Łukasz Proszek (Kurs Pedagogiczny, II rok Informatyki Stosowanej WFAiS UJ)

Zapobieganie agresji w klasie

Spis treści

1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

1.1.

Definicje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

1.2.

Kontekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

1.3.

Założenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

2. Etapy interwencji i strategie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

2.1.

Etap pierwszy - bezinwazyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

2.2.

Etap drugi – lekko inwazyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

2.3.

Etap trzeci – bardziej inwazyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

2.4.

Etap czwarty – najbardziej inwazyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

2.5.

Użycie systemu zasad/konsekwencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

3. Źródła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

A. Kolofon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

1. Wstęp

1.1. Definicje

Praca ta dotyczy agresji słownej jak i fizycznej, jako że agresja słowna często poprzedza

agresję fizyczną. Agresja słowna zawiera krzywdzące komentarze (a często nawet groźby)

skierowane do innych, które często rozwijają się w agresję fizyczną. Agresja fizyczna to

naruszenie przestrzeni osobistej będące zagrożeniem dla innych uczniów lub własności.

Przykłady takiego zachowania to tworzenie się tłumu, przepychanki, bójki, gryzienie, nisz-

czenie własności. Uczniowie mogą przejawiać oba typy agresji. Kluczowe do zapobiegania

agresji fizycznej jest zapobieganie agresji słownej.

1.2. Kontekst

Krytyczne jest rozważenie kontekstu (warunków sprzyjających) agresji. Zachowanie mo-

że być o relatywnie

http://frogu.xhejn.org

niskiej intensywności lub wyraźnie wskazujące na znaczne zagrożenie

1

dla innych. Może ono się zaczynać w na pozór niegroźny sposób (np. wyzywanie) i ulec

wzmocnieniu gdy im nie zapobiegać.

1.3. Założenia

Dobrze zdefiniowany i wprowadzony w życie plan skupiający się na efektywnym i pra-

widłowym zapobieganiu agresji. Brak takiego planu może być znaczącym czynnikiem poja-

wiania się niektórych (bądź wszystkich) nieprawidłowych zachowań w klasie. Skuteczność

interwencji może być bardzo zmniejszona gdy nie wziąć pod uwagę środowiska. Zawarte

w tej pracy działania są typu zapobiegawczego, pomyślane tak aby wprowadzić ucznia na

na drogę zachowania nieagresywnego..

Chociaż wiele zachowań agresywnych ma wspólne korzenie/powody, zachowanie jest

także wysoce charakterystyczne dla każdego ucznia. Dlatego też trzeba ewaluować charak-

terystykę ucznia, jego mocne i słabe strony, a działania podjęte indywidualnie.

Choć działania przedstawione w tej pracy mają na celu zapobieganie agresji, trzeba

w każdej chwili zapewnić bezpieczeństwo uczniów i kadry. Dlatego też konieczny jest plan

interwencji kryzysowej, a najlepiej odgórny, szkolny plan interwencji kryzysowej dotyczący

zachowań agresywnych, gdy już wystąpią.

2. Etapy interwencji i strategie

Następujące etapy interwencji i strategie zorganizowane są w porządku od najmniej do

najbardziej inwazyjnych zachowań nauczyciela i mają odzwierciedlać sugerowane zachowa-

nia instruktażowe/behawioralne w różnych etapach zachowania agresywnego.

2.1. Etap pierwszy - bezinwazyjny

Działania powinny być podejmowane często wobec uczniów często przejawiających za-

chowania agresywne. Mają one popierać zachowanie prawidłowe.

Działania na tym etapie są czysto zapobiegawcze. Powinny one być zintegrowane z pracą

nauczycielską i podejmowane regularnie. Wielu badaczy twierdzi, że jest to najważniejsza

faza zapobiegania agresji. Podczas tej fazy nacisk położony jest na kreowaniu atmosfe-

ry mniej podatnej na wybuchy agresji. Aby wzmóc pozytywne zachowania należy często

używać pozytywnego sprzężenia zwrotnego. Nauczyciel powinien również być wyczulony

na pomniejsze zmiany behawioralne takie jak grymasy twarzy, napięcie mięśni, przygry-

zanie warg, obgryzanie paznokci. Następujące techniki mają na celu wzmożenie rozwoju

środowiska klasowego sprzyjającego zapobieganiu zachowaniom agresywnym:

— Rutyna – Często uczeń „trudny” nie radzi sobie dobrze ze zmianami w zajęciach klaso-

wych i wymaganiach nauczyciela. Jednakże przedstawienie zestawienia wymagań i zajęć

zaplanowanych na dany dzień lub tydzień zapewniamy uczniowi bardziej przewidywal-

ne i bezpieczne środowisko. Ważne jest także nauczanie, wzmacnianie i powtarzanie

działań i procedur

http://frogu.xhejn.org

dotyczących wszystkich aspektów dnia ucznia.

2

— Wzmaganie zainteresowania – Ta metoda składa się z dwóch technik: pierwsza polega na wykazaniu osobistego zainteresowania uczniem i jego zachowaniu; druga na zaanga-

żowaniu ucznia w jakiś temat. Te metody są skuteczne przy ukierunkowywaniu ucznia.

Przez wzmaganie zainteresowania ucznia oraz zainteresowania uczniem można uniknąć

wymienionych wyżej pomniejszych zmian zachowań behawioralnych ucznia.

— Pozytywne sprzężenie zwrotne – Pozytywne sprzężenie zwrotne powinna być efektem

wszystkich interakcji z uczniem. Ta technika polega raczej na chwaleniu pewnego zacho-

wania niż ucznia samego w sobie. Cel pozytywnego sprzężenia zwrotnego jest dwojaki:

1) określenie pozytywnego zachowania, które powinno być przez ucznia powtarzane

i 2) zapewnienie pozytywnych społecznych konsekwencji mogących zwiększyć możli-

wość przyszłych wystąpień pozytywnego zachowania. Dodatkowo pozytywne sprzężenie

zwrotne powinno następować po wzmaganiu zainteresowania. Przez wzmaganie zain-

teresowania ucznia nauczyciel tworzy środowisko, w którym zagwarantowane jest po-

zytywne sprzężenie zwrotne i uniknięte jest formowanie się agresji. Sprzężenie zwrotne

tego typu powinno być pozytywne, określone, natychmiastowe i szczere. Na przykład:

„Jasiu bardzo miło z Twojej strony, że pomogłeś Małgosi przy przygotowaniu materia-

łu. Dobra robota.”

2.2. Etap drugi – lekko inwazyjny

Nieprawidłowe zachowanie mogące prowadzić do agresji jest subtelnie wskazane ucznio-

wi przy użyciu podejścia nie-werbalnego.

Etap drugi zawiera metody służące do zmniejszenia pojawiającego się nieprawidłowego

zachowania. Te metody zwykle powinny być zaplanowane wcześniej i przygotowane biorąc

pod uwagę indywidualne potrzeby ucznia. Na przykład kontakt fizyczny (np. klepnięcie w

ramię) może być skuteczne w stosunku do jednego ucznia a całkowicie chybione w stosunku

do innego (np. mającego awersję do dotyku innych osób). Dlatego też te techniki powinny

być uważnie przemyślane i zaimplementowane.

— Kontrola zbliżenia – Ten prosty krok wymaga umiejscowienia/przemieszczania przez

nauczyciela takiego aby móc natychmiast wpłynąć na zachowanie. Dodatkowo ten krok

może wymagać zdystansowanie ucznia o problematycznym zachowaniu od jego agre-

sywnych, lub mogących zachęcać do agresji kolegów. Taka kontrola zbliżenia powin-

na występować podczas wszystkich etapów interwencji, lecz jest wyjątkowo użyteczna

podczas wczesnych faz, gdy zachowanie agresywne może dopiero wystąpić lub jest ono

delikatne. Ostatecznie ten krok może polegać na nauczeniu ucznia o problematycznym

zachowaniu zachowywania „zdrowej” odległości od innych.

— Interferencja sygnałów – Gdy występują sygnały, takie jak niespokojne zachowanie,

świadczące o tym, że może wystąpić niechciane zachowanie, nauczyciel powinien za-

stosować niewerbalny bodziec. Najprostszy to kontakt wzrokowy. Takie proste dzia-

łanie uświadamia uczniowi, że nauczyciel jest świadomy zachowania ucznia i gotowy

jest interweniować w razie kontynuowania niechcianego zachowania. Inne metody to

na przykład pstryknięcie palcami, lub nagłe spojrzenie/wyraz twarzy wyrażające brak

aprobaty nauczyciela.http://frogu.xhejn.org

3

2.3. Etap trzeci – bardziej inwazyjny

Nieprawidłowe zachowanie mogące prowadzić do agresji są wskazywane uczniowi przez

nauczyciela przy użyciu interwencji słownej.

Metody etapu trzeciego mają zmniejszyć nieprawidłowe zachowanie przy użyciu technik

werbalnych. Wstępnie, gdy zachowanie ucznia staje się bardziej agresywne nauczyciel powi-

nien próbować uniknąć zachowania agresywnego przy użyciu środków nie bezpośrednich,

które gdy okażą się skuteczne powinny pociągać za sobą pochwałę. „Przesłanka tkwią-

ca za pochwałą jest taka, że akceptacja społeczna jest budująca, powodująca wzmaganie

określonego zachowania1” (tu tym określonym zachowaniem jest zaprzestanie zachowania

agresywnego). Chociaż badacze ciągle dyskutują nad efektywnością pochwały względem

dzieci/młodzieży problematycznej, połączenie umiejętnie aplikowanej pochwały przez na-

uczyciela i rodziców wykazało ostatecznie efekty pozytywne. Gdy takie pośrednie metody

nie dają efektów polegających na natychmiastowej zmianie zachowania, należy użyć bar-

dziej bezpośrednich technik.

— Ignoruj, działaj, chwal – Ta potężna metoda interwencji bazuje na przesłance, że po-

chwała (najbardziej powszechna forma wzmocnienia pozytywnego) zwiększa posłuszeń-

stwo ucznia wobec poleceń nauczyciela. W tej technice nauczyciel chwali ucznia za-

chowującego się pozytywnie aby spowodować pozytywną zmianę w zachowaniu ucznia

zachowującego się niepoprawnie. Wprowadzając w życie tą metodę nauczyciel celowo

ignoruje zachowanie niepoprawne, a chwali poprawne zachowanie ucznia znajdującego

się w pobliżu, następnie natychmiast chwali ucznia, będącego pośrednim celem metody,

jeżeli zmieni on swoje zachowanie.

— Bezpośrednie zwrócenie uwagi – Ta metoda polega na zwięzłym, jasno wyrażonym bodź-

cem werbalnym mającym na celu wpłynięcie na zmianę zachowania ucznia. Głównym

celem jest poinformowanie ucznia o oczekiwanym zachowaniu. Ta metoda powinna być

użyta po zastosowaniu metody ignoruj-działaj-chwal, gdy nie odniesie ona skutku. Bez-

pośrednie zwrócenie uwagi może polegać na przywołaniu obowiązujących zasad, praw i

konsekwencji. Ta metoda skupia się na efekcie zachowania a nie na jego przyczynie.

2.4. Etap czwarty – najbardziej inwazyjny

Interakcja nauczyciel – uczeń dotycząca zachowania.

Etap czwarty ma na celu zredukowanie nieprawidłowego zachowania przez bezpośrednie

podejście instruktażowe oraz inne metody mające na celu nauczenie bardziej akceptowal-

nego społecznie zachowania.

— interakcja nauczania – Interakcja nauczania jest pozytywnie zorientowaną interperso-

nalną metodą rozwiązywania problemów przeznaczoną do nauczania nowej umiejętno-

ści, ćwiczenia słabej umiejętności bądź odniesienia się do nieprawidłowego zachowania.

Interakcję najlepiej stosować do jednego ucznia lub małej ich grupy, a nie do całej

klasy. W celu zastosowania tej metody należy przeszkodzić w nieprawidłowym zacho-

1

Filcheck, McNeil i

http://frogu.xhejn.org

Hershcell, 2001, str 226 - wydanie angielskie – w pracy wolne tłumaczenie

4

waniu wskazując na jakiś jego pozytywny aspekt („Jasiu, bardzo miło, że wykazujesz

zainteresowanie Małgosią”). Następnie zwrócenie się do ucznia z zapytaniem o alter-

natywny sposób zachowania („Czy konieczne do tego jest ciągnięcie jej za warkocz?”).

Jeżeli uczeń ma problem z wykazaniem innego zachowania należy mu je wskazać („Może

lepiej pomóc jej z zadaniem domowym?”). Nauczyciel powinien (jak zwykle) dostarczyć

pozytywnego sprzężenia zwrotnego w momencie poprawy zachowania ucznia („Dobrze.

Kulturalna rozmowa jest dużo lepszym sposobem zwrócenia uwagi koleżanki niż cią-

gnięcie jej za warkocz”).

— Izolacja – Nauczyciel bez stosowania dodatkowej kary czy konsekwencji izoluje ucznia

od klasy („Siądź w pierwszej ławce.”). Metoda ta przynosi efekty gdy uczeń był zaan-

gażowany w nieprawidłowe zachowanie i wymaga przestrzeni/czasu aby dojść do siebie.

— Zmniejszanie napięcia przy użyciu humoru – Jak opisana przez Van Ackera (1993), prze-

moc jest zjawiskiem interakcyjnym. Wielu nauczycieli gdy skonfrontowanych z agresją

odpowiada takim samym lub zbliżonym poziomem negatywnych emocji2. Ten typ od-

powiedzi tylko pogarsza sytuację. Istnieją dowody, że humor może zniwelować napięcie

wynikające z agresywnej sytuacji. Jednakże humor powinien być aplikowany indywidu-

alnie, z uwzględnieniem zdolności ucznia do zrozumienia i skorzystania z tego humoru.

Bezwzględnie nie wolno używać humoru aby wykazać akceptację lub pomniejszyć zna-

czenie nieprawidłowego zachowania. Celem powinno być raczej stworzenie komfortowe-

go środowiska, w którym uwaga może być odwrócona od zakłócenia i można podjąć

dalej nauczania.

2.5. Użycie systemu zasad/konsekwencji

– Ostatni etap w tym ciągu metod przeznaczonych zapobieganiu agresywnego zachowa-

nia dotyczy zastosowania klasowego i/lub indywidualnego systemu zasad i konsekwencji.

Zasady i reguły zachowania powinny być wcześniej jasno wyłożone, nauczone i wzmoc-

nione. Gdy używa się tego typu karania, ważne jest aby nauczyciel miał dowód, że kara

pomniejszyła w przeszłości nieprawidłowe zachowania.

Jeżeli te warunki nie są spełnione powinny być zastosowane bardziej zorientowane na

pouczenie metody. Mogą one zawierać takie czynniki jak: okazja do przećwiczenia pożąda-

nego zachowania, odgrywanie ról i inne działania grupowe i indywidualne3. Konsekwencja

typu i częstotliwości metod jest podstawą ich sukcesu.

3. Źródła

1. A. J. Bernhardt, R. Forehand. Efekty pochwały względem dzieci klas nauczania poziomu

początkowego i średniego,

2. R. Forbes, N. Esperanza. Humor jako strategia nauczania zmniejszająca złość u uczniów

upośledzonych emocjonalnie lub poważnie zaburzonych emocjonalnie

2

nagłośnione ostatnio w mediach zachowanie nauczyciela chemii

3

Van Acker, 1993

http://frogu.xhejn.org

5

3. H. A. Filcheck, C. B. McNeil, A. Herschell. Typy verbalnego sprzężenia zwrotnego wpły-wającego na posłuszność i ogólne zachowanie u dzieci problemowych i typowych

4. N. E. Jackson, D. A. Jackson, C. Monroe Interakcja z innymi

5. B. Myles, R. L. Simpson. Środki zapobiegawcze względem agresywnych dzieci i młodzieży

6. R. Van Acker. Radzenie sobie z konfliktami i agresją w klasie: Jakich umiejętności

potrzebuje nauczyciel?

7. http://google.com

A. Kolofon

Niniejsza praca opublikowana została na licencji „Creative Commons: Uznanie autor-

stwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach” w wersji 2 5. (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/2.5/)

.

http://frogu.xhejn.org

6