Zagadnienia ładu czasowego dotyczą sposobów
wyznaczania wielkości produktu
(ilości użytków drzewnych pobieranych z lasu
w procesie gospodarowania)
Podstawowym zadaniem urządzania lasu jest
obliczenie i wybór rozmiaru użytkowania, takiego które zapewni największe korzyści
gospodarcze i ciągłość użytkowania,
REGULACJA UśYTKOWANIA - określanie
intensywności procesu produkcji towarowej
Czasowe uporządkowanie lasu prowadzi do wyznaczenia wysokości dochodów
materiałowych przez określenie dojrzałości
rębnej:
drzew (rzadziej),
drzewostanów,
grupy drzewostanów (w danym gospodarstwie).
DOJRZAŁOŚĆ RĘBNA – stan drzewostanu (lub
drzewa), w którym najlepiej spełnia on określony cel (cel produkcji).
Wiek, w którym drzewostan (lub drzewo)
najlepiej spełnia ten cel, nazywa się WIEKIEM
DOJRZAŁOŚCI RĘBNEJ lub WIEKIEM RĘBNOŚCI
Cele produkcji wynikają z różnych czynników: przyrodniczych (np. produkcyjność siedliska)
i ekonomicznych (np. zapotrzebowanie
społeczne)
i dlatego nie są wyznaczane jednoznacznie.
Stąd wyznaczenie wieku rębności nie jest
jednoznaczne.
Organizowanie ładu czasowego gospodarstwa
leśnego może być prowadzone ze względu na:
intensyfikację produkcji,
równomierność dochodów
Wiek rębności – wiek, w którym drzewostan (lub
drzewo) najlepiej spełnia postawiony cel
produkcyjny
Kolej rębu – średni wiek drzewostanów
(gospodarstwa), w którym przeciętnie
najlepiej spełniają określony cel produkcji
Okres produkcji – liczba lat od powstania
drzewostanu (lub drzewa) do osiągnięcia
przez niego dojrzałości rębnej.
Wiek użytkowania (wiek wyrębu) – wiek, w
którym drzewostan (lub drzewo) rzeczywiście
jest użytkowany.
Interesuje nas maksymalna intensywność
produkcji i nie ma żadnych wymagań
dotyczących równomierności dochodów,
dla każdego drzewostanu ustala się właściwy
dla niego moment wyrębu
(niezależnie od tego czy inne drzewostany
osiągają dojrzałość rębną w tym samym
wieku).
Z gospodarstwa leśnego mamy uzyskać
równomierne dochody, to należy zrezygnować z
indywidualnego określania wieku rębności dla
poszczególnych drzewostanów
należy wprowadzić jednolity okres produkcyjny
dla drzewostanów danego gospodarstwa
jednolity okres produkcyjny gospodarstwa
nazywa się koleją rębu.
Jeżeli równomierność miałaby być trwała, to rozpatrywanym okresem jest kolej rębu.
Jednak ustalenie kolei rębu nie gwarantuje
równomierności dochodów (anomalie pogodowe).
Jednym z najlepszych warunków spełnienia
równomierności dochodów jest posiadanie równomiernej struktury wiekowej drzewostanów (struktury klas wieku).
Odstępowanie od indywidualnego wieku rębności dla poszczególnych drzewostanów jest niepożądane ze względu na intensywność produkcji.
Ustalenie kolei rębu wprowadza schematyzm w
oznaczaniu dojrzałości drzewostanów i powoduje
zmniejszenie efektywności gospodarowania.
Organizowanie ładu czasowego gospodarstwa leśnego jednocześnie ze względu na intensyfikację produkcji i równomierność dochodów jest praktycznie niemożliwe
Obecnie najczęściej równomierność dochodów jest ustalana w okresie,
na jaki sporządzany jest plan
urządzania lasu.
Regulowanie ładu czasowego ze względu na intensyfikację produkcji
O wielkości użytków drzewnych decyduje
dojrzałość rębna drzewostanów (lub drzew).
Jeżeli drzewostany są użytkowane w roku ich
dojrzałości to zapewniona jest pełna
realizacja celu produkcyjnego
(np. wydajności sortymentu) i pełne
wykorzystanie czynników produkcji.
Metody określania dojrzałości rębnej drzew i drzewostanów
Rodzaje dojrzałości:
1. naturalna,
2. wg największego dochodu materiałowego,
3. techniczna,
4. ekonomiczna,
5. wg kulminacji renty leśnej,
6. wg kulminacji renty gruntowej,
7. wg czynników hodowlano-leśnych oraz przyrostu bieżącego,
8. inne (jakościowa, ochronna, odnowieniowa)
pojedynczego drzewa – wiek, w którym kończy się cykl wzrostowy i następuje zamieranie (nie ma praktycznego znaczenia w urządzaniu lasu),
drzewostanu – wiek, powyżej którego bieżący przyrost miąższości jest mniejszy od sumy miąższości
wydzielających się drzew (znaczenie przy ustalaniu górnej granicy wieku rębności lub kolei rębu, niekiedy wykorzystywany w gospodarstwach pełniących funkcje pozaprodukcyjne),
zależy od gatunku drzewa i sposobu powstawania
(odnowienia)
Dojrzałość wg największego dochodu materiałowego (ilościowa)
największy dochód materiałowy na jednostkę
powierzchni i czasu drzewostan wykazuje w chwili kulminacji przyrostu przeciętnego całkowitej produkcji (punkt zrównania z przyrostem bieżącym)
sposoby określania – (a) szereg homogeniczny +
rejestr pobranych użytków, (b) tablice zasobności i przyrostu drzewostanów,
zależy od gatunku drzewa, bonitacji, intensywności zabiegów pielęgnacyjnych
wiek, w którym w drzewostanie pożądany sortyment (lub grupa sortymentów) występuje w stosunkowo największej ilości (= przeciętny przyrost miąższości określonych drzew), często moment dojrzałości jest określany przy pomocy średniej pierśnicy,
sposoby określania – (a) szereg homogeniczny + tablice zbieżystości kłód i dłużyc (np. Radwańskiego), (b) tablice zasobności + tablice wydajności sortymentów (np.
Borzemskiego),
zależy od postawionego celu produkcyjnego, gatunku drzewa, bonitacji, intensywności zabiegów
pielęgnacyjnych,
nie ma zadowalających metod określenia wg przyrostu wartości,
metoda Trubnikowa – jedna z historycznych metod –
optymalizacja kosztów własnych.
Dojrzałość wg kulminacji renty leśnej (najwyższych dochodów pieniężnych, = dojrzałość
gospodarcza)
wiek kolei rębu, przy którym czysty dochód finansowy (roczny) jest największy,
Dojrzałość wg kulminacji renty gruntowej (czystego dochodu z gruntu leśnego, =
rębna finansowa)
wiek kolei rębu, w którym grunt leśnym przynosi największy czysty dochód finansowy (po potrąceniu kosztów
produkcji, administracji, podatków, odnowienia, nadzoru, udostępnienia lasu itp.); moment, kiedy stopa procentowa przyrostu wartości drzewostanu staje się mniejsza od ustalonej stopy gospodarczej w państwie,
Dojrzałość wg czynników hodowlano-leśnych oraz przyrostu bieżącego
Wykorzystywana w przerębowym sposobie
zagospodarowania
Kryteria wyznaczania drzewa do wycięcia:
słaba żywotność (mały przyrost)
jakość techniczna pnia,
wpływ na otoczenie (np. hamowanie rozwoju odnowienia), korekta struktury (pierśnic, gatunkowej, ze względu na maksymalizację przyrostu miąższości) jednostki kontrolnej, osiągnięcie granicznych rozmiarów.
Dojrzałość wg innych kryteriów
jakościowa (kulminacja przeciętnej ceny 1 m3 drewna z całego zapasu),
ochronna (wiek, po osiągnięciu którego ochronna rola drzewostanu zaczyna się zmniejszać), słaba żywotność (mały przyrost)
odnowieniowa (wiek, który jest początkiem odnawiania się drzewostanów z nasion lub jest końcem naturalnej zdolności wykształcania w drzewostanie odrośli). .
obecnie największe znaczenie ma metoda określania dojrzałości technicznej,
wyniki określania dojrzałości rębnej drzewostanu są przybliżone (dokładność 5-10 lat),
specyfika produkcji leśnej powoduje, że nie musimy użytkować drzewostanu w określonym roku (= nie jest konieczne dokładne oznaczanie dojrzałości technicznej), coraz częściej w określaniu wieku dojrzałości uwzględnia się czynniki społeczne (pełnienie funkcji
pozaprodukcyjnych).
Regulowanie ładu czasowego ze względu na równomierność dochodów
Równomierności dochodów – wyznaczanie do
pozyskania rocznie jednakowej miąższości
użytków drzewnych
• Konieczne jest przyjęcie okresu, który zapewni trwałą równomierność dochodów. Tym okresem
jest cały okres produkcyjny (kolej rębu)
• Kolej rębu jest podstawą regulowania
równomierności dochodów
• Przyjęcie kolei rębu nie wystarcza do
zapewnienia trwałej równomierności dochodów.
Konieczne jest wytworzenie równomiernej
struktury wiekowej drzewostanów obrębu.
Ze względu na różne warunki siedliskowe i związane z tym różne:
•cele gospodarowania,
•sposoby zagospodarowania,
•rębnie,
•długości okresów produkcyjnych,
konieczne jest podzielenie obrębu na mniejsze jednostki.
Te jednostki to gospodarstwa.
Gospodarstwo leśne składa się z drzewostanów rosnących w zbliżonych warunkach siedliskowych, mających
jednakowy cel produkcyjny, jedną kolej rębu, podobny sposób postępowania hodowlanego.
Drzewostany te nie muszą bezpośrednio
sąsiadować ze sobą
Równomierność struktury wiekowej dotyczy
poszczególnych gospodarstw.
Założenia:
•jednakowa powierzchnia zajęta przez
drzewostany danego stopnia wieku
(A/k), nazywamy to ustosunkowaniem
normalnym,
•jednakowa bonitacja siedliska,
•w toku rozwoju drzewostanu nie zachodziły
zakłócenia przyrostu, nazywamy to
przyrostem normalnym,
•taki obręb ma normalny zapas,
•taki obręb (gospodarstwo) będzie dawać
corocznie równe dochody.
Normalne ustosunkowanie powierzchni klas wieku
Gospodarstwo zrębowe
Liczba klas wieku: k/n
(n=szerokość klasy, podklasy wieku (10; 20 lat) Powierzchnia klasy wieku: A*n/k
A – ogólna powierzchnia lasu
Normalne ustosunkowanie powierzchni klas wieku 10%
Powierzchnia
Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb podklasy wieku
Przyrost normalny –
prawidłowy, nie zakłócony przebieg
w drzewostanach gospodarstwa (obrębu),
przy normalnym ustosunkowaniu klas wieku.
Powinien odpowiadać pełnemu przyrostowi
danego gatunku drzewa (składu
gatunkowego) na określonym siedlisku i być
jakościowo najlepszy.
Roczny przyrost miąższości obrębu równa się sumie bieżących rocznych
przyrostów wszystkich
drzewostanów.
I także: przyrost bieżący obrębu lasu
normalnego równa się miąższości
k-letniego drzewostanu (dotyczy to
przyrostu drzewostanu głównego).
k
∆ V = ∑ ∆ V = V
i
k
i = 1
1
1
∆ V = V − V
2
2
1
...
∆ V
V
V
k =
k −
k −1
W lesie normalnym całkowity przyrost
bieżący obrębu równa się przyrostowi
przeciętnemu całkowitej produkcji.
Obręb o normalnym stosunku
powierzchni klas wieku
drzewostanów i normalnym
przyroście ma normalny zapas.
k
Z
V
k
= ∑
i
i = 1
k
Z
≈ V ⋅
k
k
2
W gospodarstwie zrębowym normalna powierzchnia rocznego zrębu stanowi
etat powierzchniowy:
A
e =
k
Etat miąższościowy – planowana wielkość rocznych dochodów materiałowych z danego obrębu.
Normalny etat ma zapewnić równomierność
dochodów materiałowych w całej kolei rębu.
Suma pobieranych użytków rębnych równa się
sumie przyrostów bieżących drzewostanu głównego obrębu, suma przyrostów – miąższości k-letniego drzewostanu:
e
= ∆ V = V
ur
k
Miąższość
Ia Ib IIa IIb IIIa IIIb IVa IVb Va Vb podklasy wieku
Znaczenie lasu normalnego w gospodarce leśnej
Naukowe podstawy lasu normalnego:
Hundeshagen (1826)
Heyer (1841)
Próby urzeczywistnienia lasu normalnego w leśnictwie doprowadziły do poważnych strat materialnych.
Czynniki uniemożliwiające:
•destrukcyjne czynniki zewnętrzne (wiatry, owady itp),
•zmieniające się poglądy na cele produkcyjne lasu.
czasowego bezwzględną równomierność
dochodów ustala się na 10 lat,
a względną na 20-40 lat.
Model lasu normalnego ma ciągle duże znaczenie
teoretyczne jako proste zobrazowanie zależności między strukturą powierzchniową, przyrostem,
zapasem i etatem.
Obecnie pełni także rolę modelu porównawczego –
ułatwia ocenę zmian zachodzących w lesie pod
wpływem gospodarki.