MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jolanta Skoczylas
Kosztorysowanie robót
321[07].Z4.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Sylwester Karbowiak
mgr inż. Bogusław Staniszewski
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Jolanta Skoczylas
Konsultacja:
mgr inż. Lidia Staniszewska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[07].Z4.03,
"Kosztorysowanie robót", zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik
architektury krajobrazu.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Akty prawne dotyczące sporządzania kosztorysów 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Rodzaje kosztorysów 12
4.2.1. Materiał nauczania 12
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.2.4. Sprawdzian postępów 14
4.3. Rodzaje kosztów 15
4.3.1. Materiał nauczania 15
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 16
4.3.3. Ćwiczenia 16
4.3.4. Sprawdzian postępów 17
4.4. Metody kosztorysowania 18
4.4.1. Materiał nauczania 18
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 19
4.4.3. Ćwiczenia 19
4.4.4. Sprawdzian postępów 20
4.5. Przedmiar i obmiar robót 21
4.5.1. Materiał nauczania 21
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 22
4.5.3. Ćwiczenia 22
4.5.4. Sprawdzian postępów 23
4.6. Sporządzanie kosztorysów robót 24
4.6.1. Materiał nauczania 24
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 26
4.6.3. Ćwiczenia 27
4.6.4. Sprawdzian postępów 28
4.7. Umowa o roboty dotyczące urządzania terenów zieleni 29
4.7.1. Materiał nauczania 29
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.7.3. Ćwiczenia 30
4.7.4. Sprawdzian postępów 31
4.8. Dokumentacja robót 32
4.8.1. Materiał nauczania 32
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 33
4.8.3. Ćwiczenia 33
4.8.4. Sprawdzian postępów 34
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
4.9. Dokumenty finansowe dotyczące prowadzenia własnego przedsiębiorstwa 35
4.9.1. Materiał nauczania 35
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 36
4.9.3. Ćwiczenia 36
4.9.4. Sprawdzian postępów 37
5. Sprawdzian osiągnięć 38
6. Literatura 44
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o rodzajach kosztorysów
i rodzajach kosztów, metodach kosztorysowania, przedmiarowaniu i obmiarze robót,
a także ułatwi Ci sporządzanie kosztorysów i umów o roboty związane z urządzaniem
terenów zieleni.
W poradniku zamieszczono:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają wykaz materiałów potrzebnych do realizacji ćwiczeń. Przed ćwiczeniami
zamieszczono pytania sprawdzajÄ…ce wiedzÄ™ potrzebnÄ… do ich wykonania. Po
ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując sprawdzian
postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś
materiał albo nie.
4. Sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została także karta odpowiedzi.
5. Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości, dotyczących tej jednostki modułowej,
która umożliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Jednostka modułowa: Kosztorysowanie robót, której treści teraz poznasz, zawarta jest
w module 321[07].Z4  Urządzanie i pielęgnacja terenów zieleni i jest oznaczona na
schemacie na stronie 5.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
321[07].Z4
Urządzanie i pielęgnacja
terenów zieleni
321[07].Z4.01
Organizowanie
procesu inwestycji
321[07].Z4.02
Wykonywanie i konserwacja
elementów architektury krajobrazu
321[07].Z4.03
Kosztorysowanie
robót
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- planować i wykonywać prace związane z urządzaniem, pielęgnowaniem i konserwacją
terenów zieleni i zadrzewień,
- organizować stanowisko pracy związane z urządzaniem, pielęgnowaniem i konserwacją
terenów zieleni i zadrzewień,
- określać zasady doboru gatunków i odmian roślin ozdobnych do rodzaju terenów
zieleni,
- określać zasady doboru materiałów budowlanych do wykonywania różnego rodzaju
prac,
- dobierać maszyny, urządzenia i narzędzia do określonych robót,
- organizować roboty związane z urządzaniem terenów zieleni,
- organizować wykonywanie robót ziemnych i transport mas ziemnych,
- wykonywać i konserwować elementy małej architektury ogrodowej z zachowaniem
wymagań estetycznych i ekologicznych,
- wykonywać elementy wodne: basen, oczko wodne, kaskadę,
- wykonywać zabiegi konserwacyjne i pielęgnacyjne terenów zieleni i zadrzewień.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- posłużyć się aktami prawnymi, katalogami, biuletynami i publikacjami regulującymi
zasady sporządzania kosztorysów,
- określić rodzaje kosztorysów sporządzanych przez wykonawcę i inwestora,
- określić rodzaje kosztów składające się na wielkość ceny kosztorysowej,
- zastosować metody sporządzania kosztorysów,
- sporządzić protokół danych wyjściowych do kosztorysowania,
- sporządzić przedmiar lub obmiar robót oraz specyfikację techniczną wykonania
i odbioru robót,
- sporządzić umowy dotyczące wykonania robót związanych z urządzaniem terenów
zieleni,
- sporządzić harmonogram zadania inwestycyjnego,
- sporządzić dokumentację robót,
- sporządzić kosztorysy na wykonanie różnych zadań inwestycyjnych,
- sporządzić dokumenty finansowe związane z prowadzeniem własnego
przedsiębiorstwa,
- zastosować programy komputerowe do sporządzania kosztorysów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Akty prawne dotyczące sporządzania kosztorysów
4.1.1. Materiał nauczania
Przepisy prawne, które regulują proces kosztorysowania, to:
- ustawa z 5 lipca 2001r. o cenach (Dz. U. z 12 grudnia 2001r. Nr 97, poz. 1050)
wprowadzajÄ…ca zmiany w obowiÄ…zujÄ…cych przepisach w sprawie kosztorysowania
budowlanego,
- ustawa z 7 kwietnia 2006r. o zmianie ustawy  Prawo zamówień publicznych oraz
ustawy o odpowiedzialności za naruszanie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U.
z 10 maja 2006., Nr 79, poz. 551)  obowiÄ…zujÄ…ca od 25 maja 2006r.,
- rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2004r. w sprawie określania
metod i podstaw sporzÄ…dzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych
kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych,
określonych
w programie funkcjonalno  użytkowym (Dz. U. Nr 130, poz. 1389)  obowiązujące od
23 czerwca 2004r.,
- rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 02 września 2004r. w sprawie
szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych
wykonywania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno  użytkowego
(Dz. U. Nr 202, poz. 2072)  obowiÄ…zuje od 01 paz
dziernika 2004r.,
- rozporzÄ…dzenie Komisji (WE) Nr 2151/2003 z 16 grudnia 2003r. zmieniajÄ…ce
rozporzÄ…dzenie (WE) Nr 2195/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady Europy
w sprawie Wspólnego Słownika Zamówień (CPV). Polskie prawo zamówień
publicznych przewiduje obowiÄ…zek stosowania klasyfikacji CPV poczÄ…wszy od dnia
akcesji Polski do Unii Europejskiej, tzn. od 1 maja 2004r.
Inne niezbędne pozycje przydatne przy sporządzaniu kosztorysów to katalogi nakładów
rzeczowych (KNR).
Zawierają nakłady robocizny, materiału i sprzętu na wykonanie określonych robót. Są
opracowane w postaci tabel, które zawierają szczegółowy opis robót i jednostkę miary
w jakiej należy obliczać poszczególne nakłady robocizny materiału i sprzętu.
Obliczając ilości robót, czyli dokonując ich przedmiaru, należy zwrócić uwagę na
wielkość nakładów rzeczowych niezbędnych do wykonania jednostki produkcji. Nie można
łącznie obmierzać robót, dla których normy czasu i zużycia materiałów są różne, czyli różny
jest również koszt ich wykonania. Przy przedmiarowaniu robót należy wykorzystać
wskazówki zawarte w częściach opisowych do poszczególnych rozdziałów KNR
(Katalogów Nakładów Rzeczowych), podające zasady przedmiarowania robót (należy
wyszczególnić wszystkie czynności, które wystąpią w procesie technologicznym podczas
wykonania prac, czyli np. przygotowanie podłoża, przygotowanie elementów, deskowanie,
itp).
KNR dzielą się na opracowania poświęcone odrębnym rodzajom budownictwa lub
robót. Na przykład: budowle i roboty ziemne są zawarte w KNR  2  01, a tereny zieleni
w KNR  2  21.
W celu rozliczenia się ze zużytych materiałów należy sporządzić obmiar robót. Do
rozliczenia materiałów należy skorzystać z Katalogu Nakładów Rzeczowych lub Katalogu
Norm Jednostkowego Zużycia Materiałów Budowlanych (KNJZMB) wydanego przez
Instytut Gospodarki Mieszkaniowej w trzech tomach. Katalogi służą do rozliczeń i kontroli
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
materiałów zużytych do robót ogólnobudowlanych w przedsiębiorstwach remontowo 
budowlanych. Określają zużycie materiałów na jednostkę produkcji (np. ilości materiałów
na wykonanie metra kwadratowego deskowania), Å‚Ä…cznie z ubytkami i odpadami tych
materiałów. Dla materiałów, które podlegają częściowemu odzyskowi, normy są podane
w postaci dwóch liczb zapisanych nad i pod kreską. Nad kreską podaje się wielkość zużycia
właściwą dla danego rodzaju roboty oraz odzysk materiału (np. ogrodzenia lub deskowania,
które można wykorzystać ponownie). Wartość ta służy do ustalenia kosztu materiału. Pod
kreską podaje się ilość materiału, jaką przy jednokrotnym zużyciu dla elementu lub rodzaju
robót należałoby dostarczyć na miejsce wykonania robót. Wartość ta służy do planowania
zaopatrzenia.
Ponadto przy sporządzaniu kosztorysów można korzystać z biuletynów Sekocenbud. Są
to kwartalniki, w których zawarte są informacje o cenach w budownictwie. W biuletynach
znajdujÄ… siÄ™ komplety baz cenowych stosowanych do kosztorysowania.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie akty prawne regulujÄ… proces kosztorysowania?
2. Jakie informacje zawierajÄ… KNR?
3. Jakie nakłady znajdują się w KNR?
4. Co należy uwzględniać przy przedmiarowaniu robót?
5. W których KNR znajdują się roboty ziemne i tereny zieleni?
6. Jakie informacje zawierajÄ… KNJZMB?
7. Gdzie można znalez
ć informacje dotyczące cen w budownictwie?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeanalizuj akty prawne regulujące metody i podstawy sporządzania kosztorysów,
a następnie wypisz w punktach podstawy sporządzania kosztorysu inwestorskiego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać akty prawne dotyczące sporządzania kosztorysów,
2) odszukać w aktach prawnych informacji dotyczących metod i podstaw sporządzania
kosztorysu inwestorskiego,
3) wpisać do notatnika w punktach niezbędne dane stanowiące podstawę do sporządzania
kosztorysu inwestorskiego,
4) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 akty prawne,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca aktów prawnych regulujących metody i podstawy
sporządzania kosztorysów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Ćwiczenie 2
Korzystając z KNR wypisz wszystkie materiały niezbędne do wykonania trawników
darniowych pełnych, na skarpach o nachyleniu większym od 1:2, z nawożeniem oraz ilości
normowe na jednostkę miary podaną w nakładach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy KNR 2  21,
2) odszukać w KNR tabelę: wykonywania trawników darniowych pełnych na skarpach,
3) wybrać z tabeli pozycje dotyczące materiałów,
4) wpisać do notatnika wszystkie materiały z tabeli oraz ich ilości przypadające na
jednostkÄ™ miary,
5) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 KNR 2  21,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca przedmiarowania robót.
Ćwiczenie 3
Korzystając z KNR wypisz nakłady robocizny, materiałów i sprzętu niezbędne do
ręcznego rozścielenia mieszanki z torfu, nawozów mineralnych i wapna rolniczego, grubości
2cm, w terenie płaskim oraz ilości normowe przypadające na jednostkę miary określoną
w tabeli nakładów rzeczowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy KNR 2  23,
2) odszukać w KNR tabelę: ręczne rozścielenie mieszanki z torfu, nawozów mineralnych
i wapna rolniczego, grubości 2cm, w terenie płaskim,
3) wybrać z tabeli pozycje dotyczące robocizny, materiałów i sprzętu,
4) wpisać do notatnika pozycje dotyczące robocizny, materiału i sprzętu z tabeli oraz ich
ilości przypadające na jednostkę miary,
5) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 KNR 2  23,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca przedmiarowania robót.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić akty prawne stanowiące podstawę do kosztorysowania?
2) określić, do czego służą KNR?
3) wymienić nakłady rzeczowe z Katalogów Nakładów Rzeczowych?
4) określić ilości robocizny, materiałów i sprzętu na podstawie KNR?
5) omówić zastosowanie KNJZMB?
6) obliczyć zużycie materiałów na podstawie KNJZMB?
7) określić zastosowanie biuletynów Sekocenbud?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2. Rodzaje kosztorysów
4.2.1. Materiał nauczania
Kosztorys jest dokumentem, w którym określa się rodzaje, ilości i wartość sprzedażną
robót.
Określa on zadania do wykonania i zawiera szczegóły na temat przygotowania
i kolejności technologicznej robót. Stanowi on zatem podstawę do:
- opracowania projektu, technologii oraz organizacji robót,
- programu finansowania robót,
- planowania zużycia czynników produkcji,
- kontroli bieżącej i postępu robót.
Kosztorysy można podzielić ze względu na objęty nimi zakres rzeczowy, stopień
dokładności (szczegółowości) kosztorysu i cel, jakiemu mają służyć.
Ze względu na zakres rzeczowy, kosztorysy można podzielić na: inwestycyjne, które
obejmują wszystkie roboty i nakłady; obiektów, które obejmują całość kosztów obiektu oraz
robót, które podają koszt wykonania określonych robót.
Ze względu na stopień dokładności (szczegółowości), kosztorysy dzieli się na: wstępne,
które sporządza się we wstępnej ocenie celowości realizacji inwestycji; generalne, które
obejmują koszt wszystkich robót i nakładów i sporządzane są w fazie założeń techniczno 
ekonomicznych oraz szczegółowe, które sporządzane są w toku realizacji robót i określają
koszt robót.
Ze względu na cel, jakiemu mają służyć, kosztorysy szczegółowe można podzielić na:
- ślepe, które zawierają opis robót, przedmiar i podstawy do ustalania nakładów
rzeczowych, sporzÄ…dza je jednostka wykonujÄ…ca dokumentacjÄ™ technicznÄ…,
- nakładcze, które zawierają zestawienie nakładów rzeczowych, robocizny, materiałów,
pracy sprzętu oraz transportu technologicznego w układzie jednostkowym i scalonym,
ale bez wyceny i jest podstawÄ… do sporzÄ…dzenia kosztorysu ofertowego lub
inwestorskiego,
- inwestorskie, które służą do ustalenia kosztu, jaki skłonny jest ponieść inwestor za
wykonanie określonych robót,
- ofertowe, które służą do uzgodnienia ceny robót, gdy wykonawca staje do przetargu lub
otrzymał od inwestora propozycję złożenia oferty na realizację robót,
- powykonawcze, które sporządza się po wykonaniu robót w przypadku, gdy w chwili
zawierania umowy nie można dokładnie ustalić zakresu rzeczowego robót (np. przy
robotach remontowych),
- dodatkowe lub uzupełniające, które sporządza się w przypadku zwiększenia zakresu
robót w stosunku do ustalonego w umowie lub wprowadzenia zmian w dokumentacji
technicznej przez zamawiajÄ…cego.
Schemat podziału kosztorysów przedstawiono w tabeli 1.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Tab.1. Klasyfikacja kosztorysów budowlanych [3, s.171]
Podział kosztorysów ze względu na:
Zakres Dokładność Przeznaczenie
Kosztorysy: Kosztorysy: Kosztorysy:
1.Inwestycji 1.Wstępne (orientacyjne) 1.Ślepe
2.Obiektów 2.Generalne (zbiorcze zestawienie 2.Nakładcze
3.Realizacji robót kosztów ZZK) 3.Inwestorskie
3.Szczegółowe 4.Powykonawcze
5.Dodatkowe
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany wykonania ćwiczeń.
1. Jaki dokument nazywamy kosztorysem?
2. Jakie znasz rodzaje kosztorysów?
3. Jaki znasz podział kosztorysów ze względu na zakres rzeczowy?
4. Jak klasyfikujemy kosztorysy ze względu na stopień dokładności?
5. Jak klasyfikujemy kosztorysy ze względu na cel, jakiemu mają służyć?
6. Kto sporządza kosztorysy ślepe i w jakim celu?
7. Jakie elementy zawiera kosztorys nakładczy i po co się go sporządza?
8. Dla kogo sporządza się kosztorys inwestorski i do czego służy?
9. Kto sporządza kosztorys ofertowy i do czego służy?
10. Kiedy i w jakim celu sporzÄ…dza siÄ™ kosztorys powykonawczy?
11. Kiedy sporządza się kosztorys dodatkowy lub uzupełniający?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przyporządkuj rodzaje kosztorysów do opisów załączonych na kartkach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać kartki z nazwami kosztorysów,
2) przeczytać opisy dotyczące różnych rodzajów kosztorysów,
3) przyporządkować opisy zamieszczone na kartkach do rodzajów kosztorysów,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- rodzaje kosztorysów ich nazwy zapisane na kartkach,
- opisy charakteryzujące poszczególne kosztorysy,
- szary papier,
- ołówek lub długopis,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca rodzajów kosztorysów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Ćwiczenie 2
Z dokumentacji znajdujÄ…cej siÄ™ na stole wybierz kosztorysy, rozpoznaj ich rodzaje
i wpisz nazwy do zeszytu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać wiadomości dotyczące rodzajów kosztorysów,
2) wybrać spośród dokumentacji znajdującej się na stole, tę, która zawiera kosztorysy,
3) rozpoznać wśród wybranych kosztorysów ich rodzaje,
4) wpisać nazwy rozpoznanych kosztorysów do notatnika,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna,
- przybory do pisania,
- notatnik,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca rodzajów kosztorysów.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) dokonać klasyfikacji kosztorysów uwzględniając zakres rzeczowy?
2) dokonać klasyfikacji kosztorysów uwzględniając stopień dokładności?
3) dokonać klasyfikacji kosztorysów uwzględniając cel, jakiemu mają służyć?
4) scharakteryzować kosztorys ślepy?
5) scharakteryzować kosztorys nakładczy?
6) scharakteryzować kosztorys inwestorski?
7) scharakteryzować kosztorys ofertowy?
8) wyjaśnić wykorzystanie i cel sporządzania kosztorysu powykonawczego?
9) wyjaśnić cel sporządzania kosztorysu dodatkowego lub uzupełniającego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.3. Rodzaje kosztów
4.3.1. Materiał nauczania
Wytworzenie jakiegoś produktu lub wykonanie określonych robót wymaga nakładów
pracy ludzkiej, materiałów oraz narzędzi, maszyn i urządzeń.
Wielkość nakładów rzeczowych, czyli czynników produkcji poniesionych na
wytworzenie produktu lub wykonanie danej pracy w określonych warunkach przez
wykonawcę przy prawidłowej organizacji i technologii, stanowi jej koszt.
Koszt stanowi podstawę do określenia ceny. Jednak cena obejmuje nie tylko koszty, ale
również zysk oraz ryzyko związane z wystąpieniem nieprzewidzianych okoliczności w toku
realizacji, które prowadzą do zwiększenia kosztów.
Całkowity koszt obiektów lub robót składa się z kosztów bezpośrednich związanych
z wykonaniem robót oraz kosztów pośrednich związanych z zapewnieniem właściwych
warunków technicznych, organizacyjnych i kierowaniem robót.
Do kosztów bezpośrednich należą: płace robotników, koszty zakupu i dostarczenia na
plac robót materiałów i elementów gotowych oraz koszty użycia maszyn i urządzeń  zwane
kosztami pracy sprzętu. Koszty bezpośrednie oblicza się w odniesieniu do jednostki
produkcji i w całości przyporządkowuje do określonego obiektu lub roboty.
W kosztach bezpośrednich wyróżnia się:
- koszt bezpośredni robocizny, czyli wykonanej pracy i bezpośrednio związany
z realizacją robót,
- koszty zakupu materiałów, które obejmują koszty materiałów zużytych w trakcie
wykonania robót,
- koszty pracy sprzętu i transportu technologicznego.
Do kosztów pośrednich zalicza się:
- koszty ogólne budowy, które obejmują wydatki związane z organizacją, kierowaniem
i ogólną obsługą procesów produkcyjnych w miejscu wykonania robót, np.: koszty
urządzenia, eksploatacji oraz likwidacji placu budowy, płace personelu budowy, koszty
dozoru, itp.,
- koszty zarządu, które obejmują płace kadry kierowniczej i personelu biurowego
przedsiębiorstwa, koszty biurowe, administracyjne, delegacje oraz inne wydatki
związane z prowadzeniem działalności przedsiębiorstwa.
Koszty można również podzielić na takie, które zmieniają się odpowiednio do zmian
w wielkości produkcji  zwane kosztami zmiennymi i koszty niezależne od tych zmian 
zwane kosztami stałymi.
Koszty zmienne, to takie, których całkowita wielkość jest określona przez zakres
produkcji. Całkowity koszt zmienny jest iloczynem liczby jednostek produkcji i kosztów
jednostkowych. Niezależnie od skali produkcji, jednostkowe koszty zmienne są takie same.
Koszty stałe nie zależą od wielkości produkcji i są takie same w określonym przedziale
czasu. Przedsiębiorstwo, które posiada np. koparkę, ponosi koszty, na które składają się:
amortyzacja, koszty przeglądów okresowych, ubezpieczenia, konserwacji maszyny, stałej
obsługi. Związane z tym wydatki ponosi się stale, bez względu na ilość wykonanych robót
przez maszynÄ™ w rozpatrywanym przedziale czasu. W przeliczeniu na jednostkÄ™ produkcji,
zależą one od liczby wykonanych jednostek produkcji. Koszty stałe maleją wraz ze
wzrostem ilości wytworzonej produkcji.
Przy poszukiwaniu metod zmniejszania kosztów należy uwzględnić zależność między
kosztami, a czasem wykonania robót. Rozróżnia się koszty zależne i niezależne od czasu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Do kosztów zależnych od czasu zalicza się pracę maszyn (gdyż wysokość ich kosztów
stałych zależy od czasu pracy), a także znaczną część kosztów ogólnych budowy (np. płace
personelu budowy, koszty ubezpieczenia, amortyzację obiektów tymczasowych, itp.).
Do kosztów niezależnych od czasu należą: doprowadzenie drogi tymczasowej,
wykonanie instalacji wodociągowej lub elektrycznej, a także bezpośrednie koszty
materiałów (gdyż nie ma związku między czasem wykonywania robót, a wielkością
kosztów).
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy kosztem?
2. Jak klasyfikujemy koszty?
3. Jakie znasz rodzaje kosztów bezpośrednich?
4. Jakie znasz rodzaje kosztów pośrednich?
5. Do jakiej grupy zalicza się koszty ogólne budowy?
6. Jak klasyfikujemy koszty, które zmieniają się odpowiednio do zmian w wielkości
produkcji?
7. Jakie znasz koszty stałe i jak można je scharakteryzować?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród wypisanych na tabliczkach nazw kosztów wybierz koszty bezpośrednie i wpisz
ich nazwy do notatnika.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać wiadomości dotyczące kosztów,
2) wybrać tabliczki z wypisanymi kosztami bezpośrednimi,
3) wypisać nazwy z wybranych tabliczek do notatnika,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tabliczki z nazwami kosztów,
- notatnik,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca rodzajów kosztów.
Ćwiczenie 2
Pogrupuj wypisane na kartkach koszty na stałe i zmienne, a następnie wklej je do
notatnika.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
2) zapoznać się z nazwami kosztów wypisanymi na kartkach,
3) pogrupować koszty na stałe i zmienne,
4) wkleić kartki do notatnika,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartki samoprzylepne z wypisanymi kosztami stałymi i zmiennymi,
- notatnik,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca rodzajów kosztów.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wyjaśnić pojęcie kosztu?
2) wymienić i scharakteryzować koszty bezpośrednie?
3) wymienić i scharakteryzować koszty pośrednie?
4) omówić podział kosztów, które zmieniają się odpowiednio do zmian
w wielkości produkcji?
5) scharakteryzować koszty stałe?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.4. Metody kosztorysowania
4.4.1. Matriał nauczania
Kosztorysy służą do określenia wartości obiektu budowlanego lub robót.
Metody kosztorysowania określają sposób wyceny obiektów, robót budowlanych,
instalacyjnych, a także robót poza obiektami i robót remontowych.
Stosuje siÄ™ dwie podstawowe metody kosztorysowania:
szczegółową  kosztorys szczegółowy,
uproszczonÄ…  kosztorys wskaz
nikowy.
O wyborze metody decyduje zamawiający i wykonawca robót, przy określaniu
warunków umowy, biorąc pod uwagę złożoność i zakres robót, stopień ich powtarzalności,
tempo inflacji, itp.
To, jaką wybierzemy metodę, zależy również od stopnia zaawansowania prac nad
przygotowaniem dokumentacji projektowej. Gdy projekty techniczne sÄ… opracowane,
kosztorys można sporządzić metodą szczegółową lub uproszczoną. Jeśli zaawansowanie
robót projektowych jest niewielkie, koszt robót ustala się metodą uproszczoną.
Zdarza się, że warunki realizacyjne i zakres rzeczowy robót nie są możliwe do ustalenia
przed ich rozpoczęciem (np. w robotach remontowych), wówczas w umowie na wykonanie
tych robót nie określa się ich wartości, lecz podaje podstawy ich wyceny w kosztorysie
powykonawczym. Uzgodnienia te określają:
- rodzaj katalogów nakładów rzeczowych (np. KNR),
- wysokość stawek kosztorysowych robocizny,
- sposób ustalania cen materiałów (np. średnie ceny krajowe lub ceny zakupu na
podstawie faktur),
- wielkość kosztów zakupu materiałów,
- podstawy ustalania cen usług sprzętowych,
- wielkość kosztów pośrednich,
- wielkość zysku kalkulacyjnego.
Jeśli w umowie o wykonanie robót nie jest określone inaczej, to wykonawcę
obowiązuje rozliczenie wykonanych robót zgodnie z kosztorysem szczegółowym. Należy go
sporządzić na podstawie nakładów rzeczowych według katalogów nakładów rzeczowych
lub innych uzgodnionych podstaw ich określania.
Podane w katalogach nakładów rzeczowych nakłady należy traktować jako maksymalne
dla danej technologii robót. Oznacza to, że wykonawca i inwestor w trakcie negocjowania
ceny kosztorysowej, mogą uzgodnić niższe niż przyjęte w KNR normy nakładów
rzeczowych. Wartość robót powinna być ustalana w trybie przetargów lub bezpośrednich
negocjacji pomiędzy zamawiającym, a wykonawcami robót.
Do sporządzania kosztorysów szczegółowych podstawę stanowią ilości nakładów
rzeczowych, podane w katalogach nakładów rzeczowych (KNR) lub w katalogach
scalonych nakładów rzeczowych (KSNR).
Jeśli w KNR brak jest nakładów rzeczowych do kosztorysowania elementów i robót,
należy opracować kalkulację indywidualną brakujących nakładów rzeczowych.
Prawidłowo sporządzony kosztorys szczegółowy składa się z: karty tytułowej, ogólnej
charakterystyki obiektu lub robót objętych kosztorysem, przedmiar, lub obmiar, robót wraz
z ich opisem technologicznym, bezpośrednich nakładów rzeczowych, wyceny wartości
nakładów rzeczowych oraz pozostałych składników kalkulacyjnych ceny kosztorysowej,
tabeli elementów scalonych, załączników do kosztorysu (np. protokołu ustalenia danych
wyjściowych do kosztorysowania, książki obmiarów wykonanych robót, protokołu
konieczności wykonania robót dodatkowych lub zamiennych).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie sÄ… podstawowe metody kosztorysowania?
2. Kto decyduje o wyborze metody kosztorysowania?
3. Co ma wpływ na wybór metody wyceny robót?
4. Jakie uzgodnienia muszą być uwzględnione w umowie, jeśli niemożliwe jest określenie
ich wartości, np. w robotach remontowych?
5. Jak należy traktować w umowie nakłady rzeczowe z KNR?
6. Co należy zrobić, jeśli w KNR brak jest nakładów rzeczowych do kosztorysowania
robót?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ustal na podstawie zapisanych na kartkach informacji, co określają uzgodnienia na
roboty remontowe, jeśli nie można podać wartości kosztorysu przed rozpoczęciem robót.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać literaturę z rozdziału 6 dotyczącą umów na roboty remontowe,
2) odszukać zapisane na kartkach informacje, które powinny znalez
ć się w umowie na
roboty remontowe,
3) zapisać w notatniku odszukane informacje, niezbędne podczas sporządzania umowy na
roboty remontowe,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartki z zapisanymi informacjami niezbędnymi do uzgodnień podczas sporządzania
umowy na roboty remontowe,
- notatnik,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca umów na roboty remontowe.
Ćwiczenie 2
Napisz, z jakich elementów składa się kompletny kosztorys szczegółowy?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać literaturę z rozdziału 6 dotyczącą elementów z jakich składa się kosztorys,
2) napisać w notatniku w punktach wszystkie elementy kosztorysu szczegółowego,
3) zaprezentować efekty swojej pracy,
4) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 dotycząca elementów z jakich składa się kosztorys,
- notatnik,
- przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować podstawowe metody kosztorysowania?
2) określić, kto decyduje o wyborze metody kosztorysowania?
3) omówić, co ma wpływ na wybór metody wyceny robót?
4) określić, jakie uzgodnienia muszą być uwzględnione w umowie,
jeśli niemożliwe jest określenie ich wartości, np. w robotach
remontowych?
5) uzasadnić, jak traktować w umowie nakłady rzeczowe z KNR?
6) określić wszystkie elementy kosztorysu szczegółowego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.5. Przedmiar i obmiar robót
4.5.1. Materiał nauczania
Ilość robót wykonanych można ustalić z natury, natomiast robót, które planujemy
wykonać w przyszłości, na podstawie projektu technicznego.
Obmiarem nazywamy mierzenie z natury, np. wykopów, nawierzchni trawiastych i jest
on podstawą do rozliczenia się przedsiębiorcy za wykonane roboty z robotnikami
i zamawiającym. W rozliczeniach z inwestorem obmiar jest niezbędny do określenia ilości
wykonanych robót, a przy rozliczeniach z robotnikami pracującymi w systemie
akordowym, stanowi on podstawę do obliczenia zarobków.
Przedmiar robót polega na obliczeniu ich ilości, sporządza się go na podstawie
dokumentacji projektowej przed przystąpieniem do robót w celu sporządzenia kosztorysu.
Dokumentacja niezbędna do wykonania przedmiaru powinna zawierać:
- projekt techniczny obiektu lub robót, umożliwiający obliczenie ich ilości,
- projekt lub wytyczne technologii i organizacji robót określający metody wykonania
robót, dane dotyczące sposobu wykonania robót, oraz dane o sprzęcie i maszynach
technologicznych,
- dane wyjściowe do kosztorysowania ustalone protokolarnie, podające informacje
o rodzajach gruntu, poziomie wody gruntowej, rodzaju i zakresie robót
przygotowawczych, zagospodarowaniu terenu, itp.
Zasady dotyczące określania ilości robót zależą od ich rodzaju i warunków
wykonywania. Są takie same w odniesieniu do obmiaru i przedmiaru robót.
Należy pamiętać, że obliczając ilości robót, trzeba zwracać uwagę na wielkość
nakładów niezbędnych do wykonania jednostki produkcji. Nie można obmierzać łącznie
robót, dla których normy zużycia materiałów i sprzętu, a także normy czasu są różne, czyli
koszt ich wykonania jest różny. Przy przedmiarowaniu robót należy korzystać ze
wskazówek i opisów zawartych w katalogach nakładów rzeczowych.
Osoba sporządzająca przedmiar lub obmiar robót musi posiadać umiejętność
dokładnego czytania rysunków technicznych, szeroką wiedzę z zakresu technologii
i organizacji wykonania robót, jak i sposobu oraz zasad ustalania ilości robót.
Podczas przedmiarowania robót, należy stosować ogólnie przyjęte zasady:
- obliczenia robót nie powinny być zbyt długie (elementy o skomplikowanych kształtach
należy podzielić na mniejsze części),
- numeracja pozycji przedmiarów musi być zgodna z numeracją pozycji kosztorysowych,
- każdy przedmiarowany element powinien być powiązany z odpowiednim rysunkiem
projektu, a każdy przytoczony wymiar powinien znajdować się na rysunku,
- obliczenia należy prowadzić w tej samej ustalonej kolejności, np. od lewego górnego
narożnika, zgodnie z ruchem wskazówek zegara,
- wymiary liniowe, powierzchnie i objętości wpisuje się z dokładnością do dwóch miejsc
po przecinku, przyjmując metr jako podstawową jednostkę długości,
- liczbę sztuk i kompletów wpisuje się za pomocą liczb całkowitych,
- każda pozycja w przedmiarze powinna być łatwa do zidentyfikowania i zawierać
informacje zgodne z tabelÄ… na rys.1.
Do sporządzenia przedmiaru robót należy przygotować druk  Przedmiar robót. Druk
opracowuje siÄ™ w postaci tabeli, jak na (rys. 1). Do tabeli wpisuje siÄ™ rodzaj wykonywanych
prac i oblicza ilości w określonej jednostce miary.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Oczyszczenie terenu z resztek budowlanych, gruzu i śmieci oblicza się w mł pryzmy.
Oczyszczenie stawów i basenów z roÅ›lin oblicza siÄ™ w m² zaroÅ›niÄ™tych powierzchni,
a oczyszczanie stawów i basenów z namułów oblicza się w mł pryzmy.
OdmÅ‚adzanie żywopÅ‚otów oblicza siÄ™ w m² rozwiniÄ™tej powierzchni żywopÅ‚otu,
a rÄ™czne przekopywanie gleby oblicza siÄ™ w m². Zadrzewienia przedmiaruje siÄ™
w sztukach, a wykonywanie trawników w m² lub hektarach.
Sporządzając przedmiar robót, należy wyszczególnić wszystkie czynności, które
wystÄ…piÄ… w procesie technologicznym podczas wykonania prac.
Kod poz.
L.p. lub numer Opis robót, obliczenia ilości i jednostka miary Jednostka Ilość
specyfikacji miary
technicznej
Rys.1. Druk  Przedmiar robót
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki dokument nazywamy obmiarem robót?
2. Jaki dokument nazywamy przedmiarem robót?
3. W jaki sposób sporządzamy przedmiar robót?
4. Jakie informacje powinna zawierać dokumentacja niezbędna do sporządzenia
przedmiaru robót?
5. Do czego przy sporządzaniu przedmiaru lub obmiaru robót przydatne są KNR?
6. Jakie są ogólnie przyjęte zasady podczas przedmiarowania robót?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
SporzÄ…dz
przedmiar robót na wykonanie 1,5ha trawników dywanowych siewem na
terenie płaskim, przy uprawie mechanicznej, z nawożeniem na gruncie kat. III.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać wiadomości dotyczące przedmiarowania robót,
2) odszukać w KNR 2  21 tablicy: Wykonywanie trawników dywanowych siewem na
terenie płaskim, przy uprawie mechanicznej,
3) wypełnić druk Przedmiar robót, stosując jednostki miary przyjęte w odszukanej tabeli
w KNR  2  21 oraz opisując szczegółowo kolejność czynności,
4) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- KNR 2  21,
- druk Przedmiar robót,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca sporządzania przedmiarów robót.
Ćwiczenie 2
SporzÄ…dz
przedmiar robót na zagospodarowanie terenu zieleni na podstawie
dokumentacji projektowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy dokumentacji projektowej,
2) wypełnić druk Przedmiar robót, stosując jednostki miary przyjęte w odszukanych
tabelach w KNR  2  21 oraz opisując szczegółowo kolejność czynności,
3) zaprezentować efekty swojej pracy,
4) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja projektowa,
- KNR 2  21,
- druk Przedmiar robót,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca sporządzania przedmiarów robót.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić pojęcia przedmiar i obmiar robót?
2) wyjaśnić, w jaki sposób sporządza się przedmiar robót?
3) wyjaśnić, w jaki sposób sporządza się obmiar robót?
4) wyjaśnić, co zawiera dokumentacja niezbędna do sporządzenia przedmiaru
robót?
5) wyjaśnić zasady sporządzania przedmiaru robót?
6) sporządzić przedmiar robot na określone roboty?
7) wykorzystać KNR do sporządzenia przedmiaru robót?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.6. Sporządzanie kosztorysów robót
4.6.1. Materiał nauczania
Do sporządzenia kosztorysu potrzebna jest odpowiednia dokumentacja oraz niezbędne
informacje, z którymi musi się zapoznać kosztorysant.
Przy sporządzaniu kosztorysu punktem wyjścia jest dokładne określenie robót, które
mają być wykonane. Kosztorysant w razie wątpliwości lub niejasności odnoszących się do
projektu, musi je przedyskutować z projektantem. Koszt robót zależy między innymi od
warunków związanych z określoną lokalizacją robót. Istotne są takie czynniki jak: wielkość
i kształt placu budowy, warunki naturalne (np.: kategoria gruntu, zadrzewienie,
zakrzaczenie, poziom wody gruntowej, itp.), konieczność wyburzeń i rozbiórek, odległość
i trasy transportu materiałów, odległość i miejsce wywozu gruzu i nieczystości, możliwość
dostarczenia wody i energii. W celu zebrania wszystkich informacji, należy dokonać wizji
lokalnej i sporządzić protokół danych wyjściowych do kosztorysowania.
Ważnym czynnikiem wpływającym na koszt robót jest technologia wykonywanych
robót oraz zastosowanie maszyn i urządzeń, a także zastosowane materiały.
Mając powyższe dane, można sporządzić przedmiar robót, czyli obliczyć poszczególne
ilości robót. Następnie na podstawie przedmiaru kosztorysant może przystąpić do wyceny
robót. Do tego potrzebna jest znajomość nakładów rzeczowych, robocizny, materiałów
i pracy sprzętu oraz informacje o kształtowaniu się cen czynników produkcji (robocizny,
materiałów i sprzętu). Aby sporządzić kosztorys, niezbędne są dane o poziomie kosztów
pośrednich, kosztów zakupu i zysku.
Kolejnym etapem prac przy wycenie robót jest ustalenie danych do kosztorysowania,
które zawierają:
- stawkę robocizny (stawka roboczogodziny powiększona o dodatki, np. premie oraz
podatek i ZUS),
- ceny materiałów (przyjmuje się z faktur zakupu lub jako ceny średnie krajowe przyjęte
ze specjalistycznych publikacji, np. Sekocenbud),
- stawkę pracy sprzętu (maszynogodzinę pracy sprzętu).
Prawidłowo sporządzony kosztorys składa się z wyceny nakładów na robociznę,
materiałów, sprzętu, kosztów zakupu, kosztów pośrednich i zysku. Można zatem wartość
kosztorysową zapisać wzorem:
Wº= R + M + S + Kp + Kz + Z
gdzie:
Wº wartość kosztorysu,
R  wartość kosztorysowa robocizny,
M  wartość kosztorysowa materiału,
S  wartość kosztorysowa pracy sprzętu,
Kp  koszty pośrednie,
Kz  koszty zakupu materiałów,
Z  zysk.
Schemat przedstawiony poniżej określa ogólnie charakter informacji wymaganej przy
sporzÄ…dzaniu kosztorysu. Zakres informacji wymaganych przy sporzÄ…dzaniu kosztorysu
zależy również od rodzaju kosztorysu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rys. 2. Schemat postępowania przy sporządzaniu kosztorysu [3, s. 173]
Na podstawie przedmiaru robót, korzystając z KNR, określa się bezpośrednie nakłady
rzeczowe robocizny, materiału i sprzętu (dla każdej pozycji kosztorysowej). Wielkość tych
nakładów jest iloczynem obliczonej dla danej pozycji ilości jednostek obmiarowych robót
oraz odpowiadających im jednostkowych nakładów rzeczowych.
Wycena wartości nakładów rzeczowych robót polega na obliczeniu wartości
składników kosztów bezpośrednich, czyli robocizny, materiału i sprzętu.
Koszty zakupu materiałów są kosztem transportu zewnętrznego materiałów od
producenta lub hurtowni, czy sklepu do magazynu na placu budowy. Koszty te określa się
najczęściej metodą wskaz
nikową (%) do wartości materiałów.
Koszty pośrednie są to wydatki związane z utrzymaniem budowy lub firmy, np. płace
pracowników zarządu, koszty eksploatacji urządzeń na placu budowy, koszty
bezpieczeństwa i higieny pracy. Koszty te określa się również najczęściej metodą
wskaz
nikową (%), w tym przypadku do wartości robocizny i sprzętu.
Zysk również ustalany jest najczęściej metodą wskaz
nikową (%) do wartości robocizny
i sprzętu z kosztami pośrednimi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Po obliczeniu kosztów bezpośrednich (czyli R, M i S) i dodaniu kosztów zakupu
materiałów, kosztów pośrednich i zysku, otrzymamy wartość kosztorysową, czyli wycenę
robót.
Koszty bezpośrednie wynikają z faktycznie poniesionych wydatków na wykonanie
robót, natomiast koszty liczone udziałem wskaz
nikowym, czyli koszty zakupu i koszty
pośrednie oraz zysk, są często przedmiotem negocjacji przy spisywaniu umowy na
wykonanie robót.
Kosztorysy można sporządzać metodą tradycyjną lub przy zastosowaniu technik
komputerowych.
Do sporządzania kosztorysu metodą tradycyjną stosowany jest druk Kosztorys robót
(rys. 3).
Wyszczególnienie Jednostka Robocizna Materiały Sprzęt
L.p. Norma Ilość Cena
nakładów miary R M S
Koszty bezpośrednie
Koszty zakupu
Razem
Koszty ogólne
Razem
Zysk
Razem
Ogółem
Rys.3. Druk  Kosztorys robót
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co jest podstawÄ… do sporzÄ…dzenia kosztorysu?
2. Z jakich informacji składa się protokół danych wyjściowych do kosztorysowania?
3. Dlaczego przedmiar robót jest ważnym elementem wyceny robót?
4. Z jakich elementów składa się kosztorys?
5. Co kształtuje koszty bezpośrednie?
6. W jaki sposób ustala się nakłady rzeczowe?
7. Co nazywamy kosztami zakupu?
8. W jaki sposób ustala się koszty zakupu?
9. Co nazywamy kosztami pośrednimi?
10. Jak ustala się koszty pośrednie?
11. Jak ustala siÄ™ zysk?
12. Jak sporzÄ…dza siÄ™ kosztorys?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
SporzÄ…dz
założenia danych wyjściowych do kosztorysowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać literaturę z rozdziału 6 dotyczącą danych wyjściowych do kosztorysowania,
2) dokonać analizy protokołów danych wyjściowych do kosztorysowania,
3) napisać w notatniku w punktach wszystkie dane niezbędne do sporządzenia protokołu,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 dotycząca danych wyjściowych do kosztorysowania,
- protokoły ustalenia danych wyjściowych do kosztorysowania,
- notatnik,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
SporzÄ…dz
kosztorys na ręczną uprawę gleby w gruncie kategorii III, przy zastosowaniu
nawozów zielonych, według przygotowanego przedmiaru robót.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy przedmiaru robót,
2) przygotować druk Kosztorys,
3) wpisać z przedmiaru ilości robót,
4) odszukać w KNR odpowiednią tabelę z nakładami rzeczowymi,
5) wpisać z KNR nakłady rzeczowe,
6) obliczyć robociznę bezpośrednią (R, M, S),
7) obliczyć koszty zakupu,
8) obliczyć koszty pośrednie,
9) obliczyć zysk,
10) obliczyć wartość kosztorysu,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przedmiar robót,
 druk Kosztorys,
 KNR 2  21,
 kalkulator,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca sporządzania kosztorysów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Ćwiczenie 3
Oblicz wartość materiałów niezbÄ™dnÄ… do wykonania 300m² nawierzchni z pÅ‚yt
chodnikowych betonowych o wymiarach 50x50x7cm, z przerwami w odstępach 10cm.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy KNR 2  21,
2) odszukać tabelę na układanie nawierzchni z płyt chodnikowych betonowych
z pozostawieniem szczelin,
3) przygotować druk Kosztorys,
4) wypisać z odszukanej tabeli KNR wszystkie materiały,
5) odszukać ceny materiałów w opracowaniu Sekocenbud,
6) obliczyć ceny jednostkowe, a następnie wartość robocizny,
7) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- KNR 2  21,
- cennik Sekocenbud,
- druk Kosztorys,
- kalkulator,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca sporządzania kosztorysów.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić, co jest podstawą do wyceny robót?
2) scharakteryzować elementy z jakich składa się kosztorys?
3) określić informacje niezbędne do sporządzenia założeń danych
wyjściowych do kosztorysowania?
4) sporządzić protokół ustalenia danych wyjściowych do kosztorysowania?
5) wyjaśnić sposób wykonania kosztorysu?
6) sporządzić kosztorys na określone roboty?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.7. Umowa o roboty dotyczące urządzania terenów zieleni
4.7.1. Materiał nauczania
W związku z prowadzeniem działalności inwestycyjnej zawiera się umowy, których
przedmiotem jest wykonanie na przykład czynności związanych z urządzaniem terenów
zieleni.
Umowa jest to zgodne oświadczenie woli zamawiającego i wykonawcy o wykonanie
określonych robót w ustalonym terminie i za uzgodnione wynagrodzenie.
W umowie o wykonanie robót związanych z urządzeniem terenów zieleni wykonawca
zobowiÄ…zuje siÄ™ do oddania przedmiotu umowy wykonanego zgodnie z dokumentacjÄ…
projektowÄ…, obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami oraz normami. ZamawiajÄ…cy zaÅ› zobowiÄ…zuje siÄ™
do dokonania, określonych przez właściwe przepisy lub umowę, czynności związanych
z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu, na którym będą
prowadzone roboty i dostarczenia dokumentacji projektowej oraz odebrania przedmiotu
umowy i zapłaty uzgodnionego wynagrodzenia.
Dobrze sporządzona umowa powinna zawierać w miarę możliwości wszystkie
problemy, jakie mogą się pojawić w toku jej realizacji. Do najważniejszych należą:
- postanowienia ogólne, zawierające definicje podstawowych pojęć i określeń oraz
przepisy prawne i dokumenty związane z umową (np. pojęcia, jak: zamawiający,
wykonawca, podwykonawca, kontrakt, specyfikacja, gwarancja, wada, termin
wykonania, itd.),
- obowiÄ…zki zamawiajÄ…cego,
- obowiÄ…zki wykonawcy,
- ustalenia dotyczące jakości i zakupu materiałów oraz dostawy maszyn, urządzeń
i wyposażenia (wykonawca wykonuje roboty z własnych materiałów, chyba, że umowa
stanowi inaczej),
- terminy realizacji (określenie w umowie terminu rozpoczęcia i zakończenia robót),
- wysokość wynagrodzenia i formy rozliczeń,
- warunki odstąpienia stron od umowy (np.: zamawiający może odstąpić od umowy, gdy
jest oczywiste, że wykonawca nie wywiąże się ze swoich zobowiązań. Wykonawca
może odstąpić od umowy, jeżeli zamawiający nie ureguluje należności za wykonane
roboty w ciągu 30 dni od terminu płatności lub zawiadamia wykonawcę, że w wyniku
nieprzewidzianych okoliczności nie będzie mógł wywiązać się ze zobowiązań),
- zasady przeprowadzania odbiorów (np. odbiory: częściowe, końcowe lub ostateczne),
- ubezpieczenia, zabezpieczenia i ryzyko stron (wykonawca powinien zawrzeć
odpowiednie umowy ubezpieczenia, w celu uwolnienia stron od odpowiedzialności
materialnej oraz odpowiedzialności cywilnej z tytułu szkód powstałych w czasie
realizacji inwestycji),
- rękojmia i usuwanie wad (rękojmia oznacza, że wykonawca odpowiada względem
zamawiającego, jeżeli wykonana robota ma wady zmniejszające jego wartość lub
użyteczność),
- kary umowne (strony mogą ustalić w umowie odpowiedzialność za niewykonanie lub
niewłaściwe wykonanie zobowiązania w postaci kar umownych),
- sposób rozstrzygania ewentualnych sporów (rozstrzyganie spornych spraw strony
uzgadniajÄ… w umowie).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
 Według obowiązujących przepisów prawnych, prawa i obowiązki zamawiającego
i wykonawcy regulują ustawy: kodeks cywilny, prawo budowlane, o zamówieniach
publicznych, o badaniach i certyfikacji, o normalizacji oraz przepisy techniczno 
budowlane.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Kiedy strony zawierajÄ… umowÄ™?
2. Jaki dokument nazywamy umowÄ…?
3. Jakie sÄ… obowiÄ…zki inwestora?
4. Jakie są obowiązki wykonawcy robót?
5. Co powinna zawierać dobrze sporządzona umowa?
6. Jak sporzÄ…dza siÄ™ umowÄ™?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ obowiązki inwestora i wykonawcy podczas zawierania umowy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać literaturę z rozdziału 6 dotyczącą obowiązków inwestora i wykonawcy
podczas zawierania umów,
2) wyszczególnić wszystkie obowiązki inwestora niezbędne do sporządzenia umowy,
3) wyszczególnić wszystkie obowiązki wykonawcy niezbędne do sporządzenia umowy,
4) napisać w notatniku w tabeli obowiązki inwestora i wykonawcy,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 dotycząca obowiązków inwestora i wykonawcy podczas
zawierania umów,
- notatnik,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
SporzÄ…dz
umowę na roboty związane z urządzaniem terenów zieleni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy foliogramów przedstawiających różne umowy,
2) wyszczególnić możliwie wszystkie elementy niezbędne do zapisania w umowie,
3) sporządzić umowę na roboty związane z urządzaniem terenów zieleni,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Wyposażenie stanowiska pracy:
- foliogramy przedstawiające różne umowy,
- notatnik,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca sporządzania umów.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić, kiedy sporządza się umowy?
2) określić elementy, z jakich składa się umowa?
3) określić obowiązki inwestora?
4) określić obowiązki wykonawcy?
5) sporządzić umowę o roboty związane z urządzaniem terenów zielonych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.8. Dokumentacja robót
4.8.1. Materiał nauczania
Dokumentacja robót jest niezbędna podczas realizacji każdej inwestycji. Składa się
ona z projektu inwestycji i projektu budowlanego.
W projekcie inwestycji zawarte są informacje określające zadania projektowe oraz
sposób ich realizacji. Określa się w nim treść inwestycji, koncepcję przestrzenno 
programową, termin realizacji, a także koszt i inne warunki, od których uzależniona jest
inwestycja. W projekcie należy uwzględnić dane wyjściowe, jak na przykład: podkład
geodezyjny, inwentaryzację szaty roślinnej, charakterystykę techniczną i przyrodniczą
terenu, a także informację o wymaganiach dotyczących ochrony środowiska, itp. Na
podstawie zatwierdzonego projektu inwestycji sporzÄ…dzany jest projekt budowlany.
Projekt budowlany (techniczno  roboczy) umożliwia realizację inwestycji, gdyż
zawiera dokładne określenie jej elementów oraz sposoby i technologie wykonania. Każdy
projekt budowlany składa się z :
- części opisowej, która zawiera określenie przedmiotu inwestycji i czas realizacji, opis
stanu istniejącego zagospodarowania terenu oraz najbliższego otoczenia, opis zmian
wprowadzonych w stanie istniejącym, opis projektowanych elementów
zagospodarowania terenu, zestawienie powierzchni poszczególnych elementów
zagospodarowania terenu;
- części graficznej, która zawiera plan orientacyjny (przedstawienie obiektu na tle
otoczenia w skali 1:1000 lub 1:5000) i planszÄ™ podstawowÄ… (przedstawienie
istniejących i projektowanych elementów w skali 1:250 lub 1:500);
- kosztorysu, który zawiera wyliczenie kosztu wykonania robót inwestycji z podziałem na
koszty robocizny, materiałów, sprzętu i transportu technologicznego.
Dla prostych inwestycji, np. pasów przyulicznych czy małych zieleńców, wykonuje się
dokumentację uproszczoną. Składa się ona z projektu budowlanego opracowanego na
podstawie uproszczonych założeń.
Podstawą do rozpoczęcia robót jest zlecenie wydane kierownikowi budowy przez
wykonawcÄ™.
Ważnym dokumentem, w którym rejestruje się wszystkie wykonane prace, jest dziennik
budowy. Wpisów w dzienniku dokonuje kierownik budowy oraz kierownicy grup
współpracujących innych branż. Prawo dokonywania wpisów w dzienniku mają także
inspektorzy nadzoru i kontrolujący pracę w różnych działach.
Dziennik budowy powinien znajdować się zawsze na budowie i być dostępny dla osób
prowadzących i nadzorujących budowę. Stanowi on niezbędny dokument podczas
końcowego odbioru inwestycji.
Innym ważnym dokumentem prowadzonym w czasie realizacji inwestycji jest księga
obmiaru robót. Zawarte są w niej obliczenia ilości wykonanych robót. Podobnie jak wpisów
do dziennika budowy, wpisów do księgi obmiaru robót dokonują kierownik budowy
i kierownicy robót branżowych.
Do dokumentów budowy należą także listy obecności, listy płac, zlecenia robocze, karty
zarobkowe, kartoteki i dokumenty magazynowe, dziennik korespondencji, protokoły
i sprawozdania.
Dokumentami tworzonymi na budowach terenów zieleni są harmonogramy przerobu,
funduszu płac i kosztów. Opracowanie harmonogramów ma na celu właściwą organizację
budowy, a tym samym skrócenie czasu robót, zmniejszenie pracochłonności i kosztów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z jakich projektów składa się dokumentacja robót?
2. Jakie informacje zawiera projekt inwestycji?
3. Co stanowi podstawÄ™ do opracowania projektu budowlanego?
4. Z jakich części składa się projekt budowlany?
5. Dla jakich inwestycji sporzÄ…dza siÄ™ dokumentacjÄ™ uproszczonÄ…?
6. Jakie informacje zawarte sÄ… w dzienniku budowy?
7. Kto ma prawo dokonywania wpisów w dzienniku budowy?
8. Jakie informacje zawiera księga obmiaru robót?
9. Jakie inne dokumenty sÄ… sporzÄ…dzane na budowie?
10. Jakie harmonogramy są sporządzane na budowie terenów zieleni?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie załączonego projektu budowlanego opisz wszystkie części, z jakich
składa się projekt budowlany.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy projektu budowlanego,
2) napisać nazwy wszystkich części projektu budowlanego,
3) opisać, co zawiera każda część projektu budowlanego,
4) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- projekt budowlany,
- notatnik,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca części składowych projektu budowlanego.
Ćwiczenie 2
SporzÄ…dz
protokół danych wyjściowych i dokumentacji budowy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy dokumentacji inwestycji opracowanej na foliogramach,
2) określić na podstawie dokumentacji dane wyjściowe dotyczące inwentaryzacji szaty
roślinnej, charakterystyki przyrodniczej i technicznej terenu,
3) opisać w punktach wszystkie dokumenty związane z realizacją inwestycji, wchodzące
w skład dokumentacji budowy,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Wyposażenie stanowiska pracy:
- foliogramy przedstawiajÄ…ce dokumentacjÄ™ inwestycji,
- notatnik,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca dokumentacji robót.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić, z jakich dokumentów składa się dokumentacja inwestycji?
2) określić, co zawierają dane wyjściowe do wykonania projektu inwestycji?
3) omówić elementy projektu budowlanego?
4) rozpoznać dokumenty budowy?
5) omówić zastosowanie dokumentacji uproszczonej ?
6) ustalić, kto dokonuje wpisów do dziennika budowy?
7) określić harmonogramy, jakie należy opracować na budowach terenów
zieleni?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.9. Dokumenty finansowe dotyczące prowadzenia własnego
przedsiębiorstwa
4.9.1. Materiał nauczania
Prowadzenie działalności gospodarczej zobowiązuje przedsiębiorców do prowadzenia
dokumentacji finansowej.
Bilans jest podstawowym sprawozdaniem finansowym przedsiębiorstwa,
przedstawiającym jego sytuację na określony dzień, najczęściej na koniec roku. Zawiera on
informacje o poszczególnych składnikach majątku przedsiębiorstwa oraz z
ródłach jego
finansowania. Składniki majątkowe przedsiębiorstwa w ujęciu wartościowym nazywane są
aktywami. y
ródła finansowania majątku przedsiębiorstwa nazywane są pasywami.
Drugim podstawowym  obok bilansu  sprawozdaniem finansowym przedsiębiorstwa,
jest rachunek zysków i strat (często nazywany rachunkiem wyników) za dany okres. Jego
zadaniem jest przedstawienie poszczególnych rodzajów przychodów uzyskiwanych przez
przedsiębiorstwo, a także wszystkich kosztów przez nie ponoszonych. Przedsiębiorstwo
osiąga zysk, gdy jego przychody są wyższe od kosztów, a ponosi stratę, gdy przychody nie
wystarczają na pokrycie kosztów. Rezultatem końcowym rachunku jest więc określenie
wartości wyniku finansowego netto, wypracowanego przez przedsiębiorstwo.
Bilans oraz rachunek zysków i strat stanowią podstawę do konstrukcji różnorodnych
wskaz
ników oceniających sytuację finansową przedsiębiorstwa. Jednak do pełnej analizy
nie wystarczają informacje zawarte w tych dokumentach. Sprawozdania te nie uwzględniają
wszystkich strumieni finansowych występujących w przedsiębiorstwie.
Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych wskazuje na przyczyny zmian sytuacji
finansowej przedsiębiorstwa dzięki przedstawieniu przepływu środków pieniężnych, które
miały miejsce w całym analizowanym okresie. Pokazane są w nim z
ródła pochodzenia
zasobów gotówki (wypłaty gotówkowe) oraz sposoby ich wykorzystania (wydatki
gotówkowe).
Jedną z najważniejszych decyzji, jakie musi podjąć przedsiębiorca wraz z rozpoczęciem
nowego roku podatkowego, jest wybór formy opodatkowania.
Do dyspozycji ma: zryczałtowane formy opodatkowania, do których należą karta
podatkowa i ryczałt od przychodów ewidencjonowanych oraz opodatkowanie na zasadach
ogólnych  w tym według skali podatkowej oraz 19% podatkiem liniowym.
Karta podatkowa jest zryczałtowaną, najprostszą formą opodatkowania. Przedsiębiorca
prowadzący działalność opodatkowaną w formie karty podatkowej, oprócz opłacania co
miesiąc podatku wynikającego z decyzji ustalającej jej wysokość, nie mają wobec fiskusa
żadnych innych obowiązków. Zobowiązany jest jednak do wydawania na żądanie klienta
rachunków i faktur stwierdzających sprzedaż wyrobu, towaru lub wykonania usługi oraz
przechowywania kopii tych rachunków i faktur w okresie pięciu lat podatkowych. Po
zakończeniu roku zobowiązany jest natomiast w terminie do 31 stycznia roku następnego,
do złożenia w urzędzie skarbowym rocznej deklaracji PIT  16A o wysokości składki na
ubezpieczenie zdrowotne, zapłaconej i odliczonej od karty podatkowej w poszczególnych
miesiÄ…cach.
Podobnie przedsiębiorcy korzystający z opodatkowania w formie ryczałtu od
przychodów ewidencjonowanych, są zobowiązani prowadzić ewidencję przychodów, wykaz
środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych i ewidencję wyposażenia.
W ciągu roku podatkowego comiesięcznym wpłatom ryczałtu nie towarzyszy składanie
deklaracji na podatek dochodowy, gdyż ryczałtowcy nie mają takiego obowiązku. Natomiast
po jego zakończeniu podatnik opłacający ryczałt ma obowiązek złożenia w urzędzie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
skarbowym zeznania o wysokości uzyskanego przychodu, wysokości dokonanych odliczeń
i należnego ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych (na druku PIT  28).
Przedsiębiorcy rozliczający się na zasadach ogólnych i 19% podatkiem liniowym, są
zobowiązani w ciągu roku wpłacać zaliczki na poczet podatku dochodowego, a po jego
zakończeniu dokonać ostatecznego rozliczenia w złożonym zeznaniu rocznym. Wybierając
zasady ogólne jako formę opodatkowania, musimy się liczyć z koniecznością prowadzenia
podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Podatkowa księga służy do ewidencjonowania
wszystkich zdarzeń gospodarczych zachodzących w działalności przedsiębiorcy. Księga jest
podstawową, ale nie jedyną ewidencją, do prowadzenia której są zobowiązani
przedsiębiorcy. Do pozostałych ewidencji należą: środki trwałe oraz wartości niematerialne
i prawne, karty przychodów pracowników, przebiegi pojazdów.
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki dokument nazywamy bilansem?
2. Jaki dokument nazywamy rachunkiem zysków i strat?
3. W jakim celu sporządzane jest sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych?
4. Jakie znasz formy opodatkowania przedsiębiorców?
5. Na czym polega opodatkowanie kartÄ… podatkowÄ…?
6. Na czym polega opodatkowanie w formie ryczałtowej?
7. Jakie są ogólne zasady opodatkowania przedsiębiorców?
8. Jakie informacje zawiera księga podatkowa przychodów i rozchodów?
9. Jakie znasz inne dokumenty ewidencyjne w przedsiębiorstwie poza księgą przychodów
i rozchodów?
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród dokumentów znajdujących się na stole, wybierz i opisz dokumenty finansowe
związane z prowadzeniem własnego przedsiębiorstwa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy dokumentów znajdujących się na stole w sali,
2) wybrać dokumenty finansowe związane z prowadzeniem własnego przedsiębiorstwa,
3) opisać w notatniku wybrane dokumenty finansowe,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumenty przedsiębiorstwa,
- notatnik,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca prowadzenia działalności gospodarczej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj nazwy podatków do form opodatkowania opisanych na załączonych
kartach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać nazwy podatków zapisanymi na kartkach samoprzylepnych,
2) przeczytać opisy form opodatkowania zapisane na kartach,
3) przyporządkować nazwy podatków do form opodatkowania,
4) przepisać ćwiczenie do notatnika,
5) zaprezentować efekty swojej pracy,
6) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartki samoprzylepne z zapisanymi nazwami podatków,
- karty z opisami form opodatkowania,
- notatnik,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca rodzajów podatków.
4.9.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wyjaśnić znaczenie i cel sporządzania bilansu?
2) wyjaśnić cel sporządzania sprawozdania finansowego przedsiębiorstwa,
jakim jest rachunek zysków i strat?
3) wyjaśnić, o czym informuje sprawozdanie z przepływu środków
pieniężnych?
4) wyjaśnić, jakie są formy opodatkowania?
5) określić formy opodatkowania?
6) scharakteryzować dokumenty finansowe związane z prowadzeniem
własnego przedsiębiorstwa?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
5. SPARWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 21 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego
wyboru.
5. Za każdą poprawną odpowiedz
możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania
podane są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedz
jest poprawna;
wybierz jÄ… i zaznacz znakiem X.
7. Staraj siÄ™ wyraz
nie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedz
, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedz
, którą uważasz za
poprawnÄ….
8. Test składa się z dwóch części. Część I zawiera zadania z poziomu podstawowego,
natomiast w części II są zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć
Ci trudności, gdyż są one na poziomie wyższym niż pozostałe (dotyczy to zadań
o numerach od18 do21).
9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
11. Po rozwiÄ…zaniu testu sprawdz
czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE
ODPOWIEDZI.
12. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Przedmiary robót wykonuje się w celu
a) sporzÄ…dzenia kosztorysu.
b) rozliczenia z pracodawcÄ….
c) sporzÄ…dzenia inwentaryzacji.
d) rozliczenia zarobków pracowników.
2. Skrót KNR oznacza
a) Katalog Norm Rzeczowych.
b) Katalog Naliczania Rzeczowego.
c) Katalog Nakładów Rzeczowych.
d) Katalog Normowych Rozliczeń.
3. Przedmiar robót wykonuje się
a) po zakończeniu robót, z natury.
b) w czasie trwania robót, z natury.
c) przed przystąpieniem do robót, z natury.
d) przed przystąpieniem do robót, na podstawie dokumentacji projektowej.
4. W obmiarze robót należy:
a) wyszczególnić materiały, podać zakres robót oraz ilość robót.
b) opisać zakres prac, obliczyć ilość robót i wyszczególnić sprzęt.
c) wyszczególnić ilość robót, obliczyć ilość robót, podać jednostki miary.
d) wyszczególnić czynności technologiczne robót, podać ilość robót i jednostki miary.
5. Jednostkowe nakłady pracy sprzętu określają
a) wydajność pracy sprzętu.
b) ilość jednostek pracy sprzętu w optymalnych warunkach.
c) czas pracy maszyny na dniówkę roboczą lub zadanie.
d) czas pracy określonych jednostek sprzętowych na wykonanie jednostki
produkcyjnej.
6. Kosztorys ofertowy sporzÄ…dza siÄ™
a) w celu rozliczenia inwestora z wykonawcÄ….
b) w celu określenia wielkości kosztu inwestycji.
c) u wykonawcy, celem złożenia oferty na wykonanie robót.
d) w celu złożenia oferty i przystąpienia inwestora do przetargu.
7. Zysk ustala siÄ™ metodÄ… wskaz
nikową w % do wartości:
a) robocizny i sprzętu.
b) robocizny, materiałów i sprzętu.
c) robocizny i sprzętu z kosztami pośrednimi.
d) robocizny i materiałów z kosztami zakupu.
8. Korzystając z KNR, można określić:
a) ceny robocizny, materiału i sprzętu.
b) bezpośrednie nakłady kosztów pośrednich.
c) bezpośrednie nakłady rzeczowe robocizny, materiału i sprzętu.
d) wartość robocizny, materiałów, sprzętu i transportu zewnętrznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
9. W kosztorysie najczęściej przedmiotem negocjacji ceny
a) są ceny materiałów.
b) jest wartość robocizny.
c) są wartość robocizny i ceny materiałów.
d) są koszty pośrednie, koszty zakupu i zysk.
10. KNJZMB służą do?
a) ustalenia normatywów na zużycie materiałów.
b) rozliczeń i kontroli zużytych materiałów.
c) obliczenia wartości zużytych materiałów.
d) przedmiarowania robót.
11. Według KNR na wykonanie deskowania stopni schodów jest potrzebne 0,069mł desek
grubości 25mm na 1mł betonu. Oblicz, ile desek grubości 25mm potrzeba na
wykonanie deskowania dla 10mł betonu?
a) 0,069mł.
b) 0,690mł.
c) 1,725mł.
d) 6,900mł.
12. Wskaż zużycie ziemi urodzajnej potrzebnej do przygotowania terenu o wymiarach 10 x
15m pod obsadzenia kwiatowe, przy zaÅ‚ożeniu, że norma ziemi na 100m² terenu przy
grubości warstwy 15cm wynosi 10,3mł.
a) 1,545mł.
b) 15,45mł.
c) 2,317mł.
d) 23,17mł.
13. Projekt budowlany składa się z:
a) dokumentacji technicznej i kosztorysu.
b) danych wyjściowych i przedmiaru robót.
c) części opisowej, części graficznej i kosztorysu.
d) koncepcji przestrzenno  programowej i wyceny robot.
14. Na podstawie tabeli 0403 ustal, ile roboczogodzin potrzeba na wykonanie 5000 m²
trawnika dywanowego siewem z nawożeniem w gruncie kategorii III.
NakÅ‚ady na 100m² trawników Tabela 0403
Jednostki miary,
Wyszczególnienie Wykonanie trawników dywanowych siewem
oznaczenia
Lp. Bez nawożenia Z nawożeniem
Symbole Rodzaje zawodów,
cyfrowe literowe
kategoria gruntu
eto materiałów i maszyn
i  ii iii i  ii iii
a b c d e 01 02 03 04
01 763 Ogrodnicy  grupa III 149 r  g 11,55 21,39 11,55 21,39
02 762 Ogrodnicy  grupa II 149 r  g   56,73 56,73
03 761 Ogrodnicy  grupa I 149 r  g 348,58 418,29 389,64 484,18
Razem: 149 r  g 360,13 439,68 457,92 562,30
20  Nasiona traw 033 kg 200 200 200 200
21 1420800 azofoska 034 T   0,500 0,500
70 39100 Ciągnik kołowy /1/ 148 m  g 6,00 9,00 6,00 9,00
glebogryzarka
71 13340 148 m  g 3,02 4,54 3,02 4,54
/bez ciÄ…gnika/
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
a) 219,84 r  g.
b) 281,15 r  g.
c) 2198,40 r  g.
d) 2811,50 r  g.
15. Oblicz całkowity koszt robocizny, wiedząc, że czas pracy ogrodnika wynosi 5godz
30min, a koszt roboczogodziny 10zł.
a) 50zł.
b) 53zł.
c) 55zł.
d) 58zł.
16. Bilansem nazywamy
a) sprawozdanie, które wskazuje na przyczyny zmian sytuacji finansowej
przedsiębiorstwa, dzięki przedstawieniu przepływu środków pieniężnych.
b) sprawozdanie niezbędne do konstrukcji różnorodnych wskaz
ników oceniających
sytuację finansową przedsiębiorstwa.
c) przedstawienie poszczególnych rodzajów przychodów uzyskiwanych przez
przedsiębiorstwo, a także wszystkich kosztów przez nie ponoszonych.
d) sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa, przedstawiające jego sytuację na
określony dzień, najczęściej na koniec roku.
17. Obmiary obliczania powierzchni robót pod obsadzania terenu wykonuje się w
a) cm.
b) mb.
c) m².
d) mł.
18. Do obliczenia kosztów bezpośrednich pracy sprzętu należy znać
a) tabele KNJZMB i cenę najmu sprzętu.
b) tabele KNR oraz koszty pracy sprzętu.
c) ilości robót, normy pracy maszyn i cenę maszynogodziny.
d) koszty obsługi i naprawy, koszty ogólne i zużycia paliwa.
19. Kosztorys ślepy zawiera:
a) opis robót, przedmiar i podstawy do ustalania nakładów rzeczowych.
b) opis robót, nakłady robocizny, materiałów i sprzętu z kosztami ogólnymi i zyskiem.
c) zestawienie nakładów rzeczowych, robocizny, materiałów, pracy sprzętu z wyceną.
d) zestawienie nakładów rzeczowych, robocizny, materiałów, pracy sprzętu bez
wyceny.
20. Oblicz wartość kosztorysowÄ… robót polegajÄ…cych na wykonaniu 120m² warstwy
wyrównawczej o grubości 20cm pod rabaty kwiatowe wiedząc, że cena jednostkowa
wykonania 100m² takiej warstwy o gruboÅ›ci 10cm wynosi 405zÅ‚, a dodatek z tytuÅ‚u
zmiany o 10cm jej grubości 80zł.
a) 486zł.
b) 566zł.
c) 582zł.
d) 646zł.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
21. Zgodnie z obmiarem robót, do wykonania ściany murka z betonu o wysokości 0,7m
i długości 3m w deskowaniu, należy przygotować deski grubości 25mm. Oblicz, ile mł
desek należy przygotować do wykonania deskowania jednej ściany?
a) 0,0525mł.
b) 0,525mł.
c) 5,25mł.
d) 52,5mł.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Kosztorysowanie robót
Zgodnie z instrukcją zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
6. LITERATURA
1. Adamiec T.: Prawne podstawy działalności w budownictwie. WSiP, Warszawa 1998
2. Bartosiewicz A.: Urządzanie terenów zieleni. WSiP, Warszawa 1998
3. Kowalczyk Z., Loska F., Czarkowski M.: Kosztorysowanie w budownictwie. WSiP,
Warszawa 1995
4. Panas J.(red): Poradnik majstra budowlanego. ARKADY, Warszawa 2005
5. Katalogi Nakładów Rzeczowych, wydawane przez Ministerstwo Gospodarki,
Przemysłu i Budownictwa
6. Ustawa Prawo budowlane
7. Czasopisma:  Materiały budowlane ,  Murator ,  Sekocenbud
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44