STANY NAGA
E W ENDOKRYNOLOGII
Dr med. Maciej Owecki
Stan nagły w endokrynologii określamy jako przełom. Przełom to ciężkie i nagłe załamanie
stanu zdrowia, wywołane chorobą gruczołu wydzielania wewnętrznego.
W praktyce najważniejsze są przełomy:
" nadnerczowy
" tarczycowy hipermetaboliczny
" tarczycowy hipometaboliczny
" hiperkalcemiczny
" hipokalcemiczny
PRZEA
OM NADNERCZOWY
Definicja
Przełom nadnerczowy to głęboka niewydolność kory nadnerczy. Podłożem jest głęboki
niedobór kortyzolu.
Przyczyny
1. Zaostrzenie choroby Addisona (najczęściej przez zakażenie, biegunkę, uraz, zabieg
chirurgiczny, duże upały)
2. Niedoczynność przysadki
3. Krwotok do nadnerczy (DIC, skaza, doustne antykoagulanty, posocznica)
4. Choroba nowotworowa (najczęściej przerzuty do nadnerczy)
5. Oporność na kortykosteroidy u ciężko chorych pacjentów (w posocznicy)
6. AIDS
7. Leki: nagłe odstawienie sterydów, ketokonazol, ryfampicyna
Objawy
1. Osłabienie
2. Nudności, wymioty, jadłowstręt, ból brzucha, biegunka
3. Bóle głowy, zawroty głowy
4. Hipotonia, zwłaszcza ortostatyczna
5. Tachykardia
6. Gorączka
7. zaburzenia świadomości, utrata przytomności
8. wstrząs
9. skąpomocz
10. niekiedy objawy podrażnienia otrzewnej i bóle stawów.
Przełom nadnerczowy wtórny  w niedoczynności przysadki  dodatkowo objawy
przewlekłej niedoczynności przysadki:
1. jasna, sucha, szorstka skóra, często obrzęk śluzakowaty
2. brak owłosienia płciowego i pachowego
1
3. brak zarostu na twarzy u mężczyzn
4. twarz nalana, o woskowym odcieniu, delikatne zmarszczki
5. otyłość, obrzęki
6. (W wywiadzie brak miesiączek)
Powikłania
1. Ostra niewydolność krążenia
2. Niewydolność wielonarządowa (MOF)
3. Zakażenie, posocznica
4. Hipoglikemia
5. Wstrząs
Diagnostyka laboratoryjna
1. Hiponatremia
2. Hiperkalemia
3. Hipoglikemia
4. Eozynofilia
5. Niskie stężenie kortyzolu
Diagnostyka obrazowa
" USG jamy brzusznej
" TK nadnerczy
" MR przysadki
Różnicowanie.
1. zawał serca
2. zatorowość płucna
3. zapalenia wyrostka robaczkowego
4. kamica żółciowa
5. ostre zapalenie trzustki
6. pęknięcie lub przebicie wrzodu żołądka i dwunastnicy.
Leczenie
" 200-500 mg półbursztynianu hydrokortyzonu iv, póz
niej co 6 godzin 50-100 mg
(w zależności od stanu chorego)
" 20-40 ml 10% NaCl iv + nawodnienie 0,9% NaCl iv
" glukoza iv
" we wstrząsie dopamina iv, dekstran, postępowanie przeciwwstrząsowe
" antybiotyki o szerokim spektrum działania przy podejrzeniu zakażenia
" monitorowanie RR, diurezy, elektrolitów, glukozy we krwi
Po uzyskaniu poprawy (pacjent przytomny, uruchomiony, normalizacja RR, ustąpienie
objawów) przejście na doustne preparaty hydrokortyzonu.
2
PRZEA
OM TARCZYCOWY HIPERMETABOLICZNY
Definicja
Przełom tarczycowy hipermetaboliczny to skrajnie nasilona postać nadczynności tarczycy,
przebiegająca z zaburzeniami czynności O.U.N.
Objawy
1. gorączka
2. zaburzenia orientacji, pobudzenie psychoruchowe lub śpiączka, objawy psychotyczne
3. ciepła, wilgotna, delikatna skóra
4. często wole i wytrzeszcz
5. drobnofaliste drżenie ciała (nie drgawki!), znaczne osłabienie mięśniowe
6. nudności, wymioty, biegunka, odwodnienie, żółtaczka (w ciężkich przypadkach)
7. niewydolność krążenia (również u młodych)
8. tachyarytmie:
" miarowy przyspieszony rytm zatokowy
" przyspieszony rytm zatokowy, zakłócony przedwczesnymi pobudzeniami
nadkomorowymi
" migotanie przedsionków
" częstoskurcz nadkomorowy
" rzadziej: przedwczesne pobudzenia komorowe, częstoskurcz komorowy
Leczenie
1. zapewnienie choremu całkowitego spokoju!
2. obniżanie temperatury ciała metodami fizycznymi (np. rozebranie, nawiew, zimne
okłady)
3. leki sedatywne, np. mieszanka lityczna, NLA II, diazepam iv
4. tyreostatyki, np. Favistan 4 x 40 mg iv (ew. przez sondę, np. Metizol 20 mg co 4-6
godz.)
5. hydrokortyzon 100-200 mg co 6 godz. iv
6. nawodnienie (ok. 4 l/d iv), w zależności od stopnia odwodnienia i wydolności krążenia
7. wyrównanie niedoborów elektrolitowych
8. preparaty jodu, np. roztwór Lugola 3 x 1cm3 iv (w kroplówce)
9. beta-adrenolityki, np. Propranolol iv lub p.o (ostrożnie w NK!)
10. antybiotyki przy podejrzeniu zakażenia
PRZEA
OM TARCZYCOWY HIPOMETABOLICZNY
Definicja
Przełom tarczycowy hipometaboliczny to skrajnie nasilona niedoczynność tarczycy, z
towarzyszącą śpiączką lub stanem przedśpiączkowym
Objawy
3
1. głęboka apatia lub śpiączka
2. skóra sucha, szorstka, woskowa, zimna
3. twarz nalana, obrzęknięta
4. hipotermia
5. bradykardia
6. tony serca ciche, głuche
7. zwolnione i płytkie oddychanie
Leczenie
1. podawanie tyroksyny przez sondę
2. w razie potrzeby oddech wspomagany
3. wspomaganie krążenia
4. powolne podwyższanie temperatury ciała metodami fizycznymi
5. ograniczenie wody z powodu hiponatremii
6. 50-100mg HC iv co 6 godzin
PRZEA
OM HIPERKALCEMICZNY
Definicja
Przełom hiperkalcemiczny to stan zagrożenia życia, spowodowany wysokim stężeniem
wapnia w surowicy, najczęściej powyżej 14 mg/dl (norma: do 10 mg/dl )
Przyczyny
1. hiperkalcemia nowotworowa
2. nadczynność przytarczyc
3. bardzo rzadko: zatrucie preparatami witaminy D (zwłaszcza u dzieci), tiazydami,
choroba Addisona
Objawy
1. szybko narastająca poliuria/polidypsja
2. odwodnienie i w następstwie skąpomocz
3. jadłowstręt, wymioty, ból brzucha (czasami silne bóle dające obraz ostrego brzucha)
4. zaburzenia psychiczne, śpiączka
5. ostre zapalenie trzustki (ok.20%)
6. bradyarytmie, bloki przewodzenia, nagłe zatrzymanie krążenia
Leczenie
1. intensywne nawadnianie 0,9% NaCl (1/2 - 1 l ciągu pierwszej godziny, potem 0,25 
0,5 litra na godzinę)
2. po nawodnieniu pacjenta furosemid iv, ilość moczu powinna być nieco mniejsza lub
najwyżej równa ilości NaCl iv
3. bilans płynów, kontrola RR, wydolności krążenia, elektrolitów (ew. uzupełnianie
potasu i magnezu)
4
4. bisfosfoniany (z wyboru: pamidronian sodu 60-90 mg w 250 ml 0,9%NaCl iv w ciągu
24 godzin)
5. kalcytonina 4-6 x 100 IU/dobę sc, im lub iv (niska skuteczność, efekt po 6-12
godzinach)
6. sterydy (szczególnie w chorobach krwi)
7. inne leki: plikamycyna, fosfor, gal
8. dializoterapia  gdy leczenie zachowawcze nieskuteczne
PRZEA
OM HIPOKALCEMICZNY
Definicja
Przełom hipokalcemiczny to stan zagrożenia życia, spowodowany niskim stężeniem wapnia
w surowicy
Przyczyny:
1. rozległe zabiegi na szyi, szczególnie z powodu nowotworów złośliwych
2. pooperacyjna niedoczynność przytarczyc
3. niedobór magnezu
4. zespół  głodnych kości po usunięciu przytarczyc (PTH podwyższony)
5. osteoblastyczne przerzuty do kości
6. ucieczka wapnia do przestrzeni otrzewnowej w ostrym zapaleniu trzustki i do mięśni
w mięśni w rabdomiolizie
7. wstrząs toksyczny
8. leki: doksorubicyna, cytarabina, ketokonazol, pentamidyna, foskarnet
Objawy:
1. tężyczka ( ręka położnika , kurcz krtani, drętwienie wokół ust i w odsiebnych
częściach kończyn)
2. drgawki
3. dodatni objaw Chwostka i Trousseau
4. hipotonia
5. bradykardia
6. wydłużenie QT i zaburzenia rytmu serca
Leczenie
1. Wapń:
" 20-40 ml 10% glukonianu wapnia (Calcium Polfa) iv w ciągu 10-15 min. (uwaga
na naparstnicę!)
" wlew iv 10% glukonianu wapnia w 5% glukozie do czasu ustąpienia objawu
Trousseau)
2. uzupełnienie niedoboru Mg2+
3. tężyczka hiperwentylacyjna  oddychanie do plastikowego worka
5