Wykład 1
Podręczniki:
 Wstęp do prawoznawstwa J. Nowacki, Z. Topor wyd. Walters Kluwes Warszawa 2007
 Wstęp do prawoznawstwa Lektorowski Toruń 2008
 Wstęp do prawoznawstwa Stachecki, Winczorek wyd. Beka Warszawa 2003
Normy prawne a normy społeczne
Normy społeczne. W społeczności ludzkiej funkcjonują normy o charakterze powszechnym
i abstrakcyjnym, obowiązują one ka\
dego nieskonkretyzowanego członka społeczeństwa. Mają one
charakter autonomiczny i samoistny.
Społeczny charakter norm funkcjonujących w społeczeństwie nale\
y rozpatrywać w 3 aspektach:
1. geneza tych norm(z
ródło) jest społeczna. Społeczeństwo jest z
ródłem tych norm.
2. normy te mają charakter powszechny i abstrakcyjny co oznacza, \
e do ka\
dego
abstrakcyjnie pojmowanego członka społeczeństwa znajdującego się w sytuacji , której
norma dotyczy, skierowany jest określony nakaz lub zakaz określonego zachowania. Norma
wyznacza więc ramy dla zachowania, wyznacza te\
pewną powinność.
3. modyfikacja tych norm jest rezultatem funkcjonowania społeczeństwa i zachodzących
w nim zmian.
Z punktu widzenia relacji między normami społecznymi funkcjonującymi w społeczeństwie,
a państwem mo\
na wyró\
nić 2 kategorie norm społecznych:
Nie jest związana bezpośrednio z państwem, normy te nie są bowiem rezultatem działania
państwa, ani te\
skutkiem jego funkcjonowania. Do tych norm zaliczamy normy: moralne,
obyczajowe, religijne.
Związane z funkcjonowaniem państwa. Normy prawne i polityczne.
Prawo i moralność pozostają ze sobą w ścisłych związkach, które mo\
na rozwa\
ać jako relacje
treściowe, strukturalne i systemowe.
Relacje treściowe charakteryzują związki merytoryczne między normami prawnymi a moralnymi.
Dotyczą one zakresu podmiotowego i przedmiotowego. Prawo i moralność to systemy, które
krzy\
ują się.
Relacje systemowe. Z punktu widzenia między prawem a moralnością wyró\
nia się 3 stanowiska:
Mamy nadrzędność prawa nad moralnością
Nadrzędność moralności nad prawem
Odrębność dwóch systemów
W chwili obecnej przyjmuje się 3 z wymienionych stanowisk.
Relacje strukturalne między prawem i moralnością pozostają w ścisłym związku z relacjami
treściowymi i systemowymi. Związki strukturalne występują w ró\
nych postaciach i na ró\
nych
etapach tworzenia prawa, tak\
e na etapach jego funkcjonowania. Relacje te wskazują w jaki sposób
zasady i normy moralne są związane z systemem prawa. Dokonuje się to za pomocą swoistych
konstrukcji normatywnych np. poprzez inkorporację zasad moralnych do systemu prawa lub te\

poprzez tzw. Odesłania do norm moralnych. Inkorporacja niektórych zasad moralnych do systemu
prawa następuje w postaci tzn. zasad prawa formułowanych przez przepisy prawne co mo\
e
polegać na tym, \
e normy moralne przybierają postać przepisów np. prawa zasadnicze wyra\
one
w formie zasad konstytucyjnych, określanych tak\
e jako prawa człowieka np. prawo do \
ycia,
wolności osobistej.
1
Odesłania norm prawnych do systemu norm moralnych mogą przybierać postać odesłań
bezpośrednich lub odesłań pośrednich. Pierwsze z nich przejawiają się w tzw. Klauzulach
Generalnych jako odesłania do szczególnych norm moralnych np. zasady współ\
ycia społecznego,
zasada sprawiedliwości. Klauzule Generalne mo\
na określić jako normy prawne, które nie
precyzują praw i obowiązków stron stosunków prawnych, są one świadomie niedookreślone.
Odesłania pośrednie to odesłania do zasad moralnych formułowanych przez doktrynę prawniczą
jako zasady prawa i są one wzmiankowane w przepisach za pomocą terminów wartościujących np.
zasada dobrej wiary, znęcanie się, dobro dziecka, niewdzięczność.
Szczególną kategorią norm społecznych są normy prawne. Wynikają one z przepisów prawnych
zamieszczanych a aktach prawnych. Norma prawna i przepis prawny są zupełnie inne. Normy takie
określane są jako normy prawa stanowionego. W niektórych systemach prawnych z
ródłami prawa
mogą być tak\
e normy prawno  zwyczajowe oraz precedensy.
Normy prawno-zwyczajowe to normy które zostały przekształcone ze zwyczajów wskutek ich
długotrwałego przestrzegania w z
ródła prawa. Prawo zwyczajowe pozostaje nadal z
ródłem prawa w
krajach anglosaskich np. Wielkiej Brytanii. Prawo zwyczajowe w wielu gałęziach prawa zostało
wyparte przez stanowione ale w dalszym ciągu istnieje.
Precedensy inaczej mówiąc precedensowe orzeczenia sądowe  mają znaczenie głównie w Stanach
Zjednoczonych Ameryki. Ich istota sprowadza się do tego, \
e sędzia ma samodzielność w
rozstrzyganiu, w wydawaniu orzeczeń na zasadach słuszności. W ten sposób tworzy się pewien
precedens na przyszłość dla podobnych przypadków.
Common Law  system norm prawno-zwyczajowych i precedensów.
Porządek prawny prawa stanowionego w państwie demokratycznym
Podstawową zasadą, która tworzy fundament państwa demokratycznego jest idea suwerenności.
Zgodnie z ideą suwerenności z
ródłem władzy sprawowanej w społeczeństwie przez jakiś ośrodek
kierowniczy zarządzający sprawami wspólnymi, publicznymi społeczeństwa jest samo
społeczeństwo. To naród, lud jest suwerenem czyli z
ródłem władzy państwowej. Idea
przedstawicielstwa i reprezentacji. Idea formalnej równości jednostek wchodzących w skład ludu
oraz idea wolności jednostek względem władzy państwowej. Idea wolności, działalności
gospodarczej (liberalizm ekonomiczny)
Wykład 09.11.2008
Najwy\
szym aktem prawnym o szczególnym charakterze jest Konstytucja (1997). Szczególny
charakter Konstytucji wynika z trzech aspektów.
Najwy\
sza moc obowiązywania w hierarchicznej strukturze aktów prawnych
Szczególna materia treści Konstytucji zawierającej najwa\
niejsze problemy państwa, ustroju
politycznego, społeczno-ekonomicznego oraz relacji między państwem a jednostkami
Szczególna forma uchwalania, modyfikowania Konstytucji co gwarantuje wyjątkowość na
tle procedur uchwalania innych aktów prawnych przez parlament
2
Dyrektywy a Konstytucja
Szczególna moc obowiązywania Konstytucji oznacza, \
e jest to najwy\
szy przejaw woli suwerena i
jest podstawą obowiązywania całego porządku prawnego. Jest ona bezpośrednią podstawą
obowiązywania dla aktów prawnych ni\
szego stopnia ni\
ustawa. Najwy\
sza moc obowiązywania
oznacza tak\
e, \
e akty prawne wydane na jej podstawie nie mogą być sprzeczne w swej treści z
Konstytucją. Cechą charakterystyczną jest tak\
e fakt przyjęcia przez kwalifikowaną większość w
parlamencie oraz akceptacja w referendum.
Obecnie uznaje się, \
e zamieszczone w preambule wypowiedzi mogą mieć charakter normatywny,
mogą słu\
yć interpretacji postanowień Konstytucji. W Konstytucji mo\
na wyodrębnić tak zwaną
obligatoryjną materie konstytucyjną do której zaliczamy symbole identyfikujące dane państwo,
zasady ustroju politycznego, kompetencje naczelnych organów państwowych, prawa, wolności
jednostki, przepisy przejściowe i końcowe, które dotyczą sposobów wprowadzenia Konstytucji w
\
ycie. Na gruncie Konstytucji spotykamy szczególną procedurę ochrony praw podmiotowych.
Dokonuje się ona poprzez kontrolę przepisów prawnych, które były podstawą prawną orzeczenia
lub decyzji naruszającej prawo lub wolność jednostki. Jest to procedura skargi konstytucyjnej
określona w Art. 75 Konstytucji.
Luksemburg  prawa Wspólnoty(Europa)
Strasburg  prawa człowieka cały świat
W rozdziale 3 Konstytucji y
ródła prawa określone zostały z
ródła prawa powszechnie
obowiązującego w RP. Są to :
konstytucja
ustawy
ratyfikowane umowy międzynarodowe
rozporządzenia
w związku z przystąpieniem do UE z
ródłami prawa są te\
akty prawne organów Unii Europejskiej (
tzw. prawa wtórne (wspólnotowe). W odró\
nieniu od prawa pierwotnego na które składają się
traktaty zało\
ycielskie. Wynika to z Art. 91 ustęp 3 zgodnie z którym prawo stanowione przez UE
jest stosowane bezpośrednio mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.
Dyrektywa co do skutku/celu implementację (do porządku krajowego transpozycja)
termin realizacji dyrektywy.
Dyrektywa  wskazanie wytycznych, celu, które poprzez implementację wchodzi w \
ycie o
określonym terminie. Jeśli nastąpi uchybienie terminu bądz
są sprzeczności w dyrektywie jest
mo\
liwość odwołania.
Rozporządzenie  wydawane przez organ Unii Europejskiej, obowiązuje bezpośrednio w porządku
prawnym państw członkowskich Unii Europejskiej bez konieczności implementacji.
Z art. 87 ust 2  z
ródłami powszechnie obowiązującego prawa na obszarze działania tych organów,
które je ustanowiły są akty prawa miejscowego np. zagospodarowania przestrzennego.
Przyjmuje się powszechnie zasadę supremacji (zwierzchnictwa) Konstytucji w systemie prawa
stanowionego. Zasada ta nie narusza jednak zasady prymatu (pierwszeństwa) ustawy w systemie
prawa. Prymat ustawy oznacza, \
e:
jest to akt powszechny (jest z
ródłem prawa powszechnego, uchwalanie ustaw mo\
e
dokonywać się w ka\
dej materii)
jest to akt pierwotny co oznacza, \
e ustawa mo\
e rozpoczynać regulację prawną w ka\
dej
materii, w ka\
dej sferze stosunków społecznych
jest to akt prawny samoistny co oznacza, \
e nie jest potrzebne odrębne upowa\
nienie dla
ka\
dej ustawy
3
Inicjatywa ustawodawcza przysługuje:
Rada Ministrów
Prezydent
Obywatele 100 tyś.
Senat jako całość
Wykład 23.11.2008
Pozioma struktura porządku prawnego
Struktura pozioma porządku prawnego przepisów prawa stanowionego odzwierciedla przede
wszystkim specyfikę określonego rodzaju stosunków społecznych regulowanych przez
odpowiednią grupę przepisów prawnych. Grupa przepisów prawnych zaznaczająca swą odrębność
w sferze przedmiotu regulacji, a tak\
e odrębność zasad obowiązujących w ramach tej grupy tworzy
gałąz
prawa. Gałęzie prawa są podstawowymi segmentami struktury poziomej porządku prawnego
wyró\
nionymi z powodu odrębnego przedmiotu regulacji prawnej.
W ramach istniejącej gałęzi prawa wyró\
nia się podział na prawo publiczne i prawo prywatne.
Poza tym wyró\
niamy tak\
e podział na prawo materialne i prawo proceduralne (prawo
postępowania, prawo formalne).
Prawo publiczne.
Celem prawa publicznego jest zaspokajanie interesów zbiorowych społeczeństwa poprzez
zorganizowane rządzenie oraz zarządzanie słu\
bami publicznymi. Prawo publiczne ma charakter
imperatywny czyli władczy (jednostki nie mogą uchylić się od jego przepisów).
Prawo publiczne ma więc charakter ius cogens to znaczy bezwzględnie obowiązujący. W
stosunkach prawa publicznego jednostka jest podporządkowana władzy, jest w stanie zale\
ności od
niej, jest to więc relacja nierównorzędna. Prawo publiczne jest więc prawem podporządkowania,
sprawiedliwość realizowana w ten sposób ma charakter odgórny, imperatywny.
Prawo prywatne.
Celem prawa prywatnego jest zaspokajanie interesów indywidualnych. Prawo prywatne pozostawia
szeroką sferę wolności indywidualnej poniewa\
nie ma charakteru imperatywnego gdy\
najlepszym
sposobem zaspokajania interesów indywidualnych jest pozostawienie swobody wolności
jednostkom. Prawo prywatne reguluje stosunki między jednostkami oraz między jednostkami, a
zrzeszeniami prywatnymi (stowarzyszenia i spółki prawa handlowego). Przepisy prawa prywatnego
mają charakter ius dispositivum czyli charakter względnie obowiązujący (dyspozytywny). W
relacjach prawnych prawa prywatnego panuje zasada równości _ ka\
dy podmiot dysponuje
identycznymi prawami, prawo to jest prawem uzgodnień.
Prawo materialne i prawo proceduralne.
Prawo materialne reguluje stosunki społeczne w ró\
nych dziedzinach \
ycia społecznego między
ró\
nymi podmiotami nakładając na te podmioty określone prawa lub przyznając im określone
uprawnienia społeczne _ są w pewnym zakresie normowane przez państwo. Oznacza to, \
e stosunki
między określonymi podmiotami są w pewnym zakresie kontrolowane przez prawo.
Prawo proceduralne ma ono charakter słu\
ebny (instrumentalny) niejako wtórny wobec prawa
materialnego. Prawo proceduralne to zespół przepisów dotyczących procedur postępowania
toczących się przed organami władzy publicznej rozstrzygającymi sprawy na podstawie prawa
materialnego.
4
Przykładem prawa proceduralnego mo\
e być Kodeks Postępowania Cywilnego czy Kodeks
Postępowania Administracyjnego.
Prawo ustrojowe.
W literaturze przedmiotu spotyka się tak\
e jeszcze jedną kategorię, a mianowicie prawo ustrojowe.
Jest ono odnoszone do organizacji władzy publicznej oraz kompetencji i prawnych form realizacji
tych\
e kompetencji. Ustrojowe prawo administracyjne regulujące np. ustrój samorządu gminnego
czy samorządu powiatowego.
Wykład 07.12.2008
GA
ÓWNE GAA

ZIE PRAWA PUBLICZNEGO
Prawo Konstytucyjne - jest to szczególna gałąz
prawa publicznego gdy\
Konstytucja jest aktem
prawnym o wyjątkowym znaczeniu znajdującym się na szczycie hierarchii aktów prawnych. Prawo
Konstytucyjne reguluje kompetencje czyli uprawnienia i obowiązki organów administracji
publicznej, relacje między organami, zasady ustroju politycznego i społeczno- ekonomicznego,
katalog praw i wolności jednostki stanowiący konieczny wymóg współczesnego państwa
demokratycznego.
Przepisy Prawa Konstytucyjnego zawierają dyrektywy dla ró\
nych podmiotów władzy publicznej,
jednak\
e tylko niektóre podmioty zobowiązane są do bezpośredniego korzystania z przepisów
konstytucji przy orzekaniu (Trybunał Konstytucyjny)
Do Prawa Konstytucyjnego zaliczyć nale\
y tak\
e szereg ustaw regulujących problematykę
konstytucyjną np.: wybór prezydenta, wybory do obydwu Izb Parlamentu, ustawa o NIK, ustawa o
Rzeczniku Praw Obywatelskich itp. Do szeroko pojmowanego Prawa Konstytucyjnego zaliczyć
tak\
e trzeba regulaminy Sejmu i Senatu.
Prawo administracyjne  reguluje administrowanie ró\
nych dziedzin \
ycia społecznego oraz
ró\
nych podmiotów władzy publicznej. W prawie administracyjnym mamy do czynienia z
działaniami władczymi, imperatywnymi. Przejawem takich działań są decyzje oraz postanowienia,
są one skierowane do indywidualnego adresata.
Prawo karne- prawo karne materialne to grupa przepisów kwalifikujących określone zachowania
ludzkie jako społecznie niebezpieczne lub jako społecznie szkodliwe, jednocześnie przewiduje
sankcje, odpowiedzialność karną w przypadku dopuszczenia się któregoś z tych zachowań. Istotą
prawa karnego st zakaz popełniania określonych czynów oraz nakaz określonych zachowań gdy ich
niedopełnienie powoduje odpowiedzialność karną. W prawie karnym na przestrzeni ostatnich
dwustu lat wykształciły się zasady, które znalazły swój wyraz w konstytucjach państw
demokratycznych.
Dwie zasadnicze z nich to:
przestępstwo (jego znamiona powinny być ściśle określone przez przepisy ustawy) - nullum
cromen sine lege  nie ma przestępstwa bez ustawy
prawo nie działa wstecz  lez retro non agit  prawo karne proceduralne normuje jak
nale\
y postępować aby doprowadzić do osądzenia tych, którzy są winni popełnienia czynów
przestępnych oraz jak nale\
y postępować przy wykonywaniu kary orzeczonej przez sąd.
5
Główna gałąz
prawa prywatnego  Prawo Cywilne.
Prawo cywilne materialne reguluje stosunki cywilno prawne między osobami fizycznymi i osobami
prawnymi. Najistotniejszą cechą stosunków cywilno- prawnych jest równorzędność stosunku
cywilno  prawnego. Podstawowe zasady kodeksu cywilnego, a tym samym prawa cywilnego to:
zasada dobrej wiary
zasada cię\
aru dowodzenia  cię\
ar udowodnienia określonego faktu spoczywa na osobie,
która z tego aktu wywodzi skutki prawne
zasada zakazu nadu\
ywania swojego prawa
zasada swobody umów
Do prawa cywilnego zaliczamy tak\
e:
prawo rodzinne
prawo pracy i ubezpieczeń społecznych
prawo handlowe
Prawo postępowania cywilnego pełni rolę słu\
ebną względem kodeksu Cywilnego i wskazuje
sposób rozstrzygania spraw cywilnych z zakresu prawa materialnego. Główne zasady postępowania
cywilnego:
zasada kontradyktoryjności polegająca na tym,\
e ka\
da ze stron przedstawia swoje \
ądania
oraz twierdzenia i dowody na ich poparcie
zasada dą\
enia do ugodowego załatwienia sprawy
zasada prawomocności orzeczeń  res iudicata  polega ona na tym, \
e orzeczenie
prawomocne wią\
e co do zasady nie tylko sąd i strony, ale tak\
e inne sądy i organy
państwowe.
6