Administracja rządowa
i korpus służby cywilnej
W krajach demokratycznych najistotniejsze decyzje podejmowane są przez pochodzących z wybo-
rów reprezentantów obywateli. Jednak znaczna część zadań państwa realizowana jest przez urzęd-
ników. W strukturach administracji państwowej istnieje zatem podział na stanowiska obsadzane
w drodze wyborów lub nominacji o charakterze politycznym oraz na stanowiska zajmowane przez
zatrudnionych (najczęściej na czas nieokreślony) apolitycznych urzędników. Stworzenie fachowej
i bezstronnej administracji rządowej jest jednym z istotnych elementów transformacji ustrojowej
Polski po 1989 r. W trakcie lekcji uczniowie zapoznają się z charakterem i zakresem pracy apolitycz-
nych urzędników administracji rządowej, a w szczególności powstającej w Polsce służby cywilnej;
zastanawiają się też nad sposobami zapewnienia fachowości i bezstronnego charakteru pracy urzęd-
ników.
Zakaz pełnienia kierowniczych funkcji w partii
Cele
politycznej (a nawet należenia do partii) jest czę-
sto jednym z formalnych wymogów zatrudnie-
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
nia.
wymienić organy administracji państwowej
2. Zaproponuj krótką dyskusję, dlaczego w sys-
centralnej i terenowej;
temie demokratycznym potrzebne są oba rodzaje
wytłumaczyć, jaka jest różnica między stano-
stanowisk. Jakie niebezpieczeństwa mogłaby spo-
wiskami politycznymi i apolitycznymi w ad-
wodować sytuacja, gdyby wszystkie stanowiska
ministracji państwowej;
w administracji państwowej były polityczne lub
wyjaśnić, na czym polega zasada bezstronno-
wszystkie apolityczne? W prowadzeniu dyskusji
ści urzędnika państwowego;
pomoże ci materiał pomocniczy nr 1.
przedstawić najważniejsze cechy i zadania
3. Poproś uczniów o wymienienie znanych im
apolitycznej służby cywilnej jako szczególnej
organów administracji państwowej szczebla cen-
kategorii administracji państwowej.
tralnego i terenowego. Wyjaśnij terminy  admi-
nistracja centralna (ministerstwa i inne urzędy
centralne),  administracja terenowa (urzędy wo-
Środki dydaktyczne
jewódzkie)  zapoznaj się z informacjami zawar-
tymi w materiale pomocniczym nr 2.
1. Tekst  Politycy i urzędnicy .
Uwaga: w momencie przygotowywania książ-
2. Wybrane informacje o administracji państwo-
ki do druku toczyły się prace nad wprowadze-
wej.
niem reformy ustrojowej ograniczającej kompe-
3. Stanowiska w administracji państwowej.
tencje administracji rządowej w terenie (likwida-
4. Ustawa o służbie cywilnej z dnia 5 lipca
cja szczebla rejonowego, powołanie administracji
1996 roku (fragmenty).
samorządowych powiatu i województwa, które
5. Kontrowersyjne zapisy ustawy o służbie cy-
przejmą dużą część zadań i środków finanso-
wilnej.
wych, będących dotąd w dyspozycji administracji
6. Tekst  Czy wiesz, że&  .
rządowej).
4. Podziel uczniów na cztery grupy. Rozdaj każ-
dej z grup materiał pomocniczy nr 3 i poproś
Przebieg zajęć
o zaznaczenie, które z podanych na liście stano-
wisk w administracji państwowej centralnej i tere-
1. Zapytaj uczniów, czym różni się sposób rekru-
nowej powinni zajmować apolityczni urzędnicy
tacji kadry na stanowiska polityczne i apolityczne
państwowi, a które politycy lub ich współpracow-
w administracji państwowej.
nicy. Pozwól uczniom na krótką rozmowę, a po-
" Stanowisko polityczne  kandydat wybie-
tem poproś przedstawicieli każdej z grup o zapre-
rany w demokratycznych wyborach lub powoły-
zentowanie swojego stanowiska i uzasadnienie.
wany (i odwoływany) przez polityka (wybiera-
Skomentuj efekty pracy wszystkich grup.
nego w demokratycznych wyborach). Kandydat
jest zazwyczaj politykiem lub aktywnym działa- 5. Powiedz uczniom, że w PRL wszystkie istotne
stanowiska w administracji państwowej były trak-
czem partii politycznej.
" Stanowisko apolityczne  kandydat wybie- towane przez władzę jako stanowiska polityczne.
rany w drodze otwartego konkursu i zatrudniany Obecnie, choć w Polsce obowiązuje inny ustrój
w ramach struktury służb apolitycznych przez i sytuacja pracowników administracji bardzo się
zwierzchnika tych służb odpowiedniego szczebla. zmieniła, zasady podziału stanowisk na poli-
152
tyczne i niepolityczne nadal nie są jasne. Roz- jaśnij, co oznacza  zasada pomocniczości (pań-
różnienie tych dwóch rodzajów stanowisk jest stwo działa  pomaga  jedynie w sytuacjach,
więc jednym z podstawowych celów wprowadza- w których jednostki, rodziny czy organizacje spo-
nej od kilku lat reformy administracji państwo- łeczne nie mogą same sobie poradzić). Poinfor-
wej. Istotnym elementem tej reformy jest ustano- muj, że podział stanowisk administracyjnych na
wienie korpusu służby cywilnej. Spełnienie for- polityczne i apolityczne przybiera bardzo różne
malnych wymogów apolityczności nie zawsze
formy w poszczególnych krajach. Nie istnieje
oznacza jednak rzeczywistą apolityczność urzęd- tu jeden dobry wzorzec. Najważniejsze, by po-
nika. Dobrym przykładem mogą być niektóre no- dział był jednoznaczny, sformalizowany i aby
minacje na stanowiska dyrektorów generalnych
urzędnicy apolityczni nie podlegali naciskom po-
urzędów wojewódzkich dokonane w pierwszych
litycznym. Zwróć uwagę uczniów na dwoja-
miesiącach 1997 roku przez ówczesnego ministra
kie znaczenie słowa biurokracja. W jakim sen-
spraw wewnętrznych i administracji Leszka Mil-
sie jest ono używane w czytanym przez nich
lera  większość nominowanych osób należała
tekście? Co znaczy w języku potocznym? Ten
wcześniej do SdRP i wystąpiła z niej na krótko
punkt przebiegu zajęć można zrealizować także
przed objęciem urzędu. Czy  zdaniem uczniów
w formie interaktywnej  nauczyciel wybiera
 praktyka taka jest dopuszczalna, a jeśli nie 
cztery pary uczniów i proponuje, by weszli oni
to jak można jej przeciwdziałać.
rolę dwuosobowych reprezentacji wymienionych
6. Rozdaj uczniom materiał pomocniczy nr 4. Po-
w tekście  Czy wiecie, że&  państw oraz Pol-
informuj że uchwalona przez parlament w 1996
ski. Ich zadaniem będzie przedstawienie sytuacji
roku ustawa o służbie cywilnej ustanawia apoli-
w  swoim kraju w trakcie hipotetycznej kon-
tyczny korpus służby cywilnej. Urzędnicy służ-
ferencji międzynarodowej pod hasłem  Służba
by cywilnej pracować będą w administracji cen-
cywilna a polityka . Pozostali uczniowie mają
tralnej jako specjalna kategoria urzędników pań-
za zadanie (indywidualnie lub w parach) napi-
stwowych.
sać kilkuzdaniową gazetową relację z konferen-
Omów z uczniami wybrane artykuły ustawy,
cji.
określające charakter i zakres obowiązków urzęd-
ników służby cywilnej.
7. Zaznacz, że choć wokół zasadniczych aspek- Pojęcia i terminy
tów ustawy istnieje w Polsce consensus głównych
" korpus służby cywilnej
" apolityczni urzędnicy
sił politycznych, to niektóre z przyjętych zapisów
" administracja rządowa
" biurokracja
" adminis-
ustawy spotkały się w trakcie prac legislacyjnych
tracja centralna
" administracja terenowa
" zasada
ze zdecydowaną krytyką. W materiale pomocni-
pomocniczości
czym nr 5 przedstawione są dwa najbardziej kry-
tykowane zapisy ustawy oraz zgłoszone przez
grupę posłów propozycje ich nowelizacji. Prze-
Uwaga
dyskutuj jeden z nich z uczniami (jeśli czas na to
pozwala, możesz omówić oba przykłady). Ze względu na trwającą reformę administra-
8. Poproś uczniów o zapoznanie się z tekstem cyjną powinieneś sprawdzić aktualność informa-
 Czy wiesz, że&  (materiał pomocniczy nr 6). Wy- cji zawartych w tym scenariuszu!
MATERIAA
POMOCNICZY NR 1
Politycy i urzędnicy
Konstytucje państw demokratycznych zakładają, że społeczeństwo ma prawo decydować
w drodze głosowania o zasadniczych kierunkach polityki swego kraju. Dlatego wykonaw-
cami tej polityki są wybierani w wyborach powszechnych politycy. Nadmierna rola polityków
w wykonywaniu zadań państwa niesie jednak ze sobą poważne zagrożenia. Programy poli-
tyczne przygotowywane przez partie i podejmowane przez nie działania mają często charakter
krótkoterminowy  politycy siłą rzeczy muszą pamiętać o końcu kadencji i następnych wy-
borach. Ponadto, jak mogłoby działać państwo, w którym co kilka lat następowałaby wymiana
wszystkich urzędników? Niezbędną stabilność i ciągłość funkcjonowania instytucji państwo-
153
wych zapewniają apolityczni i bezstronni urzędnicy zatrudnieni w administracji państwowej.
Wypełniają oni swoje obowiązki niezależnie od zmian zachodzących na politycznej scenie.
Mają też gwarantować bezstronność wykonywania przez państwo określonych zadań.
Z drugiej strony powierzenie zbyt wielu funkcji kierowniczych mianowanym urzędnikom
państwowym niesie ze sobą zagrożenie ograniczenia kontroli społecznej nad procesem decy-
zyjnym (władza biurokracji). Kwestia wyważenia proporcji między stanowiskami politycznymi
i apolitycznymi w administracji państwowej nabiera tym samym wielkiego znaczenia. Podział
ma odmienny charakter w różnych państwach demokratycznych i jest związany z modelem
ustrojowym. W państwach Unii Europejskiej istnieje w każdym razie silna tradycja apolitycznej
służby cywilnej  jest ona kontynuowana w ponadnarodowych organach Unii. Najistotniej-
sze jest to, aby rozdział stanowisk politycznych i apolitycznych był klarowny, a korpus służby
cywilnej uniezależniony od nacisków politycznych.
Uchwalona przez polski parlament w 1996 r. ustawa o służbie cywilnej jest istotnym ele-
mentem procesu demokratyzacji zarządzania państwem i wykonywania zadań państwowych.
Ustawa, idąc za przykładem wielu państw europejskich, ustanawia profesjonalny i apolityczny
korpus służby cywilnej. Urzędnicy służby cywilnej pracować będą w administracji centralnej
jako specjalna kategoria urzędników państwowych. Potrzeba utworzenia służby cywilnej nie
jest kwestionowana, kontrowersje wzbudzają jednak niektóre zapisy ustawy. Dotyczą one re-
krutacji kadry urzędniczej (zasada równego dostępu do urzędów wszystkich obywateli) oraz
gwarancji bezstronności i apolityczności służby. Obecnie przygotowywany jest nowy projekt
ustawy o służbie cywilnej, który w zamyśle ma usunąć usterki obowiązującej ustawy.
MATERIAA
POMOCNICZY NR 2
Wybrane informacje o administracji rządowej
Administracja rządowa obejmuje:
 administrację centralną,
 terenowe organy administracji rządowej (wojewodowie i podlegli im urzędnicy).
Do administracji centralnej zalicza się:
 instytucje naczelne (Kancelarię Sejmu i Senatu, Prezydenta, NIK, NBP, ministerstwa, urzędy
centralne) łącznie z jednostkami bezpośrednio podległymi,
 jednostki służby zagranicznej (placówki zagraniczne organów administracji państwowej
oraz pracujących za granicą w przedstawicielstwach ONZ i innych misjach).
Terenowymi organami rządowej administracji ogólnej są urzędy wojewódzkie.
MATERIAA
POMOCNICZY NR 3
Stanowiska w administracji rządowej
A. Informacje dla nauczyciela
Reforma administracji publicznej zakłada, że w strukturze administracyjnej ministerstwa
stanowiskami politycznymi będą stanowiska ministra i wiceministrów; zaś stanowiska dyrek-
torów departamentów i niższe  stanowiskami apolitycznymi. Dyrektor gabinetu ministra
to również stanowisko polityczne, w przeciwieństwie do dyrektora generalnego, będącego
przełożonym wszystkich urzędników apolitycznych.
Z kolei w strukturze administracyjnej urzędu wojewódzkiego stanowiskami politycznymi
są stanowiska wojewody i wicewojewodów; pozostałe  stanowiskami apolitycznymi. Za-
równo minister, jak i wojewoda mogą powołać swych rzeczników prasowych, którzy z racji
charakteru pracy będą także urzędnikami politycznymi.
Urzędnicy apolityczni mają mieć ustawowe gwarancje nieusuwalności przy każdorazo-
wej zmianie układu sił na scenie politycznej i związanych z nimi zmianami na stanowiskach
politycznych w administracji państwowej.
154
B. Materiał dla uczniów
Zaznacz krzyżykiem, które z podanych poniżej stanowisk w administracji państwowej
centralnej i terenowej powinny być stanowiskami apolitycznymi, a które politycznymi.
A. Administracja centralna
na przykładzie Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej
 minister zdrowia i opieki społecznej
odpowiedzialny za politykę zdrowotną państwa
 wiceminister zdrowia i opieki społecznej
odpowiedzialny za reformę systemu publicznej ochrony zdrowia, w szczególności za przy-
gotowanie projektu ustawy o powszechnych ubezpieczeniach zdrowotnych
 wiceminister zdrowia i opieki społecznej pełniący obowiązki krajowego inspektora farma-
ceutycznego
nadzoruje m.in. obrót lekami na terenie kraju
 dyrektor gabinetu ministra
odpowiedzialny za organizację pracy gabinetu ministra zdrowia i opieki społecznej
 dyrektor generalny w ministerstwie
odpowiedzialny za funkcjonowanie ministerstwa jako urzędu centralnego
 dyrektor Departamentu Nauki i Techniki Medycznej
odpowiedzialny m.in. za kształcenie w Akademiach Medycznych i rozwój medycyny na-
ukowej
 główny specjalista w Departamencie Prawnym
przygotowuje m.in. projekty rozporządzeń ministra ZiOS
 naczelna pielęgniarka kraju
nadzoruje działalność służb pielęgniarskich w kraju
B. Administracja terenowa
na przykładzie Urzędu Wojewódzkiego w Skierniewicach. Sam sprawdz
(albo poproś o to
uczniów), czy i w jaki sposób zmieniły się stanowiska w urzędzie wojewódzkim po reformie
administracyjno-samorządowej.
 wojewoda
przedstawiciel rządu na terenie województwa, sprawuje nadzór nad organami samorządu
terytorialnego w granicach zakreślonych odpowiednimi ustawami, wydaje rozporządzenia
i decyzje administracyjne
 wicewojewoda
wykonuje zadania w zakresie określonym przez wojewodę, ale podobnie jak wojewoda 
jest powoływany i odwoływany przez prezesa Rady Ministrów
 dyrektor Urzędu Wojewódzkiego
odpowiada za funkcjonowanie Urzędu Wojewódzkiego jako organu administracji tereno-
wej
 rzecznik prasowy wojewody
odpowiada za politykę informacyjną wojewody i kontakty z dziennikarzami
 dyrektor Wydziału Finansowego
wykonuje budżet wojewody
 dyrektor Wydziału Organizacji i Kadr
odpowiedzialny za politykę kadrową w urzędzie
 kurator oświaty
odpowiedzialny za politykę oświatową w województwie
 główny specjalista w Wydziale Spraw Obywatelskich
przygotowuje m.in. odpowiedzi na listy obywateli kierowane do wojewody i urzędu
 pełnomocnik wojewody ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych
realizuje politykę wojewody w zakresie przeciwdziałania alkoholizmowi
 lekarz wojewódzki
nadzoruje działalność placówek publicznej służby zdrowia na terenie województwa
155
MATERIAA
POMOCNICZY NR 4
Ustawa o służbie cywilnej z dnia 5 lipca 1996 roku (fragmenty)
(Dz.U. nr 89, poz. 402)
Art. 1.1. W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i neutralnego poli-
tycznie wykonywania zadań państwa ustanawia się służbę cywilną.
Art. 2. Urzędników służby cywilnej zatrudnia się na podstawie mianowania w imieniu
Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 4. Urzędnikiem służby cywilnej może być osoba, która:
1) jest obywatelem polskim,
2) korzysta z pełni praw publicznych,
3) nie była karana za przestępstwo popełnione z winy umyślnej,
4) posiada kwalifikacje i predyspozycje wymagane do mianowania do służby cywilnej,
5) jest nieskazitelnego charakteru,
6) ma stan zdrowia pozwalający na zatrudnienie w służbie cywilnej,
7) może być zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy.
Art. 33.1. Urzędnik służby cywilnej składa uroczyste ślubowanie następującej treści:
 Ślubuję służyć Państwu Polskiemu, przestrzegać Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
wykonywać obowiązki urzędnika służby cywilnej sumiennie i bezstronnie, zgodnie z najlepszą
wiedzą i wolą .
Art. 34.1. Prezes Rady Ministrów, na wniosek Szefa Służby Cywilnej, określa, w drodze
rozporządzenia:
1) wykaz stanowisk w służbie cywilnej,
2) stanowiska w służbie cywilnej, które mogą być wyznaczane wyłącznie urzędnikom służby
cywilnej, oraz wyjątki od tej zasady.
Art. 47. Urzędnik służby cywilnej jest obowiązany postępować zgodnie ze złożonym ślubo-
waniem, a w szczególności:
1) przestrzegać Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych przepisów prawa,
2) chronić interesy państwa oraz prawa człowieka i obywatela,
3) racjonalnie gospodarować środkami publicznymi,
4) rzetelnie, bezstronnie, sprawnie i terminowo wykonywać powierzone zadania,
5) dochowywać tajemnicy państwowej i służbowej,
6) rozwijać własną wiedzę zawodową,
7) godnie zachowywać się w służbie i poza nią.
Art. 49.2. Urzędnikowi służby cywilnej nie wolno publicznie manifestować swoich przeko-
nań politycznych.
3. Urzędnik służby cywilnej zaliczony do kategorii A nie ma prawa tworzenia ani uczest-
niczenia w związkach zawodowych lub partiach politycznych. W dniu zaliczenia urzędnika
do kategorii A jego członkostwo w związkach zawodowych i partii politycznej ustaje z mocy
prawa.
Art. 52. Do urzędników służby cywilnej stosuje się przepisy o ograniczeniu prowadze-
nia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, odnoszące się do osób
zajmujących kierownicze stanowiska państwowe.
156
MATERIAA
POMOCNICZY NR 5
Kontrowersyjne zapisy ustawy o służbie cywilnej
A. Informacje dla nauczyciela
Przykład pierwszy
Poproś uczniów o uważne przeczytanie art. 28 pkt 1 ustawy, a następnie zapytaj, dlaczego
zapis wyróżniony kursywą (określenie jako wymogu uzyskania przez urzędnika służby cywil-
nej najwyższego zaszeregowania [kategorii A] co najmniej siedmioletniego stażu pracy, w tym stażu
czteroletniego na stanowiskach kierowniczych bądz
samodzielnych) stał się przedmiotem kontrowersji
w debacie publicznej nad ustawą.
Poinformuj, że przeciwnicy zapisu wskazywali, iż wymóg ten w momencie wejścia w ży-
cie ustawy (1 stycznia 1997 r.) może istotnie ograniczać dostęp do kierowniczych stanowisk
osób, które nie decydowały się bądz
z powodów politycznych nie miały możliwości pracy
w administracji państwowej przed 1989 r. i rozpoczęły karierę urzędniczą dopiero w okresie
demokratycznym.
Podkreśl, że kontrowersja ta wskazuje na niezwykle istotny czynnik warunkujący poziom
profesjonalizmu i bezstronności służby cywilnej, jakim jest sposób rekrutacji kadr.
Przedyskutuj z uczniami najlepsze sposoby rekrutacji kadry urzędników służby cywilnej.
Najciekawsze pomysły wypisz na tablicy.
Przykład drugi
Poproś uczniów o uważne przeczytanie art. 49 ust. 1 ustawy. Zapytaj, dlaczego zapis wy-
różniony kursywą (zakaz kierowania się przez urzędnika przy wykonywaniu obowiązków
służbowych przekonaniami religijnymi) wzbudził sprzeciw znacznej części uczestników de-
baty publicznej.
Zwróć uwagę, że część urzędników może starać się rzetelnie wykonywać obowiązki zapi-
sane w art. 47 ustawy, kierując się etycznymi przesłankami związanymi właśnie z wyznawaną
religią. Takie wymogi, jak uczciwość, prawdomówność, bezstronność itp., wynikają nie tylko
z zapisów ustawy, ale są powszechnymi normami etycznymi i religijnymi. Normy postępo-
wania wynikające z religii (podobnie jak i świeckich systemów etycznych) mają zazwyczaj
charakter uniwersalny i odnoszą się do wszystkich aspektów życia człowieka, w tym i pracy
zawodowej. Zakaz kierowania się przekonaniami religijnymi może więc w praktyce prowadzić
do dyskryminacji osób wierzących.
Zaznacz, że przedmiotem zapisów ustawowych powinna być nie kwalifikacja motywacji
urzędnika, ale zasady i reguły postępowania w trakcie wykonywania obowiązków służbowych,
w tym jasno określony katalog zachowań zabronionych  bez względu na motywację.
Przygotuj z uczniami katalog konkretnych zachowań urzędnika służby cywilnej, podwa-
żających jego rzetelność i bezstronność. Które z tych zachowań powinny być zabronione
przez prawo  w pierwszej kolejności ? Wyniki pracy porównaj z treścią artykułów: 1, 4, 47, 49
i 52 ustawy (materiał pomocniczy nr 4).
B. Materiał dla uczniów
Przykład pierwszy
Art. 28.1.1. Ustanawia się cztery kategorie urzędnicze w zależności od rodzaju wykonywanej
funkcji i zadań oraz kwalifikacji (& )
1) kategoria A  do której zalicza się osoby zdolne do zajmowania stanowisk kierowniczych
wyższego szczebla, cechujące się w szczególności zdolnościami do kierowania złożonymi
zespołami ludzkimi i podejmowania decyzji, kreatywnością, zdolnością do zarządzania
środkami finansowymi, materialnymi oraz informacjami, posiadające: wyższe wykształcenie,
znajomość co najmniej jednego języka obcego, a także co najmniej siedmioletni staż pracy, w tym staż
czteroletni na stanowiskach kierowniczych bądz
samodzielnych (& )
Propozycja nowelizacji zapisu przedstawiona przez grupę posłów:
Art. 28 ust. 1 pkt 1 otrzymałby brzmienie:
Ustanawia się cztery kategorie urzędnicze w zależności od rodzaju wykonywanej funkcji
i zadań oraz kwalifikacji (& )
1) kategoria A  do której zalicza się osoby zdolne do zajmowania stanowisk kierowniczych
wyższego szczebla, cechujące się w szczególności zdolnościami do kierowania złożonymi
zespołami ludzkimi i podejmowania decyzji, kreatywnością, zdolnością do zarządzania
157
środkami finansowymi, materialnymi oraz informacjami, posiadające: wyższe wykształcenie,
znajomość co najmniej dwóch języków obcych, a także co najmniej czteroletni staż pracy (& )
Uzasadnienie propozycji nowelizacji przedstawione przez grupę posłów
Przy ustanawianiu kategorii urzędniczych w służbie cywilnej, określonych w art. 28 ust. 1,
bardzo poważne wątpliwości budzi uzależnienie zaliczenia do kategorii A, B lub C od sto-
sunkowo długiego stażu pracy. W wypadku kategorii A warunek siedmioletniego stażu pracy,
w tym czteroletniego na stanowiskach kierowniczych bądz
samodzielnych, praktycznie eli-
minuje osoby z młodego pokolenia, natomiast bezzasadnie premiuje funkcjonariuszy nomen-
klatury byłego PRL-u. Tymczasem to właśnie osoby, które mogły odebrać wykształcenie już
w demokratycznej Polsce, cechują się wiedzą przydatną w warunkach państwa demokratycz-
nego. Nie kwestionując doświadczenia większości dotychczasowego korpusu urzędniczego,
za szkodliwe należy ocenić, że przy budowie służby cywilnej pozbawia się możliwości dostępu
do niej ludzi młodszych, zdolnych do kształtowania nowoczesnego państwa obywatelskiego,
wolnych od obciążeń poprzedniego systemu. Stąd za konieczne należy uznać odpowiednie
skrócenie wymaganego staży pracy.
Grupa posłów zaproponowała jednocześnie wprowadzenie wymogu znajomości języka
obcego przez urzędników służby cywilnej wszystkich kategorii, a w przypadku urzędników
kategorii A  znajomości dwóch języków obcych.
Przykład drugi
Art. 49.1.1. Urzędnik służby cywilnej przy wykonywaniu obowiązków służbowych nie może
kierować się swoimi przekonaniami politycznymi ani religijnymi, ani interesem jednostkowym
lub grupowym.
Propozycja nowelizacji przedstawiona przez grupę posłów
Art. 49 otrzymałby brzmienie:
1. Urzędnik służby cywilnej przy wykonywaniu obowiązków służbowych nie może kiero-
wać się swoimi przekonaniami politycznymi ani interesem jednostkowym lub grupowym.
Uzasadnienie nowelizacji przedstawione przez grupę posłów
Bardzo trudny do zaakceptowania jest zapis art. 49 ust. 1 ustawy w części zakazu  kiero-
wania się przekonaniami religijnymi . (& ) bezstronność w tym rozumieniu nie może stanowić
materii norm prawnych. Zapis ten bowiem dopuszcza różne interpretacje, a przy złej woli
może prowadzić do dyskryminacji religijnej. Wyłącznym kryterium polityki kadrowej winna
być ocena fachowości urzędników, a z drugiej strony nie można wymagać od urzędników, aby
byli różnymi osobami w życiu zawodowym i prywatnym. Dostateczna gwarancja bezstronno-
ści jest zawarta w konstytucyjnej zasadzie równości wobec prawa, a w przypadku urzędników
służby cywilnej także w art. 1 ust. 1, art. 4 pkt 5 czy art. 47 pkt 1, 2 i 7 ustawy. Stąd za zasadne
uważamy wyeliminowanie  przekonań religijnych , także jako kryterium oceny urzędników
służby cywilnej, z art. 49 ust. 1 ustawy.
Druk sejmowy nr 1914, Sejm II kadencji
MATERIAA
POMOCNICZY NR 6
Czy wiesz, że&
 W Stanach Zjednoczonych apolityczni urzędnicy państwowi pracują w administracji
rządowej (oczywiście i tutaj najważniejsze stanowiska zarezerwowane są dla polityków po-
woływanych i odwoływanych przez prezydenta). Natomiast niemalże wszyscy urzędnicy pra-
cujący w obu izbach Kongresu są pracownikami politycznymi, pracującymi dla konkretnych
parlamentarzystów: demokratów lub republikanów. Urzędnicy ci zatrudniani są na okres ka-
dencji odpowiedniego kongresmana lub senatora. Wybór pierwszego parlamentarzysty, dla
którego urzędnik polityczny będzie pracować, jest niemalże równoznaczny z wyborem okre-
ślonej opcji politycznej. Badacze demokracji amerykańskiej podkreślają, że upolitycznienie
służb parlamentarnych, a zarazem ich sprawne funkcjonowanie jest możliwe dzięki istnie-
158
niu stabilnego dwupartyjnego systemu politycznego i większościowej ordynacji wyborczej.
W Stanach Zjednoczonych oprócz pracowników politycznych i służby cywilnej istnieje jesz-
cze trzecia grupa pracujących na potrzeby rządu i polityków: kontraktowych specjalistów  do
wynajęcia  eksperci ci oferują swe usługi politykom różnych partii, nie należą jednak do
korpusu apolitycznej służby cywilnej, a swoją pracę traktują w sposób komercyjny.
 W Wielkiej Brytanii, której system polityczny jest zbliżony do amerykańskiego, istnieje
silna tradycja służby cywilnej. Apolityczny korpus służby cywilnej obsługuje zarówno rząd,
jak i parlament. Po II wojnie światowej wpływ wysokiej rangi urzędników służby cywilnej
na politykę państwa był istotny. Urzędnicy ci w poważnym stopniu modyfikowali programy
polityki społeczno-gospodarczej przygotowywane przez polityków rządzącej partii. Przysło-
wiowym stało się przygotowywanie przez strategów z korpusu służby cywilnej w okresach
przedwyborczych dwóch projektów odmiennych rozwiązań jednego problemu, które odpo-
wiednio uwzględniając specyfikę programów politycznych obu rywalizujących ze sobą partii
(Partii Konserwatywnej i Partii Pracy), zapewniały równocześnie kontynuowanie zasadniczych
kierunków polityki państwa. Wpływ korpusu służby cywilnej na politykę państwa zmniejszył
się w okresie rządów Margaret Thatcher, która dużą wagę przywiązywała do realizacji swojego
programu politycznego.
 W Niemczech administracja państwowa jest bardzo rozbudowana, przy czym zdecy-
dowaną większość urzędników stanowią urzędnicy apolityczni. Liczebność kadry urzędniczej
wszystkich szczebli (federacja, land, gmina) związana jest z negocjacyjną formułą wypraco-
wywania decyzji i rozwiązywania problemów społecznych. Oparcie negocjacji zbiorowych na
zasadzie pomocniczości państwa sprawia, że pozycja partnerów społecznych (związków za-
wodowych, organizacji pracodawców i korporacji zawodowych) w negocjacjach jest znacząca.
Istotnym zadaniem administracji państwowej jest kontrolowanie działalności podmiotów nie-
państwowych wykonujących zadania publiczne w zakresie przestrzegania przez nie prawa
i realizowania zasady gospodarności. Sposób działania administracji państwowej jest bliski
teoretycznemu modelowi funkcjonowania instytucji biurokratycznych opracowanemu przez
wybitnego niemieckiego socjologa Maxa Webera.
159