nauczyciel mianowany wychowania przedszkolnego
Przedszkole Miejskie nr 21
Leszno
Percepcja słuchowa – istota, przyczyny, przejawy zaburzeń.
Słuchem nazywamy wrażliwość na fale dźwiękowe, które stanowią bodziec
pobudzający narząd słuchu. Słuch jest obok wzroku drugim podstawowym zmysłem umożliwiającym orientację w otoczeniu i przystosowanie się do niego. Słuchem rozpoznajemy zjawiska i obiekty na podstawie wydawanych przez nie dźwięków, możemy określić ich położenie i stan. Wiąże się ze zdolnością mówienia i słyszenia mowy innych, co ułatwia wymianę myśli, nabywanie wiadomości i ogólny rozwój władz umysłowych. Słuch odgrywa wielką rolę w tworzeniu i odbieraniu wartości kulturowych, jak muzyka, śpiew, poezja. Sprawność narządu słuchu jest szczególnie ważna u dziecka, gdyż warunkuje to nie tylko prawidłowy rozwój głosu i mowy oraz opanowanie odpowiednich form językowych, ale wpływa również w sposób
decydujący na ogólny rozwój dziecka. Prawidłowy słuch jest niezbędny do tworzenia w ośrodkowym układzie nerwowym fizjologicznych procesów integrowania,
abstrahowania oraz wykształcenia mowy wewnętrznej, która jest podstawą procesu myślenia.
Uszkodzenie słuchu uniemożliwia prawidłowy rozwój mowy i sprawności
językowych, zaburza rozwój intelektualny, emocjonalny i społeczny. Ocena zaburzeń słuchu, od której uzależnione jest leczenie i postępowanie rehabilitacyjne, musi się opierać nie tylko na określeniu wielkości niedosłuchu i lokalizacji jego przyczyny, lecz także na ustaleniu stopnia rozwoju ruchowego i intelektualnego oraz stanu rozwoju mowy. Inne jest postępowanie w przypadkach utraty słuchu przed rozwojem mowy (głuchota prelingwalna) i po opanowaniu mowy (głuchota postlingwalna). Inaczej przebiega rehabilitacja u dziecka tylko z zaburzeniami słuchu i inaczej, gdy łączy się ono z upośledzeniem umysłowym lub schorzeniami ośrodkowego układu nerwowego (mózgowe porażenie dziecięce itp.). Każdy więc ubytek słuchu w wieku dziecięcym wpływa, w zależności od głębokości, charakteru i czasu jego powstania, w sposób
negatywny na rozwój wielu czynności psychicznych, intelektualnych, zachowania, poznawczych, powodując znaczne upośledzenie pozycji dziecka niedosłyszącego, szczególnie głuchego, w świecie słyszących. Z tych względów każde, nawet niewielkie upośledzenie słuchu powinno być jak najwcześniej uchwycone, rozpoznane i
odpowiednio leczone oraz rehabilitowane. Niektóre typy zaburzeń słuchu mają charakter ustabilizowany, inne charakter postępujący, a inne jeszcze, szczególnie typu przewodnictwa rokują pomyślnie, jeżeli chodzi o poprawę słyszenia i wymagają leczenia operacyjnego.
Do najczęstszych przyczyn zaburzeń słuchu należą:
1. Czynniki dziedziczne:
− niedosłuch skojarzony z innymi wadami
− występujący rodzinnie
− odosobniona mutacja genetyczna
2. Czynniki działające w okresie ciąży:
− przebyte w czasie ciąży ostre infekcje i choroby zakaźne (szczególnie
wirusowe)
− leki
− przewlekłe choroby matki
− zaburzenia hormonalne
− zatrucia i narażenie na substancje toksyczne (rtęć, ołów, arsen, związki fosforu, siarki, rozpuszczalniki organiczne itd.)
− przewlekły hałas i wibracje
− promieniowanie radioaktywne
3. Czynniki okołoporodowe:
− wcześniactwo
− niska masa urodzeniowa
− niedotlenienie okołoporodowe i zamartwica
− choroby okresu okołoporodowego ( zakażenia, nasilona żółtaczka)
4. Czynniki działające w okresie wczesnodziecięcym:
− ciężkie zakażenia (posocznica, zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych)
− częste zapalenie uszu
− uraz głowy
− choroby neurologiczne
− leki i toksyny uszkadzające słuch (ototoksyczne)
Ze względu na stopień uszkodzenia słuchu możemy wyróżnić osoby
głuche, u których wada słuchu uniemożliwia opanowanie mowy w sposób naturalny.
Niesłyszący odbiera informacje drogą wzrokową. Dużą pomocą są aparaty słuchowe, uczą się mowy poprzez naśladownictwo. Osoby niedosłyszące to osoby, u których wada słuchu ogranicza odbiór mowy drogą słuchową. Odbiór informacji słownej jest pełniejszy przy zastosowaniu aparatu słuchowego. Osoby słabosłyszące mogą
opanować mowę ustną drogą naturalną, czyli poprzez słuch. Możemy wyróżnić dwa rodzaje niedosłuchu – niedosłuch przewodzeniowy – ucho wewnętrzne funkcjonuje bez zarzutu, dochodzi do uszkodzenia ucha środkowego w tym rodzaju mówi się, że są bardziej zmiany ilościowe a nie jakościowe tzn. mowa jest słyszalna wyraźnie, ale znacznie ciszej. Zazwyczaj nie występują zaburzenia równowagi. Niedosłuch można zniwelować zabiegami medycznymi np. usunięcie czopów woskowiny. Niedosłuch
odbiorczy – ucho zewnętrzne i środkowe funkcjonuje bez zarzutu natomiast źle funkcjonuje ucho wewnętrzne. Charakterystyczne jest to, że odbiór mowy jest osłabiony jak również zniekształcony. Zniekształcenie zależy od zaburzeń odbioru dźwięków poszczególnych. Osoby nie słyszą tego co mówią – mowa gardłowa , brak intonacji, ubezdźwięcznienie, zlewają się wyrazy. Mogą występować bardzo często zaburzenia błędnika i rokowania nie są korzystne tego niedosłuchu nie można cofnąć, należy zaopatrzyć w aparat słuchowy bądź uczyć rozumowania mowy z ust.
Natomiast mieszany niedosłuch ma w sobie elementy niedosłuchu
przewodzeniowego i odbiorczego.
Sprawnie działający narząd słuchu jest podstawą prawidłowego rozwoju
mowy. Za pomocą słuchu dziecko uczy się mowy od otoczenia i kontroluje własną fonację i artykulację. Dzieci głuche nie uczą się samodzielnie mówić, u dzieci niedosłyszących mowa rozwija się z opóźnieniem i w sposób nieprawidłowy (dyslalia audiogenne). Wymowa dziecka niedosłyszącego zależy od typu niedosłuchu.
Niedosłuch przewodzeniowy wpływa na gorsze odbieranie głosek: a, o, u, r, p, b, m, n, i one są także nieprawidłowo wymawiane. W niedosłuchu typu czuciowo –
nerwowego najgorzej słyszalne są głoski szczelinowe i zwartoszczelinowe. W ich
wymowie występują największe odchylenia gdyż ich artykulacja wymaga dużej precyzji. Również stopień niedosłuchu ma ogromny wpływ na rozwój mowy dziecka.
Upośledzenie słuchu do 20 dB nie wpływa w sposób zdecydowany na rozwój mowy, wymaga jednak wyjaśnienia i leczenia laryngologicznego. Niedosłuch w stopniu lekkim- do 40 dB -, powoduje już opóźnienie w rozwoju mowy, zwłaszcza, gdy jest stały i trwa od pierwszych miesięcy życia. Poszczególne stadia rozwoju mowy pojawiają się dużo później niż normalnie. Mowa jest niewyraźna, z licznymi błędami artykulacyjnymi. Niedosłuch średniego stopnia – 65dB- powoduje zawsze trudności w rozumieniu mowy. Rozwój mowy jest z reguły opóźniony, występują duże zaburzenia w artykulacji, trudności w tworzeniu pojęć i budowania wypowiedzi. Powyżej 80 dB
rozciąga się strefa milczenia. W procesie rozwoju mowy w grę wchodzi nie tylko ostrość słuchu i prawidłowa percepcja słuchowa, ale też zdolność różnicowania dźwięków, ich analizy i syntezy w korze mózgowej, czyli słuch fonematyczny.
Zaburzenia w rozwoju mowy są jednym z najważniejszych przejawów zakłóceń
percepcji słuchowej. Aby nauczyć się nowego słowa, dziecko po pierwsze, musi je prawidłowo usłyszeć, a po drugie, skojarzyć z odpowiadającymi mu desygnatami.
Proces różnicowania dźwięków, ich analizowanie i syntetyzowanie dokonuje się na poziomie kory mózgowej. Jeżeli słuchowe okolice kory mózgowej są uszkodzone lub też z innych powodów funkcjonalnie mniej sprawne, odbieranie i różnicowanie oraz syntetyzowanie dźwięków przebiega wadliwie. Nie należy mylić tej sytuacji z niedosłuchem, gdyż za niedosłyszące dziecko uważa się to, u którego część receptora analizatora słuchowego, (czyli ucho), względnie droga doprowadzająca, (czyli nerw słuchowy), są uszkodzone. Dzieci niedosłyszące źle odbierają dźwięki płynące ze zbyt dużej odległości lub wymawiane niezbyt głośno, ale jeżeli je usłyszą, potrafią je prawidłowo zróżnicować i dobrze wymówić. Dzieci z zaburzeniami analizy i syntezy słuchowej – odwrotnie; poszczególne dźwięki słyszą bardzo dobrze bez względu na odległość, natomiast z potoku dźwięków mowy nie potrafią wychwycić ich wszystkich po kolei i prawidłowo zróżnicować. Na plan pierwszy u takich dzieci wysuwają się trudności w czytaniu i pisaniu ze słuchu, które są najbardziej uchwytnym przejawem zaburzeń percepcji słuchowej. Przy dużych zaburzeniach dzieci upraszczają słuchowo i zniekształcają pisownię na, tyle, że wyrazy stają się w ogóle nie do odczytania.
Szczególne trudności sprawia dzieciom z zaburzeniami percepcji słuchowej
prawidłowe zmiękczanie, zwłaszcza poprzez znak zmiękczający, różnicowanie pisowni
„j” oraz „i”, odróżnianie samogłosek nosowych od zespołów dźwiękowych „on”, „om”.
Dzieci z zaburzoną percepcją słuchową w ogóle z ogromnym trudem uczą się
języków. W przypadkach bardzo poważnych zaburzeń analizy i syntezy słuchowej uczniowie nawet nie potrafią powtórzyć za nauczycielem trudniejszych wyrazów, a jeśli się ich nauczą, łatwo je zapominają. Z obniżeniem poziomu analizy i syntezy słuchowej łączy się zazwyczaj gorsza pamięć słuchowa. Toteż dzieci, o których mowa, wolniej się uczą, na przykład, tabliczki mnożenia, trudności im sprawia przyswojenie sobie pewnych ciągów słownych, takich jak dni tygodnia, miesiące, wolniej uczą się wierszy itp. Zaburzenia korowych funkcji analizatora słuchowego poprzez zaburzenia percepcji słuchowej i słuchowej pamięci mogą odbić się
niekorzystnie na poszczególnych sferach psychicznego rozwoju dziecka. Z reguły staja się przyczyną wielorakich jego szkolnych trudności.
Literatura:
Chlebińska Janina Anatomia i fizjologia człowieka; WSiP Warszawa 1986
Spionek Halina Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych;
Biblioteka Nauczyciela; PZWS Warszawa 1970
Mieszkowicz Marzena – neurologopeda Zaburzenia mowy – uwarunkowania
audiogenne. Lokalizowanie zaburzeń percepcji słuchowej w klasyfikacjach
zaburzeń mowy; artykuł
Wilczyska- Bogusławski Anna, Stopa Anna, Kurywczak Katarzyna
Interdyscyplinarna ocena opóźnionego rozwoju mowy; artykuł
Pod redakcją Antoniego Pruszewicza Zarys audiologii klinicznej; Wydawnictwo Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 1994
Pod redakcją Tadeusza Gałkowskiego, Zbigniewa Tarnowskiego, Tomasza
Zalewskiego Diagnoza i terapia zaburzeń mowy; Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej, Lublin 1993
Wyrażam zgodę na publikację pracy Percepcja słuchowa – istota, przyczyny,
przejawy zaburzeń na łamach Polskiego Portalu Edukacyjnego www.interklasa.pl