Wykład 2 - Rozrachunki
Definicja rozrachunków i ich ujęcie w ewidencji
Rozrachunkami można nazwać stosunki prawne1 oraz prawa i obowiązki majątkowe
występujące w związku z działalnością jednostki, wynikające z powiązań finansowych z:
odbiorcami jej produktów lub towarów, dostawcami, pracownikami, instytucjami
publicznoprawnymi itp.
Aby można było mówić o rozrachunkach, muszą być spełnione poniższe warunki:
1. znane są strony rozrachunków, tj. osoby dłużnika i wierzyciela,
2. znana jest i akceptowana przez strony kwota,
3. znany jest termin płatności, który wynika z terminu wyznaczonego w umowie pomiędzy
stronami albo, przy braku takich postanowień, jest to 14 dni od daty otrzymania faktury
lub rachunku. Taki termin został określony dobrymi zwyczajami kupieckimi oraz w
kodeksie cywilnym.
Rozrachunki, rozliczenia i roszczenia  wyjaśnienie różnic
Roszczenie wystąpi wtedy, kiedy jedna ze stron, dłużnik albo wierzyciel, nie akceptuje
jednego z wymienionych wyżej warunków. Zachodzi wówczas prawdopodobieństwo
niespłacenia należności w kwocie określonej przez wierzyciela. W rachunkowości o takich
należnościach mówi się, że są należnościami wątpliwymi. Jeśli wierzyciel zacznie dochodzić
swoich praw w sądzie, wówczas roszczenie stanie się roszczeniem spornym.
Rozliczenia natomiast, są to takie należności i zobowiązania, które wymagają
przeprowadzenia odpowiedniej weryfikacji w celu ich potwierdzenia (bądz
odrzucenia),
określenia ich kwoty i tytułu, a czasami także wskazania osoby dłużnika lub wierzyciela.
Rozrachunki i roszczenia ujmuje się w ewidencji &
Przedawnienie należności lub zobowiązań &
Umorzenie należności &
Za nieściągalne uznaje się &
1
M. Klimas, Podręczna encyklopedia rachunkowości, poltext, Warszawa 1997, s. 422
Dr A. Zysnarska  Rachunkowość finansowa  wykłady 2010
1
1. Kryterium podmiotowe i przedmiotowe podziału rozrachunków
Rys. 1 - Klasyfikacja podmiotowa i przedmiotowa rozrachunków
KRYTERIUM PODMIOTOWE
ODBIORCY DOSTAWCY PRACOWNICY INNE
INSTYTUCJE
PODMIOTY
PUBLICZNO - PRAWNE
KRYTERIUM PRZEDMIOTOWE
Z tytułu dostaw, robót i usług Z tytułu podatków, opłat, ceł, Z tytułu wynagrodzeń, Z tytułu ubezpieczeń
składek na ubezpieczenia podróży służbowych, majątkowych i
społeczne, Fundusz Pracy i inne udzielonych pożyczek, osobowych, różnic
wynikające z obowiązujących odpraw i odszkodowań inwentaryzacyjnych,
przepisów pomyłek bankowych
publicznych
20  Rozrachunki z odbiorcami 22  Rozrachunki z budżetami 23  Rozrachunki 24  Pozostałe
i dostawcami z pracownikami rozrachunki
Dr A. Zysnarska  Rachunkowość finansowa  wykłady 2010
2
2.Konta do ewidencji rozrachunków:
" 203  Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami , (czasami konto to zastępowane jest
dwoma kontami: 201  Rozrachunki z odbiorcami i 202  Rozrachunki z dostawcami ),
" 206  Odpisy aktualizujące należności ,
" 220  Rozrachunki z tytułu VAT ,
" 221  Rozliczenie naliczonego VAT ,
" 222  Rozliczenie VAT należnego ,
" 223  VAT do rozliczenia w okresie następnym ,
" 224  Rozrachunki z budżetami ,
" 225  Rozrachunki z ZUS ,
" 231  Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń ,
" 234  Pozostałe rozrachunki z pracownikami ,
" 241  Rozliczenie nadwyżek
" 242  Rozliczenie niedoborów i szkód ,
" 244  Roszczenia sporne ,
" 249  Pozostałe rozrachunki .
Ogólne zasady wyceny rozrachunków
Na dzień powstania należności i zobowiązania ujmowane są w ewidencji księgowej w
wartości nominalnej brutto, czyli łącznie z podatkiem VAT.
Salda należności i zobowiązań wobec tego samego kontrahenta mogą być ze sobą
kompensowane tylko wtedy, kiedy jest to dopuszczalne zgodnie z art. 498 i dalszymi kodeksu
cywilnego.
Na dzień bilansowy rozrachunki należy wykazać w kwocie wymagającej zapłaty, czyli
łącznie z odsetkami z tytułu zwłoki w zapłacie należności lub zobowiązań, a także należy
dokonać aktualizacji wartości należności, biorąc pod uwagę prawdopodobieństwo ich zapłaty.
Według przepisów ustawy (Art. 35b) odpisy aktualizujące tworzy się na należności:
1. od dłużników postawionych w stan likwidacji lub w stan upadłości  do wysokości
należności nie objętej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności,
2. od dłużników w przypadku oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli
majątek dłużnika nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego 
w pełnej wysokości należności,
3. kwestionowanych przez dłużników oraz, z których zapłatą dłużnik zalega, a według
oceny sytuacji majątkowej i finansowej dłużnika, spłata należności w umownej
kwocie nie jest prawdopodobna  do wysokości nie pokrytej gwarancją lub innym
zabezpieczeniem należności,
Dr A. Zysnarska  Rachunkowość finansowa  wykłady 2010
3
4. stanowiące równowartość kwot podwyższających należności, w stosunku do których
uprzednio dokonano odpisu aktualizującego  w wysokości tych kwot do czasu ich
otrzymania lub odpisania,
5. przeterminowanych lub nieprzeterminowanych o znacznym stopniu
prawdopodobieństwa nieściągalności, w przypadkach uzasadnionych rodzajem
prowadzonej działalności lub strukturą odbiorców  w wysokości wiarygodnie
oszacowanej kwoty odpisu, w tym także ogólnego, na nieściągalne należności.
Schemat 1  Wycena należności na dzień bilansowy
206 Odpisy aktualizujące
765 Pozostałe koszty
201 Rozrachunki wartość należności
operacyjne
z odbiorcami
1
756 Koszty finansowe
BZ)
2
BZ)
BZ) wartość należności z dnia jej
BZ) odpis z tytułu utraty wartości
powstania
należności na dzień bilansowy
WARTOŚĆ BILANSOWA NALEŻNOŚCI BZ) 201  BZ) 206
1 - Pk  odpis z tytułu utraty wartości należności w kwocie głównej
2  Pk - odpisanie naliczonych niezapłaconych do dnia bilansowego odsetek
Dr A. Zysnarska  Rachunkowość finansowa  wykłady 2010
4
Schemat 2 - Funkcjonowanie konta
203  Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami
701 Sprzedaż produktów
101 Kasa
203 Rozrachunki z
730 Sprzedaż towarów
131 Rachunek bieżący
odbiorcami i dostawcami
740 Sprzedaż materiałów
5
a
1
222 Rozliczenie VAT
należnego
765 Pozostałe kos zty
operacyjne
b
6
b
9
2
761 Pozostałe przychody
operacyjne
30. Rozliczenie zakupu ...
a
a
4 7
221 Rozliczenie
naliczonego VAT
b
751 Przychody finansowe
3
756 Koszty finansowe
8
10
10
Objaśnienia do schematu:
1. Faktura VAT za sprzedane produkty, towary i materiały:
a) przychód netto,
b) VAT należny.
2. Faktura VAT za sprzedane środki trwałe i wartości niematerialne i prawne:
a) przychód netto,
b) VAT należny.
3. Należne odsetki z tytułu zwłoki w zapłacie należności.
4. Należne kary i odszkodowania umowne.
5. Zapłata należności gotówką albo przelewem na rachunek bankowy.
6. Odpisanie należności przedawnionych, umorzonych i nieściągalnych działalności
operacyjnej, na które wcześniej nie utworzono odpisu aktualizującego.
7. Faktura VAT (obca) za zakupione materiały, towary, usługi:
a) wartość w cenie zakupu netto,
b) VAT naliczony.
8. Naliczone odsetki za zwłokę w zapłacie zobowiązań.
9. Naliczone przez kontrahenta kary, grzywny i odszkodowania, z wyjątkiem odsetek
zwłoki w zapłacie.
10. Kompensata należności i zobowiązań.
Dr A. Zysnarska  Rachunkowość finansowa  wykłady 2010
5
Schemat 3 - Kompensowanie wzajemnych rozrachunków
203 Rozrachunki z
odbiorcami i dostawcami
Sp) 100 80 (Sp
80 80
180
160
Sk) -
Sk) 20
202 - Zobowiązania
201 - Należności
Sp) 100 80
80 80 (Sp
100 80
80 80
20 (Sk
KOMPENSATA
należności i zobowiązań
Dr A. Zysnarska  Rachunkowość finansowa  wykłady 2010
6
Schemat 4 - Funkcjonowanie konta
206  Odpisy aktualizujące należności
765 Pozostałe koszty
761 Pozostałe przychody 206 Odpisy aktualizujące
operacyjne
operacyjne należności
1
3
751 Przychody finansowe
756 Koszty finansowe
4
2
201 Rozrachunki z odbiorcami
5
Objaśnienia do schematu:
1. Pk  odpis aktualizujący należność główną na dzień bilansowy.
2. Pk  odpis aktualizujący odsetki od należności głównej.
3. Pk  zmniejszenie odpisu z tytułu spłaty należności głównej.
4. Pk  zmniejszenie odpisu aktualizującego odsetki od należności głównej.
5. Pk  zmniejszenie odpisu dotyczącego należności przedawnionych, umorzonych lub
nieściągalnych.
Dr A. Zysnarska  Rachunkowość finansowa  wykłady 2010
7