Techniki poznawczo-behawioralne- wprowadzenie
Podejście poznawczo-behawioralne powstało w Stanach Zjednoczonych w latach 1960-
1970 szybko stając się bardzo popularną formą pomocy psychologicznej oraz dynamicznie
rozwijającą się dziedziną psychoterapii (Grzesiuk,1994; Dudek i wsp.,2000; Kokoszka i wsp.,
2000; Seligman i wsp.,2001). Obecnie znajduje szerokie zastosowanie w odniesieniu do
leczenia licznych zaburzeń funkcjonowania psychologicznego, uważa się również, że ma
znaczący wpływ na współczesną psychologię zdrowia (Sheridan,Radmacher,1998).
Podstawy opracował Aaron Beck we wczesnych latach 60-tych XX wieku. Początkowo-
krótkoterminowa, ustrukturowana i zorientowana na teraźniejszość terapia depresji. Od lat 60
–tych nastąpił intensywny rozwój podejścia, które zaczęto stosować do wielu różnych
problemów i zaburzeń emocjonalnych. To co stanowi między innymi o unikalności i
znaczeniu tej formy psychoterapii, to jej ścisły związek z teoriami i zasadami naukowymi.
Terapia poznawczo-behawioralna opiera się na wiedzy na temat osobowości, psychopatologii
i funkcjonowania psychicznego człowieka, zgodną z najnowszymi odkryciami z obszaru
psychologii i medycyny.
Do chwili obecnej na całym świecie przeprowadzono wiele badań klinicznych, które
udokumentowały skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) w leczeniu szeregu
zaburzeń i dysfunkcji.
Terapia poznawczo-behawioralna wywodzi się z ujęcia behawioralnego, którego
podstawowym założeniem było twierdzenie, że wszelkie zachowania człowieka (a więc i
zaburzenia) są efektem procesu uczenia się, opierającego się na warunkowaniu klasycznym i
instrumentalnym (Czabała,1997). W wyniku intensywnych zmian zachodzących w
psychologii, gromadzeniu coraz to nowych danych klinicznych i prowadzenia badań
eksperymentalnych ujęcie to przechodziło ciągłą ewolucję, dzieląc się na kilka nurtów
(Kokoszka i wsp.,2000; Czabała,1997). Jednym z rezultatów tego procesu było powstanie
koncepcji poznawczo-behawioralnych, do czego przyczyniły się między innymi prace
A.Becka, A.Ellisa, D Meichenbauma, M. Maultsbyego (Beck i wsp.,1993; Grzesiuk,1994;
Ellis,1998; Maultsby,1992).
Ujęcie poznawczo-behawioralne zakłada, że zachowanie człowieka jest wprawdzie
procesem uczenia się, jednakże efektem tego procesu są nie tylko zewnętrzne zachowania, ale
również (a nawet przed wszystkim) określone struktury poznawcze. Struktury te
przebiegające świadomie i/lub automatycznie wpływają na reakcje emocjonalne i konkretne
zachowania jednostki. Tak więc od sposobu myślenia (który jest dostępny m.in. poprzez
analizę wewnętrznego monologu), interpretacji rzeczywistości i siebie samego zależy
funkcjonowanie człowieka, a także jego zdrowie psychiczne. Chcąc pomagać osobom z
różnorodnymi zaburzeniami należy dążyć do skorygowania określonych, nawykowych
błędów w myśleniu (zakłóceń przetwarzania informacji) i wprowadzenia nowych,
„zdrowych” sposobów myślenia. W przypadku poważnych zaburzeń dzieje się to dzięki
pomocy psychoterapeuty, w przypadku codziennych problemów możliwe jest dokonanie
zmian samemu. Najważniejsze jest zwrócenie uwagi na własny sposób odbioru świata,
przyjrzenie się automatycznym myślom pojawiającym się w konkretnych, problemowych
sytuacjach i poddanie ich racjonalnej analizie. Omawiane ujecie ma dodatkową zaletę:
wyuczone sposoby korygowania własnych myśli mogą być stosowane samodzielnie w
odniesieniu do różnych sytuacji i problemów życiowych.
W jakiego rodzaju zaburzeniach i problemach stosuje się terapię poznawczo-
behawioralną (CBT)
• Zaburzenia lękowe (nerwice) i fobie, w tym: zespół lęku panicznego, lęk uogólniony
(GAD), zespół natręctw (OCD),
• fobie specyficzne i fobiach złożone (agorafobia i fobia społeczna), zaburzenie
stresowe pourazowe, a także hipochondria, zaburzenia pod postacią somatyczną
(nerwice narządowe).
• Depresja i inne zaburzenia nastroju, w tym i choroba afektywna dwubiegunowa,
dystymia, depresja zimowa
• Zaburzenia osobowości
• Stres i deficyty umiejętności radzenia sobie z nim
• Uzależnienia i nadużywanie substancji psychoaktywnych (w tym alkoholu)
• Zaburzenia odżywiania (bulimia i anorexia nervosa)
• Zaburzenia snu
• Zaburzenia seksualne
• Złość i zaburzenia kontroli impulsów
• Problemach i zaburzeniach wieku dziecięcego i młodzieńczego, np. zespół
nadpobudliwości psychoruchowej z nieuwaga (ADHD)
• Chronicznych bólach
• Przewlekłych chorobach somatycznych
• Ogólnych problemach zdrowotnych (pomoc w zmianie negatywnych nawyków
zdrowotnych - żywienie, palenie i inne, zmniejszenie stresu)
• W terapii par, problemach małżeńskich
Założenia terapii poznawczo-behawioralnej
Terapia poznawczo-behawioralna jest syntezą dwóch koncepcji terapeutycznych:
poznawczej i behawioralnej.
Model poznawczy emocje i zachowanie człowieka są zdeterminowane sposobem w
jaki jednostka konstruuje świat, czyli tym w jaki sposób postrzega ona i myśli o sobie i
świecie.
W myśl teorii poznawczej zaburzenia psychiczne i problemy emocjonalne mają wspólny
mianownik, którym jest specyficzny styl i sposób myślenia. Ten specyficzny,
zniekształcony styl myślenia ma postać negatywnych przekonań, schematów i
automatycznych myśli, które wpływają niekorzystnie na nastrój, emocje i zachowanie
człowieka. Zatem istotą terapii jest pomoc w zmianie myślenia w kierunku bardziej
racjonalnego i funkcjonalnego co prowadzi do poprawy samopoczucia, polepszenia
funkcjonowania i relacji z innymi ludźmi.
Główni teoretycy podejścia poznawczego to Beck, Ellis, Mahoney, Bandura, Freeman i
inni.
Aspekt behawioralny zaburzenia psychiczne są związane są z nabyciem
nieprawidłowych nawyków (zachowań) powstałych w procesie uczenia się. Terapeuta
kładzie więc nacisk nie tylko na modyfikację myślenia ale również na zmianę zachowania
pacjenta i pomoc w nabyciu nowych przystosowawczych sposobów funkcjonowania i
radzenia sobie. W myśl koncepcji behawioralnych zmiana obserwowalnych zachowań,
pociąga za sobą zmiany na poziomie poznawczym (myślenie) i emocjonalnym człowieka.
Główni przedstawiciele i twórcy podejścia behawioralnego to Skinner, Eysenck, Miller,
Wolpe.
METODY TERAPII(za: Rathus, 2004)
Behawioralna
Cel: Wykorzystanie prawidłowości uczenia się w celem wspomożenia podejmowania
zachowań adaptacyjnych i zaprzestania zachowań dezadaptacyjnych.
Metody: Dyrektywna, koncentruje się często na usuwaniu lęków (np. systematyczne
odwrazliwiania), wykorzystując warunkowanie awersyjne (pomagając odrzucić złe
nawyki), warunkowanie sprawcze (celem nabycia umiejętności społecznych) i metody
samokontroli (rozpoczynane od funkcjonalnej analizy zachowania)
Terapeuci behawioralni stworzyli metody skutecznego leczenia takich problemów, których
wcześniej wyleczyć nie potrafiono (fobie, palenie papierosów, zaburzenia seksualne).
Poznawcza
Cel: Uświadomienie klientowi jego własnych przekonań i automatycznych wzorców
myślenia, które wywołują lub nasilają problemy. Pomoc w ich korekcie z celu redukcji
negatywnych emocji i problemów z nimi związanych.
Metody: Terapia pozwala rozpoznawać zniekształcenia w myśleniu, wskazuje irracjonalne
przekonania stanowiące źródła cierpienia.
Wielu teoretyków uważa terapie poznawcze za pewna odmianę terapii behawioralnych.
Wspólną cechą zarówno terapii poznawczych jak i behawioralnych jest nacisk na
procesy uczenia się - sposobu myślenia i zachowania. Mediatorami zmiany reakcji
emocjonalnych i behawioralnych są czynniki poznawcze, które mieszczą się w szeroko
pojętej psychologii poznawczej.