Uwagi szczegółowe przygotowania protokołu pomiarów, przebiegu ć wiczenia

i wykonania sprawozdania

Ćwiczenia wykonywane są zgodnie z harmonogramem wywieszonym w gablocie Laboratorium

(r ćwiczenia wykonywane zgodnie z podana data a nie "po kolei").

Przygotowanie do ćwiczenia.

Przed zajęciami, zadość wcześnie, grupa MUSI:

• wyodrębnić spośród swojego składu kierownika ćwiczenia oraz protokolanta.

Funkcjami tymi członkowie grupy powinni być obciążeni w miarę równomiernie; za

wykonanie sprawozdania może być więc odpowiedzialny protokolant (zawsze) oraz, w miarę

potrzeby, dodatkowa osoba

• mieć prawidłowo przygotowany protokół pomiarów

• mieć wypełnioną pierwszą stronę sprawozdania (dostępna w laboratorium)

Grupa, która nie będzie miała kierownika

NIE ZOSTANIE W DANYM DNIU DOPUSZCZONA DO ZAJĘĆ

Przed przystąpieniem do ćwiczenia grupa musi pozytywnie zaliczyć sprawdzian z teoretycznego

przygotowania do ćwiczenia. Sprawdzian może być w formie kartkówki lub dyskusji (pytania).

Materiały do przygotowania opisane są w skrypcie w części opisującej ćwiczenie oraz we

wstępie skryptu: Badania ogólne maszyn elektrycznych.

Grupa, której kierownik nie zaliczy części teoretycznej ćwiczenia (a więc grupa bez kierownika)

nie może być dopuszczona do zajęć.

Przygotowanie protokołu pomiarów

Za przygotowanie protokołu, wypełnienie 1-szej strony sprawozdania (dostępna w

Laboratorium) oraz wykonanie sprawozdania bezpośrednio odpowiedzialny jest protokolant

oraz, ewentualnie, osoby wskazane przez kierownika (grupę) przed ćwiczeniem.

Protokół z pomiarów stanowi odrębny dokument (1-sza kartka sprawozdania znajdzie się w

sprawozdaniu) potwierdzający i dokumentujący wykonanie ćwiczenia. Musi być więc kompletny:

mieć tytuł, spis grupy, datę, numerację stron i wypełniony niezmywalnymi pisakami (długopis).

Tym niemniej jest to „brudnopis”, a więc jego „staranność” może być mniejsza niż

sprawozdania.

Protokół powinien być zbiorem kartek formatu A-4 zawierającymi:

• tytuł i numer ćwiczenia

• datę wykonania pomiarów

• wszystkie dane identyfikujące grupę

• podpis protokolanta i datę wykonania pomiarów na każdej stronie

• informacje niezbędne do realizacji ćwiczenia takie jak stałe parametry pomiarów,

przedziały pomiarów itp. Powinny być one podkreślone tak, aby były widoczne na „pierwszy

rzut oka” jako informacje podstawowe. Umożliwi to nie tylko prawidłowe przygotowanie i

wykonanie pomiarów, ale wymusi interwencję protokolanta w przypadku, gdy parametry

pomiarów nie będą dotrzymywane

• układ połączeń narysowany na podstawie skryptu i posiadanych informacji. Układ ten w

trakcie wykonywania ćwiczenia powinien być modyfikowany na zgodny z realizowanym

podczas ćwiczenia tak, aby w sprawozdaniu nie było problemów z poprawnym

narysowaniem zrealizowanego układu połączeń

1 / 6

• prawidłowo przygotowane tabele pomiarowe. Wszystkie wyniki pomiarów muszą być

wpisywane w postaci stałej przyrządu i jego wychylenia w działkach. Nawet wówczas,

gdy stała wynosi 1. Tabele protokołu nie muszą (nie powinny) zawierać kolumn na wyniki

obliczeń (np przeliczone wartości U, I, cosφ, P, itp.). Należy zwrócić uwagę na możliwość

uproszczeń. Np. w układach trójfazowych do pomiaru 3 napięć można zastosować jedną

kolumnę na stałą i trzy kolumny na działki wychyleń przyrządów w poszczególnych fazach.

Wynika to stąd, że w układach symetrycznych - z jakimi będziemy mieli do czynienia -

różnice napięć czy prądów poszczególnych faz nie będą na tyle istotne, że zapisy wartości

będą wymagały różnych stałych. Jednak moc w układzie Arona wymaga stosowania dwóch

stałych przyrządu, bo w pewnych warunkach mogą się one różnić.

Tabele powinny być przejrzyste i „klarowne”. Tabele na większą ilość pomiarów dobrze jest

rysować przy poziomym ułozeniu kartki. Pod tabelami warto zostawić wolne miejsce tak, aby

można było zapisać wyniki większej ilości pomiarów - część wykonanych pomiarów może

być błędna i wymagać powtórki.

W tabelach nie powinno być poprawek odczytu. W przypadku pomyłki należy skreślić wiersz

z błędem a prawidłowe wyniki wpisać poniżej. Jest wtedy pewność, że poprawa nastąpiła w

trakcie przeprowadzania pomiarów a nie w trakcie ich opracowywania.

Należy zwrócić szczególną uwagę na to, że w skrypcie tabele pomiarowe

przedstawione są pod kątem sprawozdania. I stąd np. dopuszczalny w sprawozdaniu

zapis w uwagach: U=Un=220 V wymaga udowodnienia w protokole. A więc w protokole

muszą być odczyty wyników pomiaru (c, α) - wymagane są osobne kolumny, których nie ma

w przykładowej tabeli w skrypcie, do notowania napięcia w formie działek i stałej.

• wpisane przed przystąpieniem do łączenia układu dane znamionowe badanej i

współpracującej maszyny oraz aktualizowany na bieżąco spis przyrządów (typ, rodzaj,

klasa, zakresy, liczba działek, numer - można spisać czterocyfrową końcówkę numeru

inwentarzowego pamiętając, że powinien to być długi i trudny do odczytania numer

fabryczny). Dane te można wpisać do protokołu, jako brudnopisu, lub bezpośrednio na

posiadaną pierwszą stronę sprawozdania.

Po wykonaniu pomiarów, rozłączeniu układu i posprzątaniu stanowiska protokół z zakreślonymi

miejscami wolnymi w tabelach oraz 1-sza kartka sprawozdania muszą być podpisane przez

prowadzącego. Tak wykonana dokumentacja stanowi jednoznaczne potwierdzenie wykonania

pomiarów i podstawę do wykonania sprawozdania i zaliczenia ćwiczenia.

Protokół jest załącznikiem do sprawozdania.

Przebieg ćwiczenia

Grupa, której kierownik nie zaliczy części teoretycznej ćwiczenia nie może być dopuszczona do

zajęć.

Za pracę grupy zgodną z ustaleniami i poleceniami prowadzącego zajęcia odpowiedzialny jest

kierownik grupy. Kierownik ma obowiązek każdorazowo uzgadniać działania grupy z

prowadzącym zajęcia. Inicjatywa, co do realizacji ćwiczenia powinna być po stronie kierownika.

Prowadzący nadzoruje i koryguje pracę grupy. Tylko kierownik kontaktuje się i ustala zakres

prac z prowadzącym.

Kierownik, ze względu na to, że nie ma wcześniej wglądu i wpływu na kształt protokołu, ma

prawo mieć przygotowaną „ściągę” z przebiegu ćwiczenia. Nie może to być jednak ksero ze

skryptu albo jakieś odrębne opracowanie wiadomości teoretycznych, itp.

Po podejściu do stanowiska kierownik zbiera sprawozdania grupy, układa je kolejno od

najmłodszego, sprawdza kompletność i prawidłowość protokołu pomiarów oraz kieruje członków

grupy do spisania danych znamionowych badanych i współpracujących urządzeń.

Po omówieniu ćwiczenia przez prowadzącego kierownik pilnuje zgodności łączonego przez

grupę układu z zaproponowanymi rozwiązaniami zasilania urządzeń, nadzoruje dobór

2 / 6

przyrządów pomiarowych, ich rozmieszczenie na stanowisku pomiarowym. Pamiętać przy tym

należy o tym, że odpowiednie przyrządy powinny znaleźć się w obszarze np. regulacji - przy

wymaganym stałym napięciu woltomierz powinien być w obszarze regulacji napięcia, przy

wymaganym stałym prądzie obciążenia amperomierz powinien być w obszarze regulacji

obciążenia, itp. Przyrządy powinny być rozmieszczone przejrzyście, logicznie i tak, aby jedna

osoba wyznaczona przez kierownika do odczytywała wychyleń bez żadnych problemów mogła

odczytywać wartości wychyleń (z dokładnością do 0,2 działki!) przyrządów jednego typu.

Podczas łączenia układu należy używać przewodów o odpowiednich długościach i grubościach

proporcjonalnych do przewidywanych wartości natężeń prądów. Nie należy łączyć obwodów

prądowych wykorzystując do tego przewodów z końcówkami banankowymi, co np. w przypadku

obwodów wzbudzenia silników prądu stałego stanowiłoby poważne zagrożenie rozbiegania się

silnika w przypadku przypadkowego wyciągnięcia przewodu z zacisku laboratoryjnego.

Po połączeniu układu pomiarowego kierownik zgłasza ten fakt prowadzącemu i proponuje

realizację pierwszego punktu programu ćwiczenia. Prowadzący, po sprawdzeniu i przyjęciu

układu pozwala na podanie napięcia na stanowisko i w zależności od poziomu grupy pozwala

na przeprowadzenie rozruchu urządzeń i rozpoczęcie pomiarów pod nadzorem kierownika

(nadzorując pracę grupy "z boku") lub bezpośrednio nadzoruje rozruch urządzeń.

Samodzielność grupy jest jednym z elementów wpływających na ocenę zarówno całej grupy jak

i w szczególności jej kierownika.

Uwaga ogólna: wszelkie wątpliwości, co do działania przyrządów czy zachowania się źródeł

zasilania lub odbiorników należy bezzwłocznie zgłaszać prowadzącemu. Nie wolno

samodzielnie rozwiązywać problemów tego typu. W przypadku awarii, wypadnięcia przewodu

podczas pomiarów czy innych zagrożeń należy bezzwłocznie wyłączyć stanowisko spod

napięcia za pomocą wyłącznika bezpieczeństwa. W takim przypadku, lub w przypadku

wyłączenia napięcia w całym laboratorium należy, w zależności od sytuacji, ustawić wszystkie

regulatory w pozycji rozruchowej albo opuścić laboratorium w kolejności podanej przez

prowadzącego.

Pomiary przeprowadza się w zakresie zgodnym z instrukcją (zapisanym w protokole) w

kolejności uzgodnionej z prowadzącym (parametry pomiaru rosną lub maleją). Przyrządy

powinny być tak dobrane, aby pomiar przeprowadzany był z wymaganą dokładnością:

wychylenie przyrządu conajmniej powyżej połowy (najlepiej powyżej 2/3) skali przyrządu;

odczyty muszą być podawane z dokładnością do 0,2 działki (+0,5 działki). Ilość punktów

pomiarowych na gałęzi charakterystyki: conajmniej 6 równomiernie rozłożonych. Ponieważ j

równomierne rozłożenie punktów pomiarowych jest kłopotliwe w realizacji bezpieczniej jest robić

8–10 pomiarów. Niektóre z nich można pominąć przy opracowywaniu sprawozdania. Istotne

jest, aby wykonać pomiary na początku zakresu pomiarów, na jego końcu a także, jeżeli jest to

tylko możliwe, dla punktu pracy znamionowej lub parametru znamionowego (np. przy ch-ce

biegu jałowego – zależność od napięcia – wykonać pomiar przy napięciu znamionowym).

W trakcie przeprowadzania przez grupę pomiarów kierownik, oprócz bieżącego kontrolowania

pracy grupy, zastanawia się nad następnym punktem ćwiczenia.

Po zakończeniu każdego zadania Kierownik przedstawia prowadzącemu wyniki pomiarów i

proponuje dalsze działania (pomiary) grupy. Następnie uzgodnienia przeprowadzone z

prowadzącym przekazuje grupie i kontroluje prawidłowość ich wykonania.

Po wykonaniu pomiarów i uzgodnieniu tego z prowadzącym grupa na polecenie swojego

kierownika zatrzymuje badane maszyny (najczęściej pod bezpośrednim nadzorem

prowadzącego), wyłącza stanowisko spod napięcia, rozłącza układ i sprząta stanowisko

pomiarowe. Po tych czynnościach kierownik z protokolantem przedstawiają protokół (z

zakreślonymi wolnymi miejscami w tabelach pomiarowych) oraz 1-szą stronę sprawozdania do

podpisu przez prowadzącego. Tak skompletowana dokumentacja stanowi jednoznaczne

potwierdzenie wykonania pomiarów. Nie jest jednak dowodem na ich poprawność, ponieważ

prowadzący może nie zauważyć nieprawidłowości w przeprowadzonych pomiarach.

3 / 6

Opracowanie sprawozdania

Za wykonanie sprawozdania bezpośrednio odpowiedzialny jest protokolant oraz, ewentualnie,

osoby wskazane przez kierownika (grupę) przed ćwiczeniem. Jednak, zwłaszcza w zakresie

wniosków i znajomości wyników badań, za sprawozdanie odpowiada cała grupa.

Forma wykonania sprawozdania jest dowolna: komputer, „odręczna” czy też mieszana:

komputer uzupełniany wpisami odręcznymi. Niezależnie od techniki wykonania sprawozdanie

ma być wykonane prawidłowo.

Pierwszą kartkę sprawozdania stanowi druk kupiony w Laboratorium. Druk przed wejściem

grupy do laboratorium musi być wypełniony w zakresie możliwym do wypełnienia (łącznie z datą

wykonania ćwiczenia) a po ćwiczeniu podpisany przez prowadzącego.

Kolejność punktów sprawozdania znajduje się na stronie tytułowej 1-szej kartki

sprawozdania.

Dane znamionowe badanej i współpracującej maszyny przepisywane są przed przystąpieniem

do łączenia układu z tabliczek znamionowych. Na tej podstawie dobierane są przyrządy i

zakresy pomiarowe.

Spis przyrządów: typ, rodzaj, klasa, zakresy, liczba działek, numer - tutaj można spisać jedynie

czterocyfrową końcówkę numeru inwentarzowego przyrządu pamiętając, że powinien to być

długi i trudny do odczytania numer fabryczny. Dane przyrządu powinny jednoznacznie

identyfikować przyrząd (możliwość użycia przyrządu uszkodzonego, co np. tłumaczyć może

nieprawidłowość wyników lub też dowodzić tego, która grupa przyrząd uszkodziła) i udowadniać

prawidłowość jego użycia.

W sprawozdaniu powinny być umieszczone schematy pomiarowe w pełni odpowiadające

układom rzeczywiście połączonym w trakcie ćwiczenia. W skryptach podane są przykładowe

(bazowe) układy połączeń, często bez układów połączeń maszyn współpracujących.

W tabelach pomiarowych w czytelny sposób należy przedstawić wyniki pomiarów. Tabele w

sprawozdaniu (w odróżnieniu od tych z protokołu) nie zawierają działek ani wychyleń (nie

należy też tych przeliczeń umieszczać w przykładach obliczeń). Wartości stałe (udowodnione co

do wartości przy każdym pomiarze w protokole) należy wpisać odpowiednio w uwagach, np.

U=Un=230V. Najkorzystniej jest wyraźnie oddzielić wielkości zmierzone od obliczonych.

Przykłady obliczeń muszą być wyraźnie zaadresowane (tabela, lp.). Przedstawiony ma być

przykład obliczeń dla jednego z punktów pomiarowych, najlepiej tego najbliższego wielkościom

znamionowym. Bez sensu jest przedstawianie obliczeń punktu, w którym występują wartości

równe zeru. Przykład obliczeń musi przedstawiać:

wielkość liczona = wzór = dokładne podstawienie wielkości do wzoru = wynik [jednostka].

Nie można przykładu pisać w innej kolejności lub podawać wartości pośrednich. Przykłady

obliczeń mogą być przedstawione bezpośrednio po tabeli której dotyczą lub zbiorczo, po

wszystkich tabelach.

Charakterystyki. Należy rysować zgodnie z wzorcami w skrypcie. W maszynach układ

współrzędnych zaczyna się od 0 bez żadnych przesunięć. Wszystkie charakterystyki powinny

mieć format kwadratu (te rysowane na komputerze - dokładnie kwadratu).

Na opracowywanych charakterystykach ma być tyle krzywych ile we wzorcach. Nie można robić

większej ilości ch-k z jedną lub paroma krzywymi. Krzywe muszą być wyraźnie opisane (np. I,

U, n, cosφ). Mają być rysowane według wyznaczonych i wyraźnie zaznaczonych punktów

pomiarowych (według, co nie znaczy „po punktach”). Osie charakterystyk muszą być

jednoznacznie opisane (z jednostkami) tak, aby można było bez problemu odczytać

współrzędne dowolnego punktu. Niedopuszczalne jest oczywiście umieszczanie na osiach

współrzędnych wartości punktów pomiarowych! Tym niemniej pożądane jest z kolei

umieszczanie punktów charakterystycznych, np. prostej mocy znamionowej z opisem jej

wartości na osi, napięcia znamionowego itp. Osie nie mogą być opisywane na obszarze

4 / 6

charakterystyki. Można rysować większą liczbę osi, jeżeli jest to potrzebne lub opisać jedną oś

w skali np. 0-1 a na krzywych wpisać odpowiednie mnożniki zastosowane przy wyznaczaniu

wartości punktów pomiarowych. Na obszarze charakterystyki musi się znaleźć wyraźny opis

poszczególnych krzywych za pomocą symboli (np. I, U, n, cosφ, koniecznie z zastosowanymi

podczas wykreślania mnożnikami jeżeli takie były) jak i całej charakterystyki (np. I, U, n, cosφ =

f(P2)). Muszą być również wyraźnie wpisane parametry stałe pomiaru (np. U=Un=230V,

P=Pn=1,5kW). Charakterystyka powinna być podpisana swoją nazwą.

Uwagi i wnioski powinny być pisane w punktach. Muszą dotyczyć przeprowadzonych

pomiarów a nie wiadomości teoretycznych, posiadanych przed przystąpieniem do ćwiczenia.

Np. błędny jest wniosek: "Badany silnik synchroniczny może pracować jako kompensator mocy

biernej". O tym wiadomo przecież przed ćwiczeniem. Można jednak napisać, że "Moc bierna

pojemnościowa - kompensacyjna - badanego silnika może wynosić maksymalnie 95% jego

mocy znamionowej”. To przed ćwiczeniem nie było wiadome.

Wnioski nie powinny zawierać konkretnych wyników pomiarów a jedynie odnosić się do nich w

sposób porównawczy. Np. błędem jest napisanie, że moc znamionowa badanej maszyny

wynosi 1 kW, bo to nic nie mówi. Prawidłowy wniosek: "Silnik jest dobrze zaprojektowany; jego

moc przy znamionowym prądzie obciążenia jest o 10% wyższa od podanej przez producenta".

Itp.

Korzystne jest zestawienie: wyników badań z danymi podanymi przez producenta na tabliczce

znamionowej z tymi z pomiarów, ale koniecznie przed wnioskami a nie we wnioskach. Nie może

być ono żadnym z punktów wniosków, bo to nie wniosek.

Załącznikiem do sprawozdania jest protokół pomiarów.

Poprawa sprawozdania

Błędnie wykonane sprawozdanie będzie oddane do poprawy. Poprawić należy tylko podane

błędy. W żadnym wypadku nie należy przedstawiać w poprawie więcej niż to, co należy

poprawić. Każda poprawa ma być umieszczana na końcu oddanego sprawozdania (a więc

sprawozdanie, protokół i poprawa).

Zaliczenie ćwiczenia

Za wykonanie sprawozdania bezpośrednio odpowiedzialny jest protokolant. Jednak, zwłaszcza

w zakresie wniosków i znajomości wyników badań, za sprawozdanie odpowiada cała grupa.

Ćwiczenie może być zaliczone dopiero po przyjęciu prawidłowo wykonanego sprawozdania.

Nieprzyjęcie któregokolwiek ze sprawozdań skutkuje niezaliczeniem zajęć przez całą grupę - a

więc w zakresie zaliczenia sprawozdania obowiązuje odpowiedzialność grupowa. Stąd interes

wszystkich członków grupy, aby sprawozdanie było terminowo oddane i prawidłowo wykonane.

W sytuacjach szczególnych można uniknąć odpowiedzialności grupowej, jeżeli grupa wskaże

osoby, które ze względu na ich nierzetelność, powinny zaliczać laboratorium indywidualnie. W

takim wypadku osoby te podlegać będą wymaganiom określonym indywidualnie przez

prowadzącego.

W przypadku rezygnacji z zajęć któregoś z członków grupy pozostali członkowie zobowiązani są

do odbioru od niego protokołu z pomiarów i wykonania sprawozdania z ćwiczenia.

Odrabianie ćwiczenia

Nie ma terminu dodatkowego na odrabianie ćwiczeń!!

Studenci, którzy byli nieobecni na ćwiczeniu lub nie zostali dopuszczeni do ćwiczenia mogą, za

zgodą swojego prowadzącego, odrobić ćwiczenie z inną grupą laboratoryjną.

Odrabiane ćwiczenie wymaga przygotowania indywidualnego protokołu pomiarów i zaliczone

może być na podstawie prawidłowo wykonanego sprawozdania.

5 / 6

Przygotowanie do ćwiczenia (teoria oraz dokumentacja) sprawdzane są przez prowadzącego

zajęcia i po jego zgodzie na odrobienie ćwiczenia (pisemnie na 1-szej stronie sprawozdania)

student może udać się do innej grupy z prośbą o dołączenie do grupy w celu odrobienia

ćwiczenia. Zgoda na odrabianie ćwiczenia z inną grupą nie jest obligatoryjna i uzależniona jest

od liczebności grupy oraz jej poziomu. Sprawozdanie wykonane przez odrabiającego oddawane

jest do prowadzącego grupę.

Grupa, która nie zostanie dopuszczona do ćwiczenia odrabia to ćwiczenie indywidualnie z

różnymi grupami.

Grupa, która popełniła błąd podczas pomiarów może, za zgodą prowadzącego, uzupełnić bądź

poprawić pomiary w terminie uzgodnionym z prowadzącym podczas zajęć i innymi grupami.

Zaliczenie Laboratorium

Do zaliczenia laboratorium absolutnie niezbędne jest zaliczenie wszystkich ćwiczeń - a więc

wykonanie wszystkich ćwiczeń, zaliczenie wszystkich "teorii" oraz przyjęcie przez

prowadzącego wszystkich sprawozdań.

6 / 6