PIENIĄDZA
1
Kreacja pieniądza - zwiększanie podaży, ilości pieniądza w obiegu.
Kreacja pierwotna - dokonywana przez bank centralny poprzez udzielanie kredytów bankom komercyjnym lub wypłatę pieniądza gotówkowego.
Kreacja wtórna - dokonywana przez banki komercyjne przede wszystkim w drodze udzielania kredytów oraz - w znacznie mniejszym stopniu - skupu walut i dewiz. Pieniądz kreowany przez te banki określany jest mianem: żyrowy, bezgotówkowy, bankowy, wkładowy, depozytowy. Stanowi on 70%-80% podaży pieniądza.
Tylko pieniądz banku centralnego może być podstawą do kreacji wtórnej - musi się znaleźć w banku komercyjnym.
2
Jak przebiega kreacja pieniądza w systemie bankowym (bez banku centralnego)?
Założenia:
- istnieje nieograniczony popyt na kredyt ze strony
instytucji niebankowych,
- kredyt udzielany jest tylko w formie bezgotówkowej,
- rozliczenia w postaci bezgotówkowej, tzn. nie ma
wypływu pieniądza z systemu bankowego,
- pomijamy kreację w wyniku skupu walut i dewiz.
3
Wysokość rezerwy obowiązkowej wynosi 10%.
W banku W pojawia się wkład w wysokości 1000 j.p.
Bank odprowadza 10% tej kwoty na swój rachunek rezerwy obowiązkowej w banku centralnym. Nadwyżkę 900 j.p. przeznacza na akcję kredytową; udziela Nowakowi kredytu w tej wysokości.
Faza
Kredyty
Wkłady
Rezerwa
Nadwyżka
obowiązkowa
w danej
Σ
w danej
Σ
w danej
Σ
fazie
fazie
fazie
1
2
3
4
5
6 = 4 * 10%
7
8 = 4 – 6
Faza 0
0,00
0,00
1 000,00
1 000,00
100,00
100,00
900,00
(wpłata
początkowa
Faza 1
900,00
900,00
4
Nowak przekazuje tę kwotę w sposób bezgotówkowy na rachunek swojego wierzyciela, Kowalskiego, w banku X. W banku tym powstał więc wkład w wysokości 900 j.p., od którego odprowadzono rezerwę obowiązkową; nadwyżkę można przeznaczyć na akcję kredytową,
Faza
Kredyty
Wkłady
Rezerwa
Nadwyżka
obowiązkowa
w danej
Σ
w danej
Σ
w danej
Σ
fazie
fazie
fazie
1
2
3
4
5
6 = 4 * 10%
7
8 = 4 – 6
Faza 0
0,00
0,00
1 000,00
1 000,00
100,00
100,00
900,00
(wpłata
początkowa)
Faza 1
900,00
900,00
900,00
1 900,00
90,00
190,00
810,00
więc bank X udzielił swojemu klientowi Malinowskiemu kredytu w wysokości nadwyżki, tj. 810 j.p.
5
Malinowski przekazał tę kwotę na rachunek swojego wierzyciela, Wokulskiego, w banku Y, w którym powstał więc wkład w wysokości 810
j.p., od którego odprowadzono rezerwę obowiązkową, a nadwyżkę 729
j.p. przeznaczono na akcję kredytową i udzielono kredytu Piotrowskiemu.
Faza
Kredyty
Wkłady
Rezerwa
Nadwyżka
obowiązkowa
w danej
Σ
w danej
Σ
w danej
Σ
fazie
fazie
fazie
1
2
3
4
5
6 = 4 * 10%
7
8 = 4 – 6
Faza 0
0,00
0,00
1 000,00
1 000,00
100,00
100,00
900,00
(wpłata
początkowa)
Faza 1
900,00
900,00
900,00
1 900,00
90,00
190,00
810,00
Faza 2
810,00
1710,00
810,00
2710,00
81,00
271,00
729,00
Faza 3
729,00
2439,00
6
Piotrowski przekazał tę kwotę na rachunek swojego wierzyciela, Rzeckiego, w banku Z. Powstał więc tam wkład, od którego odprowadzono rezerwę obowiązkową, a nadwyżkę przeznaczono na akcję kredytową, itd.
Faza
Kredyty
Wkłady
Rezerwa
Nadwyżka
obowiązkowa
w danej
Σ
w danej
Σ
w danej
Σ
fazie
fazie
fazie
1
2
3
4
5
6 = 4 * 10%
7
8 = 4 – 6
Faza 0
0,00
0,00
1 000,00
1 000,00
100,00
100,00
900,00
(wpłata
początkowa)
Faza 1
900,00
900,00
900,00
1 900,00
90,00
190,00
810,00
Faza 2
810,00
1710,00
810,00
2710,00
81,00
271,00
729,00
Faza 3
729,00
2439,00
729,00
3439,00
72,90
343,90
656,10
Faza 4
656,10
3095,10
656,10
4095,10
65,61
409,51
590,49
Faza 5
590,49
3685,59
590,49
4685,59
59,05
468,56
531,44
...
...
...
...
...
...
...
...
7
...aż skończyła się nadwyżka, tzn. suma rezerw
obowiązkowych zrównała się z kwotą początkowego wkładu: Faza
Kredyty
Wkłady
Rezerwa
Nadwyżka
obowiązkowa
w danej
Σ
w danej
Σ
w danej
Σ
fazie
fazie
fazie
1
2
3
4
5
6 = 4 * 10%
7
8 = 4 – 6
Faza 0
0,00
0,00
1 000,00
1 000,00
100,00
100,00
900,00
(wpłata
początkowa)
Faza 1
900,00
900,00
900,00
1 900,00
90,00
190,00
810,00
Faza 2
810,00
1710,00
810,00
2710,00
81,00
271,00
729,00
Faza 3
729,00
2439,00
729,00
3439,00
72,90
343,90
656,10
Faza 4
656,10
3095,10
656,10
4095,10
65,61
409,51
590,49
Faza 5
590,49
3685,59
590,49
4685,59
59,05
468,56
531,44
...
...
...
...
...
...
...
...
końcowa
0,00
9 000,00
10 000,00
1 000,00
0,00
8
W ten sposób z początkowego wkładu w wysokości 1000 j.p., przy rezerwie obowiązkowej wynoszącej 10%, banki
wykreowały, udzielając kredytów, dodatkowy pieniądz w kwocie 9000 j.p.
Co się stanie, jeśli zmieni się wysokość rezerwy obowiązkowej lub pierwotnego wkładu?
9
Wpłata początkowa 1000 j.p., rezerwa obowiązkowa 15%
Faza
Kredyty
Wkłady
Rezerwa
Nadwyżka
obowiązkowa
w danej
Σ
w danej
Σ
w danej
Σ
fazie
fazie
fazie
1
2
3
4
5
6 = 4 * 15%
7
8 = 4 – 6
Faza 0
0,00
0,00
1 000,00
1 000,00
150,00
150,00
850,00
(wpłata
początkowa)
Faza 1
850,00
850,00
850,00
1 850,00
127,50
277,50
722,50
Faza 2
722,50
1572,50
722,50
2572,50
108,38
385,88
614,12
Faza 3
614,12
2186,62
614,12
3186,62
92,12
478,00
522,00
...
...
...
...
...
...
...
...
końcowa
0,00
5 667,67
6 667,67
1 000,00
0,00
10
Wpłata początkowa 2000 j.p., rezerwa obowiązkowa 10%
Faza
Kredyty
Wkłady
Rezerwa
Nadwyżka
obowiązkowa
w danej
Σ
w danej
Σ
w danej
Σ
fazie
fazie
fazie
1
2
3
4
5
6 = 4 * 10%
7
8 = 4 – 6
Faza 0
0,00
0,00
2 000,00
2 000,00
200,00
200,00
1 800,00
(wpłata
początkowa)
Faza 1
1 800,00
1 800,00
1 800,00
3 800,00
180,00
380,00
1620,00
Faza 2
1620,00
3420,00
1620,00
5420,00
162,00
542,00
1458,00
Faza 3
1458,00
4878,00
1458,00
6878,00
145,80
687,80
1312,20
...
...
...
...
...
...
...
...
końcowa
0,00
18 000,00
20 000,00
2 000,00
0,00
11
Kreacja pieniądza dokonywana przez banki komercyjne (poprzez udzielanie kredytów) jest:
- wprost proporcjonalna do przyrostu depozytów (pieniądza banku centralnego, M0),
- odwrotnie proporcjonalna do wysokości stopy rezerwy obowiązkowej.
1
ΔM = ΔM0 -------------
rez obow
Współczynnik przy ΔM0 nazywany jest mnożnikiem kreacji pieniądza lub mnożnikiem bazy monetarnej, oznaczany jest m. Mówi on o ile wzrośnie ogólna podaż pieniądza przy wzroście bazy monetarnej o jednostkę.
Mnożnik m > 0. Jego maksymalna teoretyczna wartość równa się odwrotności stopy rezerwy obowiązkowej.
12
W rzeczywistości istnieje szereg czynników, które obniżają wartość mnożnika bazy monetarnej:
- wypłaty gotówkowe,
- rezerwy nadwyżkowe banków komercyjnych utrzymywane w banku centralnym ponad wysokość rezerwy obowiązkowej,
- strukturę depozytów.
Uwzględniając powyższe czynniki można zapisać współczynnik m w innej postaci, bardziej odpowiadającej rzeczywistości, ale jest to również przybliżenie!
13
cu stopę preferencji gotówki = CU/D (gotówka/depozyty sektora niefinansowego),
r stopę rezerw = R/D (rezerwy banków/depozyty) i wyznaczając zrównoważony zasób pieniądza (podaż bazy monetarnej =
popyt na bazę monetarną), otrzymujemy:
cu + 1
m = ----------------
cu + r
Jeśli cu = 0,2, r = 0,1, to m = 4, co oznacza, że przyrost bazy monetarnej o 1
powoduje wzrost ogólnej podaży pieniądza o 4.
14