3. Gospodarka.
3.1. Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczej.
Rosja dotkliwie odczuwa negatywne konsekwencje światowego kryzysu gospodarczego.
Szczególny wpływa na rosyjska gospodarkę ma ponad dwukrotny spadek światowych cen
surowców energetycznych, które stanowią ok. 65% rosyjskiego eksportu. Tak np. średnia cena ropy
Urals w I półroczu 2009 r. wyniosła 50,8 USD i była o 51,8% ni\
sza ni\
w I półroczu 2008 r. Wg
szacunków, w okresie styczeń-czerwiec br. PKB kraju spadł o 10,1%. Kontynuacja, a nawet
nasilenie negatywnych tendencji gospodarczych związane jest z silnym spadkiem aktywności
inwestycyjnej, przy jednoczesnym spadku popytu konsumpcyjnego, spowodowanym
ograniczeniem wydatków przez gospodarstwa domowe. Aktualne prognozy spadku PKB w skali
całego 2009 r. oscylują w granicach 6,5% (wg MFW)  8,5% (wg rządu FR). Produkcja
przemysłowa w I poł. br. zanotowała spadek o 14,8%. Jednocześnie jednak w czerwcu i lipcu br.
wystąpiło zatrzymanie tempa spadku produkcji przemysłowej w skali rocznej (czerwiec  12,1%,
lipiec  10,8%) oraz nieznaczny jej wzrost w ujęciu miesiąc do miesiąca, co jest postrzegane, przez
niektórych ekonomistów, jako objaw pewnej stabilizacji sytuacji gospodarczej w kraju. Spadek
inwestycji w kapitał podstawowy w I poł. 2009 r. wyniósł 18,2%. Znaczący spadek produkcji
przemysłowej i poziomu inwestycji jest po części wynikiem słabości systemu bankowego oraz
radykalnego ograniczenia przez banki komercyjne akcji kredytowej. Złe kredyty stanowią 10,1%
kredytów udzielonych osobom fizycznym oraz 8,3% firmom. Wg wstępnej prognozy na 2010 r.
mogą one osiągnąć poziom 18% (tj. więcej ni\
w kryzysie 1998 r., kiedy było 17,4%) całkowitego
portfela kredytowego.
Eksport i wydobycie ropy naftowej w Rosji w I półroczu 2009 r. ukształtowało się na
poziomie zbli\
onym do wskaz
ników w analogicznym okresie roku ubiegłego. Oficjalnie
prognozuje się, i\
cena ropy naftowej Urals w II poł. 2009 r. wyniesie 50-55 USD/bar. (średnia cena
w 2008 r.  95 USD/bar.). Wydobycie gazu ziemnego w FR w I półroczu 2009 r. wyniosło 274,275
mld m3. i było ni\
sze o 20,3% od produkcji zarejestrowanej w analogicznym okresie 2008 r.
Eksport gazu ziemnego do krajów tzw. dalekiej zagranicy obni\
ył się o 32% do poziomu 60,4 mld
m3. Wg oficjalnych prognoz Gazprom wyeksportuje w tym roku o 10,5% gazu mniej ni\
w ub. r.
W ciągu pierwszego półrocza 2009 r. nastąpiło spowolnienie tempa inflacji, której wzrost
od początku roku wyniósł 7,4% (w analogicznym okresie 2008 r. inflacja wyniosła 8,7%).
Wzrost bezrobocia, który rozpoczął się pod koniec 2008 r. został zahamowany w II
kwartale br. W lutym br. zanotowano najwy\
szy od 5 lat poziom bezrobocia, stosunek liczby
bezrobotnych do ogółu aktywnej zawodowo ludności wyniósł wówczas 9,5%, zaś na koniec
czerwca wyniósł 8,3% (6,3 mln ludzi). Nale\
y jednak pamiętać, \
e wpływ na poziom bezrobocia
ma obecnie czynnik sezonowy. Ze względu na bardzo niską mobilność zarobkową społeczeństwa
oraz odziedziczoną po czasach radzieckich sieć monokulturowych miast przemysłowych problem
bezrobocia jest niezwykle ostro odczuwalny na poziomie regionalnym. W 2009 r. problemy
finansowe koncernów regionalnych lub niekorzystne zmiany w poszczególnych sektorach
gospodarki (AwtoWAZ, przedsiębiorstwa cię\
kiej chemii w Pikalewo, handel importowanymi
samochodami na Dalekim Wschodzie) skutkowały wzrostem niepokojów społecznych i szeregiem
wystąpień pracowniczych.
W I poł. 2009 r. obroty handlu zagranicznego FR zmniejszyły się o 45,4% w stosunku do I
poł. 2008 r. i wyniosły 196,3 mld USD. Wartość eksportu w omawianym okresie osiągnęła 124,6
mld USD, co oznaczało jej spadek o 46,9%. Sytuacja ta była w głównej mierze wynikiem spadku
cen surowców na światowych rynkach (surowce paliwowo-energetyczne stanowią ok. 65%
eksportu Rosji). Średnie ceny towarów eksportowych w pierwszym półroczu 2009 r. w porównaniu
z tym samym okresem 2008 r. spadły o 41,4%, podczas gdy spadek ilościowy eksportu był znacznie
ni\
szy i wyniósł 11,3%. Równocześnie dynamika spadku importu we wspomnianym okresie była
ni\
sza od spadku eksportu i wyniosła 42,2%, w rezultacie czego wartość importu za pierwsze
półrocze 2009 r. wyniosła 71,1 mld USD. W odró\
nieniu od eksportu, spadek importu był
1
wywołany przede wszystkim zmianami ilościowymi (spadek o 43,7%), gdy\
spadek cen był
niewielki i wyniósł 3,3%. Wpływ na to w sposób znaczący miała dewaluacja rubla, wprowadzenie
przez władze FR ceł zaporowych na wybrane kategorie towarów (samochody osobowe, sprzęt
rolniczy) oraz spadek popytu na dobra inwestycyjne związany z trudną sytuacją finansową tut.
przedsiębiorstw. Największy spadek importu odnotowano w kategorii maszyny i urządzenia oraz
sprzęt transportowy (53,5%). Udział w imporcie tego typu towarów zmniejszył się w omawianym
okresie o 10,2%. Mimo spadku importu artykułów spo\
ywczych (15,9%) ich udział wzrósł o 5,4%.
Saldo bilansu handlu zagranicznego pozostało dodatnie i wyniosło 52,9 mld USD. Nadwy\
ka ta
jest jednak niemal dwukrotnie ni\
sza ni\
notowana w tym samym okresie roku poprzedniego (109,9
mld USD).
Najbardziej na kryzysie ucierpiał bud\
et Rosji. Po nadwy\
ce bud\
etowej 5,9% PKB w 2007
r. i 4% PKB w 2008 r. bud\
et federalny zanotuje w 2009 r. wysoki deficyt. Po kilkukrotnych
obni\
ających korektach przewiduje się obecnie, i\
deficyt bud\
etowy osiągnie w 2009 r. ok. 10%
PKB. Wysokość deficytu uwzględnia zmniejszone wpływy z tytułu ceł i podatków oraz zapowiedz

utrzymania wydatków na cele socjalne na poziomie zało\
onym w 2008 r. Jednocześnie jednak
nale\
y przypuszczać, \
e mogą zostać obcięte wydatki na niektóre kosztowne inwestycje
infrastrukturalne czy reformy systemowe. Powiększająca się nierównowaga bilansowa dochodów i
wydatków bud\
etowych spowodowała znaczące zmniejszenie się federalnych funduszy
rezerwowych. W lutym 2008 r. Fundusz Stabilizacyjny FR został podzielony na Fundusz
Rezerwowy (rezerwa na pokrycie bie\
ących wydatków bud\
etowych) oraz Fundusz Dobrobytu
Narodowego (kumulacja środków na potrzeby systemu emerytalnego). Wielkość zgromadzonych
środków na obu funduszach od początku roku do 1 sierpnia br. zmniejszyła się z 225 mld USD do
178,6 mld USD. Wg szacunków, przy utrzymaniu się zjawisk kryzysowych w gospodarce
rosyjskiej oraz przy zało\
eniu obecnych cen na ropę i gaz, środki zgromadzone w Funduszu
Rezerwowym i Funduszu Dobrobytu Narodowego zostaną praktycznie wyczerpane do 2012 r. Rząd
rosyjski rozwa\
a obecnie mo\
liwość pozyskania równie\
środków na rynku międzynarodowym i
wewnętrznym (MFW, emisja obligacji państwowych).
W okresie styczeń-czerwiec 2009 r. spadek poziomu rezerw walutowych wyniósł 25,1 mld
USD. Wg danych na 1 sierpnia br. rezerwy walutowe Rosji wyniosły 402 mld USD. Znaczące
zahamowanie tempa spadku rezerw, w porównaniu do II poł. 2008 r., było związane przede
wszystkim ze wzrostem cen ropy naftowej w II kwartale br.
Wg danych Banku Centralnego Rosji, kurs rubla w I poł. 2009 r. obni\
ył się o 10,7% w
stosunku do dolara, oraz o 14,5% w stosunku do euro. W przedziale rocznym sierpień 2008 
sierpień 2009 nastąpił 25% spadek siły nabywczej rubla do dolara.
Zgodnie z danymi Federalnej Słu\
by Statystyki Państwowej Federacji Rosyjskiej
(ROSSTAT) w I poł. 2009 r. napłynęło do Rosji ok. 32,2 mld USD (z czego w I kw. 12,0 a w II kw.
20,2 mld USD) inwestycji zagranicznych, tj. o 30,9% mniej ni\
w I poł. 2008 r. Tendencja spadku
inwestycji zagranicznych w Rosji jest kontynuowana, od 2008 r. W okresie styczeń-czerwiec 2009
r. największy spadek w strukturze zagranicznych inwestycji dotyczył inwestycji bezpośrednich
(BIZ), które wyniosły 6,09 mld USD, tj. o 45% mniej ni\
w I poł. 2008 r. Spośród inwestycji
bezpośrednich spadły najbardziej wpłaty do kapitału o ok. 56,9% (w I kw. br. spadek wyniósł
50,9%). Powy\
sze dane wskazują na dalsze pogłębienie się trendu spadku BIZ w Rosji w II
kwartale br., w stosunku do I kw. br., kiedy to spadek wyniósł 43%. Udział BIZ w ogólnej liczbie
inwestycji zagranicznych w Rosji spadł z poziomu 23,8% w I poł.2008 r. do 18,9% w I poł. br.
Wartość inwestycji zagranicznych w rachunku skumulowanym, na dzień 1 lipca br.
wyniosła 242,4 mld USD, tj. 0,1% więcej ni\
w analogicznym okresie 2008 r. Największy udział w
inwestycjach w rachunku skumulowanym mają inwestycje pozostałe (kredyty zwrotne), 56,0% (tj.
135,7 mld USD) wobec 48,7% po I poł. 2008 r. Udział inwestycji bezpośrednich wyniósł 39,2% tj.
95,0 mld USD, inwestycji portfelowych 4,7%, tj. 11,6 mld USD. Największymi inwestorami w
Rosji niezmiennie na przestrzeni ostatnich kilku lat są: Holandia (18,6%), Cypr (16,6%),
Luksemburg (15,1%), Wielka Brytania (10,1%), Niemcy (6,7%), Irlandia (3,8%), Francja (41%),
USA (3,3%), Wyspy Dziewicze (2,8%). W I poł. br. udział ww. państw w inwestycjach w rachunku
2
skumulowanym wyniósł 83,6% oraz około 31,3% w skumulowanych inwestycjach bezpośrednich.
Wielkość inwestycji zagranicznych zakończonych (zaniechanych) w I poł. 2009 r. w Rosji wyniosła
31,8 mld USD, tj. 7,1% mniej ni\
w analogicznym okresie 2008 r.
W okresie styczeń-czerwiec br. całkowite dochody skonsolidowanych bud\
etów
regionalnych spadły w porównaniu do analogicznego okresu ub. r. o 15%. Największe straty, o
ponad 40% poniosły bud\
ety regionów, w których główny dochód pochodził z tytułu podatków
dochodowych od przedsiębiorstw, (głównie w sektorze energetycznym  Obwód Czelabiński,
Kiemerowski, Lipecki, Tiumeński i Archangielski). Pomoc finansową dla regionów z bud\
etu
federalnego nale\
y postrzegać jako chęć przerzucenia przez rząd odpowiedzialności za walkę z
kryzysem gospodarczym z centrum na regiony. Działania te odzwierciedlają linię polityczną rządu,
realizowaną w środkach masowego przekazu, aby winą za trudną sytuację gospodarczą w regionach
obarczać bezpośrednio  nieudolne władze terytorialne. Wobec spodziewanego w tym roku 10%
deficytu bud\
etu federalnego, władze centralne zapowiadają w przyszłym roku redukcję kosztów i
ograniczenie pomocy finansowej dla regionów w postaci transferów międzybud\
etowych (ogólnie
w 2010 r. rząd obiecał przeznaczyć na pomoc regionom 1,015 bln RUB podczas gdy w 2009 r. było
to 1,182 bln RUB). Nowością będzie tak\
e zamiana części bezpośrednich dotacji na
niskooprocentowane kredyty wydawane na okres 3 lat (w rozmiarze 1/4 stawki refinansowania
Banku Centralnego FR). Od 2010 r. całość dochodów z podatków za wydobycie surowców
naturalnych będzie wpływała do bud\
etu federalnego (do tej pory 5% trafiało do bud\
etów
regionalnych). W celu kompensacji spadku dochodów własnych władze regionalne zapowiedziały
podwy\
szenie niektórych podatków, w tym m.in. podwy\
szenie akcyzy na alkohol.
3.2. Tabela głównych wskaz
ników makroekonomicznych.
Wyszczególnienie 2007 2008 I poł.
2009
PKB wartość globalna (mld USD) 1295,0 1675 538
PKB wartość na jednego mieszkańca (USD):
- według kursów rynkowych 9120 11796 --
- według parytetu siły nabywczej 13620 -- --
Tempo wzrostu/spadku PKB (w %) +8,1 +5,6 -10,1
Relacja deficytu/nadwy\
ki finansów publicznych do PKB (w %) +5,4 +4,0 -5,1
Relacja całkowitego długu publicznego do PKB (w %) 7,26 6,3 --
Stopa inflacji (indeks cen konsumpcyjnych CPI) 11,9 13,3 7,4
Stopa bezrobocia (w %)* 6,1 7,7 8,3
Wartość obrotów handlu zagranicznego (mld USD) ** 577,9 763,8 207,7
Wartość eksportu (mld USD) ** 354,5 471,8 125,5
Wartość importu (mld USD) ** 223,5 292,0 82,2
Relacja deficytu/nadwy\
ki na rachunku obrotów bie\
ących
+5,9 +5,9 --
bilansu płatniczego do PKB (w %)
Wartość rocznego napływu zagranicznych inwestycji --
27,8 27,0
bezpośrednich (mld USD)
Wartość rocznego odpływu zagranicznych inwestycji --
57 68
bezpośrednich (mld USD) ***
Skumulowana wartość zagranicznych inwestycji bezpośrednich
103,1 122,3 95
w kraju urzędowania (inward) (mld USD)
Skumulowana wartość zagranicznych inwestycji bezpośrednich
13,9 32,1 --
kraju urzędowania za granicą (outward) (mld USD)
*
na koniec okresu
**
wg danych statystyki bankowej
***
dotyczy ogółu inwestycji, a nie tylko bezpośrednich
3
3.3. Uczestnictwo w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze
ekonomicznym.
Rosja zło\
yła formalny wniosek o członkowstwo w GATT (WTO) w 1993 r. Od 1995 r.
trwały negocjacje akcesyjne Rosji do WTO. Władze rosyjskie przedstawiały członkowstwo w tej
organizacji jako jeden z priorytetowych celów słu\
ący integracji Rosji z gospodarką światową,
podkreślając do niedawna mo\
liwość przyłączenia się Rosji do WTO do końca 2009 r.
Jednocześnie jednak premier W. Putin 9 czerwca 2009 r. ogłosił, \
e Rosja wstrzymuje swoje
negocjacje akcesyjne oraz \
e wraz z Kazachstanem i Białorusią będzie ubiegać się o przyjęcie do
WTO wszystkich trzech państw jako wspólnego obszaru celnego. W sierpniu br. Rosja, Białoruś i
Kazachstan utworzyły wspólną komisję negocjacyjną ws. akcesji do WTO. W praktyce mo\
e
oznaczać to opóz
nienie ewentualnego członkowstwa w WTO o kilka lat.
16 maja 2007 r. Rosja została zaproszona do rozpoczęcia negocjacji o członkostwo w
OECD. 30 listopada 2007 r. została przyjęta  mapa drogowa przyłączenia się FR do OECD. Na
szczycie OECD w Pary\
u w czerwcu 2009 r. minister rozwoju gospodarczego FR E. Nabiullina
przedstawiła  Wstępne Memorandum , co oznacza formalne rozpoczęcie negocjacji akcesyjnych.
Zasadą jednak jest, \
e członkiem OECD mo\
e zostać tylko państwo-członek WTO.
Do głównych rosyjskich wysiłków integracji gospodarczej na obszarze WNP nale\
ą EaWG
(Euroazjatycka Wspólnota Gospodarcza) oraz Unia Celna z Kazachstanem i Białorusią. Celem
EaWG, powołanej 10 paz
dziernika 2000 r. jest szeroko pojęta integracja gospodarcza w kierunku
utworzenia unii celnej oraz wspólnej przestrzeni gospodarczej. W zasadzie, obecnie państwa
członkowskie tworzą strefę wolnego handlu, która obejmuje produkcję wyprodukowaną na ich
terytorium. 4 lutego 2009 r. na szczycie EaWG została podjęta decyzja o utworzeniu funduszu
antykryzysowego organizacji w wys. 10 mld USD (udział Rosji  7,5 mld USD). Dla celów
rozliczeniowych funduszu został powołany Euroazjatycki Bank Rozwoju. Zgodnie z
postanowieniami z Duszanbe z paz
dziernika 2007 r. priorytetem EaWG jest utworzenie unii celnej
między Rosją, Białorusią i Kazachstanem (plan został zatwierdzony podczas szczytu w Biszkeku
w paz
dzierniku 2008 r.). Wg prognoz pierwsze mechanizmy unii celnej wejdą w \
ycie z dniem 1
stycznia 2010 r., a w ciągu 2010-2011 lat unia celna trzech krajów osiągnie deklarowany szczebel
integracji.
3.4. Relacje gospodarcze z UE.
Współpraca w energetyce oraz nowe porozumienie o partnerstwie i współpracy (PCA) były
tematami przewodnimi szczytu UE-Rosja w Chabarowsku w maju 2009 r. W związku ze
wstrzymaniem przez Rosję negocjacji członkowskich do WTO, negocjacje ws. nowej PCA muszą
zostać odpowiednio skorygowane co oznacza, i\
jej podpisanie zostanie opóz
nione.
W 2008 r. eksport państw UE-27 do Rosji wyniósł 116,5 mld USD (25,1% więcej ni\
w
2007 r.), a import 265,5 mld USD (wzrost o 26% w porównaniu do 2007 r.). Kraje UE są
największym partnerem handlowym Rosji, przypada na nie ponad połowa obrotów handlowych
51,9% (tj. 382,0 mld USD w 2008 r.). Największym partnerem handlowym pozostają Niemcy, na
które przypadło 9,2% całości obrotów handlowych z zagranicą (tj. 67,2 mld USD  17,5% obrotów
handlowych UE-Rosja). W związku z kryzysem obroty handlowe Rosji i UE w pierwszej połowie
2009 r. spadły o ok. 48,7% i wyniosły 98,6 mld USD. W tym eksport państw UE do Rosji wyniósł
32,1 mld USD (-41,9%) a import z Rosji 66,5 mld USD (-51,5%).
Do głównych problemów w handlu z Rosją nale\
ą stosowane przez stronę rosyjską w
ostatnich kilku miesiącach środki protekcjonistyczne (podniesienie ceł importowych), kwoty i
procedury wizowe dla pracowników zagranicznych, skomplikowane procedury celne, ograniczenia
sanitarne i fitosanitarne.
4