blizejprzedszkola.pl
Ewa Zielińska
Kształtowanie
czynności samoobsługowych
tak złożonych czynności, nie wie lub nie Ponieważ nauczycielka jest jedna, a dzie-
O przebiegu procesu uczenia
pamięta, co się zakłada najpierw, a co ci dużo, spełnienie takich oczekiwań jest
się dzieci w trakcie czynności
potem. Dlatego młodszy przedszkolak niemożliwe. Zresztą nie o to tutaj chodzi.
często najpierw zakłada buty, a potem Ważnym zadaniem wychowawczym
samoobsługowych i w czasach
z trudem próbuje założyć spodnie. Bywa domu i przedszkola jest ukształtowanie
zarysowującego się kryzysu
też tak, że  kochające babcie, wyręcza- czynności samoobsługowych u dzieci
wychowania rodzinnego1 jąc wnuka, argumentują: On ma takie tak, aby potem przekształciły się one
małe rączki..., Ja koszulkę włożę w spodnie w nawyki. Oczywiście dzieci uczęsz-
dokładniej i będzie mu ciepło..., Przecież jest czające do przedszkola muszą być sa-
W przedszkolach sporo uwagi poświę-
taki malutki..., W życiu jeszcze się napracu- modzielne na miarę swoich możliwości.
ca się kształtowaniu umiejętności samo-
je... Wiele jest tutaj nieporozumień i bra- Ponadto, jak to póz
niej wyjaśnię, dbanie
obsługowych dzieci. Każda nauczyciel-
ku wyobraz
ni. o ład i porządek jest ściśle związane
ka stara się możliwie szybko nauczyć
z funkcjonowaniem umysłowym dzieci.
Najwięcej kłopotów z wykonywaniem
dzieci samodzielności oraz dbałości
o ład i porządek. Gdy tylko dzieci potra- czynności samoobsługowych występu-
je w pierwszym okresie pobytu dziecka
fią się same ubrać i rozebrać, umyć ręce,
Jak dzieci uczą się
w przedszkolu. Dotyczy to nie tylko
skorzystać z toalety, praca nauczycielki
czynności samoobsługowych?
młodszych, ale także starszych przed-
staje się łatwiejsza, a dzieci pomagają
szkolaków. Kiedy mija pierwszy szok
jej w utrzymaniu porządku. Nie musi
przerywać zajęć, aby zaprowadzić każ- adaptacyjny, okazuje się, że  nowe
Warunkiem usamodzielnienia się dzie-
dzieci przychodzące do przedszkola
de dziecko do łazienki, każdemu umyć
cka jest jego zaradność, a więc umiejęt-
najczęściej:
ręce i każdemu podciągnąć spodenki
ność wykonywania pewnych czynno-
po skorzystaniu z toalety. o stoją bezradnie w szatni i nawet nie ści  głównie samoobsługowych  bez
próbują zdejmować lub zakładać pomocy dorosłych. Jest to wynik roz-
Patrząc na dzieci, które przychodzą do
ubranek; po prostu czekają aż doro- wijającego się własnego  Ja , szczegól-
przedszkola, odnoszę wrażenie, że są
sły wszystko koło nich zrobi; w trak- nie w zakresie samokontroli i rosnącej
one zdecydowanie mniej samodzielne
cie posiłków chcą, żeby je karmić, sprawności dziecka. Poniżej podaję wy-
niż dawniej. Zabiegani, zapracowani
i oczekują, że nauczycielka usiądzie brane informacje dotyczące kształtowa-
i zmęczeni rodzice zbyt często wyręczają
bardzo blisko, będzie zabawiała opo- nia się umiejętności zaliczanych do sa-
dzieci w najprostszych nawet czynnoś-
wiadaniem i podawała kęski, a one moobsługi; pochodzą one z badań nad
ciach, tłumacząc: Nie mam czasu czekać aż
je połkną bez wysiłku gryzienia; rozwojem psychoruchowym dziecka2.
się ubierze..., Wszystko, co robi, trwa godzi-
o zamiast sprawnie i poprawnie umyć o Tuż przed ukończeniem drugiego
nami..., Jak myje ręce, to zalewa całą łazienkę
się w łazience, zaczynają  chlapać roku życia (21. miesiąc życia) dzie-
i mam jeszcze więcej pracy.... Mniejszą wagę
wodą, bawić się mydłem, oglądać cko potraf trzymać jedną ręką małą
przywiązują do konieczności wczesnego
i przewieszać ręczniki; fliżankę i z niej pić. Lepiej radzi so-
kształtowania czynności samoobsługo-
bie, jedząc łyżką, chociaż trzyma ją
wych u swych dzieci. Niektórzy rodzice o domagają się pomocy nauczycielki
tłumaczą ten fakt także tym, że dziecko przy ściąganiu lub podciąganiu maj- chwytem nakładkowym.
jest jeszcze małe i nie potraf wykonać tek, gdy muszą korzystać z ubikacji. o Dwulatek lubi pomagać dorosłym
1) Wykorzystane są tu fragmenty tekstu Czego uczą się dzieci w czasie, gdy się ubierają i myją, sprzątają i pełnią dyżury, a także gdy spożywają posiłki. O tym, jak sytuacje te sprzy-
jają stymulacji rozwoju umysłowego zamieszczonego w publikacji E. Gruszczyk-Kolczyńskiej i E. Zielińskiej Wspomaganie rozwoju umysłowego czterolatków i pięciolatków.
Książka dla rodziców, terapeutów i nauczycieli przedszkola, WSiP, Warszawa 2004.
2) Więcej informacji na ten temat podaje E. Franus w publikacjach: (1) Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym. Czwarty, piąty i szósty rok życia, Nasza Księgarnia, Warszawa 1975;
(2) Sprawdziany rozwoju dziecka. Od urodzenia do szóstego roku życia, Nasza Księgarnia, Warszawa 1975. Przytaczam tu fragmenty publikacji E. Gruszczyk-Kolczyńskiej
i E. Zielińskiej Wspomaganie rozwoju umysłowego trzylatków i dzieci starszych wolniej rozwijających się. Książka dla rodziców, terapeutów i nauczycielek przedszkola, WSiP,
Warszawa 2000.
bliżej przedszkola 7-8.118-119 magazyn specjalny
Ą� 5
Bliżej przedszkola
w pracy domowej. Dużo przy tym dość z faktu, że udało mu się zadanie wielu napięć. Na kształtowanie czyn-
mówi, wszystkiego dotyka, zaglą- doprowadzić do końca. Jest to wyższy ności samoobsługowych trzeba spoj-
da w każdy kąt i bez przerwy pyta. poziom samokontroli, trudny do osiąg- rzeć szerzej: ucząc jednego, nie można
Dziecko stara się już być usłużne nięcia przez dziecko. Dlatego należy niszczyć czegoś innego. Potrzebny jest
i chętnie wykonuje polecenia doro- dzieciom w tym pomóc poprzez: mądry wybór, co jest ważne, a z czego
słych, cieszy je też każda pochwała. można tu i teraz zrezygnować.
o bycie przy dziecku i podtrzymywa-
o Dziecko mające dwa i pół roku umie
nie go w osiąganiu celu: motywowa-
przynieść z kuchni szklankę z wodą
nie, zachęcanie, przypominanie i pod-
O tym, jak opanowanie
bez rozlania (napełnioną do 3/4 wy- powiadanie czynności, które ma ono
sokości naczynia). Potraf samodziel- kolejno wykonywać; czynności samoobsługowych
nie włożyć majtki i spodenki, a także
o okazywanie radości, gdy dziecko już
i porządkowych wpływa
skarpety i buciki. Nie radzi sobie jesz-
osiągnie cel, gdyż w ten sposób uczy
na rozwój intelektualny dzieci
cze ze sznurowadłami i klamerkami.
się ono odczuwać radość i przyjem-
Próbuje rozpiąć guziki przy bluzce:
ność z doprowadzenia pracy do koń-
rozciąga zapięcie i z wysiłkiem wy-
ca; Starsze przedszkolaki mają już w zasa-
pycha palcami guziki z dziurek.
dzie opanowane najważniejsze czynno-
o bycie cierpliwym i systematycznym,
o Trzylatek myje twarz i ręce bez za-
ści samoobsługowe: potrafą same jeść
bo dziecko musi wiele razy wykonać
moczenia sobie ubrania i wyciera je
i pić, wymagają tylko trochę wsparcia
jedną czynność, aby ją opanować,
ręcznikiem. Potraf także samodziel-
przy ubieraniu się, samodzielnie korzy-
a następnie ćwiczyć, aby przekształ-
nie jeść, a w sytuacjach zabawowych
stają z toalety itp. Potrafą także pełnić
ciła się ona w nawyk.
doskonali te umiejętności, z zapałem
dyżury jednodniowe i robią to chętnie,
Nawyki należy dosłownie  wdruko-
karmiąc, kąpiąc i czesząc lalki.
chociaż czasami nauczycielka musi
wać w dziecięcy umysł. Najpierw trze-
o Młodsze i starsze przedszkolaki to przypomnieć dyżurnemu o jego obo-
ba ukształtować daną czynność, a potem
dzieci usłużne wobec siebie i do- wiązkach. Pięciolatki czują się wyróż-
doprowadzić do odruchowego zacho-
rosłych. Pomaganie kolegom i doro- nione, gdy mogą pomagać nauczyciel-
wania. Jeżeli to się uda, łatwiej i przy-
słym sprawia im wyraz
ną przyjem- ce i wyręczać ją w wielu czynnościach,
jemniej dziecku będzie żyć z dorosłymi,
ność. Starają się wyręczać wszystkich a dyżury pełnią z wielką odpowiedzial-
gdyż będzie ono postrzeganie jako sym-
w prostych czynnościach, a także
nością. Dlatego może się wydawać, że
patyczne, dobrze ułożone i mądre. Dzię-
z chęcią podają różne przedmioty.
nie trzeba już zajmować się analizą
ki temu uniknie się też wielu sytuacji
procesu uczenia się dzieci w takich
Z ustaleń tych wynika, że trzylatek sporo
konfiktowych, a także niepotrzebnych
sytuacjach jak: ubieranie się, jedzenie,
już potraf, a czwarty rok życia jest okre-
napięć. Dziecko zaś będzie częściej na-
sprzątanie itd. Jest jednak inaczej i ma
sem dalszego doskonalenia się umiejęt-
gradzane niż karane.
to głęboki sens, jeżeli chcemy zapewnić
ności samoobsługowych. Gdy starszy
Dorośli mają niedobry zwyczaj prze-
dzieciom sukcesy w edukacji szkolnej.
przedszkolak ma kłopoty z czynnościa-
rywania dziecięcych zabaw, gdy chcą
mi samoobsługowymi, należy krytycz-
W trakcie opanowywania czynności sa-
skłonić dziecko do jedzenia, pójścia
nie przyjrzeć się temu problemowi. Wie-
moobsługowych dziecko uczy się tak
spać itp. Często nie zwracają uwagi na
le zależy od tego, na ile dorośli w domu
organizować swoją aktywność, by osią-
dziecięce protesty. Robi się wtedy nie-
pozwalają dziecku samodzielnie, choć
gnąć zamierzony cel. Dowiaduje się też,
przyjemnie, a przecież dziecko chce
niezdarnie, wykonywać te czynności.
że w niektórych sytuacjach nie da się
dobrze: dąży do zakończenia swo-
Znaczące jest także to, czy dziecko jest
uniknąć wykonywania pewnych czyn-
ich zajęć. Przecież tego właśnie uczył
zachęcane do radzenia sobie w sytua-
ności i dlatego rozsądniej jest wykonać
dorosły w innych sytuacjach. Jedno
cjach życiowych i czy dorośli okazują ra-
to, co trzeba, szybko i sprawnie. Na
przeczy drugiemu! Jestem przeciw-
dość, gdy upora się ono z wykonaniem
przykład: jeżeli dziecko sprawnie umy-
na brutalnemu przerywaniu dziecku
czynności.
je i wytrze ręce, ma poczucie spraw-
czynności, gdy zajmuje się czymś po-
stwa, doznaje przyjemności i cieszy się,
Starsze przedszkolaki reprezentują już
żytecznym, np. jest skupione na zaba-
że wykonało coś pożytecznego. Ponad-
taki poziom rozwoju samokontroli, że
wie. Zdecydowanie lepiej będzie, jeżeli
to jest jeszcze przy tej okazji chwalone,
można i trzeba kształtować poczucie od-
dorosły, także nauczycielka:
a więc odczuwa komfort. Te wspaniałe
powiedzialności za to, co czynią. Dzieci
o zapowie konieczność kończenia za-
doznania przenosi na inne sytuacje za-
mają respektować zasady właściwego,
bawy: Za pięć minut kończymy zabawę,
daniowe. Jeżeli dziecko wie, że nie ma
poprawnego i dobrego zachowania
bo będzie obiad, a przecież musimy jesz-
sensu buntować się przed wykonaniem
się w domu, w przedszkolu, w szkole,
cze umyć ręce...; pozostawi dzieciom
czynności samoobsługowych (spraw-
a także na ulicy i w miejscu publicz-
dwie, trzy minuty na zakończenie
nym. Trzeba to rodzicom uświadomić, nie się ubiera, chętnie siada do stołu
wykonywanych akurat czynności;
wyjaśnić, ponieważ bez ich pomocy i samodzielnie je itd.), rozumie także
o dopiero po upływie tego czasu za-
nie uzyska się w tym zakresie dobrych i to, że nie warto ociągać się ze spełnia-
chęci dzieci do wykonania następnej
wyników wychowawczych. Skuteczne niem poleceń nauczycielki w trakcie za-
czynności.
jest też rozwijanie u dzieci skłonności jęć dydaktycznych. Zadziwiające jest to,
do doprowadzania do końca wykony- Takie postępowanie wynika ze zwykłe- że sposób wykonywania czynności sa-
wanych czynności. Chodzi o to, aby go poszanowania czynności wykonywa- moobsługowych i porządkowych prze-
starszy przedszkolak umiał czerpać ra- nych przez dziecko i pozwoli uniknąć nosi się także na czynności intelektu-
bliżej przedszkola 7-8.118-119 magazyn specjalny
6 Ą�
alne. Z analizy dziecięcych zachowań obsługowych i porządkowych na lep-
wynikają bowiem przedstawione poni- sze, to pojawią się następne kłopoty, tym
żej wnioski: razem już typu intelektualnego. Dzieci
te będą z
le funkcjonować przy rozwią-
o Dzieci, które marudzą i ociągają się
przy prawie każdej czynności samo- zywaniu zadań wymagających wysiłku.
obsługowej, przenoszą ten styl zacho-
Przed podjęciem każdego trudniejszego
wania na sytuacje zadaniowe typu
zadania dzieci z tej grupy będą ociągać
dydaktycznego: zbyt wolno układają
się i marudzić tak długo, aż zapomną, co
przedmioty potrzebne do zajęć, zwle-
miały wykonać. Gdy dorosły im o tym
kają z wykonaniem poleceń, a na do-
przypomni, ponownie będą zwlekać
datek pokazują, jak wielką łaską czy-
z podjęciem działania. W takiej sytuacji
nią nauczycielce.
rodzi się konfikt pomiędzy dorosłym
o Dzieci, które  sieją bałagan (rzucą
i dzieckiem, bo dorosły przecież nie
ręcznik byle gdzie, depczą po swoich
może ustąpić. Dzieci to czują, zaczynają
ubraniach w szatni, przeciągają się
płakać i wykonanie zadania schodzi na
przy stole i rozrzucają jedzenie itd.)
dalszy plan. Jeżeli już uda się nakłonić
są zwykle równie niestaranne w rea-
te dzieci do zajęcia się zadaniem, to i tak
lizacji zadań typu intelektualnego: je-
pokazują one bezradność, domagają się
żeli mają coś sensownego zbudować
pomocy i robią dosłownie wszystko,
z klocków, to nie widzą potrzeby, aby
aby przerwać wykonywanie zadania.
je wcześniej przygotować, porządnie
Analizując ich sytuację, dostrzec można
ułożyć. Dlatego ciągle czegoś szukają,
chaotyczne ruchy i bezsensowne prze-
przesuwają, przestawiają i są tym tak
kładanie przedmiotów. Bywa też, że za-
pochłonięte, że tracą z pola widzenia
stygają w bezruchu i patrzą bezmyślnie
sens zadania.
przed siebie albo zajmują się sobą.
o Dzieci, które przy wykonaniu czyn-
Z moich doświadczeń wynika, że o wiele
ności samoobsługowych domagają
łatwiej jest uczyć mądrego zachowania
się pomocy, chociaż przy niewielkim
w konkretnych sytuacjach życiowych,
wysiłku poradziłyby sobie same,
np. przy realizacji czynności samoobsłu-
przenoszą to zachowanie-nawyk na
gowych, niż podczas zajęć dydaktycz-
sytuacje zadaniowe typu intelektu-
nych. W trakcie zajęć dydaktycznych
alnego: zaczynają narzekać, że jest to
trzeba się przecież skupić na czynnoś-
dla nich za trudne, że nie wiedzą, jak
ciach intelektualnych. Jeżeli nauczyciel-
to zrobić, szukają wzrokiem nauczy-
ka musi bez przerwy pomagać i napo-
cielki, a gdy ta spojrzy w ich kierun-
minać dzieci, żeby zajmowały się tym,
ku, demonstrują bezradność. Nauczy-
co trzeba, przeszkadza to tym dzieciom,
cielka oczywiście podchodzi do nich
które starają się sprawnie wykonać zada-
i pomaga. Tym sposobem, dzieci te
nie. Organizacja zajęć ulega zaburzeniu:
kolejny raz dowiadują się, że opłaca
powstają dłużyzny, dzieci tracą wątek
się być bezradnym.
i zniechęcają się. Z przedstawionych wy-
Mając to wszystko na uwadze, radzę
żej powodów radzę poważnie potrakto-
dokładnie przyjrzeć się temu, jak starsze
wać kształtowanie czynności samoob-
przedszkolaki wykonują czynności sa-
sługowych i porządkowych starszych
moobsługowe. Na tej podstawie można
przedszkolaków. Kiedy nauczycielka
wyróżnić dzieci, które wykonują je nie-
ustaliła już, które dzieci z
le funkcjonują,
chętnie: grymaszą, ociągają się, buntują,
powinna zaprosić do współpracy rodzi-
manifestują, że są łaskawe wykonać po-
ców, żeby:
lecenie, demonstrują bezradność i do-
o wyjaśnić im, jak ważne są czynności
pominają się daleko idącej pomocy np.
samoobsługowe i jak ich opanowa-
przy ubieraniu się i jedzeniu, chociaż
nie wpływa na pracę intelektualną
przy odrobinie wysiłku mogą samo-
dziecka;
dzielnie wykonać te czynności. Ponadto
o uświadomić im, co powinien umieć
dzieci te  sieją także bałagan: gdzie-
każdy czterolatek i pięciolatek;
kolwiek są i co by nie robiły, to dookoła
o przekonać ich, że dziecko w domu
nich jest pełno porozrzucanych rzeczy
musi wykonywać czynności samoob-
czy uszkodzonych przedmiotów. Dzie-
sługowe i porządkowe chętnie, samo-
ci, które tak się zachowują, wymagają
dzielnie i bez ociągania się.
wsparcia i szczególnej opieki wycho-
wawczej. Jeżeli nie uda się zmienić ich Jeżeli pojawią się poważne kłopoty wy-
zachowań w zakresie czynności samo- chowawcze, wówczas można skorzy-
bliżej przedszkola 7-8.118-119 magazyn specjalny
Ą� 7
R
E
K
L
A
M
A
Bliżej przedszkola
stać z rad J. Carr3. Autorka ta wyjaśnia, radość, gdy uda mu się coś sen- Złe nawyki tworzą się wówczas, gdy je-
jak uczyć dzieci właściwej pozycji przy sownie wykonać; nie karcić dziecka dzenie mylone jest z zabawą. Na przy-
stole i samodzielnego jedzenia, a tak- i wstrzymywać się od ciągłego po- kład: dorosły zabawia dziecko i odwra-
że co zrobić z takimi złymi nawykami prawiania. ca jego uwagę od jedzenia, aby móc co
jak np.: siorbanie jedzenia, zapychanie chwilę wcisnąć mu coś do ust. Bywa, że
Nawyk poszanowania czyjegoś
dorośli biegają za dzieckiem z łyżką po-
się kęsami, rozrzucanie jedzenia i zbyt
ó� wysiłku, a także dbania o to, aby
karmu. Takie i podobne zachowania są
wolne spożywanie posiłków.
innym nie sprawiać kłopotów. Dotyczy
niepotrzebne i fatalne w skutkach. Do-
to zwyczajnych i codziennych spraw.
brych manier przy stole dziecko można
Dziecko musi wiedzieć, że:
Najważniejsze zachowania
nauczyć skutecznie, gdy dorośli: sami
o trzeba wytrzeć buty, bo się nabrudzi
przestrzegają zasad obowiązujących
nawykowe, które warto
i mama będzie musiała umyć podło-
podczas jedzenia: stół nakryty, wszyscy
gę, a to jest trudna praca;
kształtować u przedszkolaka
zajmują swoje miejsca, dziecko także
o należy zamykać drzwi, bo otwarte
siada przy nakrytym stole; zachowują
drzwi przeszkadzają innym;
Osiem zachowań nawykowych, które się przy stole tak, aby stanowić dla dzie-
o po posiłku naczynia odnosi się (lub
warto kształtować u przedszkolaków: cka wzór do naśladowania; estetycznie
odstawia) we wskazane miejsce;
jedzą, nie grymaszą, potrafą podzięko-
Pomaganie innym. Wiek przed-
o nie można rozrzucać przedmiotów, wać za przyrządzenie posiłku i posprzą-
ó� szkolny jest najlepszym okresem
bo robi się bałagan i póz
niej trzeba tać po nim; pytają dziecko, ile czego na-
dla kształtowania potrzeby niesienia
sprzątać. łożyć na talerz, a potem podpowiadają
pomocy innym. W tym czasie dziecko
życzliwie np. jak ma trzymać widelec,
chce być usłużne i jest chętne do po- Starsze przedszkolaki nie mają kłopotów
gdzie odłożyć pestkę z kompotu itd.;
mocy. Wystarczy pomaganie innym ze zrozumieniem sensu takich społecz-
chwalą dziecko i w nagrodę pozwala-
skojarzyć z przyjemnymi przeżyciami. nych umów. Co innego jednak rozumie-
ją mu np. zjeść dodatkowy deser. Cza-
Dorośli mają więc okazywać radość  nie, a co innego nawyk. Dla utworzenia
sem konieczna bywa łagodna kara, np.
nawet przesadnie  gdy dziecko stara nawyku szanowania wysiłku drugiego
wyproszenie od stołu. Jednak wspólne
się pomóc, nawet wówczas, gdy czyni człowieka, dorośli muszą wykorzysty-
spożywanie posiłków nie może być dla
to niezdarnie. Trzeba także w obecno- wać każdą sytuację dla wymuszania na-
dziecka udręką. Trzeba pamiętać o tym,
ści dziecka głośno opowiadać o tym, leżytych zachowań. Nie pomyliłam się
że dziecko nie może opanować wszyst-
co dobrego ono zrobiło, a także jakie  ma to być wymuszanie. Dla kształto-
kiego od razu. Dlatego dorośli muszą
jest to ważne i potrzebne. Dzięki temu wania opisanych powinności wystarczy
zachować umiar i wyczuć, co w danym
dziecko zaczyna rozumieć, że poma- dzieciom uświadomić, jak one są ważne
momencie jest ważne.
ganie innym jest ważną powinnością i potrzebne. Następnie trzeba być kon-
Nawyk bezkonfiktowego ukła-
i że można być z tego dumnym. sekwentnym w egzekwowaniu właści-
ó� dania się do snu. Dotyczy to,
wych zachowań.
Nawyk dbałości o to, aby rzeczy
niestety, także starszych przedszkola-
ó� były na swoim miejscu. Starszy
Nawyk właściwego zachowania
ków. Wieczorne zasypianie będzie dla
przedszkolak umie już dostrzec ład ó� się przy stole i kształtowanie do-
dziecka łatwiejsze, gdy dorośli zadbają
i cieszyć się z tego. Bałagan potraf sko- brych manier przy jedzeniu. Dotyczy to
o jego poczucie bezpieczeństwa. Dlate-
jarzyć z niewygodą i kłopotami. Niedo- wszystkich czynności wykonywanych
go warto stworzyć ceremoniał zakoń-
puszczalne jest więc wyręczanie dzieci
w trakcie spożywania posiłków, a więc:
czenia dziecięcego dnia i udania się na
w pracach porządkowych, nawet wów-
o nakrywania do stołu i sprzątania po
spoczynek. Najlepiej, jeżeli czynności są
czas, gdy dorosłemu się śpieszy. Gdy
każdym posiłku;
stale wykonywane w tej samej kolejno-
dziecko garnie się do pomagania i chce
o siadania przy stole: dziecko ma umieć
ści. Układanie do snu musi być sytua-
towarzyszyć dorosłym przy sprzątaniu,
bez upominania usiąść właściwie na
cją wyciszającą i miłą dla dziecka. Na
trzeba z tego skorzystać, chociaż może
krześle, bez podpierania głowy i  po-
polecenie dorosłego dziecko ma umieć
ono przeszkadzać. Problem w tym, że
kładania się , bez zadzierania nóg,
zakończyć zabawę, rozbierać się i myć.
czynności porządkowe mają swoją logi-
przeciągania się i ziewania; spożywa-
Czterolatkom trzeba jeszcze pomagać
kę, i dziecko musi to zrozumieć. Dlatego
nia posiłku: dziecko ma zajmować się
w rozbieraniu się i myciu: dorosły jest
trzeba wielokrotnie organizować wspól-
jedzeniem we właściwy sposób: nie
przy dziecku, podpowiada mu, co ma
ne sprzątanie w następujący sposób:
wolno krzyczeć, wołać kolegów, ale
robić, dodaje otuchy gestem i dobrym
o najpierw pomóc dziecku dostrzec ba-
można cicho rozmawiać z innymi oso- słowem, pomaga też ułożyć ubranka.
łagan i uświadomić wynikające z tego
bami siedzącymi przy stole. Ważne są
Po umyciu dziecko nakłada pidżamkę
kłopoty;
tu także formy grzecznościowe: Dzię- i mówi wszystkim: Dobranoc. W nagro-
o następnie pokazać dziecku, co i jak
kuję..., Było smaczne..., Proszę..., Przepra- dę ma kilka minut osobistego kontaktu
trzeba zrobić, a potem podpowiadać
szam  nie chciałem... itd. Dziecko musi z dorosłym. Może to być cicha, spokojna
mu kolejne czynności;
rozumieć, po co usiadło przy stole rozmowa, bajka czy kolejny fragment
o na zakończenie okazywać dziecku i czego się od niego oczekuje. opowiadania. Dziecko ma rozumieć,
3) J. Carr, Pomóc dziecku upośledzonemu, PZWL, Warszawa 1984. Rady J. Carr są przeznaczone dla rodziców dzieci zaliczanych do upośledzonych umysłowo. Mają oni o wiele
więcej kłopotów z wyuczeniem dzieci czynności samoobsługowych. Dlatego to, co radzi J. Carr, jest konkretne. W mojej ocenie, rady te sprawdzają się także w przypadku dzieci
mieszczących się w szeroko pojętej normie rozwojowej.
4) J. Carr, Pomóc dziecku... s. 25
bliżej przedszkola 7-8.118-119 magazyn specjalny
8 Ą�
blizejprzedszkola.pl
że taka przyjemność trwa tylko chwilę, w ubikacji tak, jak damy zwykły to czy- dzicom jak ważne jest w procesie wy-
a potem trzeba iść spać. nić. Trzeba też uświadomić samotnym chowawczym:
matkom, aby poprosiły kogoś, komu
Nawyk radosnego budzenia się. ó� Zadowolenie z każdego przejawu
można zaufać, żeby nauczył chłopca
ó� Miłe nastawienie do świata od samodzielności dziecka. Dorosły nie
właściwego zachowania się w ubikacji.
tego właśnie zależy. Dlatego budzenie może ciągle poprawiać, strofować i po-
się musi być dla dziecka radosne: ma Nawyk samodzielnego rozbie- kazywać miną że  jest nie tak . Kiedy
uśmiechnąć się, wstać i powitać doro- ó� rania i ubierania się, a także człowiek zaczyna się czegoś uczyć, na
słych. Niedopuszczalne jest zezwalanie dbania o swoje ubrania. Od tego zale- początku zawsze jest niezdarny i nie-
na kapryszenie, obnoszenie się z mi- ży samodzielność dziecka. Rodzice są uważny. Nadmierne korygowanie dzie-
nami, pokazywanie wszystkim swego skłonni wyręczać dziecko w tych czyn- cięcych czynności spowoduje, że dziecko
złego humoru itd. Kłopot w tym, że nościach, gdyż, albo nie mają cierpliwo- skojarzy czynność, której ma się nauczyć,
nawyku radosnego budzenia nie da ści, albo się śpieszą i nie przewidzieli z niezadowoleniem dorosłego i przykry-
się załatwić nakazem, a co gorsza krzy- czasu, jaki jest potrzebny dziecku na mi doznaniami. Zamiast ćwiczyć, będzie
kiem. Radosne budzenie trzeba wymo- samodzielne zmaganie się z częściami unikać wykonywania tego, czego wy-
delować. Dorosły promiennym uśmie- swej garderoby. Trudno to zmienić, maga dorosły. Przewidując przykrości,
chem  zaraża dziecko, a potem razem nawet wówczas, gdy wyjaśni się ro- będzie też bronić się płaczem i wstrzy-
cieszą się z tego, że zaczyna się wspól- dzicom, jak ważne jest to, aby dziecko mywaniem się od działania. Grozi to wy-
ny dzień. Gdy dzieci są starsze, rodzice umiało samodzielnie nałożyć i zdjąć uczeniem bezradności. Cierpliwość. Nie
mniej na to zwracają uwagę, a szkoda. ubranie, a także ułożyć je we właści- udało się raz, to nic. Trzeba pochwalić
To, jak się dziecko budzi, zależy w du- wym miejscu. Na terenie przedszkola
dziecko za wysiłek i tak długo ćwiczyć
trzeba sobie z tym poradzić. Wystar-  podpowiadać czynności, zachęcać do
żej mierze od zachowania dorosłych.
czy, aby na początku roku szkolnego
Jeżeli wstając, dorośli sami narzekają ich wykonania, podtrzymywać w dąże-
ktoś z personelu był w szatni i delikat- niu do celu  aż dziecku uda się je wy-
i marudzą, dziecko będzie podobnie
konać. Nie wolno zapomnieć o okazaniu
rozpoczynało dzień. Dodam tu jesz- nie zwrócił rodzicom uwagę w taki na
cze, że jeżeli ranek zaczyna się od po- przykład sposób: Marysia jest starszym
radości z dziecięcego sukcesu i zachęcać
przedszkolakiem i potraf sama się rozebrać.
śpiechu i pokrzykiwania, to cały dzień do samodzielnego powtarzania.
wypełniony jest niepokojem i zdener- Nie trzeba jej wyręczać..., Tomek potraf sam
ó� Systematyczność i konsekwencja. Bez
włożyć buty do szafeczki, a kurtkę powiesić
wowaniem, bez widocznej przyczyny.
tego nie da się przekształcić czynności sa-
na wieszaku..., U nas dzieci same się roz-
Dotyczy to także dzieci.
moobsługowych w nawyki. Przykładem
bierają... itp.
Nawyk właściwego zachowania mogą być kłopoty z systematycznym
ó� się w ubikacji. Są to trudne prob- myciem zębów. Mimo  smacznych past ,
lemy, nawet dla starszych przedszkola- samo szczotkowanie zębów jest mało
Jak współpracować
ków. Nauka sygnalizowania potrzeb przyjemne. Nic dziwnego, że o koniecz-
z rodzicami w zakresie
fzjologicznych to jedno z najważniej- ności mycia zębów trzeba dzieciom cią-
szych zadań stojących przed dzieckiem gle przypominać. Nawyk mycia zębów
kształtowania czynności
w pierwszych latach życia. W bada- ukształtuje się dopiero po latach przy-
samoobsługowych?
niach nad osiągnięciami czterolatków muszania dzieci do codziennego dba-
stwierdzono, że mniej niż połowa dzieci nia o higienę jamy ustnej. Podobnie jest
opanowała te czynności w stopniu za- Kształtowanie dobrych nawyków wyma- z innymi nawykami higienicznymi. Nie
dawalającym4. Należy więc oczekiwać, ga współpracy z rodzicami. Obserwowa- należy oczekiwać od dziecka, że odczu-
że tak jest w każdym przedszkolu. Za- ny już kryzys wychowania rodzinnego je dyskomfort z powodu nieumycia rąk,
łatwianie potrzeb fizjologicznych wią- jest także spowodowany tym, że rodzice nóg czy też twarzy itd. Nie ma rady  do-
że się z przynależnością do płci: inaczej często nie wiedzą, jakie zachowania trze- rosły musi ciągle pilnować, przypominać
załatwiają się dziewczynki, a inaczej ba ukształtować u swojego dziecka. To i chwalić, gdy dziecko samo chce zadbać
chłopcy. Nie można tego mylić, bo dzie- właśnie miałam na uwadze, podając listę o siebie i swój wygląd. Tylko w taki spo-
cko, zwłaszcza starszy przedszkolak, dobrych manier, które trzeba ukształto- sób można doprowadzić do ukształtowa-
musi się zachowywać zgodnie z włas- wać u dzieci. Można ten fragment tekstu nia nawyków higienicznych.

ną płcią. Może to być trudne dla samot- powielić i wręczyć rodzicom na początku
nych matek wychowujących chłopców rozmowy, a potem wspólnie zastanowić
Żródło: Biblioteka Cyfrowa
albo dla samotnych ojców wychowują- się nad tym, jak skutecznie kształtować
Ośrodka Rozwoju Edukacji
www.bc.ore.edu.pl
cych dziewczynki. Jeżeli w najbliższym u dzieci dobre maniery. Narada w spra-
otoczeniu nie ma dziadka lub wujka, wie kłopotów dziecka
chłopiec może mieć zbyt mało wzo- nie może przecież po-
rów męskiego zachowania się. Trzeba legać na karceniu i po-
Ewa Zielińska  wieloletnia nauczycielka wychowania przed-
jednak ten problem mądrze rozwiązać. uczaniu rodziców. Ma
szkolnego. Współautorka programów edukacyjnych, publikacji
Znowu potrzebna jest rozmowa z ro- to być wspólne rozwią-
dla nauczycieli artykułów dla rodziców. Wspólnie z prof. Edytą
Gruszczyk-Kolczyńską prowadzi badania nad metodami lepszej
dzicami. Ojców samotnie wychowują- zanie problemów w taki
efektywności procesu wychowania i kształcenia dzieci w wa-
cych dziewczynki trzeba namówić do sposób, aby dziecko na
runkach przedszkola. Jej działalność przyczyniła się do zmiany
rzeczywistości przedszkolnej w zakresie wspomagania rozwoju
tego, żeby zwrócili się z prośbą do cioci, tym korzystało. Warto
umysłowego dzieci, zwłaszcza edukacji matematycznej.
aby nauczyła dziecko zachowywać się także uświadomić, ro-
bliżej przedszkola 7-8.118-119 magazyn specjalny
Ą� 9