alicja BudzyńSka
Fundacja Dzieci Niczyje
Psychologiczne aspekty zeznań
małoletnich świadków
Autorka artykułu omawia czynniki wpływające na treść i formę zeznań dziecka, z uwzględnieniem
różnych etapów postępowania. W szczególności koncentruje się na wpływie indywidualnych cech
dziecka (rozwój intelektualny, cechy osobowości, relacje ze sprawcą), cech zdarzenia, którego dotyczy
przesłuchanie oraz cech warunkujących postrzeganie tego zdarzenia.
Wprowadzenie
sychologia sądowa definiowana jest chania. W konsekwencji jego ustaleń dal-
jako gałąz
psychologii stosowanej sze poszukiwania zmierzały w kierunku
Pzajmującej się zbieraniem, badaniem wypracowywania nowych strategii współ-
i przedstawianiem dowodów dla celów są- pracy ze świadkami i efektywnych tech-
dowych. Jeden z podstawowych działów nik przesłuchania oraz opisywania psycho-
psychologii sądowej zajmuje się problema- logicznych aspektów oceny wypowiedzi
tyką związaną z pozyskiwaniem zeznań od świadków. Nabierają one szczególnego zna-
świadków i ich oceną pod kątem wiarygod- czenia podczas pracy z małoletnimi świad-
ności, możliwości uznania ich za wartościo- kami.
wy materiał dowodowy w toczącym się pro- Pozyskiwanie wiarygodnych, w miarę
cesie. pełnych informacji od małoletnich świad-
W końcu XIX wieku w Niemczech za- ków i ofiar przestępstw jest szczególnie
częto prowadzić pierwsze badania psycho- trudne. Wartość uzyskanego materiału za-
logiczne, których celem było opisanie za- leży bowiem nie tylko od możliwości roz-
leżności między wartością wypowiedzi wojowych, cech indywidualnych oraz śro-
przesłuchiwanych osób i ich cechami in- dowiska rodzinnego dziecka, ale również,
dywidualnymi. W kolejnym stuleciu psy- w zdecydowanie większym stopniu niż
chologia sądowa posiłkowała się wynika- w wypadku osób dorosłych, od warunków
mi badań eksperymentalnych nad procesa- i sposobu prowadzonej czynności proce-
mi spostrzegania, pamięci i emocji. Jednak sowej z jego udziałem oraz od wiedzy, do-
prawdziwie nowe spojrzenie na psycholo- świadczenia i umiejętności interpersonal-
gię zeznań świadków zaproponował dopie- nych przesłuchującego. Zatem przesłu-
ro William Maraton (Wójcikiewicz 2002). chanie musi być stosownie zaplanowane
Jako pierwszy wskazał zależność między i przygotowane. Bezsporna jest również ko-
uzyskaniem od świadka wartościowego nieczność aktywnego udziału w nim bie-
materiału i sposobem prowadzenia przesłu- głego psychologa. Warto zauważyć, że ak-
Dziecko krzywdzone " nr 1 (30) 2010 7
AlicjA BudzyńskA " Psychologiczne asPekty zeznań małoletnich świadków
tywność psychologa powinna przejawiać nież przeprowadzenie stosownych badań
się nie tylko podczas czynności przesłu- psychologicznych dziecka świadka, istot-
chania. Jego zadaniem powinno być rów- nych dla zdiagnozowania poziomu jego
nież przygotowanie dziecka do składania rozwoju, zdolności w zakresie postrzega-
zeznań przez stosowne do możliwości roz- nia, zapamiętywania i odtwarzania spo-
wojowych wyjaśnienie jego roli w postępo- strzeżeń oraz funkcjonowania społeczno
waniu, zadbanie o możliwie korzystną jego emocjonalnego, ze wskazaniem tych cech,
kondycję emocjonalną, sprzyjającą właści- które są szczególnie istotne dla treści i for-
wej motywacji do współpracy i swobodzie my zeznań.
wypowiedzi, wspieranie go w czasie prowa- Pracę psychologa pełniącego funk-
dzonej czynności procesowej. cję biegłego sądowego wyznacza nie tyl-
Aktualnie, w ocenie większości praw- ko dyscyplina wiedzy, którą reprezentuje,
ników, jak również psychologów zajmują- ale również przepisy prawne. Artykuł 192
cych się problematyką przesłuchań mało- i 185a kpk dają biegłemu możliwość zebra-
letnich świadków, udział biegłego w czyn- nia rzetelnego materiału, opartego na bada-
ności przesłuchania i analiza akt sprawy niu psychologicznym i aktywnym udziale
nie są wystarczające do psychologicznej w czynności przesłuchania małoletniego
oceny wypowiedzi. Niezbędne jest rów- świadka.
Artykuł 192 kpk
ż 2. Jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego,
zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego postrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić
przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa, a świadek nie może się
temu sprzeciwić.
ż 4. Dla celów dowodowych można również świadka, za jego zgodą, poddać oględzinom ciała i bada-
niu lekarskiemu lub psychologicznemu.
Art. 185a kpk
ż 2. Przesłuchanie (pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat  przyp. red.) prze-
prowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. (& )
I. Psychologiczne aspekty oceny zeznań
małoletnich świadków
Z psychologicznego punktu widzenia, czyn- " warunki dokonywania i przechowywa-
niki wpływające na treść i formę zeznań świad- nia spostrzeżeń,
ków pogrupować można w cztery kategorie. " warunki odtwarzania przez świadka
Są to: spostrzeżeń.
" cechy indywidualne świadka, uwzględ-
niajęce jego możliwości intelektualnych, Powyższe czynniki nabierają szczegól-
cechy osobowościowe i relacje z otocze- nego znaczenia w przypadku małoletnich
niem, a w szczególności ze sprawcą oraz świadków. W tym artykule zostaną omówio-
innymi osobami uwikłanymi w sprawę, ne trzy pierwsze kategorie wymienionych
" charakter zdarzenia będącego przedmio- wyżej czynników, istotne dla treści i formy
tem uruchomienia procedur prawnych, zeznań małoletniego świadka.
8 Dziecko krzywdzone " nr 1 (30) 2010
t e o r i a
AlicjA BudzyńskA " Psychologiczne asPekty zeznań małoletnich świadków
Indywidualne cechy dziecka i jego relacje z otoczeniem
Ocena cech przesłuchiwanego dziecka " zdolność koncentracji uwagi,
dotyczących jego możliwości intelektual- " rozumienie sytuacji i norm społecznych,
nych, nie powinna ograniczać się do okre- " wiedzę na temat problemów związanych
ślenia ogólnego poziomu rozwoju. Należy z przedmiotem sprawy, której dotyczy
uwzględniać możliwości dziecka w zakre- przesłuchanie.
sie poszczególnych funkcji intelektualnych,
a w szczególności: Zarówno prowadzenie przesłuchania, jak
" spostrzegawczość, również analiza zeznań małoletniego świad-
" umiejętność syntezy i analizy materiału ka, powinny być dokonywane z uwzględnie-
spostrzeganego, niem wyżej wymienionych możliwości po-
" zdolności werbalizacji, znawczych dziecka, ewentualnych opóz
nień
" zdolność logicznego myślenia, i dysharmonii rozwojowych oraz stopnia ich
" funkcjonowanie pamięci, nasilenia.
Zakłócenia w funkcjonowaniu poznawczym i społecznym dziecka nie stanowią przeszkody
w uznaniu jego zeznań za wartościowe, jeżeli w czasie przesłuchania uwzględni się indywidu-
alne możliwości.
Doświadczenie wskazuje, że nawet dzie- " tendencje do fantazjowania oraz identy-
ci bardzo małe (lub o niższym niż przecięt- fikacji z innymi osobami,
ny poziomie rozwoju intelektualnego) po- " odporność na stres i psychiczne przecią-
trafią dostrzec istotne elementy zdarzenia, żenia, umiejętność radzenia sobie z sytu-
a następnie przedstawić je w sposób war- acjami trudnymi,
tościowy z prawnego punktu widzenia. In- " otwartość w ujawnianiu własnych uczuć,
formacje takie mogą stanowić istotny mate- ocen i refleksji,
riał dowodowy w prowadzonym postępo- " psychologiczne mechanizmy obronne,
waniu. " objawy zespołu stresu pourazowego.
W grupie psychologicznych czynników
związanych z osobą dziecka świadka istot- Psychologiczne mechanizmy obronne
ną rolę odgrywają jego cechy indywidualne wymagają nieco bliższego omówienia. Są
ukształtowane w wyniku wcześniejszych one mniej lub bardziej uświadomionymi
przeżyć i doświadczeń. Wymienić wśród sposobami radzenia sobie z nasilonymi ne-
nich należy w szczególności: gatywnymi emocjami (lękami i niepokojami,
" stopień pewności siebie i poczucie wła- poczuciem winy, wstydu itp.), wynikającymi
snej wartości, z traumatycznych doświadczeń. Wśród dzie-
" podatność na sugestię, ci ofiar przestępstw, a także dzieci świad-
" nastawienie na spełnianie oczekiwań ków traumatycznych zdarzeń występują
innych osób, zależność emocjonalną od w formie reakcji obronnych, polegających na
nich, wypieraniu ze świadomości negatywnych
" potrzebę dodawania sobie znaczenia, ab- wspomnień oraz na ich racjonalizacji w kie-
sorbowanie otoczenia swoją osobą, runku interpretacji w sposób społecznie ak-
" lęk przed karą i negatywną oceną innych ceptowany, pożądany, sprzyjający pokona-
osób, niu własnych emocjonalnych problemów.
Dziecko krzywdzone " nr 1 (30) 2010 9
t e o r i a
AlicjA BudzyńskA " Psychologiczne asPekty zeznań małoletnich świadków
Wyniki badań wskazują, że mechanizmy  gwałtowną zmianę w najbliższym oto-
obronne pojawiały się u około 80% bada- czeniu, utratę osoby bliskiej, domu, rodzi-
nych dzieci ofiar przestępstw seksualnych, ny,
przede wszystkim u małoletnich poniżej  bycie świadkiem zdarzeń związanych
7. r.ż. i w grupie wiekowej 11 15 lat. Badania z drastyczną przemocą lub innych, bu-
wskazały również, że kształtowaniu się me- dzących lęk, poczucie zagrożenia, bez-
chanizmów obronnych u ofiar przestępstw radności.
seksualnych sprzyjało współdziałanie dzie-
ci ze sprawcą lub podporządkowanie się jego W wypadku dzieci ofiar przestępstw lub
poleceniom. W grupie młodszych dzieci do- świadków drastycznych zdarzeń objawy
minującym mechanizmem obronnym było PTSD występują w trzech kategoriach, opi-
pomijanie w postrzeganiu zagrażających sanych jako:
elementów i na ich niepamięci, podczas gdy 1) uporczywe doświadczanie traumy
w grupie starszych częściej występowała ra- w snach, powtarzających się wspomnie-
cjonalizacja. niach, skojarzeniach (wtargnięcia);
Warto mieć świadomość, że psycholo- 2) emocjonalne odcięcie się od negatyw-
giczne mechanizmy obronne mogą pojawić nych doświadczeń (odrętwienie), izolacja
się u dziecka bezpośrednio po zdarzeniu bę- w relacjach z osobami bliskimi i dalszym
dącym przedmiotem prowadzonego postę- otoczeniem, wycofanie się z wcześniej-
powania lub też w czasie póz
niejszym. Nie szych aktywności;
jest wyjątkowe wypracowywanie ich przez 3) nadreaktywność (nadpobudliwość), nad-
dziecko sytuacyjnie, np. w związku z per- mierne pobudzenie emocjonalne skutku-
spektywą składania zeznań po raz pierwszy jące zaburzeniami snu, trudnością w kon-
lub kolejny. Pojawienie się mechanizmów centracji uwagi i zakłóceniem funkcji
obronnych może skutkować brakiem kon- poznawczych, niekiedy z widocznym re-
sekwencji i stałości w składanych w różnych gresem w rozwoju.
terminach zeznaniach.
Nie ma jednoznacznego stanowiska do- Diagnoza PTSD u dziecka powinna mieć
tyczącego wpływu mechanizmów obron- znaczący wpływ na planowanie terminu
nych rozpoznanych u przesłuchiwanych przesłuchania. Wartość informacji uzyska-
dzieci na ocenę wiarygodności ich wypo- nych od dziecka w okresie choroby może być
wiedzi. Należy uznać, że zależne jest to od niepełna i łatwa do zakwestionowania.
rodzaju mechanizmu obronnego oraz jego Znaczącą rolę w gotowości dziecka do
nasilenia i każdorazowo wymaga indywidu- składania zeznań oraz otwartości jego wy-
alnej psychologicznej analizy, z uwzględnie- powiedzi odgrywają jego relacje z bliskimi
niem kompleksowej wiedzy o dziecku i jego osobami. Dzieci są w sposób oczywisty za-
otoczeniu. leżne od rodziców i opiekunów. Od wpływu
Zespół Stresu Pourazowego (PTSD) jest osób bliskich zależy często motywacja dziec-
jednostką chorobową występującą w konsek- ka do składania zeznań oraz treść i forma
wencji przeżytego przez daną osobę silnie jego wypowiedzi. Szczególnie widoczne jest
traumatycznego doświadczenia. to w sprawach przeciwko rodzinie, w któ-
Za urazowe przeżycia należy uznać: rych podejrzanym/oskarżonym jest osoba
 poważne zagrożenie własnego życia, bliska dziecku, znacząca w jego otoczeniu.
 zagrożenie własnej fizycznej integralności, Często dziecko ma w stosunku do niej am-
 znaczącą krzywdę doznaną od osoby bli- biwalentne uczucia: miłości, podziwu, nie-
skiej, nawiści, obrzydzenia, lęku. Małoletni, któ-
10 Dziecko krzywdzone " nr 1 (30) 2010
t e o r i a
AlicjA BudzyńskA " Psychologiczne asPekty zeznań małoletnich świadków
rzy po trudnych doświadczeniach znajdu- nie i w okresie póz
niejszym oraz jego pozycja
ją wsparcie w osobach bliskich oraz mają wśród osób znaczących dla małoletniego.
z ich strony poczucie akceptacji i zrozumie- Pamiętać należy, że rozwój dziecka, a czę-
nia, wypowiadają się podczas przesłucha- sto również jego sytuacja opiekuńczo wy-
nia w sposób bardziej swobodny, otwarty chowawcza, są procesami dynamicznymi.
i zgodny z własnymi autentycznymi śladami Możliwości poznawcze oraz cechy funkcjo-
pamięciowymi. nowania społeczno emocjonalnego dziecka
W przypadku małoletnich świadków nie tylko podlegają ustawicznym zmianom,
podkreślić należy rolę, jaką odgrywają ich ale też rozwijają się w nierównym tempie
relacje ze wszystkimi osobami uwikłanymi w różnych okresach życia. Można obserwo-
w sprawę: sprawcą, ofiarą, innymi świadka- wać znaczny postęp w rozwoju w stosunko-
mi, zarówno w codziennym życiu, jak rów- wo krótkim przedziale czasowym. Zdarzają
nież w szczególnej sytuacji przestępstwa bę- się również przypadki jego spowolnienia lub
dącego przedmiotem postępowania. nawet regresu. Często na tempo i charakter
Na gotowość do składania wyjaśnień, ich zmian rozwojowych mają wpływ właśnie
spontaniczność oraz treść najbardziej istotny zdarzenia będące przedmiotem procedur
wpływ ma to, kim dla dziecka jest sprawca prawnych, które były dla dziecka trauma-
i jakie było jego zachowanie w sytuacji przed- tycznym doświadczeniem. W wyniku tych
miotowych zdarzeń, a w przypadku osoby zdarzeń niejednokrotnie zmienia się sytu-
znanej dziecku  jakie było jej zachowanie acja życiowa małoletniego świadka, jego re-
w okresie poprzedzającym krytyczne zdarze- lacje z otoczeniem, obraz własnej osoby.
Rozwój i cechy dziecka świadka w czasie przedmiotowych zdarzeń mogą znacznie różnić się od
tych samych parametrów charakteryzujących dziecko w czasie prowadzonych z jego udziałem
czynności procesowych.
Charakter zdarzenia
Treść i forma zeznań świadków zależna toryzacją i nie są mu obce zasady ruchu dro-
jest od charakteru zdarzenia będącego przed- gowego. Różnice między zeznaniami takich
miotem podjętych procedur prawnych. świadków dotyczyć będą w szczególności
Trudniejsze dla dziecka do zaobserwowa- liczby podawanych szczegółów i powiązań
nia, zapamiętania i opisania są zdarzenia: między nimi. Odmienna w treści i formie bę-
 niecodzienne, niejasne, których rozpozna- dzie również relacja zachowań sprawcy czy-
nie i zrelacjonowanie wymaga wiadomo- nów lubieżnych przedstawiona przez przed-
ści szczególnych, wykraczających poza szkolaka nierozumiejącego ich znaczenia
wiedzę dziecka o otaczającym świecie; oraz niemającego wiedzy z zakresu anatomii
 traumatyczne dla dziecka, związane z sil- i fizjologii człowieka, od relacji nastolatka
nymi negatywnymi przeżyciami. w okresie dojrzewania, dla którego przed-
miot sprawy nie jest wprawdzie obcy, ale
Inaczej zrelacjonuje wypadek komuni- krępujący. W tym wypadku różnice mogą
kacyjny ośmioletnia dziewczynka, która sa- dotyczyć zarówno liczby i znaczenia poda-
mochody różnicuje według ich kolorów, nych szczegółów, jak również spontaniczno-
a inaczej nastolatek, który pasjonuje się mo- ści wypowiedzi.
Dziecko krzywdzone " nr 1 (30) 2010 11
t e o r i a
AlicjA BudzyńskA " Psychologiczne asPekty zeznań małoletnich świadków
Z kolei przy relacjonowaniu przez dziec- jemnicą. Sprawca mógł zastosować wobec
ko przeżyć wysoce traumatycznych, należy dziecka kilka strategii, aby powstrzymać je
liczyć się z występowaniem u niego niepa- przed ujawnieniem faktu wykorzystania,
mięci dotyczącej tych elementów zdarzenia, np. przez używanie gróz
b fizycznych ( za-
którym towarzyszyły skrajnie negatywne biję cię jeżeli komuś o tym powiesz ,  zabiję
emocje. twoją mamę ), przekupstwo (gratyfikowa-
Szczególnego znaczenia nabierają emocje nie uległości dziecka różnego rodzaju pre-
w przyjmowaniu od dzieci ofiar wyjaśnień zentami), manipulację ( jeżeli komuś po-
w sprawach o charakterze seksualnym, gdzie wiesz, przestanę cię kochać ,  jeżeli powiesz
stopień zaangażowania świadka w zdarze- o tym, to stanie się coś złego  tobie lub bli-
nia jako uczestnika budzi w nim poczucie skiej ci osobie, np. pójdziesz do domu dziec-
winy, wstyd, antycypację kary i społeczne- ka ), a także przez obarczanie dziecka po-
go odrzucenia. Należy zatem liczyć się ze czuciem winy i współodpowiedzialności za
znacznie ograniczoną swobodą wypowiedzi przebieg zdarzeń ( sam tego chciałeś ). Do-
na przedmiotowy temat oraz zniekształce- świadczenie seksualnego wykorzystania
niami, u podłoża których jest ochrona wła- jest dla dziecka trudne do opisania słowami,
snego wizerunku. należy też do zdarzeń wstydliwych, nieja-
W tej kategorii spraw dziecko może nie snych i dlatego ujawnianych z oporem, czę-
mieć gotowości do rozmowy na temat, któ- sto stopniowo, wyłącznie w sprzyjających
ry może być objęty wspólną ze sprawcą ta- warunkach.
Warunki postrzegania i przechowywania spostrzeżeń
Jest oczywiste, że na spostrzeganie okre- dowała się patera pełna różnorodnych owo-
ślonych treści istotny wpływ mają warunki, ców, to można przypuszczać, że najlepiej za-
w jakich są one dokonywane. Należy mieć pamięta ten owoc, który nie tylko widział,
na uwadze szeroko rozumiane warunki ze- ale również dotykał go, wąchał i smakował.
wnętrzne. Ważna jest między innymi: Zniekształcenia śladów pamięciowych
 odległość świadka od miejsca zdarzenia, w okresie dzielącym przesłuchanie od przed-
 perspektywa, z jakiej może on dokony- miotowego zdarzenia mogą powodować:
wać spostrzeżeń,  osoby z bliskiego otoczenia dziecka
 czas ekspozycji poszczególnych bodz
- w sposób zamierzony lub nieświadomy,
ców, poprzez rozmowy z dzieckiem, induko-
 inne zdarzenia w tle, wanie mu własnych treści i interpretacji
 elementy zakłócające dokonywanie spo- zdarzeń,
strzeżeń (np. hałas),  nowe doświadczenia dziecka, nakłada-
 oświetlenie, jące się na wcześniejsze ślady pamięcio-
 możliwość wykorzystania przy spostrze- we,
ganiu różnych zmysłów (wzroku, słuchu,  inne ważne w życiu dziecka przeżycia,
powonienia, smaku, dotyku).  zmiany w otoczeniu dziecka, niejedno-
krotnie stanowiące konsekwencję ujaw-
Przykładowo, jeżeli świadek ma opisać nienia przez nie problemu, uruchomie-
stół, na którym wśród innych naczyń, znaj- nia procedur prawnych.
12 Dziecko krzywdzone " nr 1 (30) 2010
t e o r i a
AlicjA BudzyńskA " Psychologiczne asPekty zeznań małoletnich świadków
Kontekst społeczny Kontekst społeczny Kontekst społeczny
Warunki postrzegania Warunki przesłuchania Warunki przesłuchania
Kontekst społeczny Kont
Treści postrzegane
Warunki postrzegania Warun
Kontekst społeczny Kontekst społeczny Kontekst społeczny
Kontekst społeczny Kontekst społeczny Kontekst społeczny
Treści postrzegane
Warunki postrzegania Warunki przesłuchania Warunki przesłuchania
Warunki postrzegania Warunki przesłuchania Warunki przesłuchania
Dziecko Dziecko Dziecko
Treści postrzegane
Treści postrzegane
Upływ Upływ
Dziecko
czasuDziecko czasu Upływ
Dziecko Dziecko
Dziecko Dziecko Dziecko
Upływ Upływ czasu
Upływ Upływ
czasu czasu
czasu czasu
Świadek Świadek Świadek
Świadek
Świadek Świadek Świadek
Świadek Świadek Świadek
treści spostrzeżone treść i f
treści spostrzeżone treść i forma zeznań nr 1 treść i forma zeznań nr 2
treści spostrzeżone treść i forma zeznań nr 1 treść i forma zeznań nr 2
treści spostrzeżone treść i forma zeznań nr 1 treść i forma zeznań nr 2
Sytuacja zdarzenia Sytuac
Sytuacja zdarzenia Sytuacja pierwszego Sytuacja kolejnego
prz
Sytuacja zdarzenia Sytuacja pierwszego Sytuacja kolejnego
Sytuacja zdarzenia Sytuacja pierwszego Sytuacja kolejnego
przesłuchania przesłuchania
przesłuchania przesłuchania
przesłuchania przesłuchania
Rys. 1. Schemat obrazujący czyn
Rys. 1. Schemat obrazujący czynniki wpływająceformętreść i formę zeznań
na
Rys. 1. Schemat obrazujący czynniki wpływające na treść i formę zeznań
Rys. 1. Schemat obrazujący czynniki wpływające na treść i zeznań świadka oraz dynamikę ich zmian
świadka oraz dynamikę ich zmian
świadka oraz dynamikę ich zmian
świadka oraz dynamikę ich zmian
Przedstawiony powyżej schemat obra- ko raz, w stosownym czasie, w dogodnych
zuje czynniki mające znaczenie dla treści warunkach i z wykorzystaniem właściwych
i formy zeznań przesłuchiwanego dziecka, technik. Takie podejście pozostaje nie tylko
z uwzględnieniem różnych etapów postępo- w interesie dziecka świadka, ale również
wania. Wskazuje też na zasadność dołożenia sprzyja uzyskaniu od niego wartościowego
wszelkich starań, aby małoletni świadkowie materiału dowodowego w prowadzonym
przesłuchiwani byli w miarę możliwości tyl- postępowaniu.
Szczegółowe kwestie związane z czynnością przesłuchania ma-
łoletnich świadków, takie jak:
 wybór miejsca przesłuchania,
 wybór czasu przesłuchania,
 wybór osoby przesłuchującej i osób uczestniczących w czyn-
ności,
 techniki i sposób prowadzenia przesłuchania,
autorka tego artykułu omawia w książce  Jak przesłuchiwać
dziecko , wydanej przez Fundację Dzieci Niczyje.
Dziecko krzywdzone " nr 1 (30) 2010 13
t e o r i a
Wpływ otoczenia
Wpływ otoczenia
Wpływ otoczenia
Wpływ otoczenia
Wpływ otoczenia
Wpływ otoczenia
Wpływ otoczenia
Konsekwencje
Konsekwencje
Konsekwencje
przesłuchania.
Inne ważne zdarzenia
Inne ważne zdarzenia
Konsekwencje
Konsekwencje
przedmiotowego zdarzenia.
Inne ważne zdarzenia
przedmiotowego zdarzenia.
Konsekwencje
przesłuchania.
Konsekwencje
przesłuchania.
Inne ważne zdarzenia
Inne ważne zdarzenia
przedmiotowego zdarzenia.
Inne ważne zdarzenia
przedmiotowego zdarzenia.
Inne ważne zdarzenia
AlicjA BudzyńskA " Psychologiczne asPekty zeznań małoletnich świadków
The author discusses multiple factors affecting the content and form of child-witness testimony, taking
into account specific stages of proceedings. Particular focus is given to the effect of individual features of
the child (level of intellectual development, personality, relationship with the perpetrator), characteristics
of the incident being discussed during the interview, as well as other features shaping the perception of the
incident.
Literatura
Arntzen F. (1989), Psychologia zeznań świadków, PWN, Warszawa.
Ackerman M. (2005), Podstawy psychologii sądowej, GWP, Gdańsk.
Ciosek M. (2001), Psychologia sądowa i penitencjarna, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warsza-
wa.
Kwiatkowska Darul V. (2007), Przesłuchanie małoletniego dziecka świadka w polskim procesie karnym,
Dom Organizatora, Toruń.
Popielarska A., Popielarska M. (2000), Psychiatria wieku rozwojowego, PZWL, Warszawa.
Jaśkiewicz Obydzińska T., Wach E. (1997), Małoletnie ofiary przestępstw seksualnych  psycholo-
giczne uwarunkowania zeznań, materiały z Konferencji Naukowo Szkoleniowej XXX Le-
cia Rodzinnych Ośrodków Diagnostyczno Konsultacyjnych, Gdańsk.
Wójcikiewicz J. (red.) (2002), Ekspertyza sądowa, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków.
O AUTORZE
AlicjA BudzyńskA jest psychologiem, biegłym sądowym, wydaje opinie sądowo psycholo-
giczne w sprawach z udziałem dzieci. Od kilku lat pracuje w Fundacji Dzieci Niczyje, gdzie
zajmuje się diagnozą i terapią dzieci krzywdzonych oraz ich rodzin. Prowadzi również szko-
lenia dla różnych grup profesjonalistów w zakresie problematyki dziecka krzywdzonego. Ko-
ordynuje ogólnopolski Klub Biegłego Psychologa oraz Studium  Opiniowanie sądowo psy-
chologiczne w sprawach z udziałem dzieci . Posiada rekomendacje PTP w zakresie diagno-
zy spraw rodzinnych i nieletnich oraz psychologicznej oceny zeznań świadków. Jest autorką
poradnika dla profesjonalistów  Jak przesłuchiwać dziecko i innych publikacji związanych
z problematyką przesłuchiwania małoletnich.
14 Dziecko krzywdzone " nr 1 (30) 2010
t e o r i a