P R A C A P O G L 
D O W A ISSN 1734 3321
Wiesław Grzesiuk1, Dorota Szydlarska1, Katarzyna Józ
wik²
1
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Endokrynologii Akademii Medycznej w Warszawie
2
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Akademii Medycznej w Warszawie
Insulinooporność w endokrynopatiach
Insulin resistance in endocrinopathies
ST RESZ CZ ENI E
Insulinooporność to stan obniżonej wrażliwości tka-
Insulinooporność jest stanem zmniejszonego działania insuliny na tkan- nek na działanie insuliny mimo prawidłowego lub pod-
ki docelowe mimo prawidłowego lub podwyższonego stężenia insuli-
wyższonego stężenia tego hormonu w surowicy krwi.
ny w surowicy krwi. Może mieć charakter pierwotny lub wtórny, prze-
Może mieć charakter pierwotny (uwarunkowany gene-
biegać w sposób utajony lub ujawniać się poprzez rozmaite zaburze-
tycznie) lub wtórny (nabyty), przebiegać w sposób uta-
nia, takie jak: zaburzenia gospodarki węglowodanowej, hiperchole-
jony lub ujawniać się poprzez różnorodne zaburzenia,
sterolemia, hipertriglicerydemia, otyłość typu androidalnego, nadciśnie-
takie jak: upośledzona tolerancja glukozy, cukrzyca
nie tętnicze czy hiperurykemia. Obserwujemy ją także w wielu endo-
krynopatiach  w tym przypadku zwiększa ryzyko wystąpienia cho- typu 2, ale również hipercholesterolemia, hipertriglice-
rób sercowo-naczyniowych. W prezentowanym artykule autorzy przed-
rydemia, otyłość typu androidalnego, nadciśnienie tęt-
stawiają metody oceny insulinooporności, jak też choroby gruczołów
nicze czy hiperurykemia.
wydzielania wewnętrznego, w których ten stan występuje.
Insulina oddziałuje poprzez specyficzne receptory
Słowa kluczowe: cukrzyca, insulinooporność, endokrynopatie
insulinowe. Proces ten rozpoczyna siÄ™ w momencie
Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2008, tom 5, nr 1,
przyłączenia insuliny do receptora umiejscowionego
s. 38 44
w obrębie błony komórkowej komórek docelowych. Od
momentu zwiÄ…zania insuliny do chwili pojawienia siÄ™
ABST RACT
Insulin resistance is a state of decreased activity of insulin in target cells, efektów jej działania może upłynąć kilka godzin (wpływ
despite its normal or elevated concentration in blood serum. This state
insuliny na syntezę białek i DNA, wzrost komórek), mi-
can be primary or secondary, can be latent or manifest itself in the form
nut czy sekund (wpływ insuliny na transport, fosforyla-
of various disturbances such as: abnormal carbohydrate metabolism,
cję białek, aktywację lub hamowanie enzymów, synte-
hypercholesterolaemia, hypertriglicerydaemia, androidal type of obesi-
zę RNA). Receptory insulinowe występują na po-
ty, hypertension or hyperurykaemia. It can also appear in many endo-
wierzchni większości komórek organizmu, a najwięk-
crine diseases, increasing the risk of cardiovascular complications. In
sza ich liczba znajduje się na powierzchni adipocytów,
this article, authors present methods of insulin resistance s measure-
komórek wątroby oraz mięśni poprzecznie prążkowa-
ments and also endocrinopathies where this disturbance develop.
nych. Receptor ten jest heterodimerem zbudowanym
Key words: diabetes, insulin resistance, endocrinopathies
z 2 podjednostek a oraz 2 podjednostek b. Podjednostki
Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2008, tom 5, nr 1,
a znajdują się w całości poza komórką, natomiast pod-
s. 38 44
jednostki b, będące białkiem przezbłonowym, posia-
dają również część cytoplazmatyczną o aktywności
Adres do korespondencji: lek. Dorota Szydlarska
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych
kinazy tyrozynowej oraz obszar o właściwościach au-
i Endokrynologii Akademii Medycznej
tofosforylujących (ryc. 1). Po przyłączeniu insuliny do
ul. Banacha 1a, 02 097 Warszawa
tel.: [phone]
podjednostek a dochodzi do autofosforylacji podjed-
e-mail: [e-mail]
nostek b, wyzwolenia jednego lub kilku sygnałów, bę-
Copyright © 2008 Via Medica
dÄ…cych poczÄ…tkiem szlaku przemian  odpowiedzi ko-
Nadesłano: 18.02.2008 Przyjęto do druku: 11.03.2008
www.endokrynologia.viamedica.pl
38
Wiesław Grzesiuk i wsp., Insulinooporność w endokrynopatiach
Rycina.1. Budowa i działanie receptora insulinowego (na podstawie [1])
mórki na działanie hormonu, oraz internalizacji recep- daje się odgrywać zasadniczej roli w patofizjologii in-
tora [1]. Internalizacja (czyli zagłębienie do wnętrza ko- sulinooporności. Udowodniono, że insulina wywołuje
mórki) receptorów jest mechanizmem regulującym licz- swój maksymalny efekt w tkankach obwodowych już
bę receptorów insulinowych. Zjawisko down-regulation po wysyceniu 10% receptorów [3].
(zmniejszenie liczby), występujące w stanach hiperin- Oporność postreceptorowa wiąże się natomiast naj-
sulinemii, polega na zmniejszeniu liczby receptorów częściej z zaburzeniami w procesach sygnalizujących
insulinowych, powodując w konsekwencji obniżenie przyłączenie insuliny do receptora insulinowego (za-
wrażliwości tkanek na insulinę. burzenia w wewnątrzkomórkowej transmisji sygnału),
nieprawidłowościami w budowie i działaniu transpor-
terów glukozy do wnętrza komórki oraz sytuacjami
Mechanizmy insulinooporności nasilonej lipolizy, kiedy to zwiększa się ilość wolnych
kwasów tłuszczowych, a ich nadmierna oksydacja od-
Wyróżnia się trzy mechanizmy zaburzeń prowadzą- powiedzialna jest za hamowanie glikolizy [2].
ce do wystąpienia insulinooporności: przedreceptoro-
wy, receptorowy i postreceptorowy.
Oporność przedreceptorowa może być spowodo- Sposoby badania insulinooporności
wana nieprawidłową budową cząsteczek insuliny (tak
zwany zespół zmutowanej insuliny), obecnością we Insulinooporność określa się za pomocą wielu me-
krwi przeciwciał wiążących cząsteczki prawidłowej in- tod. Podzielić je można na bezpośrednie, do których za-
suliny, najczęściej klasy IgG, zwiększoną degradacją licza się między innymi: metodę klamry metabolicznej,
insuliny lub obecnością we krwi substancji lub hormo- test tolerancji insuliny, test supresji insuliny endogennej
nów o działaniu antagonistycznym wobec insuliny, ta- oraz pośrednie, wśród których znajdują się między inny-
kich jak: kortyzol, glukagon, hormon wzrostu, hormo- mi: wyznaczenie współczynnika insulinemia/glikemia
ny tarczycy czy androgeny [2]. w warunkach podstawowych oraz podczas doustnego
Za oporność receptorową odpowiedzialne jest naj- testu tolerancji glukozy, test szybkiego dożylnego obcią-
częściej zmniejszenie liczby receptorów insulinowych żenia glukozą z określeniem współczynnika asymilacji
lub ich powinowactwa do insuliny. Do zmiany struktu- tkankowej glukozy oraz metoda Bergmana.
ry lub czynności receptora insulinowego prowadzi tak-
że wiele znanych już mutacji. Typowe dla stanów hi- Metody bezpośredniej oceny insulinooporności
perinsulinemii zmniejszenie liczby receptorów insulino- 1. Metoda klamry metabolicznej jest dokładnym i po-
wych w wyniku ich internalizacji; choć częste, nie wy- wtarzalnym badaniem, uważanym za  złoty stan-
www.endokrynologia.viamedica.pl
39
Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2008, tom 5, nr 1
dard w oznaczaniu insulinooporności [4, 5]. Za- 4. Wskaz
nik Matsudy. Wskaz
nik ten wyrażony jest
÷
sadą tej metody jest oznaczenie ilości glukozy, jaka wzorem: 100 000/ insulinemia na czczo (mU/ml)
musi być podana pacjentowi, aby utrzymać staÅ‚Ä… × glikemia na czczo (mg/dl) × Å›rednia wartość gli-
wartość glikemii w trakcie 120-minutowego wlewu kemii w teście doustnego obciążenia glukozą
insuliny. (OGTT, Oral Glucose Tolerance Test) × Å›rednia
2. Test tolerancji insuliny służy do oceny insulinow- wartość insulinemii w OGTT. O insulinooporności
rażliwości na podstawie reakcji na podaną (egzo- świadczyć może wskaz
nik < 7,3 [4].
genną) insulinę. W niektórych sytuacjach można 5. Dożylny test tolerancji glukozy. W teście tym wy-
oczekiwać zwiększonej wrażliwości na podaną in- znacza się współczynnik tkankowej asymilacji glu-
sulinę, dzieje się tak w przypadku zaburzeń wydzie- kozy K, wyrażający odsetek glukozy, która w ciągu
lania hormonów o działaniu antagonistycznym w sto- 1 minuty zniknie z przestrzeni pozakomórkowej.
sunku do insuliny oraz u osób z cukrzycą powikłaną Test przeprowadza się, podając glukozę w dawce
neuropatią obwodową. Test niesie ze sobą ryzyko 0,33 g/kg w szybkim wlewie oraz mierząc stężenie
hipoglikemii, stąd wskazane jest przeprowadzenie glukozy: przed rozpoczęciem testu oraz co 10 mi-
go po wstępnej ocenie insulinowrażliwości [2]. nut w pierwszej godzinie testu. Wartość K u osób
3. Test supresji endogennej insuliny: w teście tym blo- z prawidłową tolerancją glukozy wynosi 1,5 2,5.
kuje się wydzielanie insuliny endogennej przez po- Wartość < 1,5 przy jednoczesnym podwyższonym
dawanie adrenaliny i propranololu. U osób z pra- lub prawidłowym stężeniu insuliny w osoczu prze-
widłową insulinowrażliwością uzyskane stężenie mawia za insulinoopornością.
glukozy podczas testu mieści się w normie, nato- 6. Podwójny test dożylnego obciążenia glukozą.
miast u osób z insulinoopornością glikemia osiąga W tym teście wyznacza się współczynnik asymilacji
wyższe wartości. Zaznaczyć należy, że wyniki te- tkankowej K; w tym celu podajemy dożylnie gluko-
stu przy wysokich wartościach glikemii mogą być zę w dawce 0,33 g/kg mc. oraz powtarzamy poda-
zafałszowane ze względu na wydalanie glukozy wanie glukozy w tej samej dawce łącznie z insuliną
przez nerki, a podczas przeprowadzania testu mogą (0,1 j./kg mc.). Różnica między wartościami K bę-
wystąpić zaburzenia rytmu serca i przewodzenia. dzie dostarczać nam informacji na temat działania
Celem uniknięcia tych powikłań możliwe jest zasto- insuliny egzogennej.
sowanie somatostatyny, aby zablokować wydzie- 7. Metoda Bergmana. W tej metodzie osoba badana
lanie insuliny endogennej [2]. otrzymuje dożylnie glukozę w dawce 0,3g/ kg mc.
Następnie po upływie 20 minut podaje się dożylnie
Metody pośrednie oceny insulinowrażliwości tolbutamid (pobudza wydzielanie insuliny endogen-
1. Współczynnik insulinemia/glikemia  obliczany nej) [5]. Dawkę tolbutamidu dostosowuje się do
jako iloraz stężenia insuliny (mj./l) i glukozy we krwi wskaz
nika masy ciała. W ciągu 3 godzin testu do-
(mg/dl). Wartość większa niż 0,3 oznacza insulino- konujemy 26 oznaczeń insulinemii i glikemii we krwi
oporność. Wskaz
nik ten można stosować zarówno żylnej. Na podstawie otrzymanych wyników oraz
w warunkach podstawowych (na czczo), jak i pod- modelu matematycznego zaproponowanego przez
czas doustnego testu tolerancji glukozy. Ogranicze- Bergmana wyznacza się współczynnik wrażliwości
niem stosowania tej metody jest zaburzenie wydzie- tkanek na insulinÄ™.
lania insuliny endogennej [2].
2. Wskaz
nik HOMA-IR (Homeostasis Model Asses-
sment). Jest to model matematyczny, który oblicza Insulinooporność w wybranych
endokrynopatiach
siÄ™ wg wzoru:
R = insulinemia na czczo (mU/ml) × glikemia na
Hiperkortyzolemia
czczo (mmol/l)/ 22,5.
Klinicznymi objawami nadmiaru glikokortykostero-
Umożliwia on ocenę wskaz
nika R w warunkach pod-
idów, niezależnie od ich z
ródła pochodzenia  endo-
stawowych. Wartość R > 0,91 ą 0,38 wskazuje na
gennego czy jatrogennego  są: otyłość, nadciśnie-
insulinooporność [4].
nie tętnicze, trądzik, hirsutyzm, czerwone rozstępy, pod-
3. Wskaz
nik QUICKI (Quantitative Insulin Sensitivity
biegnięcia krwawe, osteopenia, osłabienie, objawy neu-
Check Index). Wskaz
nik ten oblicza się według
ropsychiatryczne, takie jak: depresja, psychoza, chwiej-
wzoru: 1/(log insulinemii na czczo (µU/ml) + log
ność emocjonalna, zaburzenia czynności gonad pod
glikemii na czczo (mmol/l). O insulinooporności
postacią impotencji, zmniejszenie libido, występowa-
świadczy wartość < 0,34 [4].
www.endokrynologia.viamedica.pl
40
Wiesław Grzesiuk i wsp., Insulinooporność w endokrynopatiach
nie rzadkich miesiączek lub ich brak oraz nieprawidło- oporność i hiperinsulinemia są jedynymi czynnika-
wości metaboliczne występujące u około 40 90% cho- mi odpowiedzialnymi za występowanie hiperandroge-
rych  nietolerancja glukozy, cukrzyca, zaburzenia go- nizmu i niskiego stężenia SHBG w tych zespołach. Wie-
spodarki lipidowej [6, 7]. Glikokortykosteroidy, przez lu autorów ostatnich badań podkreśla występowanie
wpływ na aktywację enzymu wątrobowego karboksy- PCOS u predysponowanych genetycznie kobiet po za-
kinazy fosfoenolopirogronianowej, zwiększają gluko- działaniu czynnika inicjującego, takiego jak otyłość czy
neogenezę, czego efektem jest zwiększenie procesu hiperinsulinemia [29, 30]. W patogenezie PCOS bie-
proteolizy w mięśniach szkieletowych oraz lipolizy rze się pod uwagę podłoże genetyczne, wymieniając
w tkance tłuszczowej, a ostatecznie wzrost podaży sub- geny zaangażowane w sekrecję insuliny, takie jak gen
stratów do glukoneogenezy [8]. Insulinooporność in- receptora insuliny, gen VNTR (rozproszone fragmenty
dukowana przez hiperkortyzolemiÄ™ ma najprawdopo- genu insuliny), gen substratu receptora insulinowego,
dobniej efekt postreceptorowy [9 12]. Osoby z subkli- gen IGF-1, gen receptora IGF-1, gen białka wiążącego
nicznym zespołem Cushinga czy incydentalomą nad- IGF-1 [31, 32].
nerczy są również narażone na występowanie stanu in-
sulinooporności, a co za tym idzie zwiększonego ryzy- Hiperprolaktynemia
ka chorób sercowo-naczyniowych [13 15]. Resekcja Hiperprolaktynemia jest stanem, w którym docho-
przypadkowo wykrytego guza nadnerczy może popra- dzi do wzrostu stężenia prolaktyny ponad wartości re-
wiać wrażliwość tkanek obwodowych na insulinę [16]. ferencyjne. Może on powodować zaburzenia miesiącz-
kowania u kobiet, a u mężczyzn oprócz mlekotoku,
Zespół policystycznych jajników impotencję lub obniżenie libido [6]. Niektóre badania
Już na początku lat 80 zaobserwowano, że insuli- sugerują, że z uwagi na strukturalne podobieństwo
nooporność i podwyższone stężenie insuliny mogą być prolaktyny i hormonu wzrostu wraz z hiperprolaktyne-
istotnym elementem w patogenezie zespołu policy- mią może współistnieć insulinooporność z zaburzenia-
stycznych jajników (PCOS, polycystic ovary syndrom) mi gospodarki węglowodanowej. Jako przyczynę ta-
[17, 18]. Około 50% pacjentek, u których stwierdzono kiego stanu wymienia się mechanizm down-regulation
PCOS, cierpi na te zaburzenia, przy czym znacznie receptorów insulinowych, jak również wzrost stężenia
częściej występują one u kobiet otyłych (ok. 70%) niż wolnych kwasów tłuszczowych [32, 33]. Skuteczne le-
u szczupłych (ok. 30%) [19]. Insulinooporność tkanki czenie przywraca prawidłową wrażliwość tkanek ob-
mięśniowej i tłuszczowej u otyłych powoduje wyrów- wodowych na insulinę i zmniejsza ryzyko występowa-
nawczy wzrost syntezy insuliny i stan hiperinsulinemii. nia chorób sercowo-naczyniowych w przyszłości [34,
Ta z kolei powoduje wzrost aktywności osi przysadka 35]. Efekt ten nie zależy ani od androgenemii, ani od
 podwzgórze nadnercza, co skutkuje wzrostem wytwa- masy ciała [36, 37]. Ponadto u kobiet z zespołem poli-
rzania i stężenia androgenów nadnerczowych w suro- cystycznych jajników i prawidłową masą ciała z towa-
wicy, szczególnie u otyłych kobiet [20]. Innymi efekta- rzyszącym nieznacznie podwyższonym stężeniem pro-
mi działania podwyższonego stężenia insuliny na jaj- laktyny występuje większe ryzyko insulinooporności niż
niki są: zwiększona odpowiedz
na gonadotropiny praw- u kobiet z normoprolaktynemiÄ… [38].
dopodobnie przez wzrost liczby receptorów dla hor-
monu luteinizującego (LH, luteinizing hormone) [21] Nadczynność tarczycy
oraz dla insulinopodobnego czynnika wzrostu 1 (IGF-1, Nadczynność tarczycy to stan, w którym dochodzi
insulin-like growth hormon 1) [22], co powoduje wzrost do podwyższenia stężenia hormonów tarczycy w su-
produkcji androgenów [23] oraz zwiększoną prolifera- rowicy krwi i ekspresji ich działania w tkankach. Ich
cję komórek tekalnych [24], wzrost aktywności 17-hy- nadmiar może się objawiać między innymi: chudnię-
droksylazy oraz 17 20-liazy [24,26], oraz wzrost eks- ciem i innymi objawami hiperkatabolizmu, uczuciem
presji dehydrogenazy 3b-OH steroidowej w komórkach kołatania serca oraz zwiększoną nerwowością [39].
ziarnistych jajnika [27]. Zwiększone stężenie insuliny U około 50% osób z nadczynnością tarczycy stwier-
hamuje syntezę globuliny wiążącej hormony płciowe dzono zaburzoną tolerancję węglowodanów, a u 2 3%
(SHBG, sex hormone binding globulin), co w efekcie jawnÄ… cukrzycÄ™ [40]. Mechanizm diabetogennego dzia-
prowadzi do zwiększonego stężenia frakcji wolnego łania hormonów tarczycy nie jest do końca jasny. Uda-
testosteronu w surowicy  tego, który jest czynny bio- ło się udowodnić, że w stanach tyreotoksykozy docho-
logicznie [28]. Mimo licznych dowodów na udział dzi do nasilenia obwodowej, w tym również wątrobo-
insuliny w patogenezie zaburzeń hormonalnych w oty- wej, insulinooporności [40]. Ponadto pod wpływem
łości i PCOS nie do końca wyjaśniono, czy insulino- hormonów tarczycy dochodzi do wzrostu produkcji
www.endokrynologia.viamedica.pl
41
Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2008, tom 5, nr 1
glukozy dzięki nasileniu procesu glukoneogenezy i gliko- nawrotowa kamica nerkowa, nawrotowa choroba wrzo-
genolizy w wątrobie [41]. Dzieje się tak prawdopodobnie dowa żołądka i dwunastnicy, kamica dróg żółciowych,
z powodu zwiększonej ekspresji białka transportera glu- ostre lub przewlekłe zapalenie trzustki, depresja, oste-
kozy GLUT-2 [41]. Nadmiar hormonów tarczycy powo- oporoza czy nadciśnienie tętnicze [40]. Cukrzyca wy-
duje także zwiększone wchłanianie glukozy z przewodu stępuje u około 8% chorych z pierwotną nadczynno-
pokarmowego prawdopodobnie będące skutkiem przy- ścią przytarczyc, a w populacji pacjentów z cukrzycą
spieszonego opróżniania żołądka i wzrostu przepływu pierwotną nadczynność przytarczyc u około 1% [46,
krwi w krążeniu wrotnym [42]. U osób z nadczynnością 47]. Prawdopodobnie to właśnie długotrwały stan hi-
tarczycy za wystąpienie nieprawidłowej tolerancji gluko- perkalcemii i hipofofatemii wyzwala insulinooporność,
zy [43] lub zmianę przebiegu istniejącej już cukrzycy od- hiperinsulinemię oraz zmniejszenie liczby receptorów
powiedzialne są zarówno obniżenie obwodowej wrażli- insulinowych [48, 49]. Badania naukowe dowodzą, że
wości na insulinę, jak i zaburzone wydzielanie insuliny. leczenie operacyjne we wczesnym stadium choroby
powoduje unormowanie gospodarki węglowodanowej
Akromegalia już w 8 tygodni po operacji [50].
Akromegalia jest chorobą, w której dochodzi do
nadmiernego wydzielania hormonu wzrostu (GH, Guz chromochłonny
growth hormone), co jest powodem przerostu tkanek W około 90% zlokalizowany jest w nadnerczach.
miękkich, powiększenia narządów wewnętrznych, nad- Wydziela katecholaminy, powodując objawy kliniczne,
ciśnienia tętniczego, jak również chorób układu serco- takie jak napadowe lub chwiejne nadciśnienie tętnicze
wo-naczyniowego [39]. Zaburzenia w gospodarce z szybką czynnością serca i uczuciem kołatania serca,
węglowodanowej bardzo często towarzyszą powyż- wzmożoną potliwość, bóle głowy i bladość skóry twa-
szym objawom [3, 44]; przy czym cukrzyca występuje rzy [39]. U około połowy chorych występują zaburze-
 u 13 30%, natomiast upośledzona tolerancja glu- nia gospodarki węglowodanowej [5]. W większości
kozy u 36% chorych [5]. Silniej wyrażona insulinoopor- przypadków guzy te wytwarzają adrenalinę, która po-
ność oraz podwyższone stężenie glukozy na czczo wy- przez swoje powinowactwo do receptorów b2-adrener-
stępuje u pacjentów z aktywną postacią choroby [4], gicznych hamuje sekrecję insuliny i w mniejszym stop-
a częstość występowania cukrzycy w tej grupie zwięk- niu pobudza wydzielanie glukagonu z komórek wysp
sza się wraz ze wzrostem stężenia hormonu wzrostu. trzustkowych [51], zmniejsza również zużycie glukozy
Po wybiórczej adenomektomii, podaniu agonistów re- przez mięśnie szkieletowe, jak również nasila glukone-
ceptorów dopaminergicznych lub somatostatyny, ogenezę i glikogenolizę w hepatocytach [44, 52]. Zaob-
oprócz normalizacji stężenia hormonu wzrostu docho- serwowano, że jedynie chirurgiczne usunięcie zmiany
dzi do obniżenia stężenia insuliny oraz poprawy para- może zmniejszyć nasilenie zaburzeń gospodarki węglo-
metrów gospodarki węglowodanowej [39]. wodanowej. Podanie leków blokujących receptory a- lub
Patomechanizm insulinooporności w tej chorobie jest b-adrenergiczne działa w nieznacznym stopniu [53].
złożony. Hormon wzrostu zaburza działanie insuliny
zarówno w wątrobie, jak i na poziomie innych tkanek VIPoma
obwodowych. U podstaw zmniejszonego hamowania Jest to rzadko występujący guz neuroendokrynny
produkcji glukozy przez wątrobę oraz zmniejszonego trzustki, najczęściej umiejscowiony w jej ogonie. Inne
hamowania zależnego od insuliny zużycia glukozy lokalizacje guza to nadnercza, przestrzeń zaotrzewno-
w tkankach obwodowych leży zaburzenie w wytwarzaniu wa, śródpiersie, płuca i jelito cienkie. Blisko połowa
i działaniu drugiego przekaz
nika w receptorze insulino- przypadków ma charakter złośliwy, dając najczęściej
wym [5]. Ponadto hormon wzrostu nasila lipolizÄ™ tkanki przerzuty do wÄ…troby. DominujÄ…cym objawem guza sÄ…
tłuszczowej, a zwiększone stężenie i oksydacja kwasów wodniste, obfite biegunki prowadzące do znacznego
tłuszczowych potęguje insulinooporność i diabetogen- stopnia odwodnienia, hipochlorhydrii, hipokaliemii
ne działanie hormonu wzrostu. Udowodniono, że liczba z towarzyszącymi zaburzeniami rytmu serca, astenią oraz
receptorów insulinowych oraz ich powinowactwo do zasadowicą metaboliczną. Objawami mniej specyficz-
insuliny nie są zaburzone [45]. nymi są hiperkalcemia, upośledzona tolerancja gluko-
zy, cukrzyca czy rumień [6]. W przypadku tej endokry-
Pierwotna nadczynność przytarczyc nopatii hiperglikemia jest wtórna do glikogenolityczne-
Pierwotna nadczynność przytarczyc jest chorobą, go działania VIP. Inna teoria na temat zaburzeń go-
w której nadmiar parathormonu (PTH, parathormone) spodarki węglowodanowej w VIPoma dotyczy wpływu
prowadzi do hiperkalcemii. W jej obrazie występują: hipokaliemii na rozwój insulinooporności [54 56].
www.endokrynologia.viamedica.pl
42
Wiesław Grzesiuk i wsp., Insulinooporność w endokrynopatiach
Glucagonoma Podsumowanie
Ten rzadko występujący nowotwór wywodzi się
z komórek A2 wysp trzustkowych. W większości przy- Insulinooporność tkanek i związane z nią nieprawi-
padków jest to nowotwór złośliwy, dający ogniska prze- dłowe oddziaływanie insuliny, niezależnie od jej me-
chanizmu, stanowi coraz częstszy problem, z jakim
rzutowe do wątroby, węzłów chłonnych, nadnerczy lub
kręgów. Charakteryzuje się obecnością wędrującego ne- spotyka się lekarz w swojej pracy. Istotne jest, aby nie
krotycznego zapalenia skóry, zapaleniem błony śluzo- tylko potrafił on wytypować pacjentów podejrzanych
wej jamy ustnej, biegunki, zmniejszeniem masy ciała, nie- o ten rodzaj zaburzeń, ale również był w stanie obiek-
dokrwistością oraz zaburzeniami gospodarki węglowo- tywnie stwierdzić obecność tej patologii. W przedsta-
danowej, które indukowane nadmiarem glukagonu powo- wionym artykule autorzy dokonali przeglądu chorób
dują zwiększenie procesu glukoneogenezy i glikogenoli- endokrynologicznych, w których mogą występować
zaburzenia w działaniu insuliny, oraz omówili różne
zy [57]. U większości chorych wyrównanie metaboliczne
metody określenia insulinooporności.
udaje się uzyskać za pomocą insulinoterapii [58, 59].
Pi Å› mi enni ct wo
11. Nestler J.E., McClanahan M.A.: Diabe- intraovarian regulators of granulosa
1. Daryl K., Granner M.D.: Hormony
trzustki i żołądkowo-jelitowe. W: Mur- tes and adrenal disease. Baillieres Clin. cell growth and function. Endocr Rev.
ray R.K., Granner D.K., Mayes P.A., Ro- Endocrinol. Metab. 1992; 6: 829 847. 1985; 6: 400 420.
12. Rizza R.A., Mandario L.I., Gerich J.E.: 22. Poretsky L., Cataldo N.A., Rosenwaks
dwell V.W. (red.). Biochemia Harpera.
Cortisol-inducted insulin resistance in Z., Giudice L.C.: The insulin  related
PZWL Warszawa 2001; 724 733.
2. Tatoń J.: Insulinooporność: patofizjo- man: impaired suppresion of glucose ovarian regulatory system in health
production and stimulation of glucose and disease. Endocr. Rev. 1999; 20:
logia i klinika. W: Tatoń J., Czech A.
utilization due to post-receptor defect 535 582.
(red.). Diabetologia. PZWL Warszawa
of insulin action. J. Clin. Endocrinol. 23. Erickson G.F., Magoffin D.A., Cragun
2001; 176 185.
3. Tatoń J., Czech A., Bernas M.: Inten- Metab. 1982; 54: 131 138. J.R., Chang R.J.: The effects of insulin
sywne leczenie cukrzycy typu 2. Re- 13. TauchmanovÄ… L., Rossi R., Biondi B., and insulin-like growth factors-I and -II
Pulcrano M., Nuzzo V., Palmieri EA., on estradiol production by granulosa
komendacje dla lekarzy praktyków.
Fazio S., Lombardi G.: Patients with cells of polycystic ovaries. J. Clin. En-
PZWL, Warszawa 2004; 85 91.
4. Szurkowska M., Szafraniec K., Gilis-Ja- subclinical Cushing s syndrome due to docrinol. Metab. 1990; 70: 894 902.
nuszewska A.: Wskaz
niki insulinoopor- adrenal adenoma have increased car- 24. Dulęba A.J., Spaczyński R.Z., Olive
diovascular risk. J. Clin Endocrinol. D.L.: Insulin and insulin-like growth fac-
ności w badaniu populacyjnym i ich
wartość predykcyjna w określeniu ze- Metab. 2002; 87: 4872 4878. tor I stimulate the proliferation of hu-
spoÅ‚u metabolicznego. PrzeglÄ…d Epi- 14. Terzolo M., Pia A., Alì A. i wsp.: Adre- man ovarian thecainterstitial cells. Fer-
nal incidentaloma: a new cause of the til. Steril. 1998; 69: 335 340.
demiol. 2005; 59: 743 752.
5. Szelachowska M., Górska M., Bonen- metabolic syndrome? J. Clin. Endocri- 25. Nestler J.E, Jakubowicz D.J.: Decre-
nol. Metab. 2002; 87: 998 1003. ases in ovarian cytochrome P450c17
berg A.: Insulinooprność w wybranych
15. Rossi R., Tauchmanova L., Luciano A. alpha activity and serum free testoste-
endokrynopatiach. W: Kinalska I.
(red.). Patofizjologia i następstwa kli- i wsp.: Subclinical Cushing s syndro- rone after reduction of insulin secre-
niczne insulinooporności. Wydawnic- me in patients with adrenal incidenta- tion in polycystic ovary syndrome. N.
two Kliniki Endokrynologii, Diabetolo- loma: clinical and biochemical featu- Engl. J. Med. 1996; 335: 617 623.
res. J. Clin. Endocrinol. Metab. 2000; 26. Miller W.: Molecular biology of steroid
gii i Chorób Wewnętrznych. W ramach
85: 1440 1448. hormone synthesis. Enocrinol. Rev.
działalności Polskiego Towarzystwa
16. Midorikawa S., Sanada H., Hashimo- 1988; 9: 295 318.
Kardiodiabetologicznego. Białystok
to S., Suzuki T., Watanabe T.: The im- 27. McGee E., Sawetawan C., Bird I. i wsp.:
2005; 239 249.
6. Greenspan FE, Gardner DG. Endokry- provement of insulin resistance in pa- The effects of insulin on 3 beta hydrok-
nologia ogólna i kliniczna. Wydawnic- tients with adrenal incidentaloma by systeroid dehydrogenase expression in
surgical resection. Clin. Endocrinol. human luteinized granulosa cells. J. Soc.
two Czelej, Lublin 2004; wyd. 1.
(Oxf). 2001; 54: 797 804. Gynecol. Investing 1995; 2: 535 541.
7. Plotz C.M., Knowlton A.L., Ragen C.:
The natural history of Cushing s syn- 17. Burghen G.A., Givens J.R., Kitabchi 28. Morin-Papunen L.C., Vauhkonen I.,
A.E.: Correlation of hyperandrogenism Koivunen R.M. i wsp.: Insulin sensitivi-
drome. Am. J. Med. 1952; 13: 597 614.
8. Nestler J.E., McClanahan M.A.: Diabe- with hiperinsulinism in polycystic ova- ty, insulin secretion, and metabolic and
rian disease. J. Clin. Endocrinol. Me- hormonal parameters in healthy wo-
tes and adrenal disease. Bailliere s
Clin. Endocrinol. Metab. 1992; 6: 829 tab. 1980; 50: 113 116. men and women with polycystic ova-
18. Dunaif A., Segal K.R., Futterweit W., rian syndrome. Hum. Reprod. 2000;
 847.
Dobrjansky A.: Profound peripheral 15: 1266 1274.
9. Rizza R.A., Mandarino L.J., Gerich J.E.:
insulin resistance, independent of obe- 29. Govind A., Obhrai M.S., Clayton R.:
Cortisol-induced insulin resistance in
man: impaired suppression of gluco- sity, in polycystic ovary syndrome. Dia- Polycystic ovaries are inherited as an
se production and stimulation of glu- betes. 1989; 38: 1165 1174. autosomal dominant trait: analysis of
19. Dunaif A.: Insulin resistance and the 29 polycystic ovary syndrome and 10
cose utilization due to a postreceptor
detect of insulin action. J. Clin. Endo- polycystic ovary syndrome: mecha- control families. J. Clin. Endocrinol.
nism and implications for pathogene- Metab. 1999; 84: 38 43.
crinol. Metab. 1982; 54: 131 138.
sis. Endocr. Rev. 1997; 18: 774 800. 30. Kahsar-Miller M.D., Nixon C., Boots
10. Pagano G., Cavallo-Perin P., Cassader
20. Hautanen A.: Synthesis and regulation L.R. i wsp.: Prevalence of polycystic
M., Bruno A., Ozzello A., Masciola P.,
of sex hormone binding globulin in ovary syndrome (PCOS) in first  de-
Dall omo AM., Imbimbo B.: An in vivo
obesity. Intern. J. Obes. Relat. Metab. gree relatives of patients with PCOS.
and in vitro study of the mechanism of
Disord. 2000; 24: 64 70. Fertil. Steril. 2001; 75: 53 58.
prednisone-induced insulin resistance
21. Adashi E.Y., Resnick C.E., D Ercole AJ, 31. Franks S., Gharani N., Waterworth D. i
in healthy subjects. J. Clin. Invest.
i wsp.: Insulin like growth factors as wsp.: The genetic basis of polycystic
1983; 72: 1814 1820.
www.endokrynologia.viamedica.pl
43
Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2008, tom 5, nr 1
ovary syndrome. Hum. Reprod. 1997; 40. Szczeklik A., Alkiewicz J., Baranowska 50. Procopio M., Magro G., Cesario F.,
12: 2641 2648. B.: Choroby wewnętrzne, medycyna Piovesan A., Pia A., Molineri N.: The oral
32. Xita N., Georgiou I., Tsatsoulis A.: The praktyczna. Kraków 2005; 1033 1036, glucose tolerance test reveals a high fre-
genetic basis of polycystic ovary syn- 1026 1028 quency of both impaired glucose tole-
drome. Eur. J. Endocrinol. 2002; 147: 41. Loffer J., Blanc M.H.: Diabetes secon- rance and undiagnosed Type 2 diabe-
717 725. dary to endocrine disease. Rev. Med. tes mellitus in primary hyperparathyro-
33. Schernthaner G., Prager R., Punzen- Suisse Romande. 1995; 115: 721 726. idism. Diabet. Med. 2002; 19: 958 961.
gruber C., Luger A.: Severe hyperpro- 42. Weinstein S.P., O Boyle S., Fisher M. 51. Kautzky-Willer A., Niederle B., Schern-
lactinaemia is associated with decre- i wsp.: Regulation of GLUT2 glucose trans- thaner G., Prager R.: Diabetes mellitus
ased insulin binding in vitro and insu- porter expression in liver by thyroid hor- and carbohydrate metabolism in prima-
lin resistance in vivo. Diabetologia mone: evidence for hormonal regulation ry hyperparathyroidism. Wien. Klein.
1985; 28: 138 142. of the hepatic glucose transport system. Wochenschr. 1993; 105: 158 162.
34. Tuzcu A., Bahceci M., Dursun M., Tur- Endocrinology 1994; 135: 649 654. 52. Cryer P.E.: Catecholamines, pha-
gut C., Bahceci S.: Insulin sensitivity 43. Raboundi N., Arem R., Jones R.H. eochromocytoma and diabetes. Dia-
and hyperprolactinemia. J. Endocrinol. i wsp.: Fasting and postabsorptive he- betes Rev. 1993; 1: 309 317.
Invest. 2003; 26: 341 346. patic glucose and insulin metabolism 53. Löffler J., Blanc MH.: Diabetes and
35. Yavuz D., Deyneli O., Akpinar I.: En- in hyperthyroidism. Am. J. Physiol. pancreatic tumors. Rev. Med. Suisse
dothelial function, insulin sensitivity 1989; 256: 159 166. Romande. 1995; 115: 727 731.
and inflammatory markers In hyperpro- 44. Roubsanthisuk W., Watanakejorn D., 54. Diamanti-Kandarakis E., Zapanti E.,
lactinemic pre-menopausal women. Tunlakit M., Sriussadoborn S.: Hyper- Peridis M.H., Ntaros P., Mastorakos G.:
Eur. J. Endocrinol. 2003, 149: 187 thyroidism induces glucose intoleran- Insulin resistance in pheochromocyto-
 193. ce by lowering both insulin secretion ma improves more by surgical rather
36. Yavuz D., Deyneli O., Akpinar I., Yildiz and peripherial insulin sensitivity. J. than by medical treatment. Hormones
E., Gözü H., Sezgin O., Haklar G., Aka- Med. Assoc. Thain. 2006; 86: 133 2003; 2: 61 66.
lin S.: Endothelial function, insulin sen-  140. 55. Löffler J., Blanc MH.: Diabetes and
sitivity and inflammatory markers in 45. Diebert D.C., DeFronzo R.A.: Epineph- pancreatic tumors. Rev. Med. Suisse
hyperprolactinemic pre-menopausal rine-induced insulin resistance in man. Romande. 1995; 115: 727 731.
women. Eur. J. Endocrinol. 2003; 149: J. Clin. Invest. 1980; 65: 717 721. 56. Buchanan KD.: APUDomas and diabe-
187 193. 46. Nestler J.E., McClanahan M.A.: Diabe- tes mellitus. Baillieres Clin. Endocrinol.
37. Diamanti-Kandarakis E., Alexandraki tes and adrenal diseases. Bailliere s Clin. Metab. 1992; 6: 899 909.
K., Piperi C. i wsp.: Inflammatory and Endocrinol. Metab. 1992; 6: 829 847. 57. Höring E., von Gaisberg U.: Neuroen-
endothelial markers in women with 47. Taylor W.H., Khaleeli A.A.: Coincident docrine tumors of the pancreas and
polycystic ovary syndrome. Eur. J. diabetes mellitus and primary hyper- gastrointestinal tract. Dtsch. Med. Wo-
Clin. Invest. 2006; 36: 691 697. parathyroidism.Diabetes Metab. Res. chenschr. 1991; 116: 1197 1202.
38. Tuzcu A., Bahceci M., Dursun M.: In- Rev. 2001; 17: 175 180. 58. Wermers R.A., Fatourechi V., Wynne
sulin sensitivity and hyperprolactine- 48. Taylor W.H., Khaleeli A.A.: Prevalence A.G., Kvols L.K., Lloyd R.V.: The glu-
mia. J. Endocrinol. Invest. 2003; 26: of primary hyperparathyroidism in pa- cagonoma syndrome. Clinical and
341 346. tients with diabetes mellitus. Diabet. pathologic features in 21 patients.
39. Bahceci M., Tuzcu A., Bahceci S., Tuz- Med. 1997; 14: 386 389. Medicine (Baltimore). 1996; 75: 53 63.
cu S.: Is hyperprolactinemia associa- 49. Kumar S., Olukoga A.O., Gordon C. 59. Wermers RA., Fatourechi V., Kvols LK.:
ted with insulin resistance in non-obe- i wsp.: Impaired glucose tolerance and Clinical spectrum of hyperglucagone-
se patients with polycystic ovary syn- insulin insensitivity in primary hyperpa- mia associated with malignant neuro-
drome? J. Endocrinol. Invest. 2003; 26: rathyroidism. Clin. Endocrinol. (Oxf). endocrine tumors. Mayo. Clin. Proc.
655 659. 1994; 40: 47 53. 1996; 71: 030 1038.
www.endokrynologia.viamedica.pl
44