Pojęcie finansów publicznych w nauce finansów

Finanse

publiczne

to

procesy

gromadzenia

i

wydatkowania publicznych zasobów pieniężnych

(środków publicznych) przez podmioty sektora

finansów publicznych.

WPROWADZENIE DO

Finanse publiczne to publiczne zasoby pieniężne,

FINANSÓW PUBLICZNYCH

operacje tymi zasobami (element ekonomiczny) i

normy prawne je regulujące (element prawny).

Zakres podmiotowy finansów publicznych

Zakres nauki finansów publicznych

z ustawy o finansach publicznych

Klasyczna nauka o finansach publicznych (nauka

Finanse instytucji rządowych

skarbowości) bada zjawiska i procesy związane z

tworzeniem funduszy publicznych.

Finanse instytucji samorządowych

Nowoczesna nauka o finansach publicznych oprócz

Finanse ubezpieczeń społecznych -

tego wyjaśnia treść

ekonomiczną

i społeczną

obowiązkowych i powszechnych (FUS, KRUS)

funduszy

publicznych,

określa

związki

przyczynowo-skutkowe

między

gromadzeniem

Finanse ubezpieczeń zdrowotnych –

środków

publicznych

a

procesami:

obowiązkowych i powszechnych (NFZ)

gospodarowania, społecznymi i politycznymi.

Zakres przedmiotowy finansów publicznych

z ustawy o finansach publicznych

Rodzaje środków publicznych

Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem

1.

dochody publiczne

środków publicznych oraz z ich rozdysponowaniem, a w

2.

środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające szczególności:

zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie

gromadzenie dochodów i przychodów publicznych

Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA)

wydatkowanie środków publicznych (wydatki i rozchody)

3.

środki pochodzące z innych źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi

finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

4.

przychody bud

żetu państwa, budżetów JST i innych jednostek

zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne

sektora finansów publicznych pochodzące: ze sprzedaży papierów

zarządzanie środkami publicznymi

wartościowych, z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz

zarządzanie długiem publicznym

majątku JST, ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,

rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej

z otrzymanych pożyczek i kredytów, z innych operacji finansowych

5.

przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł

Przeznaczenie środków publicznych

Funkcje finansów publicznych

wydatki publiczne

Funkcje finansów publicznych określił ekonomista ze

rozchody publiczne, w tym rozchody budżetu państwa i budżetów Stanów Zjednoczonych R. Musgrave

jednostek samorządu terytorialnego

Funkcja redystrybucyjna – odzwierciedlenie w

Rozchody publiczne to:

spłaty otrzymanych po

dochodach publicznych

życzek i kredytów

wykup papierów wartościowych

Funkcja alokacyjna – odzwierciedlenie w wydatkach

udzielone pożyczki

publicznych

płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem

finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa

Funkcja stabilizacyjna – odzwierciedlenie w dochodach

inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem

i wydatkach publicznych

publicznym i płynnością

Funkcja redystrybucyjna finansów publicznych

Funkcja alokacyjna finansów publicznych

Funkcja alokacyjna –

polega na ukształtowaniu

Funkcja redystrybucyjna polega na korygowaniu

dochodów i wydatków publicznych w sposób

podziału dochodu i majątku, jaki powstaje w

optymalny dla wykorzystania potencjału gospodarki.

rezultacie

procesów

rynkowych

(podziału

Finanse publiczne są narzędziem alokacji zasobów w

pierwotnego).

gospodarce rynkowej.

Państwo (władza publiczna) jest zobowiązane do

W gospodarce rynkowej o alokacji zasobów czynników

pełnienia

funkcji

publicznych

i

pokrywania

produkcji decyduje mechanizm rynkowy, ale gdy

wydatków

związanych

z

alokowaniem

dóbr

pojawią

się

zakłócenia

jego

funkcjonowania

publicznych i społecznych.

konieczna jest interwencja państwa poprzez podatki,

dotacje, zasiłki.

Publiczna gospodarka finansowa

Funkcja stabilizacyjna finansów publicznych

i jej zakres podmiotowy

Funkcja

stabilizacyjna

polega

na

zapewnieniu

Publiczna gospodarka finansowa to ogół czynności związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych przez

niezakłóconego przebiegu procesów gospodarczych

podmioty sektora finansów publicznych (SFP).

przy: pełnym wykorzystaniu czynników produkcji,

Publiczną gospodarkę finansową można podzielić na:

zachowaniu

równowagi

bilansu

płatniczego,

państwową gospodarkę finansową (na szczeblu centralnym),

ograniczeniu

lub

wyeliminowaniu

inflacji

i

samorządową gospodarkę finansową (na szczeblu jednostek

zapewnieniu wzrostu gospodarczego.

samorządu terytorialnego),

Państwo

w

procesie

stabilizowania

gospodarki

gospodarkę finansową innych podmiotów SFP.

wykorzystuje

instrumenty

polityki

finansowej

Publiczna gospodarka finansowa dzieli się na gospodarkę budżetową

(polityki monetarnej i polityki fiskalnej).

i pozabudżetową na szczeblu państwa (szczeblu centralnym) i

jednostek samorządu terytorialnego (szczeblu samorządowym).

Zakres przedmiotowy

publicznej gospodarki finansowej

Polityka fiskalna

Pojęcie publicznej gospodarki finansowej jest szersze od pojęcia

Polityka fiskalna jest częścią polityki finansowej państwa i jest finansów publicznych, bo w jej zakres wchodzą również

powiązana z polityką gospodarczą i społeczną. Polityka ta składa się z polityki fiskalnej (budżetowej) i polityki monetarnej (pieniężnej).

czynności, które nie są finansami publicznymi.

Polityka fiskalna rozumiana jest jako dobór źródeł i metod Publiczna gospodarka finansowa obejmuje takie czynności jak:

gromadzenia dochodów publicznych, jak też kierunków i sposobów

planowanie finansowe (w tym budżetowe)

realizacji wydatków publicznych dla osiągania celów społecznych i

gospodarczych ustalonych przez właściwe organy publiczne -

gromadzenie dochodów i przychodów publicznych

państwowe i samorządowe.

dokonywanie wydatków i rozchodów publicznych

Politykę fiskalną można podzielić na redystrybucyjną, alokacyjną i

przestrzeganie dyscypliny finansów publicznych rozumianej

stabilizacyjną. Politykę fiskalną stabilizacyjną dzieli się na:

jako zbiór zasad prawidłowego prowadzenia publicznej

aktywną (dyskrecjonalną) – polityka rządu, pasywną opartą na

gospodarki finansowej, w tym gospodarki budżetowej.

działaniu automatycznych stabilizatorów koniunktury.

Polityka dyskrecjonalna

Automatyczne stabilizatory koniunktury (ASK)

polega przede wszystkim na tym, że organy publiczne (w tym

zmiany w wydatkach i dochodach publicznych następujące bez

głównie rząd) stosują wybrane środki w celu przeciwdziałania ciągłej kontroli i podejmowania decyzji przez rząd, a więc cyklicznym

fluktuacjom

wzrostu

gospodarczego

oraz

automatycznie

następuje

wygładzanie

przebiegu

cyklu

ograniczenia bezrobocia i stabilizacji cen (walka z inflacją), tak koniunkturalnego

aby nie wykluczyć działania mechanizmu rynkowego, a

wśród dochodów publicznych funkcję ASK spełniają podatki

równocześnie zapewnić ogólny wzrost gospodarczy

dochodowe progresywne, podatki pośrednie od wartości

w tym celu stosowane są takie narzędzia, jak: zmiany stawek sprzedaży; podatki te automatycznie reagują na zmiany sytuacji

podatkowych i konstrukcji podatków; zmiany w strukturze

gospodarczej

w

kierunku

wyzwalania

przeciwstawnych

wydatków publicznych (głównie wydatków inwestycyjnych);

impulsów wobec wahań popytu

korekta

deficytu

budżetowego;

zarządzanie

długiem

wśród wydatków publicznych funkcję ASK spełniają tylko

publicznym, ale także ograniczenie poziomu długu (normy

wydatki dla bezrobotnych (pozostałe wydatki są sztywne). ASK

ostrożnościowe i sanacyjne z ustawy o finansach publicznych).

przeciwdziałają zakłóceniom równowagi gospodarczej, ale też

utrudniają jej przywrócenie, gdy się już pojawi. Stąd też należy

stosować instrumenty polityki dyskrecjonalnej.

Kodeks przejrzystości polityki fiskalnej –

Kodeks przejrzystości polityki fiskalnej –

deklaracja reguł; MFW - 1998 rok 1/2

deklaracja reguł; MFW - 1998 rok

2/2

1. Sektor publiczny powinien być łatwo odróżniany od reszty

6.

Szacunki budżetowe powinny być usystematyzowane i

gospodarki a funkcje polityczne i zarządcze administracji

prezentowane w układzie, który ułatwia analizy i zapewnia

publicznej powinny być precyzyjnie określone.

klarowność rachunków.

2. Powinny istnieć

jasne prawne i administracyjne zasady

7.

Procedury realizacji i monitorowania zatwierdzonych

zarządzania w sektorze publicznym.

wydatków powinny być jasno sprecyzowane.

3. Społeczeństwo powinno mieć zapewniony dostęp do pełnej

8.

Raporty fiskalne powinny być terminowe, porównywalne i

informacji o przeszłej, bieżącej, oraz planowanej działalności wiarygodne, a także wskazywać odchylenia od budżetu.

fiskalnej państwa.

9.

Rzetelność informacji fiskalnej powinna podlegać publicznej

4. Powinny zostać podjęte publiczne zobowiązania co do terminu i niezależnej weryfikacji.

ukazywania się informacji fiskalnych.

10.

Najważniejsza jest przejrzystość, rzetelność, klarowność,

5. Dokumenty budżetowe powinny specyfikować

cele polityki

fiskalnej, otoczenie makroekonomiczne, polityczną bazę budżetu, dostępność.

oraz identyfikować główne zagrożenia fiskalne.