sBabszym od mocnych kwasów mineralnych. Kwas mrówkowy jest zwizkiem silnie redukujcym Kwas mrówkowy otrzymuje si w wyniku utleniania alkoholu metylowego, w katalitycznej reakcji tlenku wgla z par wodn lub te| z tlenku wgla i wodorotlenku sodu. W przyrodzie kwas mrówkowy wystpuje w jadzie niektórych owadów oraz w li[ciach pokrzyw. Jest to ciecz Batwo palna. Pary tworz z powietrzem mieszaniny wybuchowe. Pary s ci|sze od powietrza  gromadz si przy powierzchni i w dolnych partiach pomieszczeD. Kwas mrówkowy i jego pary dziaBaj |rco na |yw tkank.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 19  10% roztwór alkoholowy fenoloftaleiny, Fenoloftaleina jest bezbarwn substancj krystaliczn, rozpuszczaln w alkoholu etylowym i nierozpuszczaln w wodzie. Fenoloftaleina jest wskaznikiem, który przechodzi z formy bezbarwnej (w [rodowisku kwa[nym lub obojtnym) do czerwonofioletowej (w [rodowisku zasadowym). Zakres pH zmiany barwy 8,3 - 10,0 (rys. 18). Fenoloftaleina stosowana jest w lecznictwie jako [rodek przeczyszczajcy. pH 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Rys.18. Zmiana barwy fenoloftaleiny w zale|no[ci od pH  1% roztwór alkoholowy zieleni bromokrezolowej, Zakres pH zmiany barwy 3,8  5,4 (rys. 19) od |óBtej w [rodowisku mocno kwa[nym poprzez zielon do niebieskiej w [rodowisku zasadowym. pH 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Rys.19. Zmiany barwy zieleni bromokrezolowej w zale|no[ci od pH SzkBo i sprzt laboratoryjny Do najcz[ciej stosowanych w garbarstwie rodzajów szkBa laboratoryjnego nale|:  probówka - najbardziej podstawowy element wyposa|enia laboratorium chemicznego. Probówki s mocno zró|nicowane nie tylko pod wzgldem rozmiaru. Klasyczna jest probówka okrgBodenna z wywiniciem. Wywinicie to element wykaDczajcy probówk uBatwiajcy umieszczenie w niej korka korkowego lub gumowego. S tak|e probówki z wykoDczeniem na szlif oraz z pBaskim dnem.  zlewka - wielko[ci zlewek s bardzo ró|ne od zupeBnie malutkich 20 ml po wielkie kilku litrowe. SBu| zwykle jako reaktory oraz zbiorniki do chwilowego przechowywania cieczy. W zlewkach czsto odmierzamy ciecze i prowadzimy ich ogrzewanie (w wikszych ilo[ciach). Mog by elementem Bazni wodnych, ukBadów destylacyjnych i innych zestawów.  cylinder miarowy  ksztaBtem przypomina probówk (cho s te| znacznie wiksze, np. 250 czy 1000cm3), natomiast w przeciwieDstwie do wikszo[ci probówek cylinder posiada pBaskie dno, a tak|e wylew i podziaBk. Zwykle cylindry nie maj szlifu. Niektóre maj odBczane podstawki okrgBe lub sze[cioktne wykonane z tworzywa sztucznego, inne maj szklan podstawk bdc trwaBym wykoDczeniem cylindra. Cylindry sBu| najcz[ciej do odmierzania cieczy.  kolba - to jeden z bardziej zró|nicowanych elementów szkBa laboratoryjnego. Kolby mog by ze szlifem lub bez, ze skal lub bez, z jedn szyjk lub kilkoma. Najczstsze s kolby kuliste i sto|kowe, które mog mie pBaskie lub okrgBe dno. Kolby sto|kowe pBaskodenne to kolby Erlenmayera czsto nazywane erlenmajerkami  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 20 a b c d Rys. 20. SzkBo laboratoryjne a) probówki, b) zlewka, c) cylinder miarowy, d) kolba Do wykonywania oznaczeD kontroli midzyoperacyjnej konieczne jest zastosowanie kuchenki elektrycznej (rys.21) lub palnika gazowego z siatka ceramiczn (rys. 22) Rys. 21. Kuchenka elektryczna Rys.22. Palnik gazowy z siatka ceramiczn [ http://www.mastercook.com.pl/cms/upload/6000-d630.jpg ] 4.1.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. W jaki sposób oznacza si gsto[ cieczy? 2. W jakich jednostkach mo|e by wyra|ona gsto[ cieczy? 3. Jakimi przyrzdami dokonuje si pomiaru temperatury? 4. Jakie przyrzdy stosowane s do pomiaru wilgotno[ci wzgldnej powietrza?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 21 5. W jaki sposób okre[lany jest odczyn roztworu ? 6. Co to s papierki wskaznikowe? 7. Jakie rodzaje wag stosowane s w procesach wyprawy skór? 8. Jakie przyrzdy stosuje si do pomiaru grubo[ci skór? 9. Jakie urzdzenia stosuje si do pomiaru powierzchni skóry? 10. Co to jest Kubek Forda? 11. Jakie odczynniki stosowane s kontroli midzyoperacyjnej wyprawy skór? 12. Jakie szkBo laboratoryjne stosowane jest w wykonywaniu kontroli midzyoperacyjnej? 4.1.3. wiczenia wiczenie 1 Oznaczanie gsto[ci kwasów stosowanych w wyprawie skór. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zapozna si z materiaBem nauczania, 2) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania pomiaru, 3) przedstawi plan dziaBania, 4) pobra próbk 200cm3 badanych kwasów, 5) wykona oznaczenie gsto[ci za pomoc areometru, 6) odczyta zawarto[ % kwasu z tabeli. Wyposa|enie stanowiska pracy:  tabele zale|no[ci gsto[ci od st|enia kwasu,  próbki badanych kwasów,  zestaw areometrów,  zlewki na próbki kwasów,  cylindry miarowe o pojemno[ci 250 cm3,  przybory do pisania  literatura z rozdziaBu 6. wiczenie 2 Badanie wilgotno[ci wzgldnej w pomieszczeniach produkcyjnych. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zapozna si z materiaBem nauczania, 2) przedstawi plan dziaBania, 3) wykona pomiary wilgotno[ci wzgldnej w pomieszczeniach produkcyjnych za pomoc higrometru wBosowego, 4) wykona pomiary wilgotno[ci wzgldnej w pomieszczeniach produkcyjnych za pomoc psychrometru, 5) odczyta z tabeli wilgotno[ wzgldn oznaczon za pomoc psychrometru, 6) zapisa wyniki w tabeli, 7) porówna wyniki otrzymane ró|nymi metodami pomiaru.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 22 Wyposa|enie stanowiska pracy:  higrometr wBosowy,  psychrometr,  tabela do pomiaru wilgotno[ci wzgldnej za pomoc psychrometru,  przybory do pisania,  literatura z rozdziaBu 6. wiczenie 3 Oznaczanie pH roztworów roboczych stosowanych w procesach wyprawy skór. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zapozna si z materiaBem nauczania, 2) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania oznaczeD, 3) przedstawi plan dziaBania, 4) pobra próbki roztworów stosowanych w procesach wyprawy skór, 5) wykona oznaczenie pH za pomoc papierków wskaznikowych uniwersalnych, 6) dobra odpowiedni zakres papierków wskaznikowych, 7) wykona oznaczenie za pomoc dobranych papierków wskaznikowych, 8) zapisa w zeszycie otrzymane wyniki. Wyposa|enie stanowiska pracy:  papierki wskaznikowe uniwersalne,  papierki wskaznikowe o ró|nym zakresie pH,  zlewki na próbki roztworów,  przybory do pisania  literatura z rozdziaBu 6. wiczenie 4 Pomiar grubo[ci próbek skór. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zapozna si z materiaBem nauczania, 2) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania oznaczeD, 3) oznaczy otrzymane próbki skór, 4) wykona pomiar grubo[ci otrzymanych próbek za pomoc grubo[ciomierza, 5) zapisa w zeszycie otrzymane wyniki. Wyposa|enie stanowiska pracy:  10 próbek skór o ró|nej grubo[ci,  grubo[ciomierz,  przybory do pisania  literatura z rozdziaBu 6.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 23 wiczenie 5 Pomiar powierzchni skór. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zapozna si z materiaBem nauczania, 2) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania oznaczeD, 3) rozBo|y skór na stole, 4) wykona pomiar powierzchni skóry za pomoc planimetru, 5) wykona pomiar powierzchni skóry za pomoc elektronicznego urzdzenia do pomiaru powierzchni skór, 6) zapisa w zeszycie otrzymane wyniki, 7) porówna otrzymane wyniki pomiaru. Wyposa|enie stanowiska pracy:  wyprawiona skóra,  planimetr,  elektroniczne urzdzenie do pomiaru powierzchni,  stóB,  przybory do pisania  literatura z rozdziaBu 6. 4.1.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) oznaczy gsto[ci roztworu za pomoc areometru? dokona pomiaru temperatury otoczenia i roztworu 2) roboczego? 3) dokona pomiaru wilgotno[ci wzgldnej powietrza? 4) oznaczy pH roztworu roboczego? 5) dokona wa|enia? 6) dokona pomiaru grubo[ci skóry? 7) oznaczy lepko[ lakieru?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 24 4.2. Kontrola midzyoperacyjna w procesach wyprawy skór 4.2.1. MateriaB nauczania Czynniki wpBywajce na procesy wyprawy GBównymi czynnikami wpBywajcymi na wikszo[ procesów wyprawy skór s: wspóBczynnik kpielowy, temperatura, st|enie substancji i czas. 1. WspóBczynnik kpielowy wskazuje na wymagan objto[ roztworu, w którym przebiega proces. W przemy[le garbarskim wspóBczynnik kpielowy oblicza si w stosunku do masy skór surowych, ustalonej zaraz po zdjciu ze zwierzcia. Mas skór zakonserwowanych przelicza si na mas skór surowych stosujc ustalone wspóBczynniki przeliczeniowe. W czasie produkcji ustala si mas midzyoperacyjn póBwyrobów przed garbowaniem lub podczas garbowania i po garbowaniu. Zasad jest, aby w jak najwikszym stopniu wykorzysta urzdzenia, w których przeprowadza si procesy wyprawy, przez prawidBowe ustalenie wspóBczynnika kpielowego K: Vu K = V gdzie: V objto[ u|yteczna, Vu  -objto[ caBkowita. Jak z powy|szego wynika, wspóBczynnik kpielowy jest zawsze mniejszy od l i waha si od 0,3 do 0,9 w zale|no[ci od rodzaju urzdzenia, np. w bbnie garbarskim wynosi 0,45, w cytroku 0,9. WspóBczynnik kpielowy jest ustalony do[wiadczalnie dla poszczególnych procesów i dostosowany do wymagaD i warunków technicznych produktu gotowego. Wielko[ ta jest ró|na, zale|nie od rodzaju urzdzeD. W celu prawidBowego przebiegu procesu dobór K powinien by taki, aby roztwór roboczy w optymalnym stopniu stykaB si z powierzchni skóry. Zbyt niski wspóBczynnik mo|e by przyczyn powa|nych wad skóry wyprawionej, natomiast zbyt du|y wymaga nie tylko zu|ycia wikszej ilo[ci chemikaliów stosowanych do wyprawy skór, lecz ma wpByw na jako[ tkanki skórnej. . W futrzarstwie stosuje si znacznie wiksze wspóBczynniki kpielowe ni| w garbarstwie. Wynika to z konieczno[ci zapewnienia okrywie wBosowej wysokiej jako[ci (poBysku, puszysto[ci) i zmniejszenia mo|liwo[ci filcowania si wBosa. Najcz[ciej wspóBczynnik kpielowy podaje si w liczbach caBkowitych, np. 4, lub w procentach, np. 400%, co oznacza, |e ilo[ kpieli jest 4 razy wiksza ni| masa skór. W futrzarstwie za[ podaje si ilo[ kpieli w stosunku np. l : 8 lub l : 10, a ilo[ stosowanych chemikaliów w g/dm3. 2. St|enie substancji ma wpByw na przebieg procesów wyprawy w kpielach roboczych. Podwy|szenie st|enia substancji reagujcych zwiksza jej dyfuzj w tkank skórn, przyspiesza przenikanie i zwiksza szybko[ oddziaBywania na biaBko skórne. Bardzo czsto w kpielach roboczych, oprócz podstawowego skBadnika, s stosowane ró|ne pomocnicze, które uBatwiaj ich przenikanie i wizanie si z tkank skórn lub wBosem. Niekiedy nadmierne st|enie substancji reagujcej ze skór powoduje powierzchniowe zablokowanie skóry i utrudnia prawidBowy przebieg procesu, co jest przyczyn powstawania ró|nych wad tkanki skórnej i okrywy wBosowej.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 25 W roztworach roboczych, w miar przebiegu procesu, zmniejsza si st|enie substancji. Niekiedy stosowane jest wzmacnianie roztworu przez dodatek [wie|ej substancji. Niektóre roztwory robocze mog by wykorzystywane do kilku partii skór i wówczas nazywamy je roztworami  starymi . 3. Czas trwania procesu. PrzedBu|anie czasu trwania procesu wpBywa na dyfuzj substancji reagujcych, ich równomierne wnikanie i wizanie si z tkank skórn. We wszystkich procesach wyprawy skór, oprócz czasu, gBówn rol odgrywaj takie czynniki, jak: st|enie substancji reagujcych, ruch roztworu roboczego i skór, temperatura, rodzaj obróbki i inne. Umiejtne zastosowanie tych czynników pozwala na skrócenie czasu. PrzedBu|enie czasu trwania procesu ma wpByw nie tylko na równomierne przenikanie i wizanie substancji reagujcych, lecz tak|e na równomierno[ ich rozBo|enia na caBej grubo[ci póBwyrobu w ró|nych cz[ciach topograficznych skóry. W niektórych przypadkach przedBu|anie czasu trwania procesu jest nie tylko zbdne, lecz tak|e szkodliwe dla jako[ci skór, powodujc osBabienie lub rozluznienie wBókien skórnych, obni|enie trwaBo[ci osadzenia wBosa itp. 4. Temperatura wielu procesów wyprawy ma decydujcy wpByw na ich przebieg. Podwy|szenie temperatury powoduje wzrost dyfuzji, równomierne rozBo|enie w skórze substancji reagujcych, ich wizanie w skórze i we wBosie. Jednak stosowanie szkodliwych dla skóry temperatur wpBywa na obni|enie wskazników wytrzymaBo[ciowych tkanki skórnej. Uzyskanie odpowiednich wyników przy stosowaniu temperatur ni|szych od zaleconych mo|e by uzyskane przez przedBu|enie trwania procesu. Niekiedy stosowanie temperatur zbyt wysokich nie powoduje wyraznego przyspieszenia i jest szkodliwe, poniewa| znacznie zwiksza si strata substancji biaBkowych. W kraDcowych przypadkach stosowanie niedopuszczalnie wysokich temperatur (skóra przed garbowaniem) mo|e powodowa nieodwracalne zniszczenie skóry. Kontrola midzyoperacyjna w magazynie surowca 1. Podczas magazynowania skór nale|y kontrolowa warunki panujce w magazynie, a przede wszystkim temperatur i wilgotno[ wzgldn powietrza. Warunki przechowywania skór surowych okre[la norma PN - 85/P  22004 Skóry surowe zwykBe. Przechowywanie i transport. Wilgotno[ wzgldna powietrza w magazynie skór surowych powinna wynosi od 70  80%. Je|eli wilgotno[ jest zbyt niska skóry szybko wysychaj; wy|sza  sprzyja rozwojowi bakterii. Temperatura w magazynie powinna wynosi okoBo 8°C. Je|eli temperatura w magazynie wzro[nie powy|ej 20°C nale|y magazyn wentylowa, a w dzieD dach nale|y polewa wod. Surowiec konserwacji suchej nale|y przechowywa w temperaturze 1 - 10°C i wilgotno[ci powietrza 50  60%. Nale|y równie| kontrolowa temperatur wntrza stosu skór. W tym celu w czasie ukBadania stosu zakBada si futeraBy drewniane sigajce do [rodka, w które pózniej wsuwa si termometry, korkuje i po 1/2 godziny sprawdza si temperatur. Temperatur stosów mierzy si zawsze o tej samej porze dnia, okoBo poBudnia, w lecie codziennie, w zimie raz na tydzieD. Przy ka|dym stosie umieszcza si tablic z notowaniami temperatury. Stos rozbiera si gdy:  temperatura stosu jest wy|sza ni| temperatura w magazynie i nadal podwy|sza si  górn granic stanowi 18°C dla skór lekkich i 20°C dla skór ci|kich,  gdy temperatura wewntrzna stosu osignBa 22°C dla skór lekkich i 24°C dla skór ci|kich. Przed przekazaniem partii skór do procesu wyprawy nale|y ustali mas [wie| odtworzon wedBug której obliczane bd ilo[ci chemikaliów i wody w dalszych procesach wyprawy skór. Ustalenie masy [wie|ej odtworzonej dokonuje si na podstawie normy PN 75/P 22009.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 26 Kontrola midzyoperacyjna w procesach przygotowanie skór do garbowania 1. Podczas moczenia kontroluje si kpiel i surowiec. W kpieli kontroluje si:  temperatur kpieli,  pH wody namokowej, które powinno wynosi 6,5  7,5,  czas moczenia,  wspóBczynnik kpielowy,  zawarto[ NaCl  zawarto[ NaCl powy|ej 3% wymaga wymiany wody, poniewa| ju| 5% NaCl stanowi optymalne warunki do rozwoju bakterii rozkBadajcych biaBko skóry. Kontrol moczonego surowca prowadzi si organoleptycznie. Skóra dobrze rozmoczona powinna wykazywa po[lizg mizdry, zwiotczenie struktury i caBkowit pulchno[ tkanki. Skóry moczone nie mog wydziela zapachu zgnilizny. 2. Zasadnicza kontrola procesu wapnienia polega na pomiarze temperatury i st|enia wapnicy, za[ spcznienie i pr|no[ tkanki okre[la si za pomoc dotyku. W czasie wapnienia reguluje si liczb obrotów bbna. Przy nacisku palcem od strony lica skóra spczniaBa i spr|ysta nie daje [ladów, za[ wiotka (opadnita) Batwo poddaje si naciskowi palca. Kontrol analityczn przeprowadza si w laboratorium. Polega ona na systematycznym sprawdzaniu zawarto[ci CaO, Na2S oraz warto[ pH wapnicy. Ocena stopnia zwapnienia skór mo|e by kontrolowana przez oznaczenie temperatury skurczu skóry, która maleje wraz ze wzrostem czasu wapnienia. 3. Intensywno[ prania i odtBuszczania skór i wBosa zale|y od wielu czynników, z których podstawowymi s: rodzaj wyprawianego surowca i zabrudzenie wBosa, rodzaj [rodków piorcych, st|enie, temperatura, pH, czas i obróbka mechaniczna oraz twardo[ wody. Kontrola tego procesu polega na:  pomiarze temperatury kpieli, która nie mo|e przekroczy 40°C ze wzgldu na niebezpieczeDstwo uszkodzenia skóry,  kontroli pH kpieli  optymalne najcz[ciej przekracza 7 i wynosi okoBo 10,5,  przestrzeganie czasu prania  przedBu|enie go mo|e prowadzi do osBabienia skóry i obsady wBosa.  ocenie stopnia odtBuszczenia wBosa wykonywanej najcz[ciej organoleptycznie lub przez zanurzenie próbki wBosa wysuszonego w mieszaninie (2:1) bezwodnika kwasu octowego i st|onego kwasu siarkowego. WBos odtBuszczony, nie zawierajcy powy|ej 2% tBuszczu nie zabarwi si, natomiast tBusty przybiera barw zielon. 4. W procesach obróbki mechanicznej kontrola przeprowadzenia poszczególnych operacji wykonywana jest wyBcznie organoleptycznie z wyjtkiem dwojenia, którego jako[ mo|na skontrolowa dodatkowo przez pomiar grubo[ci skóry. 5. Po przeprowadzeniu operacji mechanicznej obróbki skór nale|y ustali wag tzw. golizny. WedBug tej wagi dozowane bd chemikalia w dalszych procesach wyprawy skór. 6. Najwa|niejsz czynno[ci kontroln podczas odwapniania jest badanie stopnia zobojtnienia golizny. Badanie przeprowadza si za pomoc wskaznika fenoloftaleiny, który wkroplony na [wie|y przekrój skóry zabarwia si na ró|owo w obecno[ci zasady wapniowej. Brak zabarwienia golizny [wiadczy o prawidBowo przeprowadzonym procesie odwapniania (rys. 23). a b c Rys. 23. Barwa przekroju skóry odwapnianej badanej przy u|yciu fenoloftaleiny a) skóra nieodwapniona, b) skóra odwapniona powierzchniowo, c) skóra caBkowicie odwapniona.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 27 7. Kontrola wytrawiania polega na badaniach organoleptycznych wytrawianej golizny oraz badaniach laboratoryjnych kpieli i stosowanych [rodków. Badania organoleptyczne wymagaj od prowadzcego kontrol du|ej wprawy. Polegaj one na ocenie stopnia zwiotczenia tkanki, po[lizgu warstwy licowej i rozluznienia wBókien skórnych. Zwiotczenie tkanki skórnej stwierdza si przez naciskanie palcami skóry w cz[ci przyogonowej i wówczas, je|eli lico jest dostatecznie wytrawione, pozostaje trwaBy [lad. StopieD, w jakim skóra poddaje si naciskowi zale|y od rodzaju skór i ich przeznaczenia. Im bardziej pulchny i cigliwy ma by produkt gotowy, tym wra|liwsza powinna by w czasie wytrawiania tkanka golizny. Na skórach wierzchnich obuwiowych nacisk powinien pozostawi nieznaczny [lad, a wówczas golizna zachowa okre[lon pr|no[ tkanki przy umiarkowanym jej zwiotczeniu. W skórach rkawiczkowych lekkie [ci[nicie palcami wystarcza, aby golizna o du|ym zwiotczeniu ulegBa naciskowi tak dalece, |e palce prawie stykaj si ze sob. Dostateczne wytrawienie poznaje si po po[lizgu warstwy licowej. Golizna wytrawiona jest tak [liska, |e trudno j uchwyci, a wyrzucona na posadzk rozpBaszcza si. Szorstkie lico golizny [wiadczy o niedostatecznym wymyciu i odwapnieniu golizny, lub o zastosowaniu twardej wody. Oprócz stwierdzenia po[lizgu przeprowadza si badanie stopnia spulchnienia warstwy licowej, która przy potarciu paznokciem powinna wydziela mazist pozostaBo[. Wyci[niecie paznokciem brudu i powstanie w miejscach wyci[nitych biaBych [ladów [wiadczy o dobrym wytrawieniu. Równie| lekkie zadrapanie paznokciem pozostaBej tkanki przymisnej, która Batwo si oddziela od dermy, [wiadczy o wBa[ciwym wytrawieniu. W skórach intensywnie wytrawianych przeprowadza si prób na przepuszczalno[ powietrza przez tkank golizny. W tym celu golizn skBada si tak, aby utworzyB si woreczek z powietrzem, który [ciska si mocno w dole jedn rk a drug rk naciska od góry. Je|eli golizna jest dobrze wytrawiona, to przez jej pory przechodzi powietrze do[ szybko, co uwidocznia si w postaci pcherzyków na powierzchni golizny. W czasie wytrawiania kontroluje si temperatur i pH kpieli. Aby przeprowadzi badanie temperatury nale|y nabra cieczy do zlewki, wBo|y termometr i po ustabilizowaniu si wyniku przeprowadzi odczyt. Maksymalne dziaBanie enzymów wytrawiajcych wystpuje w temperaturze 48  50°C. Jednak taka temperatura jest szkodliwa dla golizny i proces wytrawiania nale|y prowadzi w temperaturze ni|szej odpowiednio przedBu|ajc czas procesu. Dla skór, które maj by [cisBe stosuje si temperatur do 30°C, za[ skóry mikkie od których wymagana jest du|a cigliwo[ wytrawia si w temperaturze 37  39°C. Pomiar pH przeprowadza si za pomoc papierków uniwersalnych lub fenoloftaleiny, która zabarwia si nieznacznie przy pH wy|szym od 8. Zatem lekkie zaró|owienie roztworu [wiadczy o wBa[ciwej wytrawie. 8. Kontrol piklowania przeprowadza si organoleptycznie, obserwujc zachowanie si golizny w czasie procesu. Golizna obracana w cigu 45 min powinna zatraci charakterystyczny po wytrawieniu po[lizg i uzyska szorstko[ powierzchni lica. Jakakolwiek szklisto[ przekroju, zgalaretowacenie oraz spcznienie [wiadczy o niewBa[ciwie przeprowadzonym piklowaniu. St|enie soli przed wlaniem kwasu kontroluje si areometrem. Spiklowanie golizny mo|e by kontrolowane przez oznaczenie pH warstw zewntrznych i wewntrznych najbardziej [cisBego miejsca skóry. Badanie to przeprowadza si przy u|yciu wskaznika zieleni bromokrezolowej. Warstwy te barwi si nastpujco (rys.24):  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 28 barwa |óBta barwa niebieska a b Rys. 24. Zabarwienie warstw skóry spiklowanej przy u|yciu jako wskaznika zieleni bromokrezolowej a) barwa prawidBowo spiklowanej golizny, b) golizna spiklowana powierzchniowo. Oznaczenia zawarto[ci w kpieli kwasu i chlorku sodowego oraz kwasu zwizanego i wapnia w goliznie przeprowadza si analitycznie w laboratorium. Kontrola midzyoperacyjna w procesach garbowania 1. Kontrola procesu garbowania chromowego polega na badaniach organoleptycznych oraz laboratoryjnych. Przed rozpoczciem garbowania kontroluje si sporzdzon brzeczk chromow. W laboratorium oznacza si zasadowo[ brzeczki i zawarto[ Cr2O3. Kontrola wBa[ciwego garbowania zaczyna si od obliczenia objto[ci brzeczki potrzebnej do przeprowadzenia garbowania, ilo[ci kpieli we wstpnej fazie, kolejno[ci dozowania skBadników i przestrzegania czasu i temperatury kpieli. Przed dodaniem sody do alkalizowania nale|y ponownie oznaczy w laboratorium zasadowo[ brzeczki i zawarto[ Cr2O3. W koDcowym etapie garbowania przeprowadza si kontrol stopnia przegarbowania póBfabrykatu. W tym celu przeprowadza si prób wrztku. Próbk skóry o wymiarach 5 x 5cm pobran z najbardziej zwartej i grubej cz[ci obrysowuje si na papierze. Nastpnie próbk umieszcza si w zlewce z gotujc wod i nadal gotuje w czasie 2 minut. Próbka skóry nie mo|e le|e na dnie naczynia. Po wyjciu, próbk wyciera si i przykBada do uprzednio przygotowanego obrysu. Je|eli próbka wykazuje do 10% skurczu, to skór uwa|a si za dobrze wygarbowan. Próba wrztku nie jest metod oceny prawidBowo[ci przeprowadzenia procesu garbowania, ale w praktyce stosowana jest jako jeden z czynników kontrolnych. Oznaczenie warto[ci pH kpieli garbujcej przeprowadza si na 1 godzin przed zakoDczeniem procesu i powinno wynosi 3,9  4,2. Oznaczenie zawarto[ci Cr2O3 w kpieli zu|ytej powinno wykazywa 5  8g/dm3 Cr2O3. 2. Na przebieg garbowania ro[linnego ma wpByw wiele czynników, których kontrola jest konieczna, poniewa| decyduj one o warto[ci wygarbowanych skór. Do najwa|niejszych czynników zalicza si gsto[ brzeczki, temperatur i pH. St|enie brzeczki mierzy si areometrem przystosowanym do zakresu st|eD u|ywanych brzeczek. Pomiar wykonuje si w cylindrze miarowym. DokBadno[ podziaBki wynosi 0,l°Be, temperatura pomiaru 20°C. Przed pomiarem brzeczk nale|y wymiesza. Pomiar temperatury przeprowadza si termometrem o zakresie do 50°C. Pomiary pH nale|y przeprowadza w laboratorium za pomoc pehametru. Wszelkie pomiary papierkami uniwersalnymi mijaj si z celem, poniewa| brzeczki s barwne i wytworzony kolor papierka mo|e by bBdnym wskaznikiem pH. Te trzy podstawowe pomiary kontrolne powinny by przeprowadzane dla ka|dej partii skór. WBa[ciwe korygowanie kwasowo[ci, temperatury i st|eD brzeczek zale| od sposobu i dokBadno[ci przeprowadzenia kontroli. Poniewa| pomiar st|enia w °Be nie mo|e by wskaznikiem zawarto[ci garbnika w brzeczkach zu|ytych, nale|y analitycznie oznaczy zawarto[ garbnika i niegarbnika. W tym celu pobiera si dokBadnie [redni prób z ka|dego doBu i przekazuje do laboratorium. Oznaczenie zawarto[ci garbnika i niegarbnika pozwala na okre[lenie stopnia czysto[ci, który jest wskaznikiem wzajemnego stosunku garbnika do niegarbnika.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 29 Poza wymienionymi pomiarami kontrolnymi przeprowadza si badania organoleptyczne na stopieD przegarbowania przez przecicie skóry w cz[ci przyogonowej i obserwuje przenikanie garbnika wedBug zabarwienia przekroju. W koDcowym stadium garbowania za pomoc dotyku lub przez nadcicie kawaBka skóry stwierdza si wypeBnienie tkanki skórnej. Badania te wymagaj du|ej umiejtno[ci praktycznej. 3. Po zakoDczeniu wstpnej obróbki mechanicznej i sortowaniu ustala si mas skór struganych. Ustalona masa skór struganych i obliczona na jej podstawie [rednia masa pojedynczej sztuki skóry struganej stanowi podstaw opracowania wszelkich przepisów technologicznych obejmujcych podawane w % zapotrzebowanie wody, [rodków wykoDczalniczych i chemicznych [rodków pomocniczych stosowanych w procesach wykoDczalniczych. Kontrola midzyoperacyjna w procesach wykoDczania wBa[ciwego. 1. PrawidBowo[ przebiegu procesu zobojtniania kontroluje si za pomoc wskaznika zieleni bromokrezolowej. Wskaznik ten zmienia barw z |óBtej poprzez zielon do niebieskiej równolegle ze zmian warto[ci pH od 3,5 do 6,0 (rys.19). Zale|nie od stosowanego sposobu stopieD zobojtniania mierzony warto[ci pH wynosi (rys.25): a b c pH > 5,4 pH = 4,5  5,0 pH = 3,5  3,8 Rys. 25 Schemat zobojtniania skóry chromowej a) zobojtnianie powierzchniowe, b) zobojtnianie na wskro[, c) zobojtnianie maskujce. 2. W procesie barwienia dokonuje si sprawdzenia stopnia zobojtnienia skóry, temperatury kpieli barwicej i jej kwasowo[ci oraz stopnia wyczerpania barwnika z kpieli. Te pomiary nale|y przeprowadza dla ka|dej partii barwionych skór. Pomiar temperatury przeprowadza si dla kpieli [wie|ej i zu|ytej. Pomiar warto[ci pH kpieli po zakoDczeniu barwienia lub po utrwaleniu wybarwienia dodatkiem kwasu dokonuje si papierkiem wskaznikowym uniwersalnym. W przypadku kpieli zawierajcej zbyt du|e ilo[ci nie wyczerpanego barwnika pomiar pH nale|y przeprowadzi w laboratorium za pomoc pehametru. 3. Kontrola procesu natBuszczania polega na badaniach organoleptycznych skóry natBuszczonej oraz prostych badaniach kpieli natBuszczajcej. Organoleptycznie ocenia si sposób natBuszczenia skór od strony mizdry i lica. Badajc kpiel natBuszczajc sprawdza si jej temperatur, warto[ pH i stopieD wyczerpania tBuszczu. Pomiar pH przeprowadza si papierkami wskaznikowymi uniwersalnymi. Wyczerpanie tBuszczu z kpieli bada si, pobierajc próbk kpieli do probówki szklanej i obserwujc zmiany jej wygldu zewntrznego po dodaniu kilku kropel roztworu wodnego kwasu mrówkowego o st|eniu 1%. Wystpienie zmtnienia lub powstanie mlecznej zawiesiny [wiadczy o niecaBkowitym wyczerpaniu tBuszczu z kpieli natBuszczajcej. 4. Kontrola suszenia skór zale|y od stosowanej metody suszenia jednak najwa|niejszymi parametrami kontrolowanymi s temperatura panujc w suszarni oraz wilgotno[ wzgldna  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 30 powietrza. Je|eli do suszenia stosowane s suszarnie pró|niowe to oprócz temperatury pByt grzewczych kontroluje si równie| stosowane ci[nienie i czas suszenia. 5. Kontrola klimatyzacji skór polega na pomiarze temperatury w komorze klimatyzacyjnej oraz wilgotno[ci wzgldnej, która powinna wynosi ok. 85%. Kontrola midzyoperacyjna w procesach nakBadania powBok kryjcych. Podczas wykoDczania skór farbami kryjcymi i lakierami kontrola midzyoperacyjna prowadzona jest przede wszystkim organoleptycznie. Pracownik powinien kontrolowa jako[ nakBadania poszczególnych powBok wykoDczalniczych oraz ich wBa[ciwo[ci. Konieczne jest równie| badanie jako[ci [rodków stosowanych w procesach wykoDczania ale badania te powinny by prowadzone w laboratorium. 4.2.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie s gBówne czynniki wpBywajce na proces wyprawy skór? 2. Jak oblicza si wspóBczynnik kpielowy? 3. Jaki jest wpByw czasu trwania i temperatury na przebieg procesu wyprawy? 4. Na czym polega kontrola midzyoperacyjna w magazynie surowca? 5. Jakie parametry kontroluje si w procesach przygotowania do garbowania? 6. Jakie wskazniki stosowane s do kontroli pH w procesach wyprawy skór? 7. Na czym polega kontrola midzyoperacyjna w procesach garbowania? 8. Jak przeprowadza si kontrol midzyoperacyjn w procesach wykoDczania wBa[ciwego? 9. Na czym polega kontrola midzyoperacyjna w wykoDczaniu powBoki skór? 4.2.3. wiczenia wiczenie 1 Dokonaj kontroli warunków magazynowania skór surowych. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zapozna si z materiaBem nauczania, 2) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 3) przygotowa urzdzenia do wykonania pomiarów, 4) dokona pomiaru temperatury panujcej w magazynie, 5) dokona pomiaru wilgotno[ci wzgldnej powietrza w magazynie, 6) dokona pomiaru temperatury skór w wybranym stosie, 7) zapisa wyniki pomiarów w zeszycie, 8) przedstawi wyniki wykonanych badaD. Wyposa|enie stanowiska pracy:  termometr do pomiaru temperatury otoczenia o zakresie  20  + 50°C,  higrometr wBosowy,  termometr do pomiaru temperatury w stosie o zakresie 0  + 50°C,  przybory do pisania,  literatura z rozdziaBu 6.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 31 wiczenie 2 Dokonaj badania pH skóry w procesie odwapniania. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zapozna si z materiaBem nauczania, 2) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania oznaczenia, 3) pobra próbki skóry: przygotowanej do przeprowadzenia procesu odwapniania, w trakcie procesu odwapniania i po zakoDczonym odwapnianiu, 4) naci próbki no|em, 5) dokona pomiaru zobojtnienia golizny za pomoc wskaznika fenoloftaleiny, 6) zapisa obserwacje w zeszycie, 7) przedstawi wyniki wykonanego badania. Wyposa|enie stanowiska pracy:  roztwór fenoloftaleiny we wkraplaczu,  nó| do pobrania i nacicia próbek skóry,  skóra przygotowana do procesu odwapniania ,  skóra w trakcie procesu odwapniania,  skóra odwapniona ,  przybory do pisania,  literatura z rozdziaBu 6. wiczenie 3 Dokonaj badania pH skóry w procesie piklowania. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zapozna si z materiaBem nauczania 2) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania oznaczenia, 3) pobra próbki skóry: przygotowanej do przeprowadzenia procesu piklowania, w trakcie procesu piklowania i po zakoDczonym piklowaniu, 4) naci próbki no|em, 5) dokona pomiaru pH przekroju skóry za pomoc wskaznika zieleni bromokrezolowej, 6) narysowa w zeszycie schematy zabarwienia przekroju skóry, 7) przedstawi wyniki wykonanego badania. Wyposa|enie stanowiska pracy:  roztwór zieleni bromokrezolowej we wkraplaczu,  nó| do pobrania i nacicia próbek skóry,  skóra przygotowana do procesu piklowania,  skóra w trakcie procesu piklowania,  skóra spiklowana ,  przybory do pisania,  literatura z rozdziaBu 6. wiczenie 4 Przeprowadz prób  wrztku skóry garbowanej chromowo.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 32 Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zapozna si z materiaBem nauczania, 2) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania oznaczenia, 3) pobra próbki skóry przygotowanej do przeprowadzenia procesu garbowania, podczas procesu garbowania i po zakoDczeniu procesu garbowania, 4) wyci próbki o wymiarach 5 x 5 cm, 5) oznaczy próbki, 6) obrysowa próbki na papierze milimetrowym, 7) zawiesi próbki w zlewce z gotujc wod i gotowa 2 min, 8) wyj próbki, wytrze i przyBo|y do narysowanego obrysu, 9) obrysowa próbki innym kolorem, 10) obliczy % skurczu badanych próbek, 11) zapisa obserwacje w zeszycie. Wyposa|enie stanowiska pracy:  skóra przygotowana do garbowania,  skóra podczas garbowania,  skóra po przeprowadzonym garbowaniu,  nó| lub no|yczki do pobrania próbek skóry,  papier milimetrowy,  kolorowe oBówki,  zlewka z wod destylowan o pojemno[ci 500 cm3,  kuchenka elektryczna lub palnik gazowy, statyw i siatka ceramiczna,  bagietka szklana,  nitka do zawieszenia próbek skóry,  stoper lub zegarek,  literatura z rozdziaBu 6. 4.2.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie scharakteryzowa gBówne czynniki wpBywajce na proces 1) wyprawy skór? 2) dokona kontroli midzyoperacyjnej w magazynie surowca? dokona kontroli midzyoperacyjnej w procesach 3) przygotowania do garbowania? scharakteryzowa metody kontroli midzyoperacyjnej w 4) procesach garbowania? dokona pomiaru pH przy pomocy wskazników i papierków 5) wskaznikowych? dokona kontroli midzyoperacyjnej w procesach wykoDczenia 6) skór?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 33 5. SPRAWDZIAN OSIGNI INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwa|nie instrukcj. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi. 3. Zapoznaj si z zestawem pytaD testowych. 4. Test zawiera 20 pytaD dotyczcych rozpoznawania i charakteryzowania rodzajów skór surowych. Wszystkie pytania s pytaniami wielokrotnego wyboru. 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na zaBczonej karcie odpowiedzi:  w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidBow odpowiedz X (w przypadku pomyBki nale|y bBdn odpowiedz zaznaczy kóBkiem, a nastpnie ponownie zakre[li odpowiedz prawidBow). 6. Odpowiedzi udzielaj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz miaB satysfakcj z wykonanego zadania. 7. Trudno[ci mog przysporzy Ci pytania: 4, 6, 8, 10, i 17 gdy| s one na poziomie trudniejszym ni| pozostaBe. 8. Kiedy udzielenie odpowiedzi bdzie Ci sprawiaBo trudno[, wtedy odBó| jego rozwizanie na pózniej i wró do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 9. Na rozwizanie testu masz 60 min. Powodzenia  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 34 ZESTAW ZADAC TESTOWYCH 1. Ocen organoleptyczn wykonuje si przy pomocy, a) skomplikowanej aparatury laboratoryjnej, b) prostej aparatury laboratoryjnej, c) aparatury laboratoryjnej i zmysBów czBowieka, d) zmysBów czBowieka. 2. Do pomiaru gsto[ci cieczy u|ywa si a) areometru, b) higrometru, c) pehametru, d) psychrometru. 3. Gsto[ roztworu wyra|a si w a) °C, b) °Sch, c) °Bé, d) °F. 4. W higrometrze elementem mierzcym jest a) wskazówka, b) wBos ludzki, c) czujnik elektryczny, d) termometr. 5. Odczyn roztworu roboczego charakteryzuje a) pH, b) st|enie, c) zawarto[ wody, d) zawarto[ skBadników rozpuszczonych. 6. St|ony kwas siarkowy jest szkodliwy dla [rodowiska naturalnego poniewa| a) absorbuje tlen z powietrza, b) w bezpo[redniej styczno[ci zabija wszelkie formy |ycia, c) wydziela du|o szkodliwych oparów, d) powoduje ocieplenie klimatu. 7. Zmiana pH powoduje w roztworze wskaznika a) zmian stanu skupienia, b) podwy|szenie temperatury wrzenia, c) zmian barwy, d) wytrcenie osadu. 8. Ilo[ [rodków stosowanych w procesach przygotowania do garbowania wylicza si w stosunku do masy a) skór zakonserwowanych, b) skór surowych, c) golizny, d) skór struganych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 35 9. Du|y wpByw na przebieg procesu moczenia skór ma a) temperatura kpieli narokowych, b) temperatura otoczenia, c) wilgotno[ wzgldna powietrza, d) twardo[ wody narokowej. 10. Ubytki masy skór po procesach konserwacji przedstawia tabela [PN  75/P  22009] Ubytki masy w % Lp Metoda konserwacji skóry z wyjtkiem [wiDskich skóry [wiDskie 1. Skóry solone 13 10 2. Skóry solankowane 17 12 3. Skóry suchosolone 40 - 4. Skóry suszone 50 - Masa partii zakonserwowanych metod solenia skór bydlcych wynosi 174kg. Masa tych skór w stanie surowym wynosiBa a) 250 kg, b) 225 kg, c) 200 kg, d) 185 kg. 11. Proces wapnienia kontroluje si organoleptycznie sprawdzajc spcznienie tkanki skórnej. W skórze dobrze spcznionej jest a) widoczny bardzo wyrazny odcisk palca, b) niewidoczny odcisk palca, c) du|y po[lizg warstwy licowej, d) du|a szorstko[ warstwy licowej. 12. Skóra prawidBowo odwapniona wykazuje zabarwienie wobec fenoloftaleiny przedstawione na rysunku 1 2 3 4 a) 1, b) 2, c) 3, d) 4. 13. Zwiotczenie tkanki skórnej w procesie wytrawiania stwierdza si przez naciskanie palcami skóry w cz[ci przyogonowej. W skórach obuwiowych na skutek nacisku a) palce prawie zetkn si ze sob, b) palce pozostawia wyrazny [lad, c) palce pozostawi nieznaczny [lad, d) palce nie pozostawi |adnego [ladu.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 36 14. Skóra prawidBowo spiklowana wykazuje w badaniu za pomoc zieleni bromokrezolowej zabarwienie przedstawione na rysunku 1 2 3 4 a) 1, b) 2, c) 3, d) 4. 15. Pomiaru pH brzeczki chromowej nale|y dokona a) organoleptycznie, b) za pomoc wskazników, c) przy u|yciu papierków wskaznikowych, d) za pomoc pehametru. 16. Badanie kpieli natBuszczajcej polega na kontroli a) st|enia soli i stopnia wyczerpania tBuszczu, b) temperatury, barwy i pH, c) barwy, st|enia soli i stopnia wyczerpania kpieli, d) temperatury, pH i stopnia wyczerpania tBuszczu. 17. StopieD przegarbowania skór chromowych sprawdza si przez a) oznaczenie pH skóry, b) prób wrztku, c) oznaczenie pH kpieli d) oznaczenie gsto[ci brzeczki. 18. Za pomoc przyrzdu przedstawionego na zdjciu dokonuje si pomiaru a) powierzchni skóry b) grubo[ci skóry c) gsto[ci roztworów roboczych d) Odczynu roztworów roboczych. [ http://bluemich.net/rechner/rmplanimeter2.jpg ]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 37 19. Pomiaru lepko[ci lakieru dokonuje si przy pomocy a) pehametru, b) psychrometru, c) grubo[ciomierza, d) kubka Forda. 20. Wilgotno[ wzgldna w magazynie skór surowych powinna wynosi a) 50  59%, b) 60  69%, c) 70  79%, d) 80  89%.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 38 KARTA ODPOWIEDZI Imi i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .. Wykonywanie oznaczeD kontrolno-pomiarowych w procesach wyprawy skór Zakre[l poprawn odpowiedz Numer Odpowiedz Punktacja pytania 1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d Razem  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 39 6. LITERATURA 1. Iwanowski J., Persz T.: Garbarstwo cz. I. WPLiS, Warszawa 1965 2. Lasek W., Persz T.: Technologia wyprawy skór cz. II. WykoDczanie. WSiP, Warszawa 1985 3. Persz T.: Analiza techniczna w przemy[le skórzanym. WPLiS Warszawa 1967 4. Persz T.: Garbarstwo cz. II. WPLiS, Warszawa 1966 5. Persz T.: Technologia wyprawy skór cz. I. Garbarbowanie. WSiP, Warszawa 1977 6. Smirnow W. I., PawBowa M., Zmiechowski K., Gajewski M.: Vademecum Garbarza. ITeE, Radom 1996  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 40

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Stosowanie technik kierowania ciągnikiem rolniczym i wykonywanie czynności kontrolno obsługowych
Prace kontrolno pomiarowe w instalacjach elektrycznych o napieciu do 1kV
265u3505 wyprawiacz skor futerkowych
Układy kontrolno pomiarowe w samochodach
APARATURA KONTROLNO POMIAROWA DO PRODUKCJI NITROGLICERYNY
Akredytacja laboratoriów kontrolno pomiarowych i naukowo badawczych
Wykonywanie pomiarów parametrów procesowych
04 Wykonywanie pomiarów parametrów procesowych
Wykonywanie pomiarów warsztatowych
311[15] Z1 01 Wykonywanie pomiarów warsztatowych
Wykonywanie operacji jednostkowych w procesach introligatorskich
Wykonywanie wyrobów w procesie tłoczenia
10 Wykonywanie błamów ze skór futerkowych
Ćwiczenie 2 2 Wykonywanie pomiarów
instrukcja kontroli procesow technologicznych badania surowcow i wyrobow gotowych ciastkarni
B3 Badanie wplywu parametrow procesu wykonywania wypraski

więcej podobnych podstron