1. Zasada racjonalnego gospodarowania

2. Wielokryterialna ocena wariantów inwestycyjnych

3. Przedstawić i opisać schemat realizacji procesu inwestycyjnego

4. Podział inwestycji (rola jaką odgrywają w procesie produkcji)

5. Podział inwestycji ze względu na zakresy rzeczowe inwestowania - przedsięwzięcie inwestycyjnej

6. Różnice między rachunkiem ekonomicznym na szczeblu przedsiębiorstwa a rachunkiem ogólnospołecznym

7. Podstawowe kategorie ekonomiczne i relacje między nimi (słupek)

8. Ocena efektywności ekonomicznej inwestycji przy maksymalizacji efektów

9. Kryteria oceny rachunku efektywności inwest. dla kierunku minimalizacji nakładów

10. Zamrożenie nakładów inwestycyjnych w trakcie budowy

11. Ocena względna wariantów technologicznych w rachunku rocznym

12. Ocena względna wariantów inwestycyjno – produkcyjnych w rachunku rocznym

13. Długookresowy rachunek dyskontowy i przykłady jego zastosowania

14. Ocena bezwzględna wariantu inwestycyjnego w rachunku rocznym

15. Kryterium rodzajowe podziału kosztów

16. Kryterium kalkulacyjne podziału kosztów

17. Dlaczego wzrost wielkości produkcji powoduje obniżkę jednostkowego kosztu produkcji

18. Przeprowadzić analizę kosztów własnych w układzie kalkulacyjnym

19. Scharakteryzować koncepcję zrównoważonego rozwoju

20. Cele i zakres analizy ekonomicznej w etapie programowania i projektowania inwestycji

21. Cele analizy na etapie realizacji inwestycji

22. Przedstawić i opisać etapy analizy modelowej złożonych systemów gospodarczych

23. Wskaźniki efektywności ekonomicznej

24. Wskaźniki efektywności czynników produkcji

25. Wskaźniki oceny działalności produkcyjnej oraz charakteryzujące zakłócenia i nieprawidłowości

26. Ocena systemów technicznych w rachunku zasobowym

27. Pojęcie zasobów i strumieni oraz potrzeba ich wielofunkcyjnego wykorzystania

28. Metoda ekonomiczno – ekologiczna oceny systemów przestrzennych

29. Specyfika infrastruktury technicznej

30. Podstawowe części biznes planu przedsięwzięć niedochodowych

31. Rachunek efektywności inwestycji modernizacyjnej

32. Rachunek efektywności inwestycji w wyniku modernizacji majątku

1. Zasada racjonalnego gospodarowania max stopień realizacji celu osiąga się postępując w ten sposób, aby przy danym nakładzie środków otrzymać max stopień realizacji celu, lub przy danym stopniu realizacji celu użyć min nakład środków. Optymalizacja działalności gospodarczej może więc być maksymalizacją efektu lub minimalizacją nakładów (zas. największej wydajności => N=const i E=>max; zas.

oszczędności => E=const i N=>min)

Etapy decyzyjne:

1. Sformułowanie problemu - specyfika przedsięwzięcia racjonalnego,

2. Określenie charakteru ograniczeń - parametry rachunku i stopnia ich kwantyfikacji

3. Określenie kierunku optymalizacji - czy celem jest max efekt, min nakład

4. Określenie szczegółowości danych (kryterium wyboru) – znać trzeba podstawowe zasady ekonomii. Można je rozważać na różnych etapach realizacji, na podstawie symulacji. Np. przy modernizacji inwestycji,

5. Ocena w oparciu o odpowiednie formuły rachunku. Zależna od szczegółowości danych.

6. Wybór wariantu optymalnego.

Prakseologiczne uporządkowanie sytuacji decyzyjnej:

1) Stopień kwantyfikacji nakładów i efektów.

2) Charakterystyka ograniczeń nakładów i efektów

3) Kierunki optymalizacji.

ETAPY =>>>

S

stopień kwatyfikacji N i E

Charakterystyka ograniczeń N i E

Kierunek optymalizacji

YT Tworzymy zbiór

Trzeba podjąć decyzję, z którym

Zależy od charakteru

UA uporządkowanych danych i

przypadkiem mamy do czynienia (N,

ograniczeń

CJ analizujemy, które z tych wartości E=const; N, E≠ const)

E potrafimy skwantyfikować

=>

ilościowo lub jakościowo.

>> Ilościowa i wartościowa pełna

ograniczone (dane) N;

Eglob => max

kwantyfikacja N i E

j.w.

ograniczone (dane) E;

Nglob => min

j.w.

brak ograniczeń N i E (analiza wielu

E/N => max

wariantów);

j.w

j.w.

N/E => min

2. Wielokryterialna ocena wariantów inwestycyjnych:

Nie ma metod aby dokonać oceny biorąc pod uwagę kilka rachunków, aby móc dokonać takiej oceny w każdej grupie jest oddzielna ocena każdej dziedziny, następnie ocena wszystkich dziedzin. Grupy specjalistów (technik, przyrodnik, ekonomista, polityk) - cztery punkty widzenia. Każda z dziedzin ma opracowane procedury prowadzące do optymalnego rozwiązania problemu. Ocena jakiegoś obiektu jest łatwa 1

indywidualnie, ale rozwiązania każdego ze specjalistów są różne. Technik – dane budowli, kubatura, powierzchnia, materiał. Ekonomista –

rentowność, zbyt, skala zbytu, popyt. Społecznik – jakie efekty realizacja tego przedsięwzięcia da społeczeństwu. Polityk – ma najwięcej do powiedzenia, najczęściej się wypowie. Musza razem współpracować aby stworzyć przedsięwzięcia optymalne.

3. Przedstawić i opisać schemat realizacji procesu inwestycyjnego:

Inwestycja składa się z etapów i faz:

1) Faza przygotowania przedsięwzięcia do realizacji:

- programowanie (badanie rynku itp.),

- projektowanie (ZZK, ZTE – I faza; projekt techniczny – II faza),

2) Faza realizacji inwestycji:

- przygotowanie terenu budowy,

- przekazanie wykonawcy terenu budowy,

etap robót budowlanych

- roboty na placu budowy,

- roboty budowlano – montażowe,

- umaszynowienie inwestycji,

- rozruch,

- odbiór,

- osiągnięcie docelowej zdolności produkcyjnej.

Cykl inwestycyjny – od podjęcia decyzji o potrzebie i celu inwestowania do osiągnięcia docelowej zdolności produkcyjnej.

Cykl realizacji inwestycji – od przekazania wykonawcy placu budowy do odbioru inwestycji.

Cykl budowy – od rozpoczęcia robót budowlano – montażowych do odbioru.

4. Podział inwestycji (rola jaką odgrywają w procesie produkcji):

1) Rozwojowe:

a) zwiększenie stanu wyposażenia (uzupełniające),

b) inwestycje modernizacyjne – unowocześnienie bazy technicznej, efektywny sposób inwestowania,

c) rozbudowa istniejących zakładów (zwiększanie zdolności produkcyjnej przez zwiększenie powierzchni użytkowych, ale w ramach określonej lokalizacji),

d) nowe inwestycje (w ramach nowych lokalizacji).

2) Odtworzeniowe (restytucyjne):

Zastąpienie zużytych lub przestarzałych zasobów majątku trwałego obiektami nowymi o podobnym typie (zużycie fizyczne). Utrzymuje się dotychczasową zdolność produkcyjną. Cel realizacji - wymiana starej maszyny na nową, uzyskujemy niewielką obniżkę kosztów produkcji, niewielki wzrost wielkości produkcji.

5. Podział inwestycji ze względu na zakresy rzeczowe inwestowania - przedsięwzięcie inwestycyjne:

1) Przedsięwzięcie inwestycyjne – obejmuje inwestycje o kompleksowo określonym zakresie rzeczowym, czyli uwzględnione są inwestycje główne, towarzyszące, pośrednie, zastępcze. Dla przedsięwzięcia sporządza się ZZK oraz określa się ZTE. Może się ono dzielić na kilka zadań inwestycyjnych.

2) Zadanie inwestycyjne – jest to część zakresu rzeczowego przedsięwzięcia inwestycyjnego, możliwa do wyodrębnienia, stanowiąca techniczną bądź technologiczną całość, która po oddaniu do eksploatacji może podjąć samodzielnie produkcję, pomimo, że przedsięwzięcia jako całość nie zostało ukończone.

3) Obiekt inwestycyjny – jest nim budynek, budowla, sieć infrastruktury.

6. Różnice między rachunkiem ekonomicznym na szczeblu przedsiębiorstwa a rachunkiem ogólnospołecznym:

Rachunek ekonomiczny na szczeblu przeds.- badanie jego efektywności polega na porównywaniu włożonych nakładów z osiągniętymi wynikami, zgodnie z zasadą racjonalnego gospodarowania. Może mieć charakter, w zależności od tego co chcemy osiągnąć:

- użytkowy,

- socjalny,

- produkcyjny,

- konkurencyjny.

Główny wskaźnik – zysk. Uważamy szczególnie na rentowność inwestycji. Badamy, gdy porównujemy efekty użytkowe bądź ekonomiczne z wyłożonymi nakładami. Nie ma możliwości stworzenia rachunku ekonomicznego uniwersalnego. Każdy sporządzony jest w czyimś interesie, np. przedsiębiorstwo produkcyjne (właściciel kontra administracja).

Natomiast rachunek ekonomiczny z ogólnospołecznego punktu widzenia - uwzględnia wszelkie nakłady i wszelkie efekty (pełen rachunek). Przy inwestycjach infrastrukturalnych, efekty i koszty się niewiele różnią. Rachunek ten przeprowadza się z punktu widzenia:

- bezpośredniego użytkownika,

- przedsiębiorstwa,

- regionalne (gmina, miasta), uwzględniony jest już poziom dotacji,

- ogólnospołeczny, uwzględniający także dotacje państwa. Przeważnie sporządzany przy inwestycjach NON PROFIT, inwestycjach nie nastawionych na dochody.

7. Podstawowe kategorie ekonomiczne i relacje między nimi (słupek):

Wartość globalna - suma wszystkich wyrobów i usług (dóbr materialnych i usług niematerialnych) wytworzonych w danym okresie w całej gospodarce narodowej.

Zużycie pośrednie - koszty zużytych materiałów (łącznie z paliwem), energii obcej, usług obcych (usług transportowych, remontowych, koszty usług bankowych bez płaconych przez jednostki odsetek bankowych, koszty ubezpieczeń majątkowych i osobowych).

Produkt krajowy brutto (PKB) - stanowi sumę wartości dodanej brutto wszystkich działów gospodarki narodowej (1. rolnictwo, 2.

przemysł, 3. budownictwo).

2

Wartość dodaną brutto oblicza się jako różnicę między wartością globalną wyrobów i usług (materialnych i niematerialnych) pomniejszoną o wartości zużycia pośredniego.

Koszt produkcji - suma nakładów wyrażona w pieniądzu poniesiona w celu wytworzenia produktu lub usługi. Możemy je podzielić na koszty stałe i bieżące.

Koszty bieżące - obejmują koszty materiałowe, robocizny, usług zewnętrznych.

Koszty stałe - koszty amortyzacji i koszty oprocentowania kapitałów.

Stopa procentowania oszczędności – jest z jednej strony ceną kapitału r=(1+q)(1+i)-1, gdzie: r – stopa procentowa, q - norma efektywności, i - stopa inflacji.

8. Ocena efektywności ekonomicznej inwestycji przy maksymalizacji efektów:

W rachunku efektywności mogą być stosowane różne kryteria oceny. Kategorie zależą od przyjętego kierunku optymalizacji. Mamy dwa kierunki optymalizacji: maksymalizacja efektów i minimalizacja nakładów.

Przy kierunku optymalizacji: maksymalizacja efektów (przy inwestycjach produkcyjnych) mogą być stosowane następujące kryteria:

- zysk czysty Z ≥

C 0 (max, poniżej tej granicy ponosimy straty)

- zysk brutto ZB ≥J*s → max (s - koszty amortyzacji);

- dochód czysty D

≥

CZ I*r → max (r - stopa oprocentowania kapitału);

- dochód czysty brutto DB ≥ I(r +s) → max (≥ od pełnego kosztu kapitału);

- wartość dodana netto WDN ≥ I × r + K BR → max;

- wartość dodana brutto WDB ≥I(r +s) + K BR → max;

9. Kryteria oceny rachunku efektywności inwest. dla kierunku minimalizacji nakładów:

Przy tym kierunku optymalizacji (inwestycje o charakterze nieprodukcyjnym lub inwestycje w infrastrukturę komunalną) minimalizacja nakładów mogą być stosowane następujące kryteria:

- Eb=I(s+r)+Kb → min - pełne koszty produkcji i usług, łącznie z oprocentowaniem nakładów inwestycyjnych,

- Kb+I*r → min - koszty bieżące wraz z kosztami oprocentowania kapitału,

- Kb+I*s → min - koszty bieżące wraz z kosztami amortyzacji,

- Kb → min - koszty bieżące.

- Zp+I*s → min - koszty materiałowe i koszty usług zewnętrznych = zużycie pośrednie + koszty amortyzacji,

- Zp → min - zużycie pośrednie.

10. Zamrożenie nakładów inwestycyjnych w trakcie budowy:

Jest zjawiskiem nieuchronnym i wynika z występowania fazy budowy obiektu inwestycyjnego. Dopóki nakłady inwestycyjne pozostają w fazie budowy, dopóty nie są produktywne - nie przyczyniają się do przyrostu produkcji, a więc i efektów ekonomicznych. Nie uzyskanie tych efektów ekonomicznych w trakcie budowy jest względną „stratą” efektów, którą przynosi każda zamrożona złotówka. Wielkość zamrożenia nakładów inwestycyjnych w trakcie budowy oblicza się z ogólnego wzoru:

z=I*b*r,

z - wielkość zamrożenia nakładów inwestycyjnych w trakcie budowy w zł,

I - nakłady inwestycyjne bez zamrożenia w zł,

b - okres budowy w latach,

r - współczynnik zamrożenia (stopa procentowa).

Oczywiście wzór ten musi być zmodyfikowany, ponieważ budowa trwa najczęściej wiele lat i w każdym roku budowy mogą być wydatkowane różne wielkości nakładów w trakcie budowy, np.:

A - w początkowych latach budowy wydatkuje się nakłady najmniejsze, a w końcowych –najmniejsze.

B - w początkowych latach budowy - największe, a w końcowych - najmniejsze.

C - w każdym roku budowy wydatkuje się podobne wielkości nakładów.

W wariancie A występuje łączne zamrożenie najmniejsze, natomiast w wariancie B –największe, ponieważ największe porcje nakładów z początkowych lat budowy zamrożone są najdłużej, a najmniejsze z końcowych lat budowy - najkrócej (w wariancie A odwrotnie). W czasie, kiedy robimy rachunek w fazie programowania inwestycji, nie znamy jeszcze praktycznie rozkładu nakładów w trakcie budowy, stąd przyjmuje się dla uproszczenia wariant C, tzn. zakłada się, że w każdym roku budowy wydatkuje się podobne wielkości nakładów. Wówczas wzór na zamrożenie nakładów inwestycyjnych w trakcie budowy przedstawić się będzie następująco:

z=I*(b*r/2).

W rachunku efektywności inwestycji w ujęciu rocznym wielkość zamrożenia powiększa nakłady inwestycyjne:

J=I+z=I+I*(b*r/2), stąd:

J=I*(1+(b*r/2)),

gdzie:

J - nakłady inwestycyjne z zamrożeniem.

11. Ocena względna wariantów technologicznych w rachunku rocznym:

Porównanie czegoś względem czegoś innego (jeden wariant względem innego). Spośród tych wariantów wybieramy najlepszy, ale dla wariantu trzeba znać:

- I (nakłady inwestycyjne bez zamrożenia),

- n = 1/s (okres eksploatacji),

- KB (koszty bieżące eksploatacji),

3

- V ( efekt użytkowy, jaką wielkość produkcji maszyna w ciągu roku wypracuje, wydajność).

Przypadek A (najkorzystniejszy): I1 > I2, n1 = n2, Kb1 > Kb2, V1 = V2

Wybieramy wariant II. (podobne możliwości techniczne V, podobny okres eksploatacji, mniejsze nakłady inwestycyjne, mniejsze koszty bieżące).

Przypadek B: I1 > I2, n1 = n2, Kb1 < Kb2, V1 = V2;

Wariant 1 wymaga większych nakładów inwestycyjnych, ale mniejszych rocznych kosztów eksploatacji.

I1 - I2 =∆I - pozwala to na uzyskanie rocznej obniżki kosztów w porównaniu z wariantem 2.

Kb2 – Kb1 = ∆K, ∆K×n > ∆I, n > ∆I /∆K, n = 1/s, s < ∆K/∆I;

Szukamy wariantu gdzie: D

≥

×

CZB 0 ⇒ I(r +s) ≥0; I+J×r×n+Kb n → min - tak też możemy szukać wariantu korzystnego.

Przypadek C: I1 > I2; n1 > n2; Kb1 < Kb2; V1 = V2;

Trzeba to porównać w rachunku rocznym. I/n+I×r+K

→

b → min, I(s+r)+Kb

min – z tego wybieramy wariant.

Przypadek D: I1 > I2; n1 > n2; Kb1 < Kb2; V1 > V2;

Trzeba przeliczyć jakie będą pełne koszty w przeliczeniu na 1 szt.: [I(s+r)+Kb]/V → min, wskaźnik efektywności – Eb=[I(s+r)+Kb]/V → min

– uzyskujemy koszt jednostkowy.

12. Ocena względna wariantów inwestycyjno – produkcyjnych w rachunku rocznym:

Ebpj=[Jp*(r+s)+Kbp]/P → min,

Ebpj - jednostkowy wskaźnik efektywności bezpośredniej w zł,

Jp - nakłady inwestycyjne z zamrożeniem,

P - wielkość produkcji w jednostkach naturalnych,

Kbp - koszty bieżące eksploatacji,

S - średnia ważona stopy amortyzacji.

Określa się odpisy amortyzacyjne:

∑A=I1*s1+ I2*s2+…+In*sn – suma odpisów (roczny koszt amortyzacji).

Średnią ważoną stopę amortyzacji określa się ze wzoru: s=∑A/∑J.

Omawiany wzór przy zmiennych parametrach Jp, Kbp, P może posłużyć do analizy wielu wariantów inwestycyjnych i produkcyjnych. Dla każdego z wariantów określamy Pe, Ve, Pm, Vm, Pgr, Vgr, z Ebpj uzyskujemy koszt produkcji jednej sztuki. Pe, Ve - potrzebna (postulowana) produkcja, czyli wydajność, Pm, Vm – max wydajność urządzenia (max możliwa produkcja), Pgr, Vgr - minimalna graniczna wielkość produkcji (min z punktu widzenia kosztów).

Vgr≤ Ve≤ Vm –w przypadku urządzenia, Pgr≤ Vgr - w przypadku produkcji. Produkcję max określi popyt na rynku. Współczynnik efektywności powinien być wyznaczany dla wielkości produkcji postulowanej E=[J*(r+s)+Kb]/Pe → min. Jest to ocena względna jednego wariantu względem drugiego.

13. Długookresowy rachunek dyskontowy i przykłady jego zastosowania:

Odsetki - dochód, który przynosi fundusz. Odsetki od 100zł za rok nazywamy stopą procentową; r- jednostkowa stopa procentowa.

Oprocentowanie proste - jeżeli dołączone odsetki do funduszu nie są oprocentowane w następnych latach.

Oprocentowanie składane - odsetki są doliczane do funduszu podlegającego oprocentowaniu. Np. po roku J1=J+J*r=J(1+r), po 2 latach J2=J+J*r+(J+J*r)*r=J(1+r)2, po t latach Jt=J(1+r)t - procent składowy. Wartość początkowa funduszu J przy oprocentowaniu składowym w ciągu t lat = Jt. (1+r)t - czynnik oprocentowujący.

Dyskontowanie - ustalenie wartości początkowej funduszu na podstawie jego wartości końcowej.

Dyskonto - to różnica między wartością końcową a początkową funduszu: D=Jt-J.

Zdyskontowana wartość funduszu Jt wynosi Jt=J(1+r)t.

Określona wartość początkowa funduszu: J=Jt/(1+r)t=Jt*1/(1+r)t=Jt*at, at – współczynnik dyskontujący (zawsze >1).

Długookresowy rachunek dyskontowy może być stosowany:

a) dla oceny bezwzględnej efektywności danej inwestycji,

b) dla oceny względnej wariantów technologicznych,

c) dla oceny porównawczej wariantów inwestycyjno - produkcyjnych.

Ocena względna:

E=[∑at(Jt+Kt)]/[∑at*Pt] → min,

gdzie:

E - wskaźnik efektywności względnej w ujęciu wieloletnim,

Jt - nakłady inwestycyjne poniesione w kolejnych latach okresu obliczeniowego,

Kt - koszty bieżące poniesione w kolejnych latach okresu obliczeniowego,

Pt - wielkości produkcji poniesione w kolejnych latach okresu obliczeniowego.

M=b+n,

b - okres budowy w latach inwestycji,

n - odwrotność średniej ważonej stawek amortyzacji n=1/s.

Ocena bezwzględna:

E=∑at(Wt-Jt-Kb)≥0 - formuła różnicowa,

Wt – wartość produkcji,

Jt - nakłady inwestycyjne,

Kt - koszty bieżące,

E=[∑at(Wt-Kt)]/[∑at*Jt]≥1 - formuła ilorazowa.

14. Ocena bezwzględna wariantu inwestycyjnego w rachunku rocznym:

Istnieją konkretne kryteria, które musi spełniać dany wariant by brać go pod uwagę.

I sposób - porównanie efektywności bezpośredniej z ceną.

4

II sposób - znając wielkość produkcji i cenę rynkową, porównuje się warianty z ceną rynkową: Er=[J*(r+s)+Kb]/P*c=[J*(r+s)+Kb]/Wg≤1,

Er - efektywność rynkowa,

P*c - wartość globalna.

III sposób - określenie wielkości rocznego zysku:

Z=P*c-J(r+s)-Kb=Wg-J(r+s)-Kb>0 → max,

Od wartości produkcji odejmuję pełne koszty produkcji =zysk. Na podstawie tego można określić Pgr, kiedy produkcja jest nieopłacalna.

IV sposób - obliczenie granicznego wariantu wielkości produkcji:

Pgr*c-J(r+s)-Kb=0,

Pgr*c-J(r+s)-Kbj*Pgr=0,

Pgr=J(r+s)/(c-Kbj),

licznik - koszty stałe,

mianownik - zysk jednostkowy.

V sposób - określamy graniczne max koszty produkcji:

Wg-J(r+s)-Kb≥0,

Kb - koszty bieżące,

Wg=J(r+s)+Kb - dla granicznego przypadku - wielkość produkcji [J(r+s)+Kb]/P=c.

15. Kryterium rodzajowe podziału kosztów:

Podaje koszt dla całego przedsięwzięcia, przedsiębiorstwa:

a) Grupuje on jednorodne składniki kosztów, które z punktu widzenia danego przedsiębiorstwa stanowią proste elementy procesu pracy, b) Umożliwia wyodrębnienie kosztów pracy żywej i uprzedmiotowionej.

Dzieli koszty na 15 składników:

1. Koszty amortyzacji - amortyzacja środków trwałych stanowiących własność przedsiębiorstwa.

2. Koszty zużytych materiałów i przedmiotów nietrwałych - materiały, koszty zużyte w ramach działalności , elementy prefabrykowane, opakowania, części zamienne (coś co leży na budowie np. cement to nie jest koszt, dopiero po włączeniu do procesu produkcyjnego).

3. Koszty energii - zużycie zakupionej z zewnątrz energii elektrycznej, cieplnej, gazu, wody, sprężonego powietrza.

4. Usługi transportowe - opłaty za przewozy ładunków obcym transportem, opłaty za czynności ładunkowe i składowanie, opłaty za wynajem bocznic, kontenerów.

5. Usługi remontowe - opłaty za wykonanie przez inne podmioty gospodarcze remontów bieżących, średnie i kapitalne własnych i obcych środków trwałych.

6. Usługi sprzętowe - usługi sprzętu budowlanego wykonane przez obce podmioty gospodarcze, opłaty za wynajem sprzętu (np. bez operatora).

7. Inne koszty materialne - konserwacja środków trwałych, naprawy środków nietrwałych, koszty usług pocztowych, telekomunikacyjnych, opłaty za odzież ochronną, koszty funduszu reprezentacyjnego.

8. Wynagrodzenia objęte funduszem płac - wynagrodzenia w gotowce lub naturze (deputat), wypłacone z osobowego funduszu płac.

9. Wynagrodzenia nie objęte funduszem płac - nagrody pieniężne, wynagrodzenia za praktyki, stypendia, zapomogi, za wynalazki pracownicze.

10. Narzuty na wynagrodzenia - odpisy na fundusz emerytalny, rentowy i powypadkowy, składki na FAZ - fundusz aktywizacji zawodowej.

11. Podróże służbowe - koszty diet, przejazdów, kilometrówek, noclegów, delegacji.

12. Odpisy na fundusze specjalne - odpisy na fundusze socjalne (kolonie, wczasy, bony towarowe) i mieszkaniowe (remont), postępu technicznego.

13. Podatki - od nieruchomości, drogowy, gruntowy.

14. Usługi bankowe - odsetki od kredytów, bankowe prowizje, opłaty manipulacyjne.

15. Inne usługi niematerialne - koszty patentów, licencji, prac badawczych, promocje.

16. Kryterium kalkulacyjne podziału kosztów:

Grupa I - koszty bezpośrednie - w sposób jednoznaczny można przypisać, na podstawie danych źródłowych, efektom pracy: 1) Koszty materiałów bezpośrednich - prefabrykaty, półfabrykaty zużyte w ramach działalności budowlano – montażowej, w tym także wyroby własnej produkcji pomocniczej,

2) Koszty zakupu – także koszty sprowadzenia materiałów od dostawcy bądź producenta na plac budowy,

3) Koszty robocizny bezpośredniej - płace i narzuty na płace - tylko dla pracowników zatrudnionych na placu budowy przy wykonywaniu robót. Dodatki za kierowanie brygadami, płace uzupełniające (wynagrodzenia za urlopy),

4) Koszty pracy sprzętu i transportu technologicznego – w ramach placu budowy,

5) Inne koszty bezpośrednie - koszty usług obcych wykonanych przez obcego podwykonawcę, badania, ekspertyzy, dodatkowe koszty związane z pracą w warunkach zimowych.

Grupa II - koszty pośrednie, których nie potrafimy w sposób bezpośredni, jednoznaczny przypisać efektom pracy: 1) Koszty zarządu - płace i narzuty na płace pracowników zarządu, koszty delegacji i przejazdów, koszty eksploatacji samochodów służbowych, koszty utrzymania obiektów ogólnego przeznaczenia, pozostałe koszty zarządu,

2) Koszty ogólne budowy - płace i narzuty na płace pracowników nadzoru budowy, zużycie zaplecza, sprzętu, koszty BHP, koszty zatrudnienia pracowników zamiejscowych,

3) Inne koszty nieprodukcyjne (nie uwzględniamy ich w cenie kosztorysowej) - koszty robót poprawkowych, przestojów ludzi i sprzętu.

17. Dlaczego wzrost wielkości produkcji powoduje obniżkę jednostkowego kosztu produkcji:

O obniżce jednostkowego kosztu produkcji przy wzroście wielkości produkcji decydują koszty zmienne. Koszty zmienne to takie, które potrafimy wyrazić jako funkcję wielkości produkcji. Koszty zmienne dzielimy na:

a) proporcjonalne - koszty rosną wprost proporcjonalnie do wielkości produkcji ⇒ koszt jednostkowy = constans, 5

b) progresywne - koszty rosną szybciej niż wielkość produkcji ⇒ koszt jednostkowy rośnie,

c) degresywne – rosną wolniej niż wielkość produkcji ⇒ koszt jednostkowy maleje,

d) regresywne – rosną, gdy produkcja maleje.

90% kosztów zmiennych ma charakter kosztów zmiennych degresywnie.

Większość kosztów ma charakter kosztów zmiennych, więc również koszty działalności przedsiębiorstw mają charakter kosztów zmiennych degresywnie. Zatem jeżeli chcemy obniżyć koszt jednostkowy to musimy dążyć do wzrostu produkcji.

18. Przeprowadzić analizę kosztów własnych w układzie kalkulacyjnym:

Wymagania, aby z analizy można wyciągnąć poprawne wnioski:

a) analiza z co najmniej 3 lat,

b) w okresie objętym analizą nie mogą nastąpić istotne zmiany w asortymentowej strukturze produkcji - przedsiębiorstwo nie mogło nagle zmienić swojego charakteru,

c) w okresie objętym analizą nie mogły nastąpić zmiany cen, taryf, stawek. Jeżeli one następują stosujemy współczynniki przeliczeniowe inflacji.

Analiza kosztów polega na:

1) Porównaniu kosztów rzeczywiście poniesionych w okresie z kosztami planowanymi do poniesienia oraz z kosztami poniesionymi w latach poprzednich,

2) Porównanie dynamiki całkowitych kosztów własnych z dynamiką produkcji oraz dynamiki poszczególnych rodzajów kosztów wchodzących w skład całkowitych kosztów własnych i dynamiką produkcji (dynamika - tempo zmian, przychód - wartość produkcji), 3) Ustalenie wskaźników struktury całkowitych kosztów własnych,

4) Rozpoznanie przyczyn odchyleń wskaźników dynamiki i struktury,

5) Porównanie struktury kosztów badanego przedsiębiorstwa ze strukturą kosztów przedsiębiorstw podobnych.

19. Scharakteryzować koncepcję zrównoważonego rozwoju:

Sustainable Development (samopodtrzymujący się rozwój) - proponuje koncepcję zasad użytkowania zasobów.

O poziomie rozwoju decydują wskaźniki (odrzuca niemiarodajny w wg zasad SD PKB):

- wzrost realnego dochodu na osobę,

- poprawa stanu zdrowia i poziomu wyżywienia,

- dostęp do zasobów naturalnych,

- wzrost poziomu wykształcenia.

Kategoria zasobów kapitału naturalnego - fizycznie ujęta wielkość zasobów naturalnych. Zakłada się, że ten zasób powinien być niezmienny bo mówi o sprawiedliwości międzypokoleniowej. Z zasady stałości wynikają „reguły zarządzania”:

- stopa eksploatacji zasobów odnawialnych nie może przekroczyć stopy ich regeneracji,

- ilość odpadów odprowadzanych do atmosfery nie powinna przekroczyć jego zdolności asymilacyjnych,

- w przypadku zasobów nieodnawialnych nie powinno się ich wykorzystywać, ale jest to niesprawiedliwe dla nas. Dlatego wprowadzono inwestycje kompensacyjne - mniej zasobochłonne.

Zasady użytkowania środowiska i zasobów w odniesieniu do:

1. Fizycznych rozmiarów nakładów w gospodarce - ograniczyć ilość zużywanych zasobów i dążyć do maksymalizacji wielkości efektu ekonomicznego osiąganego przy danym przepływie zasobu,

2. Eksploatacji zasobów odnawialnych - powinna odbywać się na poziomie gwarantującym maksymalny ich trwały przychód i przeciwdziałanie ich wyczerpaniu się,

3. Zasoby nieodnawialne - utrzymywać ogólny zasób kapitału naturalnego i eksploatować je w takim tempie w jakim powstają ich substytuty.

20. Cele i zakres analizy ekonomicznej w etapie programowania i projektowania inwestycji:

f. przygotowania inwestycji do realizacji

a). programowanie inwestycji (ok. 60% efektów przy analizie).

- ustalenie stopnia potrzeby produkcyjnej (usługowej, technicznej) podjęcia danej inwestycji, przy uwzględnieniu oceny wielokryterialnej, w tym możliwości uniknięcia strat w innych dziedzinach;

- ustalenie celowości ekonomicznej i stopnia efektywności ekonomicznej (kierunek optymalizacji: maksymalizacji efektów);

- określenie granicznych efektów użytkowych Pgr=J(r+s)/(C-Kbj);

- ustalenie wielkości potrzeby produkcyjnej (w czasie) w oparciu o przeprowadzone rachunki bilansowe i optymalizacyjne w szerszych układach technicznych i przestrzennych;

- określenie górnej granicy możliwości produkcyjnej (mocy produkcyjnej, wydajności urządzeń) z punktu widzenia techniczno -

produkcyjnego i ekonomicznego;

- ustalenie skali granicznych (górnych) wielkości nakładów inwestycyjnych z punktu widzenia efektywności ekonomicznej.

b). projektowanie inwestycji (ok. 20% efektów przy analizie) - poszukiwanie i ocena wariantów rozwiązań danego z etapu programowania celu produkcyjnego.

21. Cele analizy na etapie realizacji inwestycji:

Niezbędna jest bieżąca kontrola, aby założenia, na których oparto wyliczenia efektywności inwestycji w etapie programowania i projektowania, zostały dokładnie wykonane. Dotyczy to zarówno wielkości nakładów jak i planowanych efektów użytkowych. Istotny jest w analizie element czasu realizacji inwestycji oraz osiągnięcia zamierzonych efektów użytkowych (technicznych i produkcyjnych) i związane z tym faktyczne zamrożenie nakładów inwestycyjnych w fazie budowy i osiągania pełnej zdolności produkcyjnej obiektu. Analiza ekonomiczna w fazie realizacji inwestycji musi zapewnić wykonanie danego zamierzenia technologicznego możliwie najmniejszym w danych warunkach kosztem przy zachowaniu obowiązujących normatywnych okresów budowy. Podstawowe kryterium wyboru to minimalizacja kosztów wykonawstwa robót przy zadanych z fazy programowania efektach użytkowych i nakładach inwestycyjnych. Analiza ekonomiczna w fazie realizacji inwestycji powinna być przeprowadzona przede wszystkim w etapie przygotowania organizacyjnego robót, 6

gdyż istnieje jeszcze możliwość wyboru wariantów technologicznych wykonawstwa inwestycji. Rola i zakres tej analizy zwiększa się w miarę powiększania skali obiektów i przedsięwzięć inwestycyjnych. W przypadku realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych o dużej skali nie wystarcza już prosty rachunek porównawczy wariantów wykonawstwa inwestycji, przeprowadzony w wstępnej fazie realizacji inwestycji.

Niezbędny jest szerszy rachunek optymalizacyjny, uwzględniający czas i koszty budowy zarówno obiektu inwestycyjnego, jak i inwestycji towarzyszących i pośrednich, wykonywany już w fazie programowania inwestycji, ze względu na duże zamrożenie nakładów inwestycyjnych w trakcie budowy. W optymalizacji czasu i kosztów budowy dużych przedsięwzięć inwestycyjnych mogą mieć zastosowanie metody analizy sieciowej, stosowane już z dużym powodzeniem zwłaszcza w branżach przemysłowych i budownictwie.

22. Przedstawić i opisać etapy analizy modelowej złożonych systemów gospodarczych:

Etap 1 - (programowanie danych) - określenie listy czynników wpływających na dane zjawisko (układ), tj. czynników, które są rozpoznane i które można by analizować - wstępny model teoretyczny - programowanie badań; Model ten wymaga zaangażowania danej liczby specjalistów, tworzą oni wstępną hipotezę modelu, aby określić sprężenie naszego modelu z innymi czynnikami.

Etap 2 – (wybór czynników do badań) - wybór czynników najważniejszych, które w danych warunkach odgrywają podstawową rolę, ale równocześnie możliwych do analizy ze względu na szereg ograniczeń – wstępny uproszczony (praktyczny) model badanego zjawiska (układu); Badanie ich nie może być zbyt czasochłonne i nie może pochłaniać zbyt dużych nakładów. Na wybór czynników będzie miała wpływ możliwość korzystania z istniejących programów komputerowych, itp

Etap 3 – (analiza i ocena jednokryterialna) - analiza zmienności każdego badanego czynnika i określenie granic tej zmienności - analiza i ocena jednokryterialna - modele jednoczynnikowe;

Etap 4 – (analiza i ocena wielokryterialna) - badanie powiązań i ilościowych zależności między określonymi zmiennymi czynnikami przy dążeniu do ujęcia tych zależności w formie uproszczonych modeli - analiza i ocena wielokryterialna - modele wieloczynnikowe; Etap 5 – (analiza i ocena wieloszczeblowa) analiza procesów rozwojowych całego badanego układu oraz określenie ograniczeń w danych warunkach i na poszczególnych etapach (poziomach) rozwoju - analiza i ocena wieloszczeblowa - wieloczynnikowe modele dynamiczne.

23. Wskaźniki efektywności ekonomicznej:

1 - kwota zysku (podstawowy wskaźnik, miernik oceny);

2 – rentowność (relacja % pomiędzy wynikiem finansowym przedsiębiorstwa a kosztami własnymi sprzedaży):

Rb=(P-K)/K*100% - rentowność brutto, P-K - zysk;

Rs=Z/S*100% - rentowność sprzedaży, Z-zysk, S - koszty własne sprzedaży;

Rp=Z/lz*100% -rentowność pracy, lz - liczba zatrudnionych;

3 - stopa zysku Sz=Zn/(Mt+M0)*100%;

4 - wskaźnik poziomu kosztów - jest to relacja % kosztów do wartości produkcji Pk=K/P*100%, P - wartość produkcji; 5 - wskaźnik akumulatywności - relacja % pomiędzy akumulacją finansową a wartością brutto środków trwałych, bądź między akumulacją finansową a wartością globalną wynagrodzeń.

24. Wskaźniki efektywności czynników produkcji:

1) Produktywność środków trwałych - relacja % pomiędzy wartością produkcji wykonanej przy użyciu środków trwałych do wartości tego zasobu środków trwałych;

2) Kapitałochłonność wzrostu produkcji - relacja % pomiędzy wzrostem wartości brutto środków trwałych a przyrostem produkcji uzyskanym przez przedsiębiorstwo;

3) Pracochłonność - relacja % pomiędzy nakładami pracy żywej a wielkością produkcji uzyskanej dzięki tym nakładom; 4) Płacochłonność - relacja % pomiędzy kwotą globalną wynagrodzeń a wartością produkcji;

5) Wydajność - relacja % pomiędzy wartością produkcji a nakładami pracy żywej;

6) Materiałochłonność - relacja % pomiędzy kosztem poniesionym z tytułu zużycia materiału do wartości produkcji.

25. Wskaźniki oceny działalności produkcyjnej oraz charakteryzujące zakłócenia i nieprawidłowości:

1) Obrót globalny przedsiębiorstwa;

2) Wartość produkcji budowlanej wykonana siłami własnymi;

3) Wartośc robót w toku;

4) Średni cykl budowy obiektu;

5) Wartość usług produkcyjnych;

6) Efekty rzeczowe (kubatura, sale lekcyjne, ilość łóżek);

Wskaźniki charakteryzujące zakłócenia i nieprawidłowości:

1) Suma kosztów i strat nieuzasadnionych;

2) Koszty robót poprawkowych liczone w % wartości produkcji;

3) Straty czasu pracy liczone w stosunku nominalnego czasu pracy;

4) Godziny nadliczbowe;

5) Zbędne zapasy materiałów;

6) Przekroczenie umownych cykli budowy;

7) Przeciętny stan przeterminowanych kredytów;

8) Liczba wypadków przy pracy.

26. Ocena systemów technicznych w rachunku zasobowym:

Systemy techniczne. (zgodnie z prakseologiczna zasadą oszczędności poszukiwana relacja Nj=Nglob/Eglob ->min)

w ujęciu zasobowym: Zj = Z/V -> min,

w ujęciu strumieniowym: Sj = S/V -> min,

Z – zasoby, S – strumienie, V – efekt użytkowy

1). Wskaźniki kapitałochłonności.

7

I (nakłady inwestycyjne/efekt użytkowy)

V

K b (koszty bieżące/efekt użytkowy)

V

I( r +s)+ K b (pełne koszty/efekt użytkowy)

V

2).

Mz/V - wsk. materiałochłonności w ujęciu zasobowym (w trakcie budowy)

Ms/V – wsk. materiałochłonności w ujęciu strumieniowym (w trakcie eksploatacji)

3).

Qz/V – wodochłonność – zużycie wody do budowy inwestycji

Qs/V – wodochłonność – zużycie wody w trakcie eksploatacji inwestycji

4).

Rz/V – pracochłonność – nakłady robocizny potrzebne w trakcie budowy inwestycji

Rs/V – pracochłonność – nakłady robocizny potrzebne w trakcie eksploatacji inwestycji

5).

Nz/V – energochłonność – energia potrzebna do zrealizowania danej inwestycji

Ns/V – energochłonność – energia potrzebna do eksploatacji danej inwestycji

27. Pojęcie zasobów i strumieni oraz potrzeba ich wielofunkcyjnego wykorzystania:

Zasoby – pojęcia bezczasowe, wielkości nie odniesione do określonego czasu, ale określone w konkretnym momencie czasu - tyle a tyle, co się teraz posiada.

Strumienie – mają wymiar czasowy - tyle a tyle na jednostkę czasu t lub okres ∆t. Strumienie są to więc „przypływy” jednostek.

Zasoby:

a) naturalne:

– przyrody nieożywionej (minerały, gleba, woda, powietrze),

– przyrody żywej (rośliny i zwierzęta),

b) sztuczne:

– materialne (kapitał trwały i finansowy),

- zasoby zależne od obecności człowieka (zanieczyszczenie, hałas, wibracja, odpady, śmieci, promieniowanie).

Kotarbiński wypowiedział się na temat wielofunkcyjnego gospodarowania zasobami. Wyróżnił 4 grupy:

a) energia – dążyć do skupienia czynności w ten sposób, aby robiąc jedno robić wiele za jednym zamachem,

b) materia – wykorzystywać dany przedmiot dla wielu niezależnych celów,

c) czas – aby w danym odcinku czasu wykonać więcej niż jedną czynność,

d) przestrzeń – gospodarować każdą przestrzenią tak aby służyła wielu celom.

28. Metoda ekonomiczno – ekologiczna oceny systemów przestrzennych:

I faza – parametryzacji - ocena względnych wszystkich zasobów i systemów technicznych związanych z danym systemem przestrzennym.

Analizujemy wszystko, co się znajduje na danym terenie („inwentaryzacja” terenu na wszelkie sposoby), ZF = Z/F, SF = S/F; II faza – optymalizacji – ocena bezwzględna, efektywnościowa badanych systemów przestrzennych;

Dokonanie ocen bezwzględnych i efektywnościowych. Zbadanie efektów wynikających z poniesionych nakładów na dany system przestrzenny.

Ej = E/N – efekt jednostkowy

E – wartość dodana brutto wytwarzana na terenie systemu przestrzennego przez wszystkie gałęzie gospodarki

N – nakłady globalne

1). e1= Wdb/M [zł/1mieszkańca] M-w przeliczeniu na 1 mieszkańca

2). e2= Wdb/I [zł/zł] I-nakłady inwestycyjne poniesione na zagospodarowanie systemu przestrzennego

3). e3= Wdb/F [zł/1km2] F- wielkość systemu przestrzennego

Określa się w jakim procencie PKB uczestniczy region. Ocena efektywnościowa polega na określeniu jakie efekty uzyskuje się przy zagospodarowaniu systemu przestrzennego i jakie poniesiono przy tym nakłady. Określa się nakłady uzyskiwane przez skarb państwa na zagospodarowanie systemów przestrzennych.

29. Specyfika infrastruktury technicznej:

Infrastruktura techniczna - wiąże od strony rzeczowej wszystkie systemy przestrzenne, stanowi sumę warunków niezbędnych do rozpoczęcia działalności produkcyjnej;

- sieci i urządzenia energetyczne (elektroenergetyczne, gazowe, ciepłownicze)

- systemy i urządzenia komunikacyjne i transportowe (linie tram., lotniska, drogi)

- systemy wodno gospodarcze (systemy wodne, melioracyjne, kanalizacyjne)

- systemy i urządzenia telekomunikacyjne

- systemy i urządzenia infrastruktury komunalnej (parki, place zabaw, oczyszcz ścieków, składowiska odpadów);

Urządzenia publiczne umożliwiające rozwój gospodarczy i życia społecznego wznoszone z innych powodów niż osiąganie przyrostu gospodarczego i rentowności:

- administracja publiczna, porządek publiczny i obrona;

- transport i komunikacja

- zaopatrzenie w wodę i energie

- ochrona środowiska i poprawa warunków życiowych

- kształcenie, nauka, kultura i wypoczynek

- ochrona zdrowia i spraw socjalnych

- budownictwo mieszkaniowe

Urządzenia i systemy infrastruktury technicznej dzielimy na 3 grupy:

8

a). urządzenia centralne – oczyszczalnie ścieków, zbiorniki wodne, elektrownie, elektrociepłownie;

b). magistrale – podsystemy transportu doprowadzania bądź przerzutu;

c). sieć rozdzielcza – podsystemy rozprowadzania;

*a) i b) – wykorzystanie wielofunkcyjne

Wszystkie sieci infrastruktury technicznej powinny tworzyć jeden zintegrowany system obsługi danego systemu przestrzennego.

30. Podstawowe części biznes planu przedsięwzięć niedochodowych:

1) Zarządzanie przedsiębiorstwem (podaje się kto będzie inwestorem, kto będzie zarządzał w fazie eksploatacji) – najczęściej konkretne przedsiębiorstwo,

2) Opis produktów lub usług – dokonujemy opisu od strony prawnej, technicznej i technologicznej - kto jest właścicielem, 3) Charakterystyka prawna, techniczna i technologiczna. Opisanie własności prawnej. Techniczna – parametry,

4) Badanie rynku i analiza marketingowa z punktu widzenia odbiorców (konsumentów) produktów i usług. Charakterystyka odbiorców (nabywców), zapotrzebowanie na usługi (produkty), segmentacja (zróżnicowanie), promocja,

5) Analiza marketingowa uwzględniająca powiązanie organizacji niedochodowych z donatorami. Opisujemy jakie będą przewidywane nakłady inwestycyjne, i który donator w jakim momencie będzie partycypował,

6) Wyposażenie i projekty techniczne przedsiębiorstwa, organizacji, przedsięwzięcia,

7) Zagadnienia prawne. Zezwolenie na budowę, uwarunkowania prawne przedsiębiorstwa. Zezwolenie na budowę jest ważne przez 2 lata.

8) Sprawy finansowe i ocena ekonomiczna przedsięwzięcia; podajemy szczegółowo źródła finansowania w czasie eksploatacji i realizacji, przewidujemy przepływ gotówki, ceny i opłaty, przedstawiamy rachunek ekonomiczny w powiązaniu z analizą marketingową i rachunek zasobowy,

9) Ceny i opłaty. Podaje się w jakim stopniu będzie partycypował przeciętny użytkownik, a w jakim stopniu będzie to dotowane, 10) Rachunek wyników ekonomicznych.

31. Rachunek efektywności inwestycji modernizacyjnej:

Inwestycje modernizacyjne są z grupy inwestycji rozwojowych. Są to jedne z najbardziej złożonych inwestycji. Rachunek efektywności ma charakter przyrostowy.

1. Wskaźnik efektywności modernizacji formuła uproszczona

−

E

W K b

=

≥ 1

J (r +s)+ Br

1

B – nakłady na środki obrotowe potrzebne do rozpoczęcia działalności produkcyjnej

2. Wskaźnik efektywności modernizacji w ujęciu rocznym.

−

−

E

W K

U

b

0

=

≥ 1

(J − Z)(r +s)+ Br

W - wartość produkcji układu produkcyjnego po modernizacji

Kb – koszty bieżące produkcji i ukł. produkcyjnego po modernizacji

U0 – różnica między wartością produkcji, a kosztami bieżącymi produkcji układu przed modernizacją U0=W0-Kb0

J – nakłady inwestycyjne

Z – wartość majątku produkcyjnego, który ma być wycofany na skutek modernizacji, wyceniona wg cen rynkowych jakie przewiduje się uzyskać z jego sprzedaży do dalszego użytkowania bądź na złom;

3. Formuła dyskontowa rachunku modernizacyjnego

m

u

∑ a ( W − K ) − ∑ a ⋅U

t

t

t

t

t

E

t 1

=

t=0

=

≥

m

1

∑ a

−

t ( I t

Z t )

t=0

1

a =

- współczynnik dyskontowy

t

t

1

( + r)

Wt – wartość produkcji po modernizacji układu w kolejnych latach jego eksploatacji

Kt – koszty bieżące produkcji układu po modernizacji

Ut – różnica między wartością prod. a kosztami bieżącymi w kolejnych latach eksploatacji, gdyby ukł. produkcyjnego nie modernizowano Zt – wartość majątku produkcyjnego wycofanego z eksploatacji w kolejnych latach modernizacji

u≤m

U0 <0 – nie uwzględnia się

32. Rachunek efektywności inwestycji w wyniku modernizacji majątku:

W wyniku modernizacji majątku uzyskujemy:

- przyrost wielkości produkcji,

- obniżkę kosztu jednostkowego produkcji,

- efekt restytucyjny – przedłużenie okresu eksploatacji danego układu.

Dla realizacji wybieramy ten wariant gdzie E = max. Im E większe, tym lepiej. Zawsze musi być co najmniej równe 1.

Te 3 efekty nie muszą wystąpić równocześnie. 3 wystąpi gdy wydłużymy okres eksploatacji linii. Gdy u=m to efekt 3 nie wystąpi.

9