Rdzeń kręgowy (medulla spinalis, spinal cord)
Kończy się na wysokości L2 stożkiem rdzeniowym, który przechodzi w nić końcową (filium
terminale). Nić końcowa nie jest zaliczana do układu nerwowego, nie zawiera włókien nerwowych,
tylko oponę miękką; przyczepia się do S2.
Rdzeń kręgowy kończy się u noworodków i płodów na innej wysokości niż u dorosłych, występuje
rzekome wstępowanie rdzenia kręgowego: wraz z rozwojem dziecka rdzeń się unosi ku górze.
Obie struktury rosną, ale kość rośnie szybciej niż włókna nerwowe kręgosłup rośnie szybciej,
rdzeń wolniej.
W części dolnej nici są wyciągnięte ku dołowi i powstają nici tworzące ogon koński - wydłużone
korzenie rdzeniowe w części dolnej w okolicy stożka rdzeniowego (conus medullaris).
Punkcja kanału kręgowego nie można wykonywać w wyższej części kręgosłupa, gdzie znajduje
się stożek i powyżej, ponieważ igła musiałaby trafiać w tkankę nerwową powodując jej
uszkodzenie; można wykonywać poniżej stożka rdzeniowego w ogonie końskim, ponieważ włókna
sÄ… luz
no zawieszone w płynie mózgowo-rdzeniowym, igła przechodzi nie powodując uszkodzeń.
Półkula mózgu:
Bieguny:
 czołowy
 potyliczny
 skroniowy
Brzegi:
 górny
 dolny
 przyśrodkowy
Powierzchnieÿ
 górno-boczna (wypukła)
 przyśrodkowa
 dolna
Płaszcz: największa cześć to kora mózgowa ułożona w charakterystyczny sposób. Jest nierówna,
posiada bruzdy (sulcus, sulci) i części uwypuklone, czyli zakręty (gyrus, gyri).
Pofałdowanie było rozwojowo korzystne.
1) pierwsza hipoteza: zwiększa powierzchnię kory mózgowej nie zwiększając objętości
czaszki.
2) inna hipoteza: polepsza to chłodzenie, przemiany metaboliczne są intensywne, powstaje
ciepło, które tak jak w grzejniku może być wydajniej oddawane naczyniom; zapobiega
przegrzaniu głowy.
Brudy i zakręty:
Pierwszorzędowe są takie same.
Drugorzędowe są podobne
Trzeciorzędowe są charakterystyką każdego osobnika.
Uwarunkowanie rozwojowe: bruzdy pierwszorzędowe pojawiają się jako pierwsze, potem II i III
rzędowe.
Bruzdy pierwszorzędowe są 2:
 bruzda środkowa (central sulcus)  Rolanda  dzieli poprzecznie korę mózgu na część
przedniÄ… i tylnÄ…
 bruzda boczna (lateral sulcus), biegnie podłużnie na powierzchni wypukłej mózgu.
Kora ma podział na płaty
 płat czołowy (frontal lobe) z przodu od bruzdy środkowej
 płat ciemieniowy (parietal lobe) do tyłu od bruzdy środkowej
 płat skroniowy (temporal lobe)
 płat potyliczny (occipital lobe) z tyłu
Dwa dodatkowe płaty
 płat przybrzeżny (limbic lobe), w formie podkowy otacza ciało modzelowate i wzgórze
 wyspa (insula) stanowiąca wgłębienie w dnie bruzdy bocznej.
Linia umowna oddziela płat potyliczny, normalnie nie występuje żadna konkretna bruzda dzieląca
części, na powierzchni płata potylicznego występują głównie nieregularne III rzędowe bruzdy.
Prowadzi się umowną linię przez wcięcie przedpotyliczne (preoccipital notch) oraz zakończenie
bruzdy ciemieniowo-potylicznej na powierzchni przyśrodkowej mózgu.
Zakręty długie i krótkie.
Hipokamp i węchomózgowie.
Hipokamp tworzy razem z resztą płat przybrzeżny, widać zakręt obręczy, który ku dołowi
przechodzi w zakręt hipokampa.
Węchomózgowie (Rhinencephalon)
Składają się na nie dwie części:
 Część obwodowa
 Część ośrodkowa (płat przybrzeżny i ośrodkowy w niektórych nazwach).
W węchomózgowiu występują opuszka, prążki węchowe boczny i przyśrodkowy.
Struktura płatów
W płacie czołowym jest bruzda przedśrodkowa, która razem z środkową ogranicza zakręt
środkowy. W części przedniej znajduje się bruzda czołowa górna i dolna.
Pomiędzy z nimi są trzy zakręty czołowe: do góry od bruzdy czołowej górnej zakręt czołowy
górny (superior frontal gyrus), między górną a dolną zakręt czołowy środkowy (medial frontal
gyrus), poniżej bruzdy czołowej dolnej zakręt czołowy dolny (inferior frontal gyrus).
Płat ciemieniowy. Bruzda zaśrodkowa (postcentral sulcus) odgranicza zakręt zaśrodkowy. W
części tylnej jest bruzda śródciemieniowa, która wyznacza płacik ciemieniowy górny i dolny
powyżej i poniżej odpowiednich bruzd.
Płat skroniowy. Bruzda skroniowa górna i dolna (superior and inferior temporal sulcus) wyznacza
następujące zakręty: nad bruzdą skroniową górną zakręt skroniowy górny, między górną a dolną
bruzdą zakręt skroniowy środkowy, poniżej bruzdy skroniowej dolnej zakręt skroniowy dolny
(inferior temporal gyrus).
W obrębie zakończenia bruzdy bocznej zawija się wokół niej część kory  zakręt nadbrzeżny
(supramarginal gyrus), przy zakończeniu bruzdy skroniowej górnej zawija się zakręt kątowy
(angular gyrus).
Zakręt czołowy dolny: związany z budową bruzdy bocznej.
Bruzda boczna jest krótka, oddaje gałąz
przednią, wstępującą i tylną.
Zakręt nadbrzeżny zawija się naprawdę wokół gałęzi tylnej bruzdy bocznej.
Gałąz
przednia i wstępująca dzieli zakręt czołowy dolny na trzy inne części. Do przodu są zakręty
oczodołowe. Pomiędzy gałęzią przednią a wstępująca jest część trójkątna, to, co jest do tyłu od
gałęzi wstępującej jest częścią wieczkową (opercular part).
Znaczenie czynnościowe i praktyczne. W niektórych z nich znajdują się ośrodki korowe
zawiadujące określonymi czynnościami.
Pozostaje jeszcze powierzchnia przyśrodkowa, gdzie jest zakręt obręczy (cingular gyrus) między
ciałem modzelowatym a bruzdą obręczy kończącą się gałęzią brzeżną bruzdy obręczy.
Gałęzie ograniczają płacik okołośrodkowy (paracentral lobule), tę część kory, gdzie jest
zakończenie bruzdy środkowej, zakrętu przed i zaśrodkowego przechodzących na powierzchnię
przyśrodkową półkuli mózgu.
Przed bruzdą ciemieniowo-potyliczną jest część kory, którą nazywamy przedklinkiem
(precuneus). Pomiędzy bruzdą ciemieniowo-potyliczną a bruzdą ostrogową (calcarine sulcus),
jest klinowata część mózgu zwana klinkiem (cuneus).
Bruzdy na powierzchni dolnej półkuli mózgu. Bruzda poboczna w kształcie litery S oddziela
zakręt potyliczno-skroniowy przyśrodkowy od bocznego (medial and lateral temporoccipital
gyrus). Zakręt potyliczno-skroniowy przyśrodkowy (medial temporooccipital gyrus) przedłuża
się w zakręt hipokampa.
Część obwodowa węchomózgowia:
 opuszka węchowa, kończą się tu nitki węchowe tworzące nerw węchowy
 pasmo węchowe (olfactory tract),
 trójkąt węchowy, koniec drogi.
Ograniczony prążkiem węchowym bocznym i przyśrodkowym.
Prążek węchowy przyśrodkowy przechodzi na stronę przeciwległą i kończy się w następnej części
mózgowia obwodowego w istocie dziurkowanej przedniej (anterior perforate substance).
Prążek węchowy boczny idzie do płata węchowego bocznego, kończy się w obrębie ciała
migdałowatego.
Węchomózgowie to najstarsza część kory mózgowej.
Część ośrodkowa węchomózgowia:
 zakręt obręczy
 zakręt hipokampa
 zakręt zębaty
 zakręt tasiemeczkowy
 nawleczka szara
Nawleczka szara to cienka błona pokrywająca ciało modzelowate, ma faktycznie bardziej szary
kolor niż ciało.
Ku tyłowi od sklepienia zakręt obręczy przechodzi w zakręt hipokampa.
Zakręt tasiemeczkowy i zakręt zębaty są małe, średnicy grubszego sznurka.
Węchomózgowie wchodzi w skład układu brzeżnego.
Układ brzeżny:
Układ brzeżny zawiera takie struktury, które mogą koordynować, które stoją na pograniczu układu
somatycznego i autonomicznego. Struktury mogą czynnościowo współdziałać.
Inna rola to to, że odgrywa rolę w powstawaniu stanów emocjonalnych, daje napęd do podjęcia
działania; zaburzenia nastroju mają często początek w układzie brzeżnym i jego zaburzeniach. Daje
wolę i napęd do działania.
Zaliczamy do niego:
 węchomózgowie
 wyspÄ™
 ciało migdałowate
 przegrodÄ™ przez
roczystÄ… (obie blaszki)
 sklepienie
Ośrodki korowe czuciowe i ruchowe
Niektóre z części kory są najważniejsze, jeśli chodzi o czynności ruchowe i zmysł czucia. Znajdują
się ośrodki korowe ruchowe i czuciowe.
Ośrodki korowe ruchowe somatyczne, zależne od woli, są głównie w zakręcie
przedśrodkowym.
Ułożone są tak, że na powierzchni przyśrodkowej, w obrębie płacika, najniżej są stopy, wyżej
golenie, przy brzegu górnym kolana, następnie ośrodki dla uda i tułowia, następnie dla kończyny
górnej i na powierzchni wypukłej ku dołowi ku gałęzi tylnej bruzdy bocznej są ośrodki ruchowe dla
głowy, dla mięśni znajdujących się w głowie; dużą reprezentację mają mięśnie języka i krtani ze
względu na mowę. Wcześniej dużą reprezentację posiadają też mięśnie ręki, gdyż odpowiadają za
pisanie i czynności manualne.
Precyzyjne ruchy (mięśnie ręki, palców, krtani, języka) zajmują na swoje ośrodki duże
powierzchnie.
Człowieczek ruchowy (homunculus motorius) pokazuje rozmieszczenie ośrodków na powierzchni.
Do przodu od ośrodków somatycznych ruchowych, w tylnej część płata czołowego, ale nadal do
przodu od zakrętu przyśrodkowego są korowe ośrodki układu pozapiramidowego.
Korowe ośrodki układu pozapiramidowego:
 część tylna zakrętu czołowego górnego  ośrodki odpowiedzialne za złożone ruchy
tułowia. Taniec, gra w tenisa
 część tylna zakrętu czołowego środkowego  koordynacja ruchów głowy i gałek ocznych.
Śledzenie obiektu bez ruchów głowy, albo jak na meczu tenisa obu naraz tak, by ostro
widzieć poruszający się obiekt.
 część tylna zakrętu czołowego dolnego  ośrodek korowy mowy, czyli Brocka. W części
wieczkowej, pomiędzy gałęzią wstępującą bruzdy bocznej oraz bruzdą przedśrodkową. Jeśli
ta część kory zostanie zniszczona, człowiek nie będzie mógł mówić. Będzie słyszał
mówione wyrazy, będzie mógł rozumieć, czytać, będzie wiedział, co chce powiedzieć, ale
nie będzie mógł wydać mowy artykułowanej. Podobnie jak u niektórych zwierząt: mają
podobną w swojej budowie krtań do człowieka, ale brak ośrodka Brocka uniemożliwia im
mowÄ™.
Zakręt nadbrzeżny  czuciowy ośrodek mowy, tzw. ośrodek Wernickego. Inaczej ośrodek
słuchowy mowy, przy jego uszkodzeniu człowiek nie może rozpoznać mowy, tej, którą słyszymy.
Będzie mógł mówić, czytać, pisać, ale nie zrozumie mowy słyszanej.
Zakręt kątowy  ośrodek pamięci znaków pisarskich, jego uszkodzenie daje trudności z
czytaniem i rozumieniem pisma, częściowo jest odpowiedzialny za zespół Gerstmanna. Zespół
Gerstmanna to brak rozumienia pisma.
W środkowej i tylnej części zakrętu czołowego górnego znajduje się ośrodek pamięci pisania
znaków pisarskich, jego uszkodzenie współwystępuje w zespole Gerstmanna.
Zespół Gerstmanna
 trudności z odróżnianiem lewej i prawej strony ciała
 niemożność rozpoznania i nazwania palców u rąk
 niemożność pisania i przepisywania
 dyskalkulia  trudności z liczeniem.
Ośrodek korowy słuchu:
Obręb zakrętu skroniowego górnego, w części środkowej, gdzie występują tzw. zakręty
poprzeczne Heschla. Mniejsze bruzdy w obrębie zakrętu skroniowego górnego oddzielają zakręty
poprzeczne Heschla i tu jest ośrodek korowy słuchu.
Ośrodek korowy wzroku:
W płacie potylicznym, na powierzchni przyśrodkowej płata potylicznego w okolicy bruzdy
ostrogowej (calcarine sulcus).
Pola Brodmanna:
Kilkadziesiąt pól w obrębie kory mózgowej. Do 49 pól. Niektóre odpowiadają konkretnym
czynnościom.
Ośrodek korowy ruchowy somatyczny obejmujący zakręt przedśrodkowy po podziale na pola
Brodmanna ma numer 4.
W dolnej części zakrętu czołowego dolnego, przy początku części wieczkowej wchodzi pole
numer 6 i 44. Pole 44 to pole Brocka, zawierające ośrodek ruchowy mowy.
Ośrodki słuchowe mają numer 41, 42.
Ośrodek wzrokowy ma pole numer 17.
Ośrodki czuciowe w zakręcie zaśrodkowym to pola 1, 2, 3.
Ośrodki ruchowe mają numer 4.
Budowa histologiczna pól ruchowych:
Kora mózgowa jest zbudowana z istoty szarej, z ciał komórek nerwowych.
Podział ośrodków na dowodzenie poszczególnymi częściami ciała pokazuje homunkuls motorius.
Ciała komórek nerwowych są w istocie szarej. Oddają aksony tworzące środek półowalny
(centrum semiovale), aksony tworzą drogi nerwowe, które będą zstępować ku dołowi, zmierzając
do efektorów.
Przebieg włókien ruchowych
Efektory są na końcu drogi ruchowej.
Włókna z części dotyczącej tułowia i kończyn idą ku rdzeniowi, bo są zaopatrywane przez nerwy
rdzeniowe, gdzie muszą przełączyć się na następną komórkę nerwową.
Aksony z części dolnej muszą dotrzeć do mięśni twarzy i szyi, krtani, języka. Aksony mogą
początkowo przebiegać razem, ale póz
niej nie mogą razem wejść do rdzenia kręgowego, muszą iść
do mięśni twarzy i szyi; twarz jest zaopatrywana przez nerwy czaszkowe, zatem nerwy idą do pnia
mózgu, gdzie są jądra początkowe nerwów ruchowych czaszkowych, tam przełączają się na
następny neuron.
Włókna z człowieczka ruchowego podążają do rdzenia kręgowego, do rdzenia przedłużonego, do
piramid, które są siedzibą aksonów dróg ruchowych somatycznych.
Występuje skrzyżowanie piramid, poprzeczne włókna widoczne gołym okiem, część włókien
biegnie na część przeciwległą, wytwarzając drogę korowo-rdzeniową boczną. Część włókien nie
krzyżuje, biegnie po tej samej stronie, tworząc drogę korowo-rdzeniową przednią. Większość
włókien  aż 85% się jednak krzyżuje, tylko 10-15% się nie krzyżuje i biegnie po tej samej stronie
ciała.
Budowa ta ma duże znaczenie praktyczne. Przy uszkodzeniu połowy rdzenia, w zależności od
wysokości uszkodzenia jest możliwość, że część włókien biegnie po stronie przeciwległej i
umożliwia to rehabilitację.
Włókna muszą dotrzeć do określonego poziomu rdzenia kręgowego, gdzie przełączą się na drugi
neuron, którego akson dotrze bezpośrednio do mięśnia poprzecznie prążkowanego. Miejscem, w
którym następuje przełączenie neuronu pierwszego na drugi z ciałem komórkowym to róg przedni
w rdzeniu kręgowym.
Wyróżniamy neuron górny rozpoczynający się w korze mózgowej na odpowiednim poziomie i
kończący na odpowiednim poziomie neuromera. Neuron dolny rozpoczyna się od rogu dolnego i
kończy w obrębie efektora.
Jest to jednak mianownictwo angielskie. Po polsku mówimy neuron ośrodkowy i neuron
obwodowy. Prostszym podziałem jest zdecydowanie podział angielski na neuron górny i dolny.
Neuron górny biegnąc ku dołowi musi przebiegać przez określone struktury:
 przez torebkę wewnętrzną,
 niżej w śródmózgowiu przez odnogi mózgu,
 w obrębie mostu przez część brzuszną mostu,
 dalej do piramid do części brzusznej rdzenia przedłużonego.
Neuron dolny idzie do jÄ…dra ruchowego w rogu przednim, do efektora. Neuron obwodowy idzie
korzeniem przednim nerwu rdzeniowego.
Ośrodki czuciowe
Zawiera je zakręt zaśrodkowy, co widać w formie człowieczka czuciowego. Podobne jak
ruchowego, zaczynamy od stopy, potem jest goleń, kolano, tułów, kończyna górna, twarz i głowa z
językiem i zębami.
Najniżej w tylnej części zakrętu zaśrodkowego jest reprezentacja narządów płciowych
zewnętrznych. Dobrze reprezentowana jest też stopa, ręka, twarz, język, zęby.
Przebieg jest z obwodu, włókna przebiegają do ciał komórek nerwowych tworzących zwoje
obwodowe, czyli zwój rdzeniowy, stąd wypustki podążają do rdzenia kręgowego, skąd kierunek
jest do góry, do kory mózgu, przez torebkę wewnętrzną i ośrodek półowalny