Wyższa Szkoła Nauk
Humanistycznych i Dziennikarstwa
w Poznaniu
Wydział: Humanistyczny
Kierunek: politologia (niestacjonarne)
Specjalizacja: zarzadzanie zespołami ludzkimi
Rok akademicki: 2011/2012
Egzamin licencjacki - pytania
podstawowe
Pytania z przedmiotów podstawowych:
1. Formy państwa
2. Definicje i podział organów państwowych
3. Koncepcje genezy państwa
4. Istota i funkcje państwa
5. Metody i techniki w badaniach politologicznych
6. Koncepcje definiowania polityki
7. Cechy władzy
8. Ideologia, doktryna, program polityczny  istota i zakres pojęć
9. Parlamentarno-gabinetowa forma systemu politycznego
10. Półprezydencka forma systemu politycznego
11. Prezydencka forma systemu politycznego
12. Istota i instytucje demokracji bezpośredniej we współczesnym państwie
13. Organy władzy ustawodawczej w Polsce
14. Organy władzy wykonawczej w Polsce
15. Zasady prawa wyborczego w Polsce
16. Sądy i trybunały w Polsce
17. Małe i wielkie struktury społeczne
18. Główne nurty greckiej myśli politycznej Antyku
19. Główne nurty myśli politycznej Oświecenia
20. Główne współczesne nurty polityczne - prawicowe, lewicowe i centrowe
~ 2 ~
1. Formy państwa
Forma państwa to sposób sprawowania władzy oraz organizowania życia
politycznego i społecznego w państwie.
Formę państwa charakteryzuje się ze względu na1:
a) formę rządów  struktura najwyższych organów państwowych, ich wzajemne relacje
i sposób powoływania głowy państwa;
b) reżim polityczny  sposób rządzenia państwem, metody i techniki sprawowania
władzy;
c) ustrój terytorialny państwa  struktura terytorialna, zakres samodzielności władz
lokalnych, podział kompetencji między władze centralne a lokalne.
Podział państw ze względu na formę rządów2
Republika  forma rządów, w której najwyższa władza należy do organu wybieranego na
określony czas (kadencję) przez obywateli. Republiki można podzielić na:
·ð arystokratyczne  wÅ‚adze wybierane przez wÄ…skie grupy, wyodrÄ™bnione ze wzglÄ™du na
pochodzenie lub zamożność (występowały w przeszłości);
·ð demokratyczne  wÅ‚adze wybierane przez ogół obywateli (współczesne republiki
europejskie np. Francja, Polska, Niemcy).
Monarchia  forma rządów, w której najwyższym organem jest monarcha (król, cesarz,
sułtan), a ludność tworzy grupę poddanych. Monarcha swą funkcję sprawuje najczęściej
dożywotnio. Ze względu na sposób uzyskania władzy przez władcę monarchie można
podzielić na:
·ð dziedzicznÄ…  monarcha uzyskuje wÅ‚adze przez dziedziczenie (np. Wlk. Brytania,
Hiszpania);
·ð elekcyjna  monarcha uzyskuje wÅ‚adze przez wybór (np. Rzeczpospolita w okresie
nowożytnym).
Monarchie ze względu na zakres władzy monarchy, można podzielić na:
·ð nieograniczone (absolutne)  wÅ‚adza monarchy jest niczym nieograniczona;
·ð ograniczone (konstytucyjne)  wÅ‚adza monarchy jest ograniczona przez konstytucjÄ™.
Podział państw ze względu na reżim polityczny3
Państwo autorytarne
·ð silna wÅ‚adza wykonawcza jest skupiona w rÄ™kach jednostki lub wÄ…skiej grupy osób,
parlamenty odgrywają drugorzędną rolę i są podporządkowane władzy wykonawczej;
·ð spoÅ‚eczeÅ„stwo nie ma możliwoÅ›ci kontrolowania wÅ‚adzy, rzÄ…dzÄ…cy sÄ… uprzywilejowani;
·ð udziaÅ‚ obywateli w życiu spoÅ‚ecznym jest sztuczny i poddany Å›cisÅ‚ej kontroli;
·ð istniejÄ™ rozwiniÄ™ty aparat przymusu i represji.
1
P. Leszczyński, T. Snarski, Wiedza o społeczeństwie. Vademecum maturalne 2009, Gdynia 2009, s. 33.
2
Ibidem.
3
Ibidem.
~ 3 ~
Rządy autorytarne były sprawowane w wielu krajach Europy w okresie międzywojennym,
m.in. w Polsce (po 1926 r.), Rumunii, Hiszpanii. Obecnie pojawiajÄ… siÄ™ w krajach Afryki, Azji
i Ameryki A
acińskiej.
Państwo totalitarne
·ð paÅ„stwo kontroluje wszystkie sfery życia spoÅ‚ecznego, ma rozbudowany aparat represji
i przymusu;
·ð paÅ„stwo indoktrynuje swoich obywateli, istnieje jedna oficjalna doktryna paÅ„stwowa,
a interes jednostki jest podporządkowany interesowi państwa;
·ð nie istnieje podziaÅ‚ wÅ‚adzy, caÅ‚a wÅ‚adza jest skupiona w rÄ™kach partii rzÄ…dzÄ…cej i jej
przywódcy;
·ð dziaÅ‚alność opozycyjna jest zakazana, a wobec przeciwników politycznych stosuje siÄ™
terror.
Przykładami państw totalitarnych były faszystowskie Niemcy i Włochy, oraz komunistyczny
Związek Radziecki. Obecnie można do nich zaliczyć komunistyczną Koreę Północną.
Państwo demokratyczne
·ð istnieje podziaÅ‚ wÅ‚adzy, wÅ‚adza ustawodawcza, wykonawcza i sÄ…downicza sÄ… rozdzielone
między różne organy, które się wzajemnie kontrolują;
·ð obywatele majÄ… możliwość kontrolowania wÅ‚adzy, rzÄ…dzÄ…cy nie sÄ… uprzywilejowani,
wszyscy obywatele są równi wobec prawa;
·ð panuje szeroki zakres praw i wolnoÅ›ci obywatelskich, takich jak wolność sÅ‚owa,
zgromadzeń, sumienia, które są zagwarantowane w konstytucji.
Rządy demokratyczne są sprawowane m.in. w większości państw europejskich i Ameryce
Północnej.
Podział państw ze względu na ustrój terytorialny4
Państwa unitarne (scentralizowane, zdecentralizowane)
·ð jednostki podziaÅ‚u terytorialnego nie majÄ… samodzielnoÅ›ci politycznej i sÄ…
podporządkowane organom ogólnopaństwowym;
·ð na terenie paÅ„stwa obowiÄ…zuje jednolity system prawa, obywatelstwo, system organów
sÄ…dowych oraz prawodawczych;
·ð paÅ„stwami unitarnymi sÄ…: Polska, WÄ™gry, Szwecja, Dania, Holandia.
Państwa złożone (federacje, konfederacje)
·ð części skÅ‚adowe paÅ„stwa majÄ… duży stopieÅ„ samodzielnoÅ›ci m.in. posiadajÄ… wÅ‚asne
organy prawodawcze, wykonawcze i sÄ…downicze;
·ð ogólnopaÅ„stwowe instytucje zajmujÄ… siÄ™ jedynie wybranymi dziedzinami wspólnego
funkcjonowania państwa, np. polityką obronną, monetarną.
4
Ibidem.
~ 4 ~
2. Definicje i podział organów państwowych
Organ państwa to wyodrębniona prawnie osoba bądz
zespół ludzi upoważnionych do
wykonywania określonych czynności w imieniu państwa5.
Podział organów państwowych ze względu na:
a) skład liczebny
·ð jednoosobowe (prezydent, minister)
·ð wieloosobowe (kolegialne) (parlament, rada ministrów)
b) sposób kreowania
·ð wybór (sejm i senat)
·ð nominacja (mianowanie) (wojewoda, prokurator)
·ð dziedziczenie
·ð losowanie
·ð kooptacja
c) zakres stanowienia prawa
·ð centralne (prezydent, premier)
·ð terenowe (wojewoda, kurator oÅ›wiaty)
d) strukturę wewnętrzną
·ð zÅ‚ożona (np. Zgromadzenie Narodowe, Rada Ministrów)
·ð prosta (Sejm, KRRiT)
e) zakres kompetencji (funkcje)
·ð ustawodawcze (prawodawcze)
·ð wykonawcze (administracyjne)
·ð sÄ…downicze
·ð kontrolne i ochrony prawa
·ð prokuratura
·ð siÅ‚y zbrojne
3. Koncepcje genezy państwa
W naukach zajmujących się teorią państwa (politologia) nie ma powszechnie uznanej
teorii wyjaśniającej problem powstania organizacji państwowej. W ciągu wieków
kształtowały się różnorodne koncepcje dotyczące tego problemu6.
Koncepcja teistyczna  jest to najstarsza teoria, która zakłada, że państwo powstało
dzięki działaniu siły nadprzyrodzonej, zamiarowi Bożemu. Modyfikacją tej doktryny jest
koncepcja św. Tomasza z Akwinu, który twierdził, że od Boga pochodzi idea władzy,
natomiast konkretne państwa to dzieło ludzi. Ta koncepcja była popularna w monarchiach
5
http://portalwiedzy.onet.pl/20091,,,,organ_panstwa,haslo.html
6
A. Kunicka-Goldfinger, M. Podbielkowski, W. Kunicki-Goldfinger, Repetytorium poziom podstawowy
i rozszerzony: wiedza o społeczeństwie, Warszawa  Bielsko-Biała 2010, s. 154.
~ 5 ~
absolutnych i stanowiła uzasadnienie dla nieograniczonej władzy monarchy, jako
pochodzącej od Boga. Każde wystąpienie przeciwko władzy traktowane było jako grzech.
Koncepcja umowy społecznej zakłada, że państwo jest rezultatem umowy pomiędzy
członkami społeczeństwa lub między społeczeństwem a władzą, oraz neguje tezę o Boskim
pochodzeniu władzy. Istnieje wiele odmian tej koncepcji. Jej zwolennikami byli m.in. John
Locke i Jean Jacques Rousseau.
Koncepcja podboju i przemocy zakłada, że państwa powstają w wyniku podbijana
słabszych plemion przez plemiona silniejsze. W ten sposób narodził się podział na rządzących
i rządzonych, a państwo jeszcze go utrwaliło. Zwolennikiem tej teorii był Ludwik Gumplowicz.
Koncepcja marksistowska zakłada, że państwo powstało w wyniku rozpadu wspólnoty
pierwotnej, w której panowała wspólna własność narzędzi i środków, na klasy, co nastąpiło
głównie w wyniku powstania własności prywatnej. Przewaga ekonomiczna pozwoliła klasom
posiadającym własność zdobyć władzę. To doprowadziło do powstania państwa, które ma
utrwalać panowanie klas posiadających. Autorami tej koncepcji byli Karol Marks i Fryderyk
Engels7.
4. Istota i funkcje państwa
Państwo to trwały związek ludzi stale zamieszkujących określone terytorium,
podlegających władzy zwierzchniej8.
Biorąc pod uwagę zasięg przestrzenny aktywności państwa, można wyróżnić dwie jego
funkcje9:
a) wewnętrzna  obejmuje działania, które maja zagwarantować bezpieczeństwo i ład
w kraju. W ramach realizacji tej funkcji można wyróżnić działalność:
·ð prawodawczÄ…  tworzenie prawa, które obowiÄ…zuje na terytorium paÅ„stwa,
·ð porzÄ…dkowÄ…  podejmowanie dziaÅ‚aÅ„, które zapewniajÄ… porzÄ…dek na terytorium
państwa,
·ð administracyjnÄ…  zarzÄ…dzanie przez odpowiednie organy paÅ„stwowe okreÅ›lonymi
dziedzinami życia publicznego,
·ð socjalnÄ…  dążenie paÅ„stwa do zapewnienia obywatelom minimum egzystencji,
walka z bezrobociem oraz starania o poprawę warunków pracy,
·ð kulturalnÄ…  dziaÅ‚alność paÅ„stwa w zakresie wspierania badaÅ„ naukowych, rozwoju
oświaty i kultury, ochrony zabytków i promocji kultury za granicą,
·ð gospodarczo-organizatorskÄ…  polega na zarzÄ…dzaniu przez paÅ„stwo gospodarkÄ…
oraz na oddziaływaniu na nią. Państwo stara się promować gospodarkę w świecie,
chronić ją przed nieuczciwą konkurencją oraz stwarzać warunki dla jej rozwoju.
7
P. Leszczyński, T. Snarski, op cit., s. 31.
8
B. Szmulik, M. Żmigrodzki, Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce, Lublin 2010, s. 16.
9
P. Leszczyński, T. Snarski, op cit., s. 32.
~ 6 ~
b) zewnętrzna  obejmuje aktywność międzynarodową państwa, stosunki z innymi
państwami, działalność w organizacjach międzynarodowych, co ma na celu ochronę
suwerenności zewnętrznej państwa. Organami, które realizuję tę funkcję są m.in.
służby dyplomatyczne i wojsko.
5. Metody i techniki w badaniach politologicznych
W nauce o polityce stosowane są różne metody badawcze używane także w innych
dyscyplinach nauk społecznych. Do najczęściej wykorzystywanych należą następujące
metody10:
1) metoda systemowa - polega na konstruowania modelu pojęciowego zjawisk
politologicznych;
2) metoda porównawcza  polega na wykrywaniu podobieństw i różnic pomiędzy
procesami i zjawiskami;
3) metoda ilościowa  polegają na zbieraniu i przetwarzaniu masowych informacji
o zjawiskach politycznych, społecznych i ekonomicznych, a następnie na analizie
ilościowej tych danych;
4) metoda instytucjonalno-prawna  polega na zakreśleniu pola badań do sfery
określonych przepisów prawnych; opiera się na analizie norm prawnych i tekstów
aktów normatywnych;
5) metoda historyczna  badania historyczne zjawisk politycznych służą politologii jako
substrat hipotez;
6) metoda behawioralna  polega na analizie zjawisk politycznych poprzez obserwacjÄ™
zachowań jednostek i grup ludzi;
7) metoda symulacyjna  podstawowym założeniem metodologicznym jest budowa
modelu, który poddaje się następnie symulacji, czyli działaniom imitującym rzeczywiste
procesy społeczne i polityczne;
8) metoda decyzyjna  polega na rozpatrywaniu zjawisk i procesów społeczno-
politycznych przez pryzmat ośrodka decyzyjnego.
Techniki badań11:
1) próbka reprezentacyjna  wybór części osób należących do danego zbioru, będących
jego typowÄ… reprezentacjÄ…;
2) obserwacja  gromadzenie danych drogą spostrzeżeń w naturalnym ich przebiegu
i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia badacza (obserwatora);
3) wywiad  rozmowa badacza z respondentem lub respondentami wg opracowanych
wcześniej dyspozycji (bądz
na podstawie specjalnego kwestionariusza); równolegle
można stosować obserwację;
10
http://chomikuj.pl/Daniuleski/---DOKUMENTY---
/Wstep+do+badan+politologicznych/Metody+badawcze+w+naukach+politycznych,650868724.ppsx
11
A. J. Chodubski, Wstęp do badań politologicznych, Gdańsk 2004, s. 134-143.
~ 7 ~
4) ankieta  typ wywiadu pisemnego, gdzie skategoryzowany kwestionariusz zwany
również ankietą, wypełnia respondent a nie badający. Są tanie, cieszą się dużym
zaufaniem i wiarygodnością.
6. Koncepcje definiowania polityki
Polityka to ogół działań związanych z dążeniem do zdobycia i utrzymania władzy
państwowej, jej wykonywaniem oraz z wytyczaniem kierunku rozwoju państwa w różnych
dziedzinach12.
Polityczną sferę życia społecznego tworzą: system organów państwowych, system
partyjny, system prawny, ideologie polityczne i narodowe, kultura polityczna społeczeństwa.
Potocznie często przez politykę rozumie się: 1) program albo kierunek działalności
państwa lub określonego polityka, 2) sztukę kierowania sprawami publicznymi, 3) grę
partyjną lub samą walkę o władzę13.
Wieloznaczne pojęcie odmiennie definiowane w różnych orientacjach teoretyczno-
metodologicznych politologii14:
a) w orientacji formalno-prawnej przez politykę rozumie się działalność instytucji
państwowych (aparatu państwowego);
b) w podejściu behawioralnym politykę określana jest w kategoriach władzy, wpływu
i konfliktów istniejących w różnych sferach życia społecznego;
c) w orientacji funkcjonalnej polityka jest rozumiana jako funkcja systemu społecznego,
zapewniająca jego rozwój przez rozwiązywanie konfliktów; wytwarzanie decyzji
regulujących w autorytatywny sposób rozdział dóbr; artykulację, agregację i selekcję
interesów; socjalizację polityczną; komunikację polityczną itd.;
d) według podejścia racjonalnego polityka jest podejmowaniem decyzji w ramach procesu
sprawowania władzy i gry o władzę, w którym biorą udział różnorakie podmioty;
e) stanowisko postbehawioralne ujmuje politykę jako rozwiązywanie problemów
społecznych, wynikających z deficytu dóbr i powodujących deprywacje jednostek i grup
społecznych.
12
Słownik Tematyczny. Wiedza o społeczeństwie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, s. 118.
13
Ibidem.
14
A. Antoszewski, R. Herbut, Leksykon politologii, Wrocław 2004, s. 329.
~ 8 ~
7. Cechy władzy
Władza to zdolność wydawania i egzekwowania decyzji. Obydwa warunki muszą
wystąpić jednocześnie.
Atrybuty:
·ð zasiÄ™g (terytorium i liczba jednostek)
·ð zakres (liczba osób skutecznie podporzÄ…dkowanych)
·ð siÅ‚a (stosunek liczby decyzji wykonanych do wydanych)
8. Ideologia, doktryna, program polityczny  istota i zakres pojęć
Myśl polityczna formułowana jest na różnym poziomie ogólności. Pojęcia: ideologia,
doktryna oraz program polityczny uporządkowane są od poziomu najbardziej ogólnego
i abstrakcyjnego ku szczegółowemu i konkretnemu15.
Ideologia  zbiór idei, poglądów i przekonań opisujących rzeczywistość oraz
zawierających jej ocenę i wizję pożądanej przyszłości. W skład ideologii wchodzą koncepcje
filozoficzne, ekonomiczne, prawne, etyczne, religijne. Ideologia określa wartości i cele, które
mają uzasadniać działania polityczne. Współcześnie uznaje się, że ideologia jako forma
świadomości społecznej ściśle związana jest z powstaniem masowych partii i ruchów
politycznych XIX w. Stąd też ich nazwy oparte są na kryterium ideologicznym, np. partie
komunistyczne, socjaldemokratyczne, konserwatywne, liberalne, chrześcijańsko-
demokratyczne16.
Doktryna  zbiór poglądów i idei oraz wiążąca się z nimi działalność polityczna.
uporządkowany zespół teoretycznych poglądów (np. partii politycznych) dotyczących
społeczeństwa i państwa, zawiera wskazania praktyczne (metody) realizacji tych poglądów,
a także zagadnienia z zakresu władzy, prawa, ustroju państwa, np. ideologia faszyzmu
znalazła swój wyraz w doktrynie faszyzmu niemieckiego (hitleryzmie) czy marksizm-leninizm
był podstawą doktryny politycznej J. Stalina (stalinizm)17.
Program polityczny  sformułowany przez organizację lub grupę społeczną zespół
postulatów dotyczący kwestii społecznych, gospodarczych, ustrojowych
i międzynarodowych. Najczęściej formułują je bezpośredni uczestnicy dyskursu politycznego
 partie polityczne lub ruchy społeczno-polityczne. Program polityczny jest zbiorem
przewidywanych działań politycznych, które doprowadzić mają do określonego w tym
programie celu. Może to być np. przejęcie władzy, radykalne reformy, itp.18 Program bywa
zazwyczaj uszczegółowieniem doktryny i opiera się na jakiejś ideologii.
15
A. Kunicka-Goldfinger, M. Podbielkowski, W. Kunicki-Goldfinger, op cit., Warszawa  Bielsko-Biała 2010, s. 78.
16
http://portalwiedzy.onet.pl/66066,,,,ideologia,haslo.html
17
http://portalwiedzy.onet.pl/40009,,,,doktryna,haslo.html
18
http://portalwiedzy.onet.pl/88933,,,,program_polityczny,haslo.html
~ 9 ~
9. Parlamentarno-gabinetowa forma systemu politycznego
System parlamentarno-gabinetowy  system polityczny, w którym rząd z premierem
na czele jest powołany przez parlament we współpracy z głową państwa, a odpowiedzialność
polityczną ponosi przed parlamentem (wotum nieufności, wotum zaufania)19. Szef rządu
i skład rządu jest wyłaniany spośród przedstawicieli partii (lub koalicji) mającej większość
w parlamencie, tylko formalnie jest powołany i odwołany przez głowę państwa20. Głowa
państwa spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne oraz organizacyjne (np.
zarządzenie wyborów)21. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed
parlamentem, ponoszą ja natomiast członkowie rządu kontrasygnujący jej akty urzędowe.
10. Półprezydencka forma systemu politycznego
Semiprezydencki system  jeden z modeli ustrojowych państwa demokratycznego.
Model pośredni pomiędzy systemem parlamentarno-gabinetowym i prezydenckim. Powstał
we Francji jako odpowiedz
na słabości systemu czwartej republiki francuskiej (częste zmiany
rządów, rozbicie parlamentu), za jego twórców uważa się Ch. de Gaulle a i G. Pompidou.
W semiprezydenckim systemie prezydent jest głową państwa i zajmuje centralne
miejsce w systemie organów państw. Wybierany jest w bezpośredni sposób przez naród
w wyborach powszechnych. Prezydent określa główne kierunki polityki wewnętrznej
i zagranicznej kraju, odpowiada za jego bezpieczeństwo, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych.
Do jego zadań należy także powoływanie i odwoływanie premiera, a na jego wniosek
ministrów. Obowiązuje zasada, że gabinet i poszczególni jego członkowie ponoszą
odpowiedzialność przed prezydentem jak i parlamentem, który może ponadto uchwalić
wobec niego wotum nieufności.
Wzajemne stosunki między silnym prezydentem a rządem zależą w znacznej mierze
od układu sił politycznych w parlamencie. Jeśli prezydent jest liderem większościowej partii,
jego pozycja jest mocna. Kiedy nie ma takiej zgodności układu sił, dochodzi do tzw.
cohabitation (współpraca prezydenta i premiera reprezentujących odmienne opcje
polityczne)22.
11. Prezydencka forma systemu politycznego
System prezydencki (prezydencjalizm)  system polityczny w demokracji
charakteryzujący się rygorystycznym podziałem (separacją) władzy ustawodawczej
i wykonawczej, oraz połączeniem funkcji prezydenta i szefa rządu. W myśl tych zasad
19
http://pl.wikipedia.org/wiki/System_parlamentarno-gabinetowy
20
http://portalwiedzy.onet.pl/36564,,,,parlamentarno_gabinetowy_system,haslo.html
21
A. Antoszewski, R. Herbut, op cit, s. 298.
22
http://portalwiedzy.onet.pl/87677,,,,semiprezydencki_system,haslo.html
~ 10 ~
prezydentowi (jako organowi władzy wykonawczej) przysługuje pełnia władzy wykonawczej
oraz zwolnienie z odpowiedzialności przed parlamentem - pozbawiony zostaje jednak
możliwości ustawodawczych23.
W odrębnych wyborach zostaje powołana legislatywa oraz prezydent. Prezydent
powołuje ministrów kierujących poszczególnymi resortami, którzy ponoszą przed nim
odpowiedzialność polityczną i spełniają raczej funkcje doradcze. Legislatywa posiada pełną
autonomiÄ™ w zakresie stanowienia prawa (funkcja ustrojodawczÄ… i ustawodawcza), zaÅ›
prezydent w zakresie jego wykonywania (nie posiada inicjatywy ustawodawczej). Prezydent
nie jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem, choć można zastosować wobec
niego formę odpowiedzialności konstytucyjnej (impeachment), dotyczy to również
ministrów. Prezydentowi nie przysługuje prawo rozwiązania parlamentu przed upływem
kadencji24.
Przykładem prezydenckiego systemu rządów są Stany Zjednoczone oraz liczne republiki
południowoamerykańskie.
12. Istota i instytucje demokracji bezpośredniej
we współczesnym państwie
Demokracja bezpośrednia  sprawowanie władzy polegające na bezpośrednim
podejmowaniu decyzji państwowych lub ich wykonywaniu przez ogół obywateli.
Formy demokracji bezpośredniej to: referendum, inicjatywa ludowa, weto ludowe,
konsultacja25.
Referendum  to powszechne głosowanie obywateli mających czynne prawo
wyborcze, w którym podejmują oni decyzje w ważnych dla nich sprawach. Obecnie jest to
najpopularniejsza forma demokracji bezpośredniej.
Podział referendów ze względu na26:
a) treść głosowania:
·ð konstytucyjne  przedmiotem jest uchwalenie lub zmiana konstytucji
·ð ustawodawcze  przedmiotem jest konkretny projekt ustawy
·ð problemowe - dotyczy rozstrzygniÄ™cia jakiejÅ› konkretnej sprawy, np. budowy dróg,
najczęściej ma charakter lokalny
·ð arbitrażowe  dotyczy rozstrzygniÄ™cia sporu miÄ™dzy najwyższymi organami paÅ„stwa
·ð akcesyjne  dotyczy przystÄ…pienia do organizacji miÄ™dzynarodowej
b) zasięg terytorialny
·ð ogólnokrajowe  przeprowadzane na terytorium caÅ‚ego kraju
·ð lokalne  przeprowadzane na mniejszym obszarze, np. województwo
23
http://pl.wikipedia.org/wiki/System_prezydencki
24
A. Antoszewski, R. Herbut, op cit, s. 345.
25
http://portalwiedzy.onet.pl/71082,,,,demokracja_bezposrednia,haslo.html
26
P. Leszczyński, T. Snarski, op cit., s. 47.
~ 11 ~
c) wymóg prawny przeprowadzenia
·ð obligatoryjne  jego przeprowadzenie jest konieczne, aby decyzje podjÄ™te przez
władze można było uznać za ważne
·ð fakultatywne  jego przeprowadzenie nie jest konieczne dla ważnoÅ›ci podjÄ™tej decyzji
d) moment przeprowadzenia
·ð zatwierdzajÄ…ce  odbywa siÄ™ po uchwaleniu jakiegoÅ› aktu przez organy paÅ„stwa
·ð konsultacyjne  jest przeprowadzane przed uchwaleniem jakiegoÅ› aktu, aby poznać
opinię społeczeństwa na dany temat.
W Polsce referendum ogólnokrajowe może być przeprowadzone w sprawach
o szczególnym znaczeniu dla państwa. Zarządza je Sejm bezwzględną większością głosów lub
Prezydent RP za radą i zgodą Senatu. Istnieje również społeczna inicjatywa referendalna 
projekt referendum musi uzyskać 500 tyś. podpisów, wówczas kierowany jest do Sejmu,
który ma obowiązek prac nad tym projektem, lecz nie ma obowiązku zarządzenia
referendum w tej sprawie.
Zgodnie z obowiązującą ustawą referendalną z 2003 wynik referendum jest wiążący,
jeżeli wzięło w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Prawo udziału
w referendum ma każdy obywatel polski, który ukończył 18 lat i ma czynne prawo wyborcze.
Inicjatywa ludowa  forma demokracji bezpośredniej, na mocy której określona liczba
obywateli może zainicjować postępowanie ustawodawcze lub procedurę zmiany konstytucji.
InstytucjÄ™ ludowej inicjatywy ustawodawczej wprowadza konstytucja RP z 1997. Prawo
zgłaszania projektów aktów prawnych przyznaje ona grupie 100 tys. obywateli, którzy
posiadajÄ… czynne prawo wyborcze do sejmu27.
Weto ludowe  instytucja ustrojowa stosowana w niektórych konstytucjach, prawny
instrument demokracji bezpośredniej. Polega na tym, że określona liczba obywateli może
wystąpić z wnioskiem o poddanie obowiązującej ustawy lub umowy międzynarodowej pod
głosowanie ludowe. Legislatywa po rozpatrzeniu zasadności tego wniosku - kontroluje
formalną stronę wniosku (ilość obywateli zgłaszających weto) oraz stronę merytoryczną
(tj. czy dana ustawa może być poddana pod głosowanie ludowe, np.: konstytucja lub budżet
nie mogą być poddane wetu ludowemu) - ma obowiązek zorganizować specjalne
referendum w tej sprawie. Głosowanie polega na wyrażeniu poparcia lub sprzeciwu
odnośnie kwestionowanego aktu prawnego. Wynik głosowania całej społeczności ma zwykle
charakter wiążący dla organów państwa (weto absolutne) - odrzucona ustawa traci moc
prawnÄ…28.
Konsultacja społeczna  polega na wyrażeniu przez członków zbiorowości opinii
w przedstawionej sprawie. Tworzy się w ten sposób dwustronna relacja, powstająca
z inicjatywy administracji państwowej. W odróżnieniu od referendum wyniki konsultacji nie
są wiążące dla organów władzy publicznej29.
27
http://portalwiedzy.onet.pl/87075,,,,ludowa_inicjatywa_ustawodawcza,haslo.html
28
http://portalwiedzy.onet.pl/85662,,,,weto_ludowe,haslo.html
29
http://pl.wikipedia.org/wiki/Konsultacja_spo%C5%82eczna
~ 12 ~
13. Organy władzy ustawodawczej w Polsce
W Polsce, w myśl konstytucji władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat. Organy te
pochodzą z wyborów powszechnych i bezpośrednich, przeprowadzanych jednocześnie.
Kadencja obu izb trwa 4 lata. W podziale mandatów poselskich uczestniczą partie polityczne,
które w skali kraju zdobyły co najmniej 5% głosów (koalicja 8%). Podział mandatów odbywa
się na podstawie systemu d Hondta. Czynne prawo wyborcze przysługuje każdemu
polskiemu obywatelowi, który ukończył 18 lat. Bierne prawo wyborcze do Sejmu przysługuje
obywatelowi, który ukończył 21 lat a do Senatu 30 lat.
Sejm składa się z 460 posłów, a Senat ze 100 senatorów. Mandat parlamentarny ma
charakter generalny (wyraża wolę całego narodu), nieodwołalny (parlamentarzystów nie
można odwołać), niezależny (posła nie obowiązują instrukcje wyborcze). Posłowie
i senatorowie tworzą koła i kluby parlamentarne, które zrzeszają przedstawicieli partii
politycznych. Klub może utworzyć 15 posłów (7 senatorów), a koło 3 parlamentarzystów.
Kluby i koła dzielą się na koalicyjne (popierające rząd i tworzące jego zaplecze
parlamentarne) oraz opozycyjne (sprzeciwiajÄ…ce siÄ™ polityce rzÄ…du)30.
Sejm i Senat obradują na posiedzeniach. Pierwsze zwołuje prezydent, a kolejne
marszałkowie.
Organy Sejmu31:
·ð MarszaÅ‚ek Sejmu  jest wybierany przez posłów ze swego grona na pierwszym
posiedzeniu. Jest drugą osoba w państwie po prezydencie. Organizuje obrady sejmu
oraz im przewodniczy. Ustala harmonogram prac, reprezentuje sejm wobec innych
organów. Jego zastępcami są wicemarszałkowie, którzy nie są jednak samodzielnymi
organami Sejmu.
·ð Prezydium Sejmu  tworzÄ… marszaÅ‚ek oraz wicemarszaÅ‚kowie. Jest to organ kierujÄ…cy
pracami sejmu, ustala plan jego prac oraz koordynuje prace komisji.
·ð Konwent Seniorów  skÅ‚ada siÄ™ z czÅ‚onków Prezydium oraz przewodniczÄ…cych klubów
i kół parlamentarnych. Do jego kompetencji należy opiniowanie planu prac sejmu
i ustalanie porządku poszczególnych posiedzeń.
·ð Komisje sejmowe  sÄ… organami sejmu, do których kompetencji należy rozpatrywanie
spraw będących przedmiotem obrad sejmu, wyrażanie opinii w sprawach
przekazywanych pod ich obrady. Komisje dzielą się na stałe oraz nadzwyczajne.
Organami Senatu są Marszałek Senatu, Prezydium Senatu, Konwent Seniorów oraz Komisje.
Funkcje Sejmu i Senatu32:
a) funkcja ustawodawcza  polega na stanowieniu ustaw, czyli aktów prawnych
uchwalanych przez Sejm i Senat ze współudziałem prezydenta, przyjmowanych
w szczególnym trybie, zawierających normy prawne o charakterze ogólnym, zajmujące
30
P. Leszczyński, T. Snarski, op cit., s. 70.
31
Ibidem, s. 71.
32
Ibidem, s. 72.
~ 13 ~
najwyższą po konstytucyjnych pozycję w systemie z
ródeł prawa krajowego. Prawo
inicjatywy ustawodawczej przysługuje posłom (15), Senatowi (uchwała), prezydentowi,
Radzie Ministrów oraz grupie 100 tys. obywateli;
b) funkcja kontrolna  sprawowanie jej powierzono Sejmowi, który realizuje ją sam, bez
udziału Senatu. Instrumenty kontroli wobec Rady Ministrów:
·ð wotum zaufania  to uchwaÅ‚a Sejmu wyrażajÄ…ca poparcie dla polityki rzÄ…du
·ð wotum nieufnoÅ›ci  to uchwaÅ‚a Sejmu wyrażajÄ…ca bak poparcia dla polityki rzÄ…du
lub ministra. Jest ono uchwalane większością ustawowej liczby posłów (231).
W wypadku wotum nieufności dla rządu wiąże się ono z wyborem nowego Premiera
(konstruktywne wotum nieufności)
·ð absolutorium  zatwierdzenie dziaÅ‚alnoÅ›ci finansowej rzÄ…du (wykonanie budżetu)
·ð pociÄ…gniÄ™cie do odpowiedzialnoÅ›ci konstytucyjnej  prawo do stawiania przed
Trybunałem Stanu najwyższych urzędników państwowych w wypadku naruszenia
przez nich konstytucji lub ustaw
·ð zapytania i interpelacje  stanowiÄ… sposób zwracania siÄ™ posłów do czÅ‚onków rzÄ…du
z prośbą o udzielenie informacji. Mają one formę pisemną i mogą dotyczyć spraw
o charakterze jednostkowym (zapytania) lub zasadniczym (interpelacje). Adresaci
zapytań i interpelacji muszą udzielić odpowiedzi.
·ð Sejm wyrażajÄ… zgodÄ™ na ratyfikacjÄ™ umów miÄ™dzynarodowych oraz na
wprowadzenie stanów nadzwyczajnych
·ð funkcjÄ™ kontrolna posiadajÄ… także komisje sejmowe
c) funkcja kreacyjna  przejawia się wyborem innych organów państwowych:
Sejm:
·ð powoÅ‚uje lub odwoÅ‚uje RadÄ™ Ministrów
·ð wybiera sÄ™dziów TrybunaÅ‚u konstytucyjnego i TrybunaÅ‚u Stanu
·ð na wniosek Prezydenta powoÅ‚uje prezesa Narodowego Banku Polskiego (NBP)
Sejm wspólnie z Senatem:
·ð powoÅ‚ujÄ… czÅ‚onków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (2 czÅ‚onków Sejm i 1
Senat)
·ð czÅ‚onków Krajowej Rady SÄ…downictwa (4 Sejm, 2 Senat)
·ð Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw
Dziecka, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych
Zgromadzenie Narodowe  w sytuacjach określonych w konstytucji Sejm i Senat obradują
wspólnie pod przewodnictwem marszałka sejmu lub w jego zastępstwie marszałka senatu
jako Zgromadzenie Narodowe. Zbiera siÄ™ ono w czterech wypadkach:
·ð odebraniu przysiÄ™gi od nowo wybranego prezydenta;
·ð uznania prezydenta za niezdolnego do peÅ‚nienia funkcji z powodu zÅ‚ego stanu zdrowia;
·ð postawienia prezydenta w stan oskarżenia;
·ð wysÅ‚uchania orÄ™dzia prezydenckiego, które jest skierowane do Zgromadzenia.
~ 14 ~
14. Organy władzy wykonawczej w Polsce
W Rzeczypospolitej Polskiej organami egzekutywy są Prezydent RP i Rada Ministrów
(wraz z Prezesem Rady Ministrów), jako organy konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej.
Jednak do władzy wykonawczej zalicza się również organy administracji rządowej.
Prezydent
Wybierany jest na 5-letnią kadencję w wyborach powszechnych, równych, tajnych,
bezpośrednich i większościowych. Ta sama osoba może pełnić te funkcję tylko 2 razy. Czynne
prawo wyborcze przysługuje osobom pełnoletnim, a bierne osobom, które ukończyły 35 lat.
Kandydata na prezydenta zgłasza co najmniej 100 tys. obywateli. Prezydentem zostaje
kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnych głosów. Jeśli żaden z kandydatów nie
uzyska takiej większości, za 14 dni odbywa się druga tura z udziałem dwóch kandydatów,
którzy w pierwszej turze otrzymali najwięcej głosów. Prezydentem zostaje kandydat, który
w drugiej turze otrzymał większą liczbę głosów. Kadencja rozpoczyna się w dniu złożenia
przez niego przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym33.
Prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP w stosunkach wewnętrznych
i międzynarodowych. Ma inicjatywę ustawodawczą oraz wydaje rozporządzenia i zarządzenia
(niektóre wymagają kontrasygnaty premiera), może skrócić kadencję sejmu, odmówić
podpisania ustawy (veto). Jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. W czasie pokoju
sprawuje zwierzchnictwo nad wojskiem za pośrednictwem ministra obrony narodowej, na
czas wojny mianuje naczelnego dowódcę sił zbrojnych (na wniosek premiera). Jako
reprezentant państwa na zewnątrz ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe,
mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Polski w innych krajach i organizacjach
międzynarodowych, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe.
Zgromadzenie Narodowe może postawić prezydenta w stan oskarżenia na wniosek co
najmniej 140 członków. Uchwała w tej sprawie musi być podjęta w obecności co najmniej
2/3 ustawowej liczby członków Zgromadzenia. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności
politycznej za swoją działalność. Akty urzędowe podpisywane są przez prezydenta za
kontrasygnatą prezesa Rady Ministrów.
Uprawnienia prezydenta dzielÄ… siÄ™ na34:
·ð zwykÅ‚e  wymagajÄ… kontrasygnaty, czyli podpisu premiera, co oznacza, że przejmuje
on odpowiedzialność polityczną za podjętą decyzję.
·ð prerogatywy  nie wymagajÄ… zgody premiera (wymienione sÄ… w art. 144 Konstytucji
RP). Należą do nich m.in. Uprawnienia wobec parlamentu, powoływanie najwyższych
urzędników państwowych i tradycyjne uprawnienia prezydenta.
33
Ibidem, s. 74.
34
Ibidem, s. 75.
~ 15 ~
Uprawnienia względem parlamentu:
·ð zarzÄ…dzanie wyborów i zwoÅ‚ywanie pierwszego posiedzenia obu izb
·ð prawo zwracania siÄ™ do TrybunaÅ‚u Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodnoÅ›ci
ustaw z konstytucjÄ…
·ð inicjatywa ustawodawcza
·ð prawo weta zawieszajÄ…cego wobec ustaw parlamentu
·ð podpisywanie ustaw i ich ogÅ‚oszenie
·ð prawo skrócenia kadencji sejmu, gdy nie uda mu siÄ™ wyÅ‚onić rzÄ…du lub nie uchwali
budżetu w wyznaczonym terminie
·ð wystÄ™powanie z wnioskiem do sejmu o powoÅ‚anie prezesa Narodowego Banku
Polskiego
Uprawnienia względem Rady Ministrów:
·ð powoÅ‚ywanie rzÄ…du
·ð dokonywanie zmian w rzÄ…dzie na wniosek premiera
·ð zwoÅ‚ywanie w sprawach szczególnej wagi Rady Gabinetowej (Rada Ministrów pod
przewodnictwem prezydenta, nie posiada ona jednak kompetencji Rady Ministrów)
·ð wystÄ…pienia z wnioskiem do sejmu o pociÄ…gniÄ™cie czÅ‚onka Rady Ministrów do
odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu
Uprawnienia względem władzy sądowniczej:
·ð powoÅ‚ywanie sÄ™dziów na wniosek Krajowej Rady SÄ…downictwa,
·ð powoÅ‚ywanie prezesów: Naczelnego SÄ…du Administracyjnego, Sadu Najwyższego,
Trybunału Konstytucyjnego oraz jednego członka Krajowej Rady Sądownictwa
Uprawnienia w zakresie spraw zagranicznych:
·ð reprezentowanie paÅ„stwa w stosunkach zagranicznych
·ð ratyfikowanie i wypowiadanie umów miÄ™dzynarodowych
·ð mianowanie i odwoÅ‚ywanie przedstawicieli Polski w innych paÅ„stwach lub przy
organizacjach międzynarodowych
·ð przyjmowanie listów uwierzytelniajÄ…cych oraz odwoÅ‚ujÄ…cych przedstawicieli innych
państw w Polsce
Zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi i obronnością:
·ð w czasie pokoju sprawowanie wÅ‚adzy za poÅ›rednictwem ministra obrony (jako
najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych)
·ð w sytuacji zagrożenia zarzÄ…dzanie powszechnÄ… lub częściowÄ… mobilizacjÄ™
·ð wydawanie decyzji o użyciu siÅ‚ zbrojnych dla obrony kraju
·ð zarzÄ…dzanie wprowadzenia stanu wojennego, gdy nie może tego uczynić parlament
Tradycyjne uprawnienia:
·ð nadawanie obywatelstwa polskiego
·ð nadawanie orderów i odznaczeÅ„, tytułów profesorskicho
·ð prawo Å‚aski
~ 16 ~
Rada Ministrów
Jest to w rozumieniu Konstytucji naczelny organ władzy wykonawczej, spełniający
złożone zadania o charakterze politycznym z zakresu prowadzenia wewnętrznej
i zagranicznej polityki państwa, kierujący i koordynujący pracę całej administracji rządowej,
działający pod kontrolą Sejmu i ponoszący przed Sejmem odpowiedzialność polityczną35.
W skład Rady Ministrów wchodzi premier i ministrowie. W skład Rady mogą także
wchodzić wicepremierzy oraz przewodniczący komitetów utworzonych na mocy ustaw.
Prezes Rady Ministrów (premier) stoi na czele rządu, kieruje i organizuje pracę rządu,
koordynuje i kontroluje pracę członków rządu oraz kieruje pracą terenowych organów
administracji. Sprawuje także nadzór nad samorządem.
Minister to naczelny organ administracji rządowej. Do zadań ministra należy
kierowanie określonymi działami administracji państwowej i wypełnianie zadań zleconych im
przez premiera. Ministrowie dzielą się na kierujących pewnymi działami administracji oraz
ministrów bez teki, którzy wypełniają zadania powierzone im przez premiera36.
Powoływanie i odwoływanie
Rząd jest powoływany przez prezydenta. Najpierw desygnuje on premiera, a następnie
na jego wniosek powołuje członków Rady Ministrów. W ciągu 14 dni Rada Ministrów musi
uzyskać wotum zaufania od parlamentu. Jeśli tak się nie stanie, sejm przystępuje do
wyłonienia rządu w ciągu 14 dni bezwzględną większością głosów. Gdyby Sejm nie zdołał
wyłonić rządu, robi to prezydent. Jeśli zaproponowany przez niego rząd nie uzyska wotum
zaufania, prezydent skraca kadencjÄ™ parlamentu.
Rada Ministrów ustępuje w określonych sytuacjach, m.in. w chwili ukonstytuowania się
nowego Sejmu, rezygnacji premiera, nieuzyskania wotum zaufania, a także udzielenia jej
wotum nieufności (konstruktywne wotum nieufności  wniosek złożony przez co najmniej 46
posłów musi zawierać nazwisko nowego premiera).
Istnieje możliwość zmiany składu rządu, tzw. rekonstrukcja rządu. Przyczyną może
być odwołanie ministra przez prezydenta na wniosek premiera (premier może swobodnie
kształtować skład rządu), rezygnacja ministra lub udzielenie mu wotum nieufności przez
sejm)37.
Uprawnienia Rady Ministrów38
·ð wykonywanie ustaw i prawo inicjatywy ustawodawczej
·ð wydawanie rozporzÄ…dzeÅ„
·ð kontrolowanie i koordynowanie prac organów administracji paÅ„stwowej
·ð uchwalanie projektu budżetu i kierowanie jego wykonaniem
·ð ochrona interesów skarbu PaÅ„stwa
35
W. Skrzydło, Ustrój polityczny RP w świetle Konstytucji z 1997 r., Warszawa 2009, s. 167.
36
P. Leszczyński, T. Snarski, op cit., s. 76.
37
Ibidem.
38
Ibidem, s. 77.
~ 17 ~
·ð zapewnienie bezpieczeÅ„stwa wewnÄ™trznego paÅ„stwa oraz porzÄ…dku publicznego
·ð sprawowanie ogólnego kierownictwa w stosunkach z innymi paÅ„stwami
i organizacjami międzynarodowymi
·ð zapewnienie bezpieczeÅ„stwa zewnÄ™trznego i ogólne kierowanie obronnoÅ›ciÄ… kraju
15. Zasady prawa wyborczego w Polsce
W Polsce prawo wyborcze reguluje Kodeks wyborczy, który wszedł w życie 1 sierpnia
2011 roku. Określa on m. in. tryb przeprowadzania wyborów parlamentarnych, wyborów
prezydenckich, wyborów samorządowych i wyborów do Parlamentu Europejskiego i warunki
ich ważności. Zastąpił on poprzednio obowiązujące ustawy wyborcze39.
W polskim prawie wyborczym, obowiązują następujące zasady:
·ð powszechnoÅ›ci  okreÅ›la krÄ…g obywateli którzy maja prawo do udziaÅ‚u w wyborach;
według niej każdy obywatel ma zarówno czynne i bierne prawo wyborcze
·ð równoÅ›ci  wszystkie oddane przez obywateli gÅ‚osy majÄ… jednakowÄ… wagÄ™ i znaczenie
·ð bezpoÅ›rednioÅ›ci  wyborca gÅ‚osuje bezpoÅ›rednio na kandydata, a jego gÅ‚os
bezpośrednio decyduje o ostatecznym wyniku wyborów
·ð tajnoÅ›ci  akt gÅ‚osowania odbywa siÄ™ w sposób anonimowy i nikt z osób trzecich nie
ma prawa ingerować w żaden sposób w przebieg głosowania
·ð Zasady dotyczÄ…ce rozdziaÅ‚u mandatów:
o proporcjonalności - daje większą reprezentatywność, gdyż mandaty przydzielane
są proporcjonalnie do odsetka głosów, jakie uzyskały poszczególne partie. System
proporcjonalny wymaga tylko jednej tury wyborów, ale okręgi muszą być
wielomandatowe (im więcej mandatów tym większa proporcjonalność)
o większości - oznacza, ze w danym okręgu mandat uzyskuje kandydat, który uzyskał
największą liczbę głosów
16. Sądy i trybunały w Polsce
W świetle Konstytucji władzę sądowniczą stanowią sądy (Sąd Najwyższy, sądy
powszechne, sądy administracyjne i sądy wojskowe) oraz trybunały (Konstytucyjny i Stanu).
Organy władzy sądowniczej realizują wymiar sprawiedliwości (sądy), badają zgodność aktów
normatywnych (TK, NSA), rozstrzygajÄ… spory kompetencyjne (TK, NSA), rozpatrujÄ… skargÄ™
konstytucyjną (TK) i ustalają wykładnię prawa40.
39
http://pl.wikipedia.org/wiki/Prawo_wyborcze
40
W. Skrzydło, op cit., s. 201.
~ 18 ~
Organy władzy sądowniczej funkcjonują na podstawie kilku zasad41:
a) zasada niezawisłości polega na tym, że sędziowie podlegają Konstytucji i ustawom,
z wyjątkiem sędziów Trybunału Konstytucyjnego podległych tylko Konstytucji. Przy
wydawaniu wyroków sędziowie kierują się przepisami prawa i własnym sumieniem.
Poza tym są wolni od nacisków ze strony władz administracyjnych. Gwarancją
niezawisłości jest powoływanie sędziów na stałe  do emerytury, praktycznie bez
możliwości odwołania, oraz immunitet, czyli zakaz zatrzymania lub aresztowania bez
zgody właściwego sądu
b) zasada jednolitości oznacza wykonywanie przez wszystkie sądy tego samego rodzaju
zadań, to znaczy orzekania w imieniu państwa, na podstawie tego samego prawa
c) zasada kolegialności polega na tym, że sądy orzekają w zespołach
d) zasada jawności postępowania oznacza, że rozprawy sądowe są otwarte dla
publiczności
e) zasada instancyjności  w Polsce sądownictwo ma charakter dwuinstancyjny, co
oznacza, że istnieje możliwość odwołania się (apelacji) od wyroku sądu pierwszej
instancji do sÄ…du drugiej instancji
Sąd Najwyższy to organ sądowy sprawujący nadzór nad działalnością sądów
powszechnych i wojskowych. Składa się z pierwszego prezesa, prezesów oraz sędziów.
Pierwszego prezesa mianuje prezydent na 6  letnią kadencję spośród kandydatów
przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego. Pozostałych
sędziów również powołuje prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sąd
Najwyższy dzieli się na cztery izby: cywilną, karną, wojskową, a także pracy i ubezpieczeń
społecznych42.
Funkcje Sądu Najwyższego:
·ð rozpoznawanie kasacji, czyli odwoÅ‚aÅ„ od wyroków sÄ…dów drugiej instancji z powodu
złamania prawa w trakcie postępowania
·ð interpretowanie przepisów prawa
·ð stwierdzanie ważnoÅ›ci wyborów prezydenckich, do parlamentu oraz ważnoÅ›ci
referendum konstytucyjnego i ogólnokrajowego
SÄ…dy powszechne rozstrzygajÄ… sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego,
rodzinnego, prawa pracy oraz ubezpieczeń społecznych, które nie są zastrzeżone dla innych
sądów. Pracami sądów kierują prezesi.
Postępowanie w sądach ma charakter instancyjny. Najniższą instancją są sądy
rejonowe, które rozpatrują wszystkie sprawy, z wyjątkiem tych zastrzeżonych dla sądów
okręgowych (np. zbrodnie, rozwody). Przy sądach rejonowych funkcjonują sądy grodzkie,
które sądzą wykroczenia, czyli czyny społecznie szkodliwe, które nie są przestępstwami.
41
P. Leszczyński, T. Snarski, op cit., s. 78.
42
Ibidem, s. 79.
~ 19 ~
Sądy okręgowe rozpatrują odwołania od orzeczeń sądów rejonowych. Natomiast
odwołania od sądów okręgowych rozpatrują sądy apelacyjne43.
SÄ…downictwo administracyjne jest w Polsce dwuinstancyjne44:
1) wojewódzkie sądy administracyjne to sądy pierwszej instancji, które rozpatrują
w pierwszej instancji wszystkie sprawy należące do kompetencji sądownictwa
administracyjnego;
2) Naczelny SÄ…d Administracyjny jest sÄ…dem drugiej instancji dla spraw rozpatrywanych
przez sądy wojewódzkie, nad którymi sprawuje nadzór. Na jego czele stoi prezes
wybierany przez prezydenta na 6 lat spośród kandydatów przedstawionych przez
Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Do kompetencji sądów administracyjnych należy:
·ð kontrola dziaÅ‚ania organów administracji publicznej
·ð rozstrzyganie sporów miÄ™dzy jednostkami samorzÄ…du oraz samorzÄ…dem a jednostkami
administracji państwowej
·ð rozstrzyganie sporów miÄ™dzy obywatelami a jednostkami administracji
·ð orzekanie o zgodnoÅ›ci z ustawami uchwaÅ‚ organów samorzÄ…du terytorialnego
Sądy wojskowe rozpatrują przestępstwa popełnione przez żołnierzy służby czynnej.
SÄ…downictwo wojskowe ma charakter dwuinstancyjny:
1) sÄ…dy garnizonowe to sÄ…dy pierwszej instancji;
2) sądy okręgu wojskowego to sądy drugiej instancji dla spraw rozpatrywanych przez sądy
garnizonowe oraz pierwszej instancji dla spraw żołnierzy posiadających najwyższe
stopnie wojskowe.
Trybunał Stanu jest organem sądowym, który sądzi najwyższych urzędników
państwowych. W jego skład wchodzą przewodniczący, 2 zastępców oraz 16 członków
wybieranych przez sejm na czas jego kadencji. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Trybunał Stanu rozpatruje sprawy na poziomie dwóch
instancji. W pierwszej instancji orzeka w składzie przewodniczący i 4 członków, a w drugiej
przewodniczący i 6 członków. Od wyroku wydanego w drugiej instancji nie ma kasacji.
Trybunał sądzi:
·ð prezydenta za naruszenie konstytucji, ustaw oraz za przestÄ™pstwa pospolite
·ð czÅ‚onków Rady Ministrów za naruszenie konstytucji, ustaw oraz za przestÄ™pstwa
popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem
·ð prezesów Narodowego Banku Polskiego oraz Najwyższej Izby Kontroli, a także
członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji za naruszenie konstytucji i ustaw
43
Ibidem.
44
Ibidem.
~ 20 ~
·ð posłów i senatorów za naruszenie zakazu prowadzenia dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej,
wiążącej się z czerpaniem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu
terytorialnego
Trybunał Konstytucyjny jest organem odrębnym od pozostałych sądów. Składa się z 15
sędziów wybieranych przez sejm na 9-letnią kadencję, która ma charakter indywidualny.
Prezesa i wiceprezesów powołuje prezydent. Orzeczenia Trybunału mają charakter
ostateczny45.
Funkcje Trybunału Konstytucyjnego
·ð rozpatruje skargi konstytucyjne
·ð orzekanie o zgodnoÅ›ci ustaw i umów miÄ™dzynarodowych z konstytucjÄ…
·ð orzeka o zgodnoÅ›ci ustaw z ratyfikowanymi umowami miÄ™dzynarodowymi
·ð z wnioskiem o to mogÄ… wystÄ…pić: prezydent, marszaÅ‚ek sejmu, marszaÅ‚ek senatu,
prezes Rady Ministrów, minimum 50 posłów lub 30 senatorów, pierwszy prezes Sądu
Najwyższego, prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny,
prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich
·ð orzeka o zgodnoÅ›ci z konstytucjÄ… celów i dziaÅ‚alnoÅ›ci partii politycznych
·ð badać zgodność z konstytucjÄ… aktów prawnych wydawanych przez organy centralne
·ð rozstrzyga spory kompetencyjne miÄ™dzy centralnymi organami paÅ„stwa
·ð orzeka o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzÄ™du prezydenta
17. Małe i wielkie struktury społeczne
Strukturą społeczną określa się zbiór elementów, z których składa się społeczeństwo
(jednostki, grupy, zbiorowości, warstwy, klasy, instytucje społeczne), oraz występujące
między nimi zależności46. Cechuje ją ciągłość, nie podlega nagłym zmianom, ale tez nie jest
statyczna. Jej poszczególne elementy znajdują się w ruchu, podlegają modyfikacji, są też
zastępowane przez inne. Zachodzące zmiany nie prowadzą jednak do naruszenia stabilności
całego układu. Struktura społeczna obejmuje wszystkie rodzaje grup i zbiorowości.
W tradycji socjologii struktury społeczne dzielą się na47:
a) mikrostruktury  tworzą je relacje w obrębie małych grup społecznych, np. rodzina,
społeczność lokalna, kręgi rówieśnicze;
b) makrostruktury  tworzą je wielkie grupy, klasy, warstwy, grupy społeczno-zawodowe
oraz relacje między nimi.
45
Ibidem, s. 80.
46
Ibidem, s. 15.
47
A. Kunicka-Goldfinger, M. Podbielkowski, W. Kunicki-Goldfinger, op cit., Warszawa  Bielsko-Biała 2010, s. 46.
~ 21 ~
18. Główne nurty greckiej myśli politycznej Antyku
Demokracja ateńska
Starożytni Grecy uchodzą za twórców europejskiej kultury politycznej i cywilizacji
Starego Kontynentu.
Decydujące znaczenie dla intensywnego rozwoju filozofii politycznej miała
różnorodność ustrojowa starożytnej Hellady. Różnorodność ta pozwoliła Grekom na
sklasyfikowanie i opisanie większości do dziś istniejących form sprawowania rządów. Greckie
państwo-miasto  starożytna polis  było niewielką wspólnotą mieszkańców-obywateli.
Było to po prostu samorządne miasto wraz z przylegającym do niego terytorium. Polis były
ustrojowo zróżnicowane. Niektóre miały ustrój monarchiczny, jak np. Syrakuzy, inne
arystokratyczny, jak Sparta, jeszcze inne demokratyczny, jak Ateny. W monarchiach
jednoosobowo rządził król, w arystokracjach niewielkie elity, w demokracjach natomiast lud,
czyli wszyscy obywatele.
Od schyłku VI wieku p.n.e. w całej niemal Helladzie dała się zaobserwować stopniowa
ewolucja ku demokratycznym formom rządów. Rządy arystokracji ustępowały miejsca
demokracji. Ta ostatnia nigdy wprawdzie nie stała się formą w Helladzie powszechną, lecz
była ustrojem starożytnych Aten, które stanowiły republikę najsilniej kulturowo
promieniującą na pozostałe państewka greckie. Właśnie rozkwit demokracji w Atenach
w V w. p.n.e. przyczynił się do tego, że okres ten bywa określany mianem złotego wieku
kultury greckiej.
Głównymi filarami demokracji były wolność, równość praw i praworządność. Pełnią
praw cieszyli się jedynie dorośli mężczyz
ni posiadający pełnię praw publicznych. Wolność
znaczyła, że w granicach prawa każdy może robić i mówić to co chce. Zasada równości praw
oznaczała równość głosu i udziału we władzy, równość traktowania przed sądem, na agorze,
w urzędzie. Praworządność rozumiana była jako dobrowolne ale konieczne
podporządkowanie się prawu. Prawo potrzebne jest aby panował ład.
Polis jest państwem praworządnym, w którym wszyscy bez wyjątków podlegają prawu
i dobrowolnie mu się podporządkowują. Ponieważ sednem demokracji jest głosowanie
większościowe, oznacza to podporządkowanie się woli większości. Dobrowolność
podporządkowania wynika z tego, że to sami obywatele sprawują władzę prawodawczą. Złe
prawa, jeśli takie powstają, mogą i powinny zostać zmienione, lecz dopóty, dopóki nie uczyni
tego legalna władza, pozostają prawami i obowiązują.
Platon  Państwo idealne
Platon wykazywał niechęć do demokratycznego systemu sprawowania władzy.
Wyrażał przekonanie, że ewolucja państw zmierza ku złemu, że formy rządów ulegają
degeneracji i że zło nie przestanie ludzi nękać dopóty, dopóki rządów nie obejmą filozofowie.
W koncepcji Platona społeczeństwo i państwo zbudowane są na podobieństwo duszy
człowieka. Społeczność tworzącą państwowy organizm dzieli on na trzy grupy, które tworzą
~ 22 ~
swoistą piramidę. Najszersza warstwa społeczeństwa to ci, którzy utrzymują całe państwo 
żywią i dostarczają środków niezbędnych do jego funkcjonowania  to chłopi i rzemieślnicy.
Jest to fundament platońskiej piramidy społecznej i wegetatywnej części duszy,
odpowiedzialnej za zaspokajanie podstawowych potrzeb ludzkich. Warstwa druga to ci,
którzy państwa bronią, czyli wojownicy, nazywani przez Platona strażnikami. Jej
odpowiednikiem w duszy jest temperament, który  jeśli jest odpowiednio ukierunkowany
przez rozum  stanowi czynnik niezbędny do realizowania ludzkich zamierzeń w sferze
zewnętrznej. Trzecia warstwa, tworząca sam szczyt piramidy, to rządzący filozofowie, którzy
sterują całym organizmem i posiadają nad nim nieograniczoną władzę. Warunkiem
stabilności takiego państwa jest zachowanie harmonii między tymi warstwami. To zaś jest
możliwe właśnie dzięki władzy filozofów. Żadna z grup nie osiąga doskonałości z osoba,
żadna bowiem nie funkcjonuje bez związku z pozostałymi i dopiero wszystkie razem tworzą
harmonijną całość.
W państwie idealnym dzieci wychowywane są wspólnie i w procesie selekcji kierującej
się kryterium wiedzy wyznaczane są im funkcje, które mają spełniać w społeczeństwie.
Ci, którzy mają wojowniczą naturę stają się strażnikami państwa, ci, którzy zdolni są jedynie
do opanowania podstawowych umiejętności zostają rolnikami, najzdolniejsi natomiast
kształceni są do zajmowania się sprawami publicznymi i po okresie praktyki politycznej
rzÄ…dzÄ… jako filozofowie.
Zdaniem Platona przemianami ustrojowymi w starożytnej Grecji rządzi zasada stałej
degeneracji ustrojów. Oznacza ona, że ustroje lepsze przechodzą w ustroje gorsze.
Pierwszym ustrojem greckiej polis była zdaniem Platona tzw. timokracja. Timokracja był to
ustrój arystokratyczny  rządy odważnych, którzy zdobyli władzę i wywalczyli sobie
terytorium. W ten sposób powstało państwo-miasto. Odważni jednak, którzy władali polis
stawali się z biegiem czasu coraz bardziej żądni bogactw, zaszczytów i władzy. Nie zadawalały
ich korzyści płynące ze sprawiedliwego i dobrego władania państwem. Ustrój timokratyczny
przerodził się w oligarchię, której istotą była żądza władzy i bogactwa. Państwo stawało się
coraz mniej stabilne społecznie. Rosła liczba ludności nie posiadającej, zmniejszała się ilość
bogatych, którzy przeciwnie  posiadali coraz więcej. To doprowadziło w końcu do
przewrotu i oligarchia przekształciła się w demokrację  rządy ludu. Demokracja jednakże
jest zdaniem Platona ustrojem jeszcze mniej stabilnym niż oligarchia. Są to bowiem
faktycznie rządy demagogów, którzy potrafią do siebie przekonać większość. Toteż
demokracja wykazuje naturalną tendencję do przeradzania się w tyranię  bezwzględnie
najgorszą formułę ustrojową państwa. W tyranii nie ma już mowy o obywatelach, którzy
współsprawują władzę, rządzi niepodzielnie tyran, który przejął ją bądz
to w wyniku
zbrojnego przewrotu, bÄ…dz
nawet z woli większości. Tyranią rządzi strach. W tej sytuacji 
a taki rozwój wypadków znajdował często potwierdzenie w sytuacji greckich polis 
jedynym wyjściem jest, według Platona, radykalne rozwiązanie w postaci ustanowienia
państwa idealnego.
~ 23 ~
Państwo wg Arystotelesa
Arystoteles reprezentuje teorię powstania państwa w sposób naturalny. Państwo jest
syntezą mniejszych wspólnot takich jak rodzina czy gospodarstwo. Wskazywał na klasę
średnią, jako tę, na której opierać powinna się stabilna państwowość, argumentując, iż
bogaci są zbyt zepsuci, a biedni zbyt słabi, by iść za głosem rozumu i mądrze rządzić, a przede
wszystkim stabilizować życie społeczne. Najlepszym typem ustroju było według Arystotelesa
także coś pośredniego pomiędzy oligarchią a demokracją. Ustrój taki nazywał Grek politeją.
Zależnie od tego kto rządzi  jednostka, grupa czy ogół  dobrymi formami rządów są
monarchia, arystokracja i politeja, złymi zaś tyrania, oligarchia i demokracja.
19. Główne nurty myśli politycznej Oświecenia
Oświecenie było okresem w dziejach kultury europejskiej (od końca XVII wieku od
początków wieku XIX). Jego filozofia ukształtowała się pod wpływem idei racjonalizmu,
empiryzmu i antydogmatyzmu, a także nauk ścisłych. Oświecenie było przepełnionym ideą
postępu wiekiem rozumu, traktowanego jako narzędzie poznania świata i krytyki tradycyjnej
wiedzy. W oświeceniowej myśli społeczno-politycznej ważną funkcję pełniły: liberalna
koncepcja jednostki, pojęcie umowy społecznej, podziału władz oraz rządów prawa.
Myśl polityczna Karola Monteskiusza
Monteskiusz wyróżnia trzy postacie ustroju: ustrój republikański, ustrój
monarchiczny i ustrój despotyczny. Ustrój republikański dzieli na demokrację  rządy ludu
i arystokrację  rządy elity. Republika, czy to w swojej formie demokratycznej, czy też
arystokratycznej, jest zdaniem Monteskiusza formÄ… ustrojowÄ… najbardziej wymagajÄ…cÄ…
i jednocześnie najmniej stabilną politycznie. Tego typu rządy muszą bowiem wiązać się
z niezwykle wysokim poziomem moralnym rzÄ…dzÄ…cych. Republika bez cnoty oznacza
korupcjÄ™ i zepsucie, a to  w dalszej konsekwencji  niechybny upadek. W republice
najtrudniej jest walczyć z zepsuciem i korupcją, są one praktycznie nie do usunięcia. Gorzej
jest tylko w despocji, gdzie o cnocie w ogóle nie ma mowy, a władca rządzi poddanymi za
pomocą siły i strachu. Złotym środkiem między anarchiczną republiką a absolutną despocją
jest dla Monteskiusza monarchia. Wymaga ona mniej cnoty niż republika, łatwiej też usunąć
skutki niemoralności rządzącego. Król może w każdej chwili zmienić złych doradców, którzy
zalecają mu nieprzestrzeganie prawa, łatwiej też przychodzi mu zmienić się samemu.
Monarchia jest ustrojem najskuteczniej gwarantującym polityczną stabilność, gdyż najmniej
wymaga od obywateli, którzy zamiast osobiście współuczestniczyć w sprawowaniu rządów
przekazują ten ciężar na barki króla i ministrów. Król, będący niejako zawodowym
politykiem-profesjonalistą, najlepiej dba o dobro państwa, które jest przecież tożsame z jego
własnością. Miejsce cnót republikańskich w monarchii zastępuje stanowione prawo, które
wyznacza obowiązki i formułuje zakazy. Z tego właśnie względu monarchia zapewnia też,
~ 24 ~
zdaniem Monteskiusza, najszerszy zakres wolności politycznej. Tę bowiem rozumie on jako
prawo czynienia wszystkiego, na co pozwalajÄ… ustawy.
Monteskiusz dzieli władzę na trzy części: władzę prawodawczą, wykonawczą
i sądowniczą. Władzę prawodawczą sprawować powinien, według Monteskiusza,
dwuizbowy parlament, składający się z reprezentantów arystokracji zasiadających w izbie
wyższej oraz przedstawicieli ludu zgromadzonych w izbie niższej. Władzę wykonawczą
sprawują król i podlegli mu ministrowie, władzę sądowniczą natomiast trybunały z sędziami
mianowanymi na czas określony. Wszystkie te władze muszą być od siebie ściśle oddzielone
w tym sensie, że żadna z nich nie może wkraczać w kompetencje innej. Wszystkie te władze
muszą być od siebie ściśle oddzielone w tym sensie, że żadna z nich nie może wkraczać
w kompetencje innej. Władza wykonawcza wykonuje zatem jedynie prawa, które
stanowione są przez parlament będący władzą ustawodawczą. W dwuizbowym parlamencie
jedna izba kontroluje drugÄ…. Izby te reprezentujÄ… przy tym interesy odmiennych warstw
społecznych  różnych stanów. Oprócz tego, królowi służy prawo zwoływania i odraczania
posiedzeń parlamentu oraz prawo weta wobec uchwalanych przez niego ustaw. Za działania
króla odpowiadają natomiast przed parlamentem ministrowie, którzy kontrasygnują jego
decyzje. Król sam nie ponosi takiej odpowiedzialności. Może on jednak działać jedynie na
podstawie ustawy i nie ma możliwości samodzielnego stanowienia prawa. Sądy nie stanowią
praw, a tylko na ich podstawie rozstrzygajÄ… spory i osÄ…dzajÄ… zbrodnie. Wykonywanie
wyroków przekazują w ręce władzy wykonawczej.
Myśl polityczna Jean Jacques Rousseau
Według J. J. Rousseau a rozwój cywilizacji uczynił z człowieka istotę egoistyczną
i agresywną. Jest on ze swej istoty dobry i w czasach poprzedzających rozwój cywilizacji, "w
stanie natury", żył szczęśliwy i wolny od zbędnych potrzeb, popychających do walki z innymi
ludz
mi. Powstanie społeczeństwa, nierówność w korzystaniu z dóbr i podział pracy
zapoczątkowały trwający do dziś upadek moralny człowieka. Rozkwit nauki i sztuk wyzwolił
najgorsze jego cechy: pychę, żądzę panowania nad innymi, nienawiść48.
Własność dała początek pierwszej epoce nierówności (podziałowi na bogatych
i biednych). Wreszcie powstało państwo  rezultat paktu zawartego z inicjatywy bogatych.
W pierwszym etapie zawarto pakt poddania, w wyniku którego powstała społeczność
polityczna. W drugim etapie powstała władza wykonawcza, której działanie było skierowane
na umocnienie nierówności między ludz
mi.
W  Umowie społecznej podał receptę na uniknięcie negatywnych skutków cywilizacji:
zawarcie tytułowej umowy społecznej. Istotą tej umowy miała być wolność wszystkich ludzi
jako podstawa wszelkiej wolności. Umowa społeczna dała początek zasadzie suwerenności
ludu  suwerenność była niepodzielna, nie można też było oddać jej ani królowi, ani posłom
w parlamencie. Rousseau odrzucał zasadę podziału władz. Twierdził, że wszystkie rodzaje
władz są synonimem jednolitego i niepodzielnego zwierzchnictwa ludu. Wyraz
nie odróżniał
rozdział funkcji od podziału władzy.
48
http://portalwiedzy.onet.pl/29086,,,,rousseau_jean_jacques,haslo.html
~ 25 ~
Lud miał stanowić prawo przez wolę powszechną (interes powszechny), nie mającą
jednak żadnego związku z jednomyślnością czy nawet większością. Istotą suwerenności ludu
była jego wyłączność prawodawcza. Innym jego zadaniem było kontrolowanie rządu,
mogącego mieć postać monarchiczną, arystokratyczną lub demokratyczną49.
Ideałem Rousseau jest taki ustrój społeczno-polityczny, w którym władza zwierzchnia
nie odrywa się nigdy od ludu. Ustrój ten musiałby być oparty na równości wszystkich
obywateli wobec prawa i jednocześnie na wyrównaniu majątków. Ponieważ w ustroju
projektowanym przez Rousseau jedynym zwierzchnikiem jest suwerenny lud, zwierzchnictwo
to zaś jest niezbywalne, to najważniejsze decyzje muszą być tutaj podejmowane przez
wszystkich.
Jeśli władza ustawodawcza nie może zostać odstąpiona i musi przynależeć
bezpośrednio ludowi, to władza wykonawcza powinna być sprawowana przez
reprezentantów. Lud  może i powinien być reprezentowany w zakresie władzy
wykonawczej, która jest tylko siłą zastosowaną do prawa . Nie jest możliwe, aby lud zawsze
sprawował tę władzę sam, jednakże należy pamiętać, że sam rząd nie jest zwierzchnikiem,
lecz tylko wykonawcą zwierzchnictwa. Wiążą go prawa stanowione przez lud, wobec którego
pełni rolę służebną. Rousseau nie konkretyzuje swoich postulatów odnośnie rządu. Według
niego w tych samych okolicznościach jedne formy ustrojowe sprawdzają się lepiej, inne
gorzej. Ważne jest, aby jedynym z
ródłem władzy zawsze i niezmiennie pozostawał lud.
20. Główne współczesne nurty polityczne - prawicowe,
lewicowe i centrowe
Tradycyjnie dzieli siÄ™ doktryny i partie polityczne na lewicowe, centrowe i prawicowe.
Podział ten ma swą genezę w miejscu, jakie zajmowali na sali posiedzeń przedstawiciele
poszczególnych ugrupowań i z tezami jakie wygłaszali na temat rewolucji francuskiej. I tak
przedstawiciele szlachty, arystokracja i duchowieństwo zasiadali po prawej stronie sali, zaś
po lewej politycy żądający przemian społecznych i politycznych (lewica), natomiast centrum
zajmowali zwolennicy tego co się stało, ludzie zadowoleni z zastanych przemian
Określenie lewicy odnosi się do sił politycznych dążących do zmian polityczno-
ustrojowych, społecznych i gospodarczych, przeciwstawiających się tzw. tradycyjnemu
porządkowi społecznemu. Głównym założeniem lewicy jest dążenie do wolności
(definiowanej jednak inaczej niż na prawicy), równości i sprawiedliwości społecznej. Dziś do
lewicy, w szczególności w krajach europejskich najczęściej zalicza organizacje o poglądach
socjaldemokratycznych, zielonych, anarchistycznych oraz komunistycznych. W latach 60. XX
wieku pojawiła się Nowa lewica. Tym mianem określa się w skrócie różne grupy odwołujące
się do idei ekologicznych, internacjonalistycznych, feministycznych, a także
pacyfistycznych50.
49
http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_my%C5%9Bli_politycznej
50
http://pl.wikipedia.org/wiki/Lewica
~ 26 ~
Prawica  zwyczajowe określenie sił politycznych, które charakteryzuje szacunek dla
tradycji, autorytetów, religii, istniejącej hierarchii społecznej oraz wstrzemięz
liwość przy
dokonywaniu zmian w systemie społeczno-gospodarczym i politycznym. Do prawicy zalicza
się środowiska o poglądach konserwatywnych, konserwatywno-liberalnych (reprezentujące
najczęściej liberalizm gospodarczy  a nie społeczny), chrześcijańsko-demokratycznych,
monarchistycznych i narodowych (nacjonalistycznych). W szerszym znaczeniu do prawicy
zalicza się również środowiska skrajnie prawicowe (o poglądach np. faszystowskich,
neoliberalnych, rasistowskich, szowinistycznych)51.
Centrum  określenie stronnictw politycznych, których poglądy można określić jako
pośrednie pomiędzy lewicowymi a prawicowymi, odgrywających pewną rolę szczególnie
w systemach wielopartyjnych. W szerszym znaczeniu nazwą tę określa się także partie
centrolewicowe i centroprawicowe52. Współcześnie partie głoszące umiarkowany program
polityczny, kompromisowy w porównaniu z postulatami lewicy lub prawicy politycznej; także
określenie charakteru frakcji partyjnej, zajmującej stanowisko pośrednie między jej prawym
i lewym skrzydłem.
Współcześnie podział na prawicę i lewicę często nie bywa jednoznaczny. Do partii
prawicowych bywają zaliczane te, które mają pewne lewicowe elementy, podobnie jak i do
lewicowych zalicza się te, które mają elementy prawicowe. Ze względu na trudności
w jednoznacznej klasyfikacji współcześnie istniejących partii tradycyjny podział na lewicę
i prawicę jest zastępowany alternatywnym podziałem dwuosiowym, gdzie jedna oś
przedstawia kwestie ekonomiczne, druga zaś społeczne.
51
http://pl.wikipedia.org/wiki/Prawica
52
http://pl.wikipedia.org/wiki/Centrum_%28opcja_polityczna%29
~ 27 ~
Bibliografia
O p r a c o w a n i a n a u k o w e :
1. Antoszewski A., Herbut R. (red.), Leksykon politologii, Atla 2, Wrocław 2004.
2. Bankowicz M., SÅ‚ownik polityki, Wiedza Powszechna, Warszawa 1999.
3. Chojnicka K., Olszewski H., Historia doktryn politycznych i prawnych, Ars boni et aequi,
Poznań 2004.
4. Kunicka-Goldfinger A., Podbielkowski M., Kunicki-Goldfinger W., Repetytorium
poziom podstawowy i rozszerzony: wiedza o społeczeństwie, Wydawnictwo Szkolne
PWN, Warszawa  Bielsko-Biała 2010.
5. Leszczyński P., Snarski T., Wiedza o społeczeństwie. Vademecum maturalne 2009,
Operon, Gdynia 2009.
6. Skrzydło W., Ustrój polityczny RP w świetle Konstytucji z 1997 r., Oficyna Wolters
Kluwer, Warszawa 2009.
7. Sylwestrzak A., Historia doktryn politycznych i prawnych, LexisNexis, Warszawa 2009.
8. Szmulik B., Żmigrodzki M. (red.), Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce,
Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2010.
9. Wiedza o społeczeństwie. Słowniki tematyczne. PWN, Warszawa 2011.
y
r ó d ł a i n t e r n e t o w e :
1. http://pl.wikipedia.org/
2. http://portalwiedzy.onet.pl/
~ 28 ~